انرژی در ایران

ایران دارای ۱۰ درصد از منابع نفتی جهان و ۱۵ درصد از گاز جهان می‌باشد. ایران دومین صادر کننده بزرگ نفت اوپک و چهارمین تولیدکننده نفت در جهان است.

مصرف انرژی در ایران در سال ۲۰۰۷ میلادی

جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که از منابع فراوان انرژی برخوردار است و پس از ۱۹۱۳ همواره به عنوان یکی از صادر کننده‌های اصلی نفت محسوب می‌شده است. با توجه به اینکه در میان دو منبع بزرگ انرژی جهان (دریای خزر در شمال و خلیج همیشگی فارس در جنوب) قرار دارد، از جایگاه ویژه‌ای در سطح بین‌المللی برخوردار است. از جمله موارد اهمیت این می‌باشد که یکی از دو کشوری است که قادر است به طور مستقل و مستقیم، نفت و گاز استحصال شده از منبع عظیم دریای خزر را صادر کند، که البته از این منظر نیز به دلیل کوتاهی مسافت از رقیب صادراتی خود که روسیه می‌باشد، می‌تواند پیشی گیرد.

میانگین تولید نفت روزانه ایران در سال ۲۰۰۵ رقمی در حدود ۴ میلیون بشکه بوده‌است. البته حداکثر میزان تولید روزانه ایران به سال ۱۹۷۴ و با رقمی بالغ بر ۶ میلیون بشکه باز می‌گردد که پس از وقوع انقلاب سال ۱۳۵۷ بر طبق سیاست کاهش تولید این مقدار کاهش پیدا کرد و از طرفی با شروع جنگ ایران و عراق و آسیب دیدن تأسیسات استخراج این میزان بیش از پیش کاهش یافت. در آستانه دهه ۲۰۰۰ روند تولید نفت در ایران به طور فزاینده غیر مؤثر عمل کرد که از دلایل اصلی آن می‌توان به کمبود تکنولوژی لازم در این زمینه اشاره کرد. به همین جهت تعداد اندکی چاه در سال ۲۰۰۵ برای اکتشاف منابع جدید حفر شدند.

ایران دارای ۱۰٪ از منابع کشف شده نفت جهان است. ایران به جز منابع متمرکز نفت در سواحل خلیج فارس دارای منابعی نیز در شمال کشور است. ایران همچنین با دارا بودن ۱۵٪ از کل منابع گاز جهان دومین کشور دارنده منابع گاز طبیعی است که بیشتر این گاز در مصارف خانگی به مصرف می‌رسد. با این وجود ایران در سال ۲۰۰۵ حدود ۴ میلیارد دلار برای وارد کردن سوخت هزینه کرده‌است که دلایل اصلی آن قاچاق سوخت و پایین بودن راندمان مصارف خانگی است که عموماً به علت پرداخت یارانه‌های سوختی به وجود آمده‌اند.

تولید انرژی

نمودار تولید (سورمه‌ای) و مصرف برق (صورتی) در ایران

مصرف برق در بخش‌های مختلف در سال ۱۳۹۱

تولید انرژی الکتریکی

• تولید: ۱۵۵٫۷ تراوات ساعت(۲۰۰۴)
• مصرف: ۱۴۵٫۱ تراوات ساعت(۲۰۰۴)
• صادرات: ۱٫۸۳۷ تراوات ساعت(۲۰۰۴)
• واردات: ۲٫۱۷ تراوات ساعت(۲۰۰۴)

در سال ۱۳۹۱ توان تولیدی برق ایران ۶۸ هزار و ۹۳۲ مگاوات اعلام شد که نسبت به سال گذشتهٔ خود ۳ هزار و ۷۲۰ مگاوات افزایش داشته است. نیروگاه‌های حرارتی با ۵۷ هزار و ۵۴۱ مگاوات بیشترین سهم را در تولید برق کشور دارند و ۲۰ مگاوات از ظرفیت تولید مربوط به نیروگاه اتمی است. نیروگاه‌های برق‌آبی با ۹ هزار و ۶۸۶ مگاوات توان تولیدی در رتبهٔ سوم هستند. انرژی‌های نو ۲۱۹ مگاوات و نیروگاه‌های مقیاس‌کوچک ۴۶۶ مگاوات از ظرفیت تولید را به خود اختصاص دادند. مجموع انرژی تولیدی نیروگاه‌ها در سال ۱۳۹۱ برابر ۲۴۸ میلیون و ۵۹۵ هزار مگاوات‌ساعت بوده است که برای این میزان تولید ۳۷ میلیارد و ۵۰۶ میلیون متر مکعب گاز، ۷ میلیارد و ۶۵۹ میلیون لیتر گازوئیل و ۱۴ میلیارد و ۴۴۱ میلیون لیتر نفت کوره مصرف شده. واردات برق از کشورهای همسایه در همین سال ۳ هزار و ۹۱۳ میلیون کیلووات‌ساعت بوده است که نسبت به سال گذشتهٔ خود ۷ درصد رشد داشته. صادرات برق ۱۰ هزار و ۹۲۳ میلیون کیلووات‌ساعت و دارای رشد ۲۸ درصدی بوده است. در پایان سال ۹۱ خورشیدی سرانهٔ توان برق مصرفی ۹۰۶ وات، سرانهٔ تولید انرژی الکتریکی ۳ هزار و ۳۴۵ کیلووات‌ساعت، سرانه مصرف انرژی الکتریکی ۲ هزار و ۵۵۳ کیلووات‌ساعت و میانگین مصرف مشترکان خانگی ۲ هزار و ۶۲۲ کیلووات ساعت اعلام شد.

