ور
وَر (در پهلوی:وَر var؛ در اوستایی: ورنگه varangh) یا پَساخت(pasâxt)یا آزمایش ایزدی یا داوری ایزدی آزمون‌هایی بوده در دین مزدیسنی که از سوی داوران برای اثبات راست‌گویی یا حقانیت کسی برگزیده و به اجراگذاشته‌می‌شد. ور تنها ویژهٔ ایرانیان نبوده و در اروپا نیز تا سده‌های میانه رواج داشته‌است.
در میان زرتشتیان[ویرایش]
در میان زتشتیان بر دو گونه بوده‌است، ور سرد و ور گرم.
ور گرم با آتش یا روی گداخته به انجام می‌رسیده است، برای نمونه گذر سیاوش از آتش برای نشان دادن بی‌گناهی گونه‌ای ور گرم با آتش بود. و نیز ریختن روی گداخته بر سینهٔ آذرپاد مهرسپندان برای اثبات ادعایش هم ور گرم بود. برپایهٔ متن‌های زرتشتی خود زرتشت نیز برای نشان دادن درستی ادعایش فرمان داد تا بر سینه‌اش روی گداخته بریزند. ور سرد نیز عبارت از غوط، ور شدن در آب و خفه شدن و نوشیدن زهر و چون آن است. دیگر شیوه‌های ور شامل بریدن اندام‌ها، سوراخ کردن تن و دریدن شکم بوده‌است. می‌بایست پس از انجام این آزمون آن کس تندرستیش را بازیابد تا ادعایش ثابت گردد.
در رشن‌یشت دربارهٔ ور مطالبی آمده‌است. این یشت دربارهٔ ایزد رشن یا رشنو است که ایزد سوگند یا آزمایش ایزدی بوده‌است. در هنگام برگزاری ور دعایی می‌خواندند که نیرنگِ ور نام داشته و آزمونده این نیرنگ را می‌خوانده‌است. ور آیینی خدایی شمرده می‌شده که در آن خداوند با نیروی خود در میان دو کس یا دو گروه داوری نموده و حق را از ناحق بازمی‌شناساند.
ابزار و گونهٔ ورها یکسان نبود. سی و سه گونه ور شمرده‌اند که در میان آنها ور با آتش اهمیت بیشتری داشته‌است. به جز آتش ور با جامی لبریز از آمیزهٔ باده و آب که با زهر و گوگرد آمیخته شده بود نیز گونه‌ای دیگر از ور بود. همچنین این زهر را با روغن و شیرهٔ گیاه که دو نمونهٔ دیگر از این آزمون را تشکیل می‌دادند می‌آمیختند و داوطلب ور می‌نوشید.
شکل کلی دادگاه ور بدین سان بوده که گروه یا کس مدعی از انجمن داوران ور یا اوروَثا (urvaθâ) درخواست داوری می‌نمودند. سرپرست این انجمن تکئشه (tkaeša) خوانده می‌شد. در آغاز ورنیرنگ یا همان دعای ور خوانده می‌شد و مدعی آزمون ور مشخص شده از سوی داوران را انجام می‌داد. یا از میان آتش فروزان باید پیاده گذر می‌کرد، یا فلزی تفته را در دست می‌گرفت یا فلز گداخته را بر اندامش می‌ریختند. یا زهر می‌آشامید یا برای زمانی تعیین‌شده در آب فرومی‌رفت. اگر هیچ آسیبی نمی‌داد انجمن داوران او را بی‌گناه و برحق می‌شمرد.
زرتشت و ور[ویرایش]
در برخی متن‌های زرتشتی از جمله گزیده‌های زات‌سپرم به انجام ور از سوی زرتشت اشاره شده‌است. برپایهٔ گفتهٔ زات‌سپرم انجام سه گونه ور بر زرتشت نهاده‌شد. نخست گذر از آتش بود که او سه گام را به نماد نیکی در گفتار و کردار و پندار در آتش سوزان برداشت و آسیبی ندید. دوم اینکه فلز گداخته بر سینه‌اش ریختند و فلز درجا سرد شد. سوم آنکه شکمش را دریدند و دستی بر شکمش کشیده شد و زخم بهبود یافت.
در اروپا[ویرایش]
ویژه زرتشتیان نبوده و در میان اروپاییان مسیحی نیز رواج داشته‌است. در زبان انگلیسی بدان اُردیل(به انگلیسی: Ordeal) می‌گویند که معنای آزمون دشوار می‌دهد. در میان ایشان این آزمون برای نشان دادن گناه‌کاری یا بی‌گناهی کسی انجام می‌شد. اگر در روند این آزمون دردناک آن کس زخمی می‌شد یا پس از آزمون زخمش به تندی بهبود می‌یافت او را بی‌گناه می‌شمردند. جانشین آن در آینده سوگند خوردن در دادگاه گردیده‌است.
این آزمون در انگلستان میان نرمن‌ها و آنگلوساکسون‌ها رواج داشته‌است. نجیب‌زادگان برای این آزمون از آتش و مردمان فروطبقه‌تر از آب بهره می‌بردند. در ۱۲۱۵ پاپ اینوسنت سوم این آزمون را ممنوع اعلام کرد و جای آن را به سوگند خوردن برای برائت سپرد. روی هم رفته در پایان سده‌های میانه این سنت بسیار کم‌یاب شد و جای خود را به گرفتن اعتراف به زور شکنجه داد. البته گونه‌ای از آن که عبارت از آزمون بلعیدن چیزها بود بی‌حضور کلیسا و به گونه‌ای شخصی تا چندی برجا ماند.
در اروپا متهم ناچار بود از آهن گداخته مسافتی مشخص –به طور معمول نُه گام- بردارد. اگر آسیبی نمی‌دید بی‌گناه شمرده می‌شد، ولی معمولاً متهم زخمی می‌شد، پس زخم‌ها را می‌بستند و کشیش سه روز پس از آن زخم‌ها را وارسی می‌کرد، اگر بهبود یافته بودند دلیل بر بی‌گناهیش شمرده می‌شد. گاه متهم بر روی لبهٔ تیغ گام برمی‌داشت. گاه متهم را وا می‌داشتند تا یک سنگ را از روی دیگ آب جوشان بردارد.
این آزمون در ۱۱۶۶ در انگلستان قانونی اعلام شد. گونه‌ای از این آزمون بهره‌گیری از آب جوشان بود. نخستین گزارش دربارهٔ آن در تاریخ به سدهٔ ششم بازمی‌گردد که دست متهمی را برای اثبات بی‌گناهی در آب جوشان فروکرده‌بودند. آب سرد هم شیوهٔ دیگری برای این آزمایش بود که در آن متهم را به درون آب روان می‌انداختند، اگر زنده می‌ماند بی‌گناه بود. دربارهٔ این شیوهٔ آزمون در زمان لویی پارسا گزارش‌هایی هست.
شیوهٔ دیگری از این آزمون که در آغاز سده‌های میانه در اروپا انجام می‌شده آزمون صلیب بوده‌است. در این شیوه دو صاحب ادعا روبه‌روی یکدیگر می‌ایستادند و دست‌هایشان را همانند چلیپا می‌گشودند، نخستین کسی که دستش می‌افتاد گناه‌کار شمرده می‌شد.
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ور موجود است. |
منابع[ویرایش]
- هاشم رضی، متون شرقی و سنتی زرتشتی، جلد یکم، چاپ یکم، نشر بهجت، ۱۳۸۴، ISBN 964-6671-65-9
- Wikipedia contributors, "Trial by ordeal," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trial_by_ordeal&oldid=287576279 (accessed May 5, 2009).
