آمل
آمل آمل |
|
---|---|
کشور | ایران |
استان | مازندران |
شهرستان | آمل |
بخش | مرکزی |
نام(های) قدیمی | آمارد، آمرد، آمنیوس، هفت شهر، همرو، آمرداد، آموی، آمله[۱] |
مردم | |
جمعیت | ۲۷۱۲۶۹ نفر |
جغرافیای طبیعی | |
ارتفاع از سطح دریا | ۷۶ متر از سطح دریاهای آزاد |
اطلاعات شهری | |
نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی | عزت الله یوسفیان ملا |
شهردار | احمد امیرسلیمانی[۳] |
رهآورد | برنج، مرکبات، مربا، ترشی، کیوی، گردو، گیلاس، سیب، ماهی، زیتون، عسل، شیرینیهای محلی مانند آبدندان، اغوزکناک، ساقهعروس و نان کوهی |
پیششماره تلفنی | ۰۱۱ منطقه یک مخابراتی کشور[۲] |
وبگاه | شهرداری آمل |
شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۷۲ ب، ۸۲ د، ۸۲ ق |
تابلوی خوشآمد به شهر | |
آمل ( تلفظ راهنما·اطلاعات) یکی از قدیمیترین شهرهای ایران است که در استان مازندران قرار دارد و یکی از بزرگترین وصنعتی ترین شهرهای شمال ایران و مرکز شهرستان آمل است.
محتویات
- ۱ نام
- ۲ در اشعار
- ۳ جمعیت و موقعیت
- ۴ تاریخ
- ۵ وضعیت طبیعی
- ۶ مردم و نژاد
- ۷ جاذبههای دیدنی و گردشگری
- ۸ سیاست
- ۹ اماکن تفریحی و خدماتی
- ۱۰ آموزش
- ۱۱ صنعت و معادن و تولیدات
- ۱۲ بخشها
- ۱۳ گسترش شهر
- ۱۴ حمل و نقل
- ۱۵ ورزش
- ۱۶ رسانهها
- ۱۷ رهآوردها
- ۱۸ گمرک و بندرگاه
- ۱۹ حوادث و وقایع
- ۲۰ شهرهای خواهر
- ۲۱ پانویس و منابع
- ۲۲ جستارهای وابسته
- ۲۳ پیوند به بیرون
نام[ویرایش]
لقبها و عناوین آمل[ویرایش]
این شهر به بام ایران،[۴] شهر عرفا و فیلسوفان، شهر هزار سنگر[۵] و اولین شهر علویان[۶][۷] معروف است. واژه آمل، حرف «آ» در زبان ایرانیان قدیم کاربرد «ضد» داشته و «مُل» به معنی مرگ و «آمل» ترکیبی از ضد مرگ مانند امرداد و مرداد است. آمل به معنی بی مرگ است یعنی تو را مرگ مباد. هفت شهر، آمرداد، آموی و آمله نیز دیگر نامهای آمل در طول تاریخ بوده است. بام ایران اشاره به دماوند است که در بخش لاریجان شهرستان آمل قرار دارد. همچنین آملی به عنوان دروازه ورود شمال ایران نیز شناخته میشود.[۸][۹] بر روی سکههای ساسانی، نام شهرهایی که سکه در آنجا زده شده با علامت اختصاری مشخص گردیده است، اِم علامت شهر آمل بوده است.[۱۰]
وجه تسمیه و تاریخچه[ویرایش]
نام یکی از اقوام ساکن کرانه جنوبی دریای مازندران آمارد بودهاست. نام شهر آمل در مازندران را دگرگونشده نام آمارد دانستهاند. واژه آمل که گونه دیگر آن آموی است، احتمالاً از قبیله باستانی (آ) مردها یا (آ) ماردها گرفته شدهاست. مورخان باستانی غربی نام این قبیله را مردی یا آمردی آوردهاند. آماردها قومی نیرومند و جنگجو بودهاند و ناحیه فعلی آمل را به عنوان مرکز خود انتخاب نموده و نام خود را بر نهادند و بعدها واژه «آماردها» به سبب کثرت تلفظ به آملد، آمرد و «آمل» بدل شد. نیز وجه تسمیه این شهر به سبب بنیانگذارش «آمله» نیز میتواند باشد، چنانکه در تاریخ طبرستان ابن اسفندیار آمده است و در جای دیگر پیرنیا میگوید این قوم مهاجر بادیه نشین بودهاند که به تاخت تاز در اراضی اقوام دیگر میپرداختند و به روزگار کوروش تا حوالی ماد پراکنده گردیده بودند، آمردها در حدود سه هراز سال پیش از میلاد نیز در حال پیدا نمودن سرزمین بودهاند. در اطلس شناسی آمده است، آمل از سرزمینهای قدیمی بوده و دیرینه گی آن به درازای بلندی میرسد و مردمانش از آمردها هستند که اولین قوم در کنار دریا پارس اند.[۱۱]
- اردشیر میگوید:
