مواد مخدر

ماده مخدر (Narcotic)یا سرخوش نما, نامی عمومی برای انواع مختلفی از داروها و ترکیبات طبیعی، شیمیایی است که اغلب به دلیل احتمال ایجاد وابستگی به مصرف جزو مواد اعتیادآور طبقه‌بندی شده و معمولاً خرید و فروش آن‌ها ممنوع است.

انواع مختلفی از مواد مخدر و اعتیاد آور وجود دارند و به همین دلیل، فرد معتاد در طول زمان، برای ارضا و احیای حس نشئگی، معمولاً از مادهٔ مخدر به مخدری قوی‌تر نیازمند می‌شود. بنابر آمار سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۰ میلادی، از میان ۲۲۰ میلیون مصرف‌کننده مواد مخدر اعتیاد آور در جهان، بیش از ۱۶۰ میلیون نفر (افزون بر ۷۰ درصد) حشیش و فرآورده‌های گیاه شاه‌دانه هندی (کانابیس) استفاده می‌کنند.

تعریف مواد مخدر

مخدر: تخدیر کننده، هرآنچه که باعث ایجاد تغییر غیرطبیعی در عملکرد دستگاه عصبی مرکزی شود

مواد مخدر به آن دسته از ترکیبات شیمیایی گفته می‌شود که مصرف آنها باعث دگرگونی در سطح هوشیاری و عملکرد مغز شود.

مواد مخدر و اعتیاد

اعتیاد نوعی بیماری مغزی مزمن، پیشرونده و عود کننده است که باعث می‌شود با وجود پی آمدهای ناگوار مصرف مواد، فرد معتاد باز هم برای به دست آوردن یا مصرف مواد مخدر خود را به هر دری بزند. اعتیاد از آن جهت بیماری محسوب می‌شود که مصرف مواد مخدر، ساختار مغز و نحوه فعالیت آن را تغییر می‌دهد. تغییراتی که بر اثر مصرف مواد مخدر در مغز انسان به وجود می‌آید ممکن است پایدار و بلند مدت باشد و به ایجاد رفتارهایی زیانبار در کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند منجر شود. اعتیاد کاملاً شبیه به سایر بیماری‌های مزمن همچون بیماری قلبی و یا دیابت است. چراکه در هر دوی این بیماری هافعالیت عادی و سالم یکی از اندام‌های بدن مختل شده و پیآمدهای زیانباری به همراه می‌آورد. باید توجه داشت که این بیماری‌ها قابل پیشگیری و قابل درمان هستند، ولی چنانچه اقدامی هر چه سریع تر در مورد آنها صورت نگیرد تا پایان عمر ادامه پیدا خواهند کرد.

آثار مواد مخدر بر مغز

مهم‌ترین محل تأثیر مواد مخدر بر مغز است. در مغز گیرنده‌هایی وجود دارد که این مواد بر آن‌ها اثر می‌کنند. این گیرنده‌ها به ۳ گروه تقسیم می‌شوند:

1. اثر بر گروه اول سبب تنظیم و کاهش احساس درد، کاهش فعالیت مرکز تنفس، یبوست و اعتیاد می‌شود.
2. اثر برگیرنده‌های دوم سبب کاهش احساس درد و افزایش حجم ادرار می‌شود.
3. اثر مواد مخدر بر گیرندهای گروه سوم سبب کاهش احساس درد می‌شود.

