جمشید آموزگار

جمشید آموزگار
جمشید آموزگار در یک سخنرانی، ۱۵ دی ۱۳۵۶
هفتاد و یکمین نخست‌وزیر ایران
مشغول به کار ۱۶ مرداد ۱۳۵۶ – ۵ شهریور ۱۳۵۷
در زمانِ	محمدرضا پهلوی
پس از	امیر عباس هویدا
پیش از	جعفر شریف‌امامی
وزیر دارایی
مشغول به کار ۱۲ بهمن ۱۳۴۳ – ۷ اردیبهشت ۱۳۵۳
پس از	امیرعباس هویدا
وزیر کشور
مشغول به کار ۷ اردیبهشت ۱۳۵۳ – ۱۶ مرداد ۱۳۵۶
نخست وزیر	امیرعباس هویدا
پس از	محمد سام
پیش از	امیر قاسم معینی
وزیر بهداری
مشغول به کار ۱۶ اسفند ۱۳۴۲ – ۱۲ بهمن ۱۳۴۳
نخست وزیر	حسنعلی منصور امیرعباس هویدا
وزیر کشاورزی
مشغول به کار ۹ آبان ۱۳۳۸ – شهریور ۱۳۳۹
نخست وزیر	منوچهر اقبال
وزیر کار
مشغول به کار ۹ شهریور ۱۳۳۷ – ۹ آبان ۱۳۳۸
نخست وزیر	منوچهر اقبال
دبیرکلی حزب رستاخیز
اطلاعات شخص
زاده	۴ تیر ۱۳۰۲ تهران
درگذشت	۶ مهر ۱۳۹۵ (۹۳ سال) بتزدا، ایالت مریلند، ایالات متحده آمریکا
ملیت
اقامت	ایالات متحده
محل تحصیل	دانشگاه کورنل دانشگاه واشینگتن
شغل	رئیس اجلاس اوپک در تهران
تخصص	سیاست مدار
مذهب	اسلام شیعه

جمشید آموزگار (زادهٔ ۴ تیر ۱۳۰۲ در تهران – درگذشته در ۶ مهرماه ۱۳۹۵ در بتزدا) مهندس، اقتصاددان و دولتمرد ایرانی بود. او از مرداد ۱۳۵۶ تا شهریور ۱۳۵۷ نخست‌وزیر ایران بود. پیشتر نیز، وزیر کار، کشاورزی، کشور، بهداری، کارشناس بانک جهانی (رئیس مجمع سالانه این بانک در سال ۱۳۴۶) و صندوق بین‌المللی پول و رئیس دوره‌ای اوپک بود. آموزگار تنها نخست وزیر تحصیل کرده آمریکا بود.

تدوین و تصویب نخستین قانون کار کشور، لوایح قوانین امور استخدامی، تلاش در جهت تثبیت قیمت نفت ایران و تزریق در آمدهای حاصل از فروش نفت به ارکان و زیر ساخت‌های اقتصادی کشور، به خصوص اقتصاد کشاورزی ایران از جمله اقدامات در دوره نخست وزیری او در فاصله سال‌های۱۳۵۶ تا ۱۳۵۷ بود. جمشید آموزگار در ۶ مهر ۱۳۹۵ در سن ۹۳ سالگی درگذشت.

اوان زندگی و تحصیلات

جمشید آموزگار متولد چهارم تیر ماه ۱۳۰۲ در تهران است. پدرش حبیب‌الله آموزگار از قضات وزارت عدلیه رضاشاه و عضو مجلس مؤسسان و دوره‌های دوم و سوم مجلس سنای ایران بود و در کابینه حسین علاء وزارت فرهنگ را بر عهده داشت. مادر جمشید از اولین زنان تعلیم یافته علم جدید بود.

وی دوران ابتدایی و متوسطه را در تهران گذراند و تحصیلات دانشگاهی اش با جنگ جهانی دوم مقارن شد. او تحصیل در رشته‌های حقوق و اقتصاد دانشگاه تهران را رها کرد و به آمریکا رفت. در دانشگاه کرنل کارشناسی و پی اچ دی مهندسی راه و ساختمان را به ترتیب در سال‌های ۱۳۲۴ و ۱۳۳۰ دریافت کرد او همچنین فوق لیسانس مهندسی هیدرولیک را در ۱۳۲۶ از دانشگاه واشینگتن دریافت کرد. در سال ۱۳۲۸ فعالیت‌های اجرایی خود را با سمت کارشناسی در سازمان ملل متحد آغاز کرد. در سال ۱۳۳۰ به ایران بازگشت و دو سال بعد به استخدام وزارت بهداشت درآمد و معاون آن وزارتخانه در امور مهندسی بهداشت شد.