هزاران سال، پیش از آمدن آریاهای ایرانی به فلات ایران چندین گروه مردمان بومی که چهار گروه آن مشهورترند در این فلات جای داشتند که چگونگی دورههای پیشین آن چندان روشن نیست. نام یکی از این چهار گروه مردم بومی فلات ایران مرد بود، نام گروه مرد در نوشتهها «مارد» یا «آمارد» آمده که به زبان ایران و بومی مرد و آیمرد است و واژههای آمرت زبان کهنسال ارامنه و مردی، آی مردی، جوانمرد، جوانمردی، گله و گیله مرد که امروزه در سراسر مازندران و گیلان گویا است از نام باستانی این گروه سرچشمه میگیرد. رابینو معتقد است در میان اقوام تاریخی مازندران یکی تیپرها بودند که در کوههای شمالی سمنان اقامت داشتند و دیگری آمردها که شهر آمل آمرد همان آمل است چنانکه پرد همان پل میباشد، به اسم آنها نامیده شد اولین گروه در حاشیه دریا در ایران بودند و مرزهای چهارگونه سرزمین مردها بدینگون بود، از خاور به مرز ورگانا، هیرگانا گرگان و قسمتی به پارت خراسان، از شمال به دریاچه دراکسپین یا کاسپین، کاسو، کازاک یا قزاق و از باخترن تا آن دست لنکران قفقاز و از جنوب خاوری به کومیسین قومس یا دامغان و از جنوب رکا رک یا ری و جنوب باختری به کسپین قوزوین و سرزمین مدی چسبندگی داشت.[۱۲]
- ابراهیم پورداوود نوشته است:
امیانوس مارسلینوس در حدود سال ۳۶۰ میلادی کتاب خود را نوشت وی و چند تن دیگر در طی جغرافیا و تاریخ روزگار هخامنشی و اسکندر و سلوکیه و اشکانی و ساسانی از قومی به نام مردوی یا آمردی یاد میکنند که در سواحل دریای خزر میزیستند و تیرهای از همین مردم در آسیای مرکزی، نزدیکی مرو رود جیحون، آمویه یا آمودریا بسر میبردند.[۱۳]
با توجه به متن کتیبههای آشوری در نزدیکی شهر کنونی آمل مازندران فرض گردیده است، نکته جالب اینجاست که سرزمین اسپاردا یا ساپاردا نیز در همین منطقه در نظر گرفته شده است، این نام دقیقاً مشابه با نامی است که در کتیبههای پارسی باستان برای سرزمین لیدیه در غرب کشور کنونی ترکیه به کاربرده میشده است، مسلماً این نام با نام اسپارتا که هم نام استانی است در کشور ترکیه و هم نام شهری باستانی در یونان که نبرد ۳۰۰ تن از جنگجویان این شهر با خشایارشا شهرت جهانی دارد، شباهت بسیار دارد.[۱۴] واژه آمل، حرف «آ» در زبان ایرانیان قدیم کاربرد «ضد» داشته و «مُل» به معنی مرگ و «آمل» ترکیبی از ضد مرگ مانند امرداد و مرداد است. آمل به معنی بی مرگ است یعنی تو را مرگ مباد.
یحیی ذکا در کتاب کاروند کسروی آورده است:
آما، آماردان یا ماردان، در زمان لشکر کشی اسکندر به ایران، این تیره در مازندران نشیمن میداشتند و آن هنگام هنوز تپوران به آنجا نیامده بودند، ولی سپس چنانکه از گفتههای استرابون پیداست در آذربایجان و ارمنستان و پارس و دیگر جاها پراکنده شدند.[۱۳]
در اشعار[ویرایش]
در ادبیات فارسی قدیمی اشعار بسیار زیادی وجود دارد که آمل در آنها ایفای نقش نماید، از اشعار اساطیری گرفته تا اشعار در وصف ایران و مازندران، این شهر نقش بسزایی در تاریخ کهن فارسی داشته است. همچنین نام آمل شانزده بار به صورت مستقیم در شاهنامه فردوسی آمده است.[۱۵] از جمله این اشعار:
بیاراست گیتی بسان بهشت ... به جای گیا سرو گلبن بکشت از آمل گذر سوی تمیشه کرد ... نشست اندر آن نامور بیشه کرد بپردازم آمل نیایم به جنگ ... سرم را ز نام اندرآرم به ننگ بزرگان ایران ز گفتار اوی ... بروی زمین برنهادند روی چو اغریرث آمد ز آمل به ری ... وزان کارها آگهی یافت کی بدو گفت کاین چیست کانگیختی ... که با شهد حنظل برآمیختی منوچهر با سلم و تور سترگ ... بیاورد ز آمل سپاهی بزرگ به چین رفت و کین نیا بازخواست ... مرا همچنان داستانست راست
هند بگشاده و آمل همه بگشاده بود ... لشکر صعب سوی ترک فرستاده بود
از آن خوانند آرش را کمانگیر ... که از آمل به مرو انداخت یک تیر
چو من فرزانهای برخاست از آن بوم ... طواف خاک آمل بایست کرد
- راوی[۲۰]
رسیدم به آمل شهر هفت رنگ .. همه عارف و شاعر و مرد جنگ، بزرگان ایران زمین و بزرگان شهیر .. ز میر حیدر و فخر رازی و ابن جریر، چو باشد نگینی بروی رود هراز .. در آنجا شدم با خدا راز و نیاز.