مواد مخدر پس از مصرف وارد سیستم ارتباطی مغز شده و فرایند عادی ارسال، دریافت و پردازش اطلاعات از سوی سلول‌های عصبی را مختل می‌کنند. ساختار شیمیائی برخی از مواد مخدر از جمله ماریجوانا و هروئین شبیه نورون‌های فرستنده طبیعی مغز است و در نتیجه نورون‌ها را تحریک می‌کند. شباهت ساختار شیمیائی این گونه مواد مخدر به نورون‌های فرستنده طبیعی سبب می‌شود تا سلول‌های گیرنده مغز فریب خورده و اجازه دهند تا مواد مخدر وارد سلول‌های عصبی شده و آنها را تحریک کنند. گرچه ساختار شیمیائی این گونه مواد مخدر شبیه ساختار مواد شیمیائی مغز است اما سلول‌های عصبی مغز را به طور طبیعی تحریک و فعال نمی‌کنند و سبب می‌شوند تا پیام‌های غیرعادی در شبکه عصبی مغز جریان پیدا کنند. برخی دیگر از مواد مخدر همچون آمفتامین و کوکائین باعث می‌شوند تا سلول‌های عصبی مغز به مقدار بسیار زیادی نورون‌های فرستنده طبیعی ایجاد کند یا از گردش عادی این مواد شیمیائی در مغز جلوگیری می‌کنند. ایجاد چنین اختلالی سبب می‌شود تا یک پیام بسیار قوی در مغز ایجاد شده و کانال‌های ارتباطی مغز مختل شود. تفاوت میان طنین پیام طبیعی و پیامی که بر اثر مصرف این گونه مواد مخدر در مغز ایجاد می‌شوند شبیه تفاوت میان سخنانی است که کسی در گوش شما زمزمه کند و صدائی که با فریاد کشیدن در برابر میکروفون ایجاد می‌شود.

سرعت مسمومیت توسط مواد مخدر

1. خوردن: بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه
2. تزریق کردن در رگ:بین ۱۵ تا ۳۰ ثانیه
3. تزریق کردن در ماهیچه: بین ۳ تا ۵ دقیقه
4. استنشاق: بین ۵ تا ۸ ثانیه
5. ریختن در چشم: بین ۳ تا ۵ دقیقه

دسته‌بندی

مواد مخدر را به چهار گروه اصلی تقسیم می‌کنند

۱) depressant

مواد مخدری که واکنش‌های مغز را آهسته می‌کند.

اثرات: کم شدن سرعت تنفس و ضربان قلب - کم شدن فشار خون - خواب آور

(هروئین، تریاک، مورفین)

۲) محرک stimulant

مواد مخدری که به سیستم عصبی بدن سرعت می‌بخشد.

اثرات: بیشتر شدن سرعت تنفس و ضربان قلب، بیشتر شدن فشار خون، جلوگیری از خواب

(کوکائین- نیکوتین)

۳) توهمزا hallucinogen

مواد مخدری که باعث حالت‌هایی مثل هذیان می‌شود.

اثرات: از دست دادن حافظه؛ لرزش؛ حالت استفراغ و عوض شدن اخلاق

(PCP- LSD)

۴) استنشاقی inhalant

مواد مخدری که از طریق استنشاق استفاده می‌شود.

اثرات: آهسته شدن فرایند مغز، بیشتر شدن ضربان قلب و سردرد

(ماری‌جوانا - چسب)

انواع مواد مخدر

حشیش (CANNABIS) به‌صورت تکه‌های جامد، از رزین گیاه شاهدانه می‌باشد، قهوه‌ای و یا مشکی است. خطرات کوتاه مدت: احساس سردرگمی، اضطراب، هراس، بدگمانی، توانایی یادگیری کاهش می‌یابد، هماهنگی حرکات مختل می‌شود.

خطرات دراز مدت: پارانوئید، اسکیزوفرنی، جنون، روانپریشی، افسردگی و اضطراب، استعمال آن همراه با سیگار سبب آسیب جدی به ریه‌ها می‌گردد.

ماری‌جوانا (MARIJUANA) از گل گیاه شاهدانه (ماده) بدست می‌آید. خطرات: پارانوئید، سرگیجه، خشکی محتلمه چشم، افزایش فشار خون.

هروئین (HEROIN) از خشخاش بدست می‌آید، شکل تغییر یافته مورفین است. خطرات: بسیار اعتیاد آور است، هپاتیت، استعمال بیش از حد تنفس را متوقف کرده و سبب مرگ می‌شود. چون با موادی همچون گچ، آرد، تالک و غیره ترکیب می‌گردد استعمال تزریقی آن سبب ایجاد حساسیت در بدن و خارش شدید می‌شود. صدمه به قلب و عروق خونی، عفونت، هموروئید و سوء تغذیه، آسیب به کبد و کلیه.