درصد استفاده از منابع برای تولید انرژی الکتریکی

• سوخت‌های فسیلی: ۹۳٪ (شامل ۷۵٪ از گاز و ۱۸٪ از نفت)(۲۰۰۶)
• انرژی برق-آبی: ۷٪(۲۰۰۶)
• دیگر منابع: تقریباً ۰٪ (۲۰۰۶)
• انرژی هسته‌ای(جزئیات): ۰٪

نفت

• تولید روزانه: ۳٫۹۷۹ میلیون بشکه (۲۰۰۵)
• مصرف روزانه: ۱٫۵۱ میلیون بشکه (۲۰۰۴)
• صادرات: ۲٫۵ میلیون بشکه (۲۰۰۴)
• منابع شناخته شده: ۱۳۲٫۵ میلیارد بشکه

گاز طبیعی

• تولید: ۸۳٫۹ میلیارد مترمربع (۲۰۰۴)
• مصرف: ۸۵٫۵۴ میلیارد مترمربع (۲۰۰۴)
• صادرات: ۳٫۵۶ میلیارد مترمربع (۲۰۰۴)
• واردات: ۵٫۲ میلیارد مترمربع (۲۰۰۵)
• منابع شناخته شده: ۲۶٫۶۲ تریلیون مترمربع

مصرف انرژی

آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرده است: دولت ایران در سال ۲۰۱۲ بالغ بر ۸۲ میلیارد دلار یارانه پرداخت کرده است. میزان یارانه پرداختی از سوی ایران معادل یک دهم کل یارانه پرداختی در جهان بوده است. ایران بزرگ‌ترین کشور یارانه‌دهنده در جهان برای مصرف سوخت‌های فسیلی است. ۴۰درصد از ۸۲ میلیارد دلار یارانه پرداختی توسط دولت ایران در سال ۲۰۱۲ به مصرف فراورده‌های نفتی، ۳۶درصد به مصرف گاز طبیعی و ۲۱درصد به مصرف برق اختصاص یافته است. با وجود اجرای فاز نخست طرح هدفمندی یارانه‌ها در ایران، این کشور همچنان بزرگ‌ترین کشور یارانه‌دهنده برای مصرف سوخت شناخته می‌شود.

گاز طبیعی

در طی سالهای ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۸ مصرف گاز طبیعی در ایران از ۸٫۵۱ میلیارد متر مکعب به ۱۱٫۶ میلیارد متر مکعب رسیده که این رشد ناشی از سیاست جایگزینی گاز طبیعی به‌جای سوخت‌های دیگر کشور به لحاظ ویژگی‌های خاص اقتصادی و زیست‌محیطی آن است؛ بنابراین ایران بعد از ایالات متحده آمریکا و روسیه در رتبه سوم بزرگترین مصرف‌کنندگان گاز در جهان محسوب می‌شود.

برق

مطالعه‌ای در سال ۱۳۹۳ برآورد مصرف برق خانگی را کمتر از کشورهای توسعه‌یافته نشان داد. بنا بر این مطالعه مصرف سرانهٔ برق خانگی در ایران بر خلاف تصور رایج از متوسط مصرف جهانی بیشتر نیست. رتبهٔ مصرف سرانهٔ برق در ایران در سال ۲۰۰۶ در میان ۲۱۸ کشور جهان ۹۵ بوده است و این در حالی است که وضعیت اقلیمی و آب‌وهوایی ایران از بسیاری از کشورهای دیگر متفاوت است؛ با اینکه سه استان بوشهر، هرمزگان و خوزستان از گرم‌ترین نقاط جهان محسوب می‌شوند، نسبت به کشورهای جنوب خلیج فارسی سرانهٔ مصرفی کمتری دارند. با این حال در سال ۲۰۱۰ سرانهٔ مصرف برق خانگی در ایران از متوسط جهانی پیشی گرفته است. مطابق آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی در این سال مصرف سرانهٔ برق ایران با افزایشی حدود ۱۲٫۵۶ درصد در طی چهار سال به ۲۴۳۱ کیلووات‌ساعت رسیده است.

در مورد پایین‌تر بودن تعرفه‌های قیمت برق در ایران باید توجه داشت که هرچند این ارقام ممکن است نسبت به اعداد جهانی بسیار پایین‌تر به نظر برسند ولی برای مقایسهٔ صحیح نیاز است باید میزان خرید و درآمد سرانهٔ افراد را نیز در نظر گرفت.

نگارخانه

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

جستارهای وابسته

• صنعت نفت ایران
• تولید انرژی الکتریکی
• انرژی بادی در ایران
• انرژی خورشیدی در ایران

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Energy in Iran»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۶ ژانویه ۲۰۰۸).