ز بس می خوردن و خوشی در آمل تو گفتی بودش آب رودها مل
یا فکند آرش کمانی تیری از آمل به مرو کز طرف فرخنده جشنی تیرگان آراستند یا نه امطار مطر شد بعد چندین سال قحط جشن شایانی به روز مهرگان آراستند
همتی در کار ما ای عارفان و عاشقان ... بر در دل حلقه شوق سیر کابل می زند هر که چون صائب به طرز تازه، دیرین آشناست ... دم به ذوق عندلیب باغ آمل می زند
روی به دریا نه و چون بگذری ... در طبرستان طربستان طلب مقصد آمال ز آمل شناس ... یوسف گم کرده به گرگان طلب
جمعیت و موقعیت[ویرایش]
شهر آمل با ۲۷۱٬۲۶۹ نفر جمعیت در جلگه مازندران و در دوسوی رود هراز با ارتفاع ۷۶ متر از سطح دریا در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی و ۲۶ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و در فاصله ۷۰ کیلومتری غرب ساری مرکز استان، ۱۸ کیلومتری جنوب دریای مازندران و ۶ کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد. رشد جمعیت شهر آمل قابل توجه است، زیرا تعداد آن که در ۱۳۳۵ حدود ۲۵۱۲۲ نفر بوده در ۱۳۶۵ حدود پنج برابر شده است. میانگین رشد جمعیت این شهر را سالانه حدود ۸/۴٪ نوشتهاند.[۲۵][۲۶] تحولات جمعیت شهر آمل از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ به شرح زیر است:
سال | جمعیت | رشد سالیانه |
---|---|---|
۱۳۳۵ | ۲۲۲۵۱ | - |
۱۳۴۵ | ۴۰۰۷۶ | ۵/۹ |
۱۳۵۵ | ۶۸۹۶۳ | ۵/۴ |
۱۳۶۵ | ۱۱۸۲۴۲ | ۵/۴ |
۱۳۷۰ | ۱۳۹۹۲۳ | ۳/۴ |
۱۳۷۵ | ۱۵۹۰۹۲ | ۲/۶ |
۱۳۸۵ | ۲۰۱۰۴۴ | ۴/۸ |
تاریخ[ویرایش]
دوران اولیه[ویرایش]
در مورد پیدایش آمل سه نظریه وجود دارد که اولین نظریه مربوط به دوران مرد آمارد، دومین نظریه مربوط به دختری به نام آمله و سومین نظریه مربوط به دوران طهمورث، جمشید، کیومرث از پادشاهان پیشدادی بوده است. طبق تحقیقات باستانشناسی، استانهای ساحلی دریای خزر احتمالاً از ۰۰۰‘۷۵ سال پیش محل زیست انسان بوده است.[۲۷] در سال ۱۳۳۰ کارلتون استیونز کون باستانشناس آمریکایی اسکلتهایی از انسان نئاندرتال را که ظاهراً نیای کهن اقوام ساکن کرانهٔ دریای خزر بوده است، در غارهای هوتو و کمربند کشف کرد. از جملهٔ این اقوام ورکانیان یا همان هیرکانیان در گرگان، تَپوران در منطقهٔ کوهستانی البرز، آماردها یا همان مَردها در مازندران و حدود آمل، و کادوسان در گیلان و مادها در فارس بودند. آماردها در کنار ضلع غربی رود هراز سکنی گزیدند و شهر آمل پایتخت خود کردند که اسم شهر آمل به احتمال بسیار زیاد از نام آنان گرفته شده است.[۲۸] در اساطیر ایرانی از پیکار میان آریاییان و دیوان که اشاره به این اقوام است در این ناحیه یاد شده است.[۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹]
ایگور دیاکونوف ایرانشناس روس نیز اشاره دارد که ماردها در کنار دریای خزر میزیستند وی در ادامه مینویسد:
حدود سه هزار سال پیش از میلاد انبوهی از مردم هند و اروپایی در مسیر مهاجرت خود به سمت هندوکش و دستهای به سوی فلات ایران سرازیر و چون از خاک ورگانا گذشتند وبه سرزمین مردها رسیدند، منطقه را سبز و خرم یافته، رحل اقامت افکندند، آنان میزبانان را دوا، بربر و تور نامیدند. عقب مانده بودن تپورها و آماردها نسبت به آریاییهای مهاجر و یا القاب دوا، تور و بربر، هم از نظر زبانشناسی و هم از نظر تاریخی جای تأمل و نقد دارد.
ابن اسفندیار در مورد نظریه دوم در کتاب تاریخ تبرستان نوشته است، آمل مأخوذ از نام آمله دختر اشتاد است که به اتفاق برادرش یزدن به دلیل کشتن شخصی از تبار دلیم به نواحی آمل فعلی آمد و روستایی را بنا نهادند. وی در تاریخ تبرستان مینویسد:
بنای آمل به فرمان آمله همسر فیروز شاه بلخ ساخته شد.[۴۰]
آمله دارای پسری به نام خسرو بود که پس از مرگ پادشاه بلخ، پادشاهی مقتدر گردید و آمل را پایتخت خود برگزید و بیشترین سعی و کوشش خود را صرف ساختن قلعههای محکم و ساختمانهای زیبا و آبادانی این شهر نمود. حتی دستور داد در بیرون شهر ساختمان و قصرها بسازند و عمران و آبادی بنمایند. شهر آمل در این دوره دارای چهار دروازه به نامهای دروازه گیلان، دروازه گرگان، دروازه کوهستان و دروازه دریا بود و مقدار زمینی که برای ساختن اولیه شهر فراهم کردند چهار صد هکتار بود.