مرفین (MORPHINE) که از تریاک گرفته می‌شود و بدو صورت مایع و پودر مصرف می‌گردد، مصرف این مواد در بین جوانان زیاد است و ماده‌ای خواب آور و اثرات تریاک را دارد.

کوکائین (COCAIN) گرد سفید رنگی که از برگهای خشک شده گیاه کوکا به‌دست می‌آید. خطرات: استنشاق آن از راه بینی سبب آسیب به پره میانی بینی شده و در آن ایجاد حفره می‌کند. آنقدر خطرناک است که با اولین مصرف می‌تواند سبب سکته قلبی شود. مشکلات تنفسی، آسیب به ریه، تشنج و مرگ ناگهانی. در دراز مدت نیز سبب پارانوئید، توهم، خشونت و کاهش وزن می‌گردد. به مغز و قلب نیز آسیب جدی می‌رساند.

ال اس دی (LSD) مخفف LYSERGIC-ACID-DIETHYLAMIDE است. خطرات: افسردگی، روانپریشی،پرخاشگری، جنون، تشنج، مرگ، خودکشی از عواقب مصرف آن بشمار می‌رود.

اکستازی (ECSTASY) خطرات: گرمازدگی، افزایش شدید گرمای بدن که بسیار خطرناک است، فرد برای رفع تشنگی ممکن است آب فراوان بنوشد که این خود سبب رقیق شدن بیش از حد خون و از میان رفتن تعادل سدیم خون شده و سبب تورم اعضاء بدن همچون مغز و در نهایت مرگ فرد می‌شود، پس از یکی دو روز بعد فرد احساس افسردگی و خستگی می‌کند، سبب آسیب به کبد، کلیه و مغز می‌شود، توهم گویی، استفراغ، تشنج.

کتامین (KETAMIN) خطرات: در کوتاه مدت سبب مشکلات بینایی، عدم تعادل و هماهنگی، توهمات وحشتناک و در دراز مدت سبب احساس گم گشتگی و جدایی از واقعیت می‌گردد.

متادون (METHADONE) خطرات: سبب کما و مرگ می‌گردد.

آمفتامین (AMPHETAMINES) خطرات: درکوتاه مدت سبب احساس اضطراب، افسردگی و خستگی می‌شود، افزایش ضربان قلب و تنفس، اختلال در دید، خشکی دهان، سرگیجه و خشونت، مرگ ناگهانی و سکته قلبی شده و در دراز مدت سبب توهم، وحشتزدگی، کاهش وزن، آسیب به مغز و حافظه، تشنج و مرگ می‌شود.

قارچ (MAGIC MUSHROOMS) خطرات: درد شکم، اسهال، تهوع و مرگ در پی مصرف قارچ‌های سمی.

جی اچ بی (GHB) مخفف GAMMA HYDROXYBUTYRATE است. خطرات: تهوع، خواب آلودگی، احساس گم گشتگی، تشنج و مشکلات تنفسی.

حلالها (INHALANTS) خطرات: کوتاه مدت سبب تهوع، سرفه شدید، لکه اطراف دهان، خفگی و در دراز مدت سبب سر درد، خونریزی بینی، کاهش حس بویایی، کاهش اکسیژن به مغز و آسیب به مغز، آسیب به کلیه‌ها، کبد و سیستم عصبی و شش‌ها می‌شود.

استروئیدها (STEROIDS) خطرات: افزایش فشار خون، کلسترول بالا، بیماری کلیه و کبد، صدمه به قلب، دیابت، یرقان، افسردگی، رفتارهای خشونت‌آمیز. در مردان: رشد سینه، تحلیل بیضه، کاهش اسپرم، ناباروری، آکنه، سکته.