وزارت

درسال ۱۳۳۷ دکتر منوچهر اقبال او را به وزارت کار برگزید که البته دوره کوتاهی را شامل می‌شد در دوره وی نخستین قانون کار ایران از تصویب مجلسین گذشت. در آبان ماه ۱۳۳۸ در پی ترمیم کابینه خود بار دیگر آموزگار را به وزارت کشاورزی منصوب کرد. در این دوران به تهیه اولین قانون اصلاحات کشاورزی مأمور شد. جمشید آموزگار در سال ۱۳۴۲ توسط حسنعلی منصور (نخست وزیر وقت)، به وزارت بهداری منصوب شد. دولت منصور، دولتی با چهره‌های جوان متمایل به آمریکا بود که با ترور او برچیده شد و آموزگار در دولت جدید به ریاست امیرعباس هویدا در سال ۱۳۴۳ به وزارت بهداری منصوب شد. در دولت بعدی نیز هویدا از وی برای وزارت دارایی استفاده کرد. در سال ۱۳۴۶ آموزگار در مقام یک کار‌شناس اقتصادی ایران به مجمع سالانه بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول راه یافت و در همانجا به ریاست مجمع سالانه بانک مذکور انتخاب شد. آموزگار تا سال ۱۳۵۴ در این وزارت فعال بود. در این دوران، امور مربوط به قیمت گذاری نفت و اوپک برعهده وی نهاده شد و به طور مستقیم با محمدرضا شاه پهلوی در ارتباط بود. در سال ۱۳۵۲، به همراه دیگر وزرای نفتی جهان در کنفرانس اوپک در وین توسط کارلوس شغال مارکسیست گروگان گرفته شد و سرانجام با وساطت جامعه جهانی پس از دو روز آزاد شد. او پس از آزادی «جان خود را در راه اعلیحضرت همایونی بی‌ارزش» خواند.

جمشید آموزگار در سال ۱۳۵۲، به عضویت در هیئت امنای دانشگاه تهران منصوب شد و در دی ماه همان سال ریاست اجلاس اوپک در تهران عهده دار شد و هویدا در کابینه جدید خود وزارت کشور را به آموزگار داد.

نخست‌وزیری

پس از ایجاد حزب رستاخیز توسط شاه، آموزگار به این حزب پیوست. در چهارم بهمن ۱۳۵۴ مسئول هماهنگی خدمات شهری در حزب شد و بالاخره در ششم آبان ۱۳۵۵، بعد از هویدا به عنوان دومین دبیرکل «حزب رستاخیز ایران» و مشاور نخست‌وزیر به کنگره حزب معرفی گردید. پس از پایان رسیدن حکومت سیزده ساله هویدا، شاه آموزگار را در سال ۱۳۵۶ به نخست وزیری برگزیده شد. به اعتقاد برخی، شاه با انتخاب آموزگار در صدد برآمده بود تا خود، با مشارکت بخشیدن به مخالفانش، فرصت بحران زایی در ایران را از منتقدانش بگیرد. اما عملاً در دوران نخست او، مخالفت‌ها بالا گرفت. برنامه دولت او فضای باز سیاسی، صرفه جویی و مهار بحران‌های اقتصادی اعلام شد.

رویدادهایی که در دوران نخست وزیری جمشید آموزگار روی داد و به جریان سرنگونی حکومت پهلوی سرعت بیشتری بخشید عبارت‌اند از:

• درگذشت سید مصطفی خمینی
• چاپ مقاله ایران و استعمار سرخ و سیاه در روزنامه اطلاعات در ۱۷ دی ماه ۱۳۵۶ و پیامدهای آن
• ایجاد حکومت نظامی در شهرهایی چون اصفهان
• آتش‌سوزی سینما رکس آبادان

این رخدادها سرانجام منجر به استعفای آموزگار از نخست وزیری در چهارم شهریور و استعفا از دبیرکلی حزب رستاخیز در مهر ۱۳۵۷ شد و او در اوج انقلاب به خاطر بیماری همسر آلمانی خود کشور را به قصد آمریکا ترک کرد و از کشته شدن رهایی یافت. وی از آن زمان تا پایان عمر خویش در آمریکا اقامت داشت.

زندگی شخصی

جمشید آموزگار سه برادر با نام‌های جهانگیر، کوروس و هوشنگ داشت. جهانگیر به وزارت دارایی و کوروس به وزارت مسکن و آبادانی رسیدند. وی در در اواخر دوره حضور خود در آمریکا برای تحصیل با یک زن یهودی آلمانی‌تبار به نام «اولریکه» ازدواج کرد. پس از انقلاب فعالیت‌های وی بر اقتصاد جهانی و صندوق بین‌المللی پول متمرکز بود. او ابتدا به فلوریدا نزد پدر زن خود اقامت داشت و سپس به همراه برادرش جهانگیر آموزگار یک شرکت ساختمانی بنیاد نهاد. او و همسرش در سال ۲۰۰۶ یک بورس تحصیلی برای دانشجویان کارشناسی که رشته یا ماینر ایران شناسی را در دانشگاه مریلند در کالج پارک تحصیل کنند پایه گذاشتند.

منابع

• جمشید آموزگار درگذشت - بی‌بی‌سی فارسی، ۷ مهر ۱۳۹۵

پیوند به بیرون

• جمشید آموزگار اولین نخست وزیر بحران
• از جمشید آموزگار تعداد ۴۶۱ برگ سند در مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران موجود است.
• Iran in the last 3 centuries. Alireza Avsati. جلد دوم. شابک ۹۶۴-۹۳۴۰۶-۴-۵
• مطلب برگرفته از مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، نوشتار از فاطمه معزی