برخی دیگر از مورخان، سابقه آمل را به دوره پیشدادیان و کیانیان نسبت دادهاند.[۴۱]
دوران اساطیری[ویرایش]
میتوان گفت آمل یک شهر اساطیری است چون نبردهای فریدون، آرش کمانگیر، ضحاک، کیخسرودر زیر پای دیو سفید یعنی دماوند انجام شده است. شهر آمل از روزگاران کهن همواره شهری آباد و پر رونق بوده است. سیمای این شهر باستانی، از لا به لای هزارههای مه گرفتهٔ تمدنهای پیش مادها در فلات ایران رخ نموده و پیشینهٔ تاریخی آن با افسانهها و اساطیر پرشکوه ایرانی در هم آمیخته است. نام آمل شانزده بار در شاهنامه فردوسی یاد شده است. فریدون، پادشاه اسطورهای که اژدهاک ماردوش را درون چاهی در دماوند کوه آویخت، خود پرورش یافتهٔ دامان البرز بود و پژوهشگران، پایتخت او را حوالی آمل میدانند و امروز نیز باشندگان لاریجان، دشت خرمی در پای دماوند را تخت فریدون میخوانند. سالها بعد، در عصر پادشاهی نوادهٔ وی منوچهر، سپاه توران از جیحون گذشت و سراسر شمال و شمال شرقی ایران را تصرف کرد، ولی به واسطهٔ مقاومت ایرانیان، پشت دروازههای آمل زمین گیر شد و به موجب پیمان صلحی، آرش کمانگیر تیری از دماوند کوه در اطراف آمل تا فرارود در آسیای میانه رها کرد و جان داد و مرزهای ایران را باز تا آن سوی جیحون کران داد. همچنین در زمان بهرام گور نیز آمل پایتخت ایران بوده است.[۴۲][۴۳][۴۴]
پیش از اسلام[ویرایش]
بیشترین نظریه تاریخ شناسان تاریخ اولیه و پیش از اسلام آمل به قوم مردم آمارد بر میگردد. مردم این قبیله آریایی پیش از ورود گروههای بعدی آریاییها یعنی ماد، پارس و پارت در قسمتی از مازندران و گیلان کنونی زندگی میکردند. نام اصلی این قبیله آمو بود که در فارسی باستان به آمرد یا اَمرد به معنی زیانبخش و ویرانگر تبدیل شد. همچنین در برخی کتابها به آنها «مارد» نیز گفتهاند. آنها مردمی جنگجو و هنرمند بودند و با همسایگان خود در کشمکش دایمی بودند. هم اسکندر مقدونی با آنها جنگیده است هم فرهاد پنجم اشکانی که آنها را به سوی قفقاز در غرب دریای خزر رانده است. برخی معتقدند شعبهای از قبیله آماردها در کنار رود جیحون میزیستهاند.[۴۵]
اردشیر برزگر مینویسد:
هزاران سال، پیش از آمدن آریاییهای ایرانی به فلات ایران چندین گروه مردمان بومی که چهار گروه آن مشهورترند در این فلات جای داشتند که چگونگی دورههای پیشین آن چندان روشن نیست. نام یکی از این چهار گروه مردم بومی فلات ایران مرد بود، نام گروه مرد در نوشتهها «مارد» یا «آمارد» آمده که به زبان ایران و بومی مرد و آیمرد است و واژههای آمرت زبان کهنسال ارامنه و مردی، آی مردی، جوانمرد، جوانمردی بوده است.
قوم ماد به روزگار کوروش بزرگ تا حوالی ماد پراکنده گردیده بودند.[۴۶]
پیش از اسلام، آمل از بزرگترین و مهمترین شهرهای این منطقه به شمار میرفت و مرکز مازندران به حساب میآمد. برخی منابع، زمان ساخت شهر آمل را در دوره ساسانیان و توسط پیروان مزدک میدانند، ولی به نظر میرسد نام آمل از اَمردها گرفته شده که در این صورت باید گفت، شهر آمل پیش از ساسانیان و در دوره اسکندر وجود تاریخی داشت. در دوره ساسانیان به دلیل فرار پیروان مزدک به این شهر، بر اهمیت این آمل افزوده شد.
در تاریخ طبرستان ابن اسفندیار چنین آوردهاست:
در قبالههای کهن مذکور است که معنی آمل به واژه طبری آهوش است وهش وهل مرگ را گویند و کنایه از این است که تو را هرگز مرگ مباد.