سرکوبگرها و مسکنها (TRANQUILIZERS= DEPRRESSANT) خطرات: اعتیاد آور، کاهش انرژی، کاهش حافظه، افسردگی، بی خوابی و حملات هراسی.

پی سی پی (PCP) اثرات: عدم تمرکز، اضطراب، افسردگی.

اکسی کنتین (OXYCONTIN) خطرات: مانند مسکن‌ها.

تریاک (OPIUM) خصوصیاتی شبیه هروئین دارد. تریاک از گیاهی به نام کوکنار یا خشخاش گرفته می‌شود. با مصرف تریاک ابتدا نوعی خوشحالی زودگذر به شخص دست می‌دهد. پس از آن مرحله منفی آغاز می‌شود که فرد را به مصرف مجدد تریاک وا می‌دارد. حرکات ارادی معتاد پس از مرحله اول کند می‌شود و شخص نسبت به امور بی‌تفاوت می‌شود. مصرف تریاک می‌تواند باعث مسمومیت حاد و مزمن شود.

مواد روان‌گردان

مواد روان‌گردان به ۴ گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند:

• STIMULANT (محرک‌ها): افزایش انرژی، هوشیاری ذهنی و فعالیت جسمانی، کاهش خستگی، سرکوب گرسنگی، افزایش ضربان قبل و فشار خون. مثال: کوکائین و کافئین.
• DEPRESSAN (سرکوبگرها): کاهش انرژی، هوشیاری ذهنی، ضربان قلب، فعالیت جسمانی و سرعت تنفس، کاهش سرعت عکس العمل، خواب آور و القاء حالت رؤیا. مثال: الکل، مرفین و هروئین.
• HALLUCINOGENS (توهم زاها): تغییر و اختلال در خلق و خو، ادراک و حواس بینایی، شنوایی و احساسات، اختلال در درک زمان و مکان، در بعضی موارد همراه با ترس و وحشت، القاء حالت رؤیا. مثال: ماری جوآنا و ال اس دی.
• NARCOTICS (مخدرها): القاء بی‌حسی، کرختی، رخوت و خواب شدید.

انواع گیاهان روانگردان

• OPIUM POPPY (خشخاش)
• داروهای استخراجی: هروئین، مورفین، کدئین، تریاک...
• CANNABIS SATIVA (شاهدانه)

داروهای استخراجی: RAHYDROCANNABINOL که ماده‌ای مسکن، شل کننده عضلات، خواب آور و آنتـی بیوتیک است.

COCA از آن کوکائین استخراج می‌شود که یک آلکالوئید بی‌حس کننده موضعی است.

اعتیادآورترین مواد جهان

از دیدگاه پژوهشگران مختلف، پتانسیل اعتیادآور بودن یک ماده مخدر می تواند از جنبه های مختلف مانند میزان آسیبی که وارد می کند، ارزش خیابانی ماده مخدر، مقداری از ماده مخدر که سیستم دوپامین مغز را فعال می کند و... مورد قضاوت قرار بگیرد.

هروئین

هروئین ماده مخدری است که سطح دوپامین در سیستم پاداش مغز را در آزمایش های صورت گرفته روی حیوانات تا ۲۰۰ درصد افزایش می دهد. برخی از کارشناسان هروئین را اعتیادآورترین ماده مخدر جهان می دانند و جدا از این ویژگی آن را به عنوان ماده ای خطرناک نیز طبقه بندی می کنند زیرا دوزی که می تواند موجب مرگ فرد شود تنها پنج برابر بیشتر از دوزی است که نعشگی را موجب می شود. هروئین به عنوان دومین ماده مخدر مضر از نظر آسیب هم به مصرف کنندگان و هم به جامعه رده بندی شده است.