باتوجه به اسناد تاریخی این شهر حداقل از دوره ساسانی تا دوره مغول پایتخت مازندران بودهو در سلسله اشکانیان پایتخت رسمی ایران بوده است. آمل در دوره اشکانیان آباد بود و در این زمان تحت سلطه سیاسی اداری ساتراپی هیرکانیه قرار داشت.[۴۷] یوستین، مورخ رومی هم در اشاره خود به جنگ فرهاد، امردها را مردمی دلاور و نیرومند میداند. با توجه به موقعیت جغرافیایی قلمرو امردها میتوان اهمیت این قلمرو را برای فرهاد در راه ارتباطی پارت و هیرکانیه و پیرامون آن دانست.[۴۸]
هرودوت در کتاب تواریخ در توضیح عایدات داریوش از ممالک و اقوام زیر نفوذ، از اقوام تیبارینها، ماکروینها، موزیکانها و مارد یا آمردها نام برده است. در زمان ساسانیان شهر آمل از عمران و آبادانی برخوردار بود و مرکز ایالت مهم طبرستان بوده است. به طور کلی بر اساس اسناد و مدارک تاریخی، تکوین شهر به زمان ساسانی بر میگردد. شهر طی مراحل تکوین خود از زیر ساختها و عناصری چون ارگ حکومتی، محلات، آتشکده و بازار برخوردار بود.[۴۹]
پس از اسلام[ویرایش]
شهر آمل در سال ۱۴۰ هجری قمری توسط اعراب مسلمان تسخیر شد. این دوره مصادف با به قدرت رسیدن علویان میباشد و شهر آمل به عنوان مرکز طبرستان مورد توجه قرار گرفت. مرکزیت سیاسی، موقعیت سوق الجیشی و مجاورت شهر با گذرگاههای بین منطقهای، رشد و توسعه شهر را در ابعادی اجتماعی رقم زد.[۵۰][۵۱] علویان طبرستان گروهی از بزرگان اولاد علی ابن ابیطالب به نام ائمه علوی بایزیدی در قرن دوم هجری در طبرستان قیام کردند. حسن بن زید ملقب به داعی کبیر در سال ۲۵۰ هجری در ناحیه طبرستان ظهور کرد و عده بسیاری از افراد ناراضی و دستنشاندگان خلیفه طاهریان او را تقویت کردند. وی به دعوت و نشر آئین تشیع زیدی پرداخت. داعی کبیر پس از رسیدن به حکومت طبرستان، پایتخت خود را از ساری که جایگاه طاهریان بود به آمل منتقل کرد تا به حامیان و هوادارانش نزدیکتر باشد.[۵۲][۵۳] مرکز حکومت آنان معمولاً آمل بود و انقراض آنان به دست آل زیار و سامانیان صورت گرفت.[۵۴] ناصرالحق اطروش در سال ۳۰۱ هجری قمری اقدام به دعوت مردم برای قیام کرد. وی امیر طبرستان که ابو العباس صعلوک بود را شکست داد و بر طبرستان تسلط یافت. این زمان بود که علمهای سفید که نشانه علویان و شیعیان بود در همه طبرستان و دیلم و جرجان بر پا گردید. وی ۱۲ سال در آمل حکومت کرد و دین اسلام اثنیعشری را رونق بخشید.[۵۵][۵۶] پس از برافتادن مغول مرعشیان در مازندران ظهور کردند. در سال ۷۶۰ هجری قمری میر قوام الدین مرعشی، حکومت مرعشیان را تأسیس کرد.[۵۷] قیام مرعشیان از آمل آغاز شد. مرعشیان پس از کسب قدرت در اندک مدتی تمام سرزمینها و نواحی اطراف مازنداران را تصرف کردند و قلمرو خود را از استرآباد تا قزوین گسترش دادند.[۵۸] آمل در قرن پنجم هجری، در عصر صدارت خواجه نظام الملک طوسی در دولت سلجوقیان، همپای فرهنگ شهرهای بزرگ آن روزگار جهان اسلام دارای مدرسهٔ معتبر نظامیه شد. دو قرن پیش از آن محمد بن جریر طبری، مفسر و مورخ نامدار در این شهر متولد شد. شهر آمل اولین شهری بود که بعد از اسلام به زنان حق رای و امور سیاسی داد.[۵۹] در عصر صفوی آمل رونق فراوان گرفت و حکام صفویه به مازندران دلبستگی خاص داشتند. شاه عباس که به آمل علاقه زیاد داشت به دستور او جاده کنار رودخانه هراز، آباد شد و در طول راه برای توقف چهارپایان و افراد کاروانسرا ایجاد کردند. جاده شوسهای که ساری و گرگان را به آمل وصل میکرد، در زمان او احداث شد.[۶۰]
ابن فریغون در سفرنامه خود این شهر را نیکوترین و جامعترین و آبادترین و پر آبترین و پر علمترین شهر سرزمین پارسیگویان شرح داده است:
آمل شهریست عظیم و زیبا و پر آب و بزرگترین مرکز علمی پارسیان و بزرگترین قلمرو حکومتی طبرستان است و او شهری است با خندقهای فراوان و مقر ملوک آریاییها در طبرستان و جای بازرگانانست و خواسته بسیار است و اندر وی علمای هر علمی بسیارند و افضل عرفاً و آبهای روان است و از وی جامعه کتان و برنج و دستار حنین و فرش و چوب شمشاد و حصیر طبری و طلا که به همه جای جهان جای دگر نبود و از وی ترنج و نارنج خیزد و گلیم سپید و گلیم دیلمی زربافت گوناگون و کمیخته خیزد و از ی آلات چوبین خیزد و چون کفشه و شانه و شانه نیام و ترازو و خانه و کاسه و از طلاهایش داغگین.[۶۱]
ابن حوقل در کتاب صوره الارض در مورد آمل این زمان مینویسد:
آمل بزرگترین شهر طبرستان و در قرن چهارم هجری قمری حاکم نشین طبرستان بوده است. آمل از قزوین بزرگتر است و دارای بنا و عمارات در هم آمیخته و از نواحی دیگر قدیمی تر و بزرگسال تر است.[۶۲]
آمل در زمان افشاریه و زندیه دچار تحول دیگری شد و بر اساس موقعیت خود به عنوان شهری برای تجارت و ساخت و ساز ادوات جنگی بود. به واسطه موقعیت شهر در آمل توپ خانهها بنا نهاده شد و مراکز داد و ستد از پیش بیشتر شد.[۶۳]
معاصر[ویرایش]
پس از یک دوره رکود و فترت تا اواخر دوره قاجار، شهر شاهد گامهایی چند در جهت احیای خود بوده است در این دوره خندقهای اطراف شهر را خشک کردند. ایجاد عمارت شهرداری کاخ چایخوران، تأسیس دبیرستان امام فعلی، اداره اقتصاد و دارای، ایجاد انبار برنج برای صادرات آن به نقاط دیگر کشور، احداث مغازههای جدید در بیرون بازار، از جمله اقدامات این دوره میباشد. جیمز فریزر که در سال ۱۲۳۸ به عنوان بازرگان و دانشمند وارد ایران شد در سفرنامه خود مینویسد:
آمل به راستی شهری عالی و وسیع بود. سکنه شهر مردمانی آبرومند و محترم بودند.[۶۴]
تزریق عملکردهای جدید شهر، آنرا از تحرکی چند برخوردار میسازد و این تحرک در بعد کالبدی با توسعههای جدید به دور شهر قدیم تشدید گردید. الگوی تقلیدی مداخله کالبدی در تهران، از این پس با حضور حیات انتشاری، دامنگیر شهرهای دیگر از جمله آمل نیز میگردد. شکل این مداخله با ایجاد فعالیتهای مستقیم در محور مهدیه و انقلاب در ضلع جنوبی بازار شهر و احداث خیابانهای چاکسر تحقق یافت و این در حالی است که هسته اولیه شهر، علیرغم چنین مداخلاتی در محیط خود و استقرار عناصر جدید تزریق شده به تدریج انسجام کالبدی خود را با بافتهای مجاورش کاهش داد. دز زمان پهلوی دوم در جهت سهولت جریان روابط کالایی وابسته، مداخلات کالبدی بیشتری در بافت صورت گرفت. در این دوره نیز مداخلات تحقق یافته در دوره قبل با احداث خیابان طالب آملی در ضلع غربی محدوده شهر قدیم و تعریض آن در سالهای ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۴ تکمیل و انقطاع کالبدی بافت با مجموعههای جدید پیرامونی را موجب شد. در دوره جمهوری اسلامی نیز شهر با شکل فعلی خود رو به گسترش رفت و بزرگراهها و خیابانهای متعددی ساخته شد و همچنین ساختمان ادارات زیادی نوسازی شد و در بخش شهرسازی نیز زیباسازی و ایجاد فضای سبز و نظم شهری رونق گرفت.[۶۵] جوناس هنوی که در زمان نادر شاه به ایران آمده بود و از آمل دیدن کرد در مورد این شهر نوشت:
آمل شهرت و اعتبار خود را کمی از دست داده بود ولی به واسطه کانهای سنگ آهن فراوان به فرمان نادر آنجا را مهمترین مرکز ریخته گری و ذوب آهن نمود و در آنجا گلوله توپ و تفنگ و نعل اسب تهیه میشد و حتی تصمیم گرفته شد که نیروی دریایی ایران را در آمل بسازند.[۶۶]
علمای مازندران و آمل نیز در دوران جنبش مشروطه نقش فراوانی داشتند و همچنین آمل در سال ۱۳۶۰ دچار واقعهای شد. این واقعه که به اختصار قیام آمل نامیده میشود، به مبارزه مسلحانه حدود صد نفر از گروهی مائوئیست به نام اتحادیه کمونیستهای ایران علیه نظام جمهوری اسلامی ایران در شهر و جنگلهای اطراف شهر آمل در شمال ایران اشاره دارد. پس از این واقعه روحالله خمینی تنها نام شهر آمل را در وصیت نامه سیاسی الهی خود آورد و نوشت:
کاوشها و تاریخچه[ویرایش]
در طول تاریخ به خصوص در دهه اخیر کاوشهای زیادی بر روی تپهها و منطقههای مختلف از جمله تپه قلعه کش و روستای بلیران صورت گرفته است.[۶۹] همچنین کاوشهای جدیدی در شهر قدیم آمل در سال ۱۳۹۴ در حال انجام گرفتن است.[۷۰][۷۱] در این کاوشها به دست آمده است که آمل اولین کانون ذوب آهن ایران بوده است. در اولین کاوشها آثاری همچون پیکره حیوانی، ابزار سنگی، ظروف خاکستری و همینطور یک تدفین انسانی، ظرف خاکستری و یک دستبند نقرهای از دوران و عصر برنز، مسسنگی و آهن به دست آمد.[۷۲][۷۳] در کاوشهای بلیران نیز موجودیت انسان پارینه سنگی فوقانی حدود ۳۵ هزار سال پیش که به ساخت ابزار سنگها و شکار حیوانات میپرداخته نمایان شد.[۷۴][۷۵] در کاوشهایی که در سال ۱۳۸۶ توسط باستان شناسان فرانسوی صورت گرفت، قدمتی بیش از ۳۶ هزار سال برای بلیران تخمین زده شد.[۷۶]
وضعیت طبیعی[ویرایش]
جغرافیا[ویرایش]
شهر آمل واقع در جلگه مازندران و طرفین رود هراز با ارتفاع ۷۶ متر از سطح دریا در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی و ۲۶ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و در فاصله ۷۰ کیلومتری غرب ساری، مرکز استان هجده کیلومتری جنوب دریای مازندران، و شش کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد.