الکل

اگرچه مصرف الکل در برخی از کشورهای جهان قانونی است اما یکی دیگر از اعتیادآورترین مواد در جهان شناخته می شود. الکل آثار بسیاری روی مغز می گذارد. آزمایش های صورت گرفته روی حیوانات از افزایش سطح دوپامین در سیستم پاداش مغز بین ۴۰ تا ۳۶۰ درصد حکایت دارند و هرچه میزان مصرف الکل افزایش یابد، سطح دوپامین نیز افزایش می یابد. برخی از کارشناسان الکل را مخرب‌ترین ماده مخدر می دانند که آسیب های ناشی از مصرف آن بر بدن انسان می تواند به مرگ نیز منجر شود.

کوکائین

کوکائین به صورت مستقیم در میزان دوپامین مورد استفاده مغز برای انتقال پیام از یک نورون به نورون دیگر اختلال ایجاد می کند. در اصل، کوکائین نورون ها را از غیرفعال کردن سیگنال دوپامین باز می دارد که به فعال سازی غیر طبیعی مسیرهای پاداش مغز منجر می شود. آزمایش های صورت گرفته روی حیوانات نشان داده اند کوکائین افزایش سطح دوپامین به میزان سه برابر بیشتر از سطح عادی را موجب می شود. کراک کوکائین توسط کارشناسان به عنوان سومین ماده مخدر مخرب و پودر کوکائین که نعشگی خفیف را موجب می شود به عنوان پنجمین ماده مخدر مخرب رده بندی شده است. حدود۲۱ درصد از افرادی که کوکائین را امتحان می کنند در زندگی خود به آن اعتیاد پیدا خواهند کرد. کوکائین همانند دیگر محرک های اعتیادآور مانند متامفتامین و آمفتامین می تواند مشکل آفرین باشد.

باربیتورات‌ها

باربیتورات‌ها گروهی از مواد مخدر هستند که در ابتدا برای درمان اضطراب و به عنوان ماده خواب آور استفاده می شدند. این مواد در پیام رسانی شیمیایی مغز اختلال ایجاد می کنند و غیر فعال شدن بخش های مختلف مغز را موجب می شوند. در دوزهای پایین، باربیتورات ها موجب شادی و سرخوشی می شوند اما در دوزهای بالاتر می توانند مرگبار باشند زیرا موجب قطع تنفس می شوند. اعتیاد به باربیتورات در گذشته به واسطه تجویز پزشکان و در دسترس بودن رایج بود اما این شرایط به طور قابل توجهی کاهش یافته است زیرا مواد مخدر دیگر جایگزین آن شده اند.

نیکوتین

نیکوتین ماده اصلی اعتیادآور موجود در تنباکو است. هنگامی که فردی سیگار می کشد نیکوتین به سرعت توسط ریه ها جذب شده و به مغز ارسال می شود. نیکوتین ماده مخدر اعتیادآور قدرتمندی محسوب می شود و عوارض ناشی از آن سالانه مرگ افراد بسیاری را در پی دارد. بنابر ارزیابی صورت گرفته توسط سازمان جهانی بهداشت، تنباکو تا سال ۲۰۳۰ موجب مرگ سالانه بیش از هشت میلیون نفر می شود. آزمایش های صورت گرفته روی حیوانات نشان داده اند نیکوتین افزایش سطح دوپامین در سیستم پاداش مغز به میزان حدود ۲۵ تا ۴۰ درصد را موجب می شود.

داروهای ترک اعتیاد به مواد مخدر

• بوپرنورفین (به عنوان ضددرد، مسکن قوی و جایگزین مواد مخدر و اعتیاد آور)
• شربت تریاک (یک ماده مخدر و مسکن درد و اعتیاد آور)
• متادون (داروی نگهدارنده برای مهار اعتیاد به هروئین و مواد مخدر و اعتیاد آور)
• حب جدوار (داروی ترک اعتیاد، مسکن قوی و ضد درد با اثرات تقویتی بدون ایجاد وابستگی و اعتیاد)
• نالوکسان (برای تشخیص و درمان مسمومیت‌ها با مواد مخدر یا کمای ناشی از آن مصرف می‌شود)
• نالتروکسان (به عنوان داروی کمکی برای درمان اعتیاد به کار می‌رود)