موقعیت[ویرایش]
فریدونکنار | محمود آباد دریای مازندران | |||
بابل | نور | |||
شهر آمل | ||||
تهران |
پوششهای گیاهی[ویرایش]
ارتفاعات آمل را پوشش گیاهی جنگلی تشکیل داده و انواع رستنیها در این منطقه میرویند. درختان اوجا، توسکا، بلوط، افرا، ازگیل، زرشک، گیاه صنعتی گون، گیاهان خاکشیر، گل ختمی، کاسنی، گل گاوزبان، بمبارمنگ که کاربرد دارویی دارند و پوشش گیاهی در این شهر به فراوانی برای چرای دام موجود است.[۷۷]
بارندگی[ویرایش]
وجود سلسله جبال البرزدر جنوب سواحل دریای مازندران در شمال این شهر صعود تودههای مرطوب بر دامنههای پرشیب کوههای ساحلی را سبب شده و سرد شدن این هوا تا نقطه شبنم و یا پایینتر آن، تشکیل سیستمهای ابری و متعاقباً وقوع بارندگیهای شدید در منطقه را موجب میگردد. متوسط بارندگی در بخش جنگلی آمل ایستگاه تحقیقات برنج ۸۱۷ میلیمتر میباشد.[۷۸][۷۹]
رودخانهها[ویرایش]
آمل دارای رودهای مختلفی است. رودخانه هراز از مرکز شهر آمل عبور میکند.[۸۰]
آب و هوا[ویرایش]
شهر آمل از نظر تقسیمات اقلیمی جزو اقلیم معتدل و مرطوب میباشد. آب و هوای آمل معتدل و مرطوب بوده و بیشترین درجهٔ حرارت در تابستانها ۳۶ درجه بالای صفر و کمترین درجهٔ حرارت در زمستانها ۱- درجه سانتی گراد زیر صفر است و میزان متوسط بارش سالیانه شهرستان آمل ۷۵۰ میلیمتر برآورد شده است.[۸۱]
دما[ویرایش]
با توجه به اینکه شهر آمل در دشت جلگهای واقع شده است اختلاف دمای شبانهروزی و به موازات آن اختلاف دمای فصلی و همچنین سالیانه بسیار کم است.[۸۲]
زمینلرزهها[ویرایش]
۷۵ درصد مازندران روی گسل زلزله قرار دارند. از این رو آمل نیز به دلیل وجود خط مستقیم روی گسل چند زلزله بیش از ۴ ریشتری را تجربه کرده است. در مجموع شهرستان آمل بر روی سه گسل کوه، جلگه و بایجان واقع شده است.[۸۳]
مردم و نژاد[ویرایش]
تمام ساکنان مازندران از نسل و نژاد این دو طایفه بزرگ میباشند. بهطوری که از نوشتههای تاریخی استنباط میشود که ما قبل آریایی مارد یا مازد چندین سال قبل از میلاد مسیح بر بخشهایی از این ناحیه با قدرت حکومت میکردند و باج به پادشاهان ایران نمیدادند. آماردها در اولین ورود خود به آمل آمدهاند. مردم آمل به طور عمده فارسی و مازندرانی از ساکنان استان مازندران و استانهای همجوار میباشند. البته بعضی از بزرگان بهائی و علویان از کشورهای خارجه در این شهر زندگی میکنند.[۸۴][۸۵] بر اساس آزمایشها و تحقیقات مؤسسه ماکس پلانک برای ژنتیک مولکولی آلمان مشخص شد، مردمان مازندران از دیرباز اصیلترین مردمان ساکن سرزمین ایران بودهاند. همچنین تجزیه و تحلیل ام دی اس به صورت شفاف نشان داد که گیلانیها و مازندرانیها بسیار نزدیک به مردمان جنوب قفقاز هستند.[۸۶]
زبان[ویرایش]
بعد از اسلام زبان و خط پهلوی در مازندران بیشتر از سایر مناطق ایران متداول بوده است. زبان طبرستانی کمتر از زبانهای دیگر تحت تأثیر زبانهای بیگانه قرار گرفته است. زبان مردم آمل فارسی و طبری میباشد.[۸۷]
قومیت[ویرایش]
قوم آمارد از مردمان آسیانینژاد بودند که پیش از کوچ آریاییها به سرزمین ایران در آمل زندگی میکردند. نام شهر آمل دگرگونشده همان نام آمارد است. آماردها قومی نیرومند و جنگجو بودهاند و ناحیه فعلی آمل را به عنوان مرکز خود انتخاب نموده و نام خود را بر نهادند و بعدها واژه آماردها به سبب کثرت تلفظ به آملد، آمرد و آمل بدل شد.[۸۸] آمل از شهرهای طایفهای ایران است که دارای طوایف مختلف میباشد.[۸۹]
دین و مذهب[ویرایش]
ولایات شمالی ایران، محتملاٌ در دوره اشکانی یا ساسانی، زرتشتی شدند. وجود آتشکدهها در استان مازندران مبین این حقیقت است. حدود قرن دوم هجری قمری مردم مازندران به دین اسلام گرویدند. در حال حاضر اسلام دین نخست شهر محسوب میشود و آمل به عنوان اولین مرکز حکومت دین شیعه دوازده امامی بوده است.[۶][۹۰]
گاهشمار[ویرایش]
آمل و مازندران دارای تقویم مستقل هستند که آن تقویم تبری است. علاوه بر ماههای رسمی از ماه تبری استفاده میکنند که در زمان یزدگرد آغاز شده است.[۹۱]
فرهنگ[ویرایش]
آمل از دیرباز به دلیل وجود فرهیختگان و پیشینیان با سابقه دارای مراسمهای محلی و ملی است. آمل از فرهنگ و تمدن بسیار کهن و اصیل برخوردار است و به دلیل داشتن این تمدن باستانی و دیرینه مراسمهای باستانی و به دلیل علاقه به دین و مذهب مراسم مذهبی بس با شکوهی در این دیار کهن برگزار میگردد، پس از گرویدن مردم آن به اسلام، برخی از مراسم باستانی بسته به فرهنگ مردمان مختلف مازندرانی با آداب اسلامی در آمیخته و بنا بر این شیوه اجرای آن در هر روستا با روستای دیگر متفاوت است.
- تیرگان: تیرماسیزه شو یا تیرگان یکی از جشنهای ایرانی در روز تیر از ماه تیر برابر با سیزدهم تیرماه است. عدهای این جشن را در روزهای دیگر و از جمله در دهم تیر برگزار میکنند که به اعتقاد استادان ایرانشناس نادرست است. این جشن در آمل همه ساله در جوار قله دماوند برگزار میشود. این جشن در کنار آبها، همراه با مراسمی وابسته با آب و آب پاشی و آرزوی بارش باران در سال پیش رو همراه بوده است و تیرگان یادآور رشادت آرش کمانگیر نیز میباشد.[۹۲][۹۳]
- ورف چال: از آیینهای قابل توجه مازندران که مراسمی ملی هم به شمار میرود در ارتباط با آب، مراسم ورف چال در روستای اسک واقع در جاده هراز انجام میشود. این رسم قدیمی و باستانی در زمانی که آخرین برفهای زمستانی منطقه در حال ذوب شدن است در یکی از جمعههای نیمه دوم اردیبهشت ماه برگزار میشود. مراسم آیینی سنتی ورفِ چال حدود ۶۰۰ سال قدمت دارد.[۹۴]
- مارمه: مارمه یا مادرمه مراسمی است که هنگام تحویل سال افراد خانواده دور سفره و یا مشابه آن هفت سین که با ظرافت و سلیقه خانم خانه چیده شده مینشینند و در حالیکه پدر خانواده دعای تحویل میخواند منتظر سال نو میشوند. در گذشته که امکانات ارتباطی مانند رادیو و تلویزیون نبود با تیراندازی یا گفتن اذان سال جدید را به همه اعلام میداشتند. بعد از این که سال نو شد کسی معمولاً بچهها که به عنوان مادرمه انتخاب شده با مجمعی که در ان قرآن، آیینه، آب، سبزه و شاخههای سبز جوان قرار دارد وارد خانه میشود و به این نیت که سال سرسبز و خوش و خرمی برای خانواده باشد شاخه سبز را جلوی در اتاق آویزان یا روی طاقچه اتاق میگذارد. دراین روز مادر خانه، غذای عید، سبزی پلو درست میکند.[۹۵]
- علم گردانی و نخل گردانی: علم گردانی و نخل گردانی از قدیمیترین سنت ایرانی و مازندران است که همه ساله در تمامی مناطق آمل در دستههای مختلف و محلهها انجام میشود. از ویژگیهای عزاداری ماه محرم در مازندران، وجود سقانفار و تکیهها در این استان است.[۹۶][۹۷]
- نوروز خوانی: یکی دیگر از مراسمهای معمول و جالب شهرهای مازندران به خصوص شهر آمل است. نوروزخوانان معمولاً چند روز قبل از فرارسیدن عید نوروز به داخل روستاها میآیند وبا خواندن اشعار در مدح امامان و ترانههای محلی، طلیعه سال نو را به آنها مژده میدهند. نوروز خوانان چند نفر هستند که یک نفر اشعار را می خوند، یک نفر ساز میزند و نفر دیگر که به آن کوله کش یا همان بار کش میگویند به در خانههای مردم میروند و صاحب خانه با دادن پول، شیرینی یا تخم مرغ از آنان پذیرایی میکند و به آنان عیدی میدهد.[۹۸]
- موسیقی: موسیقی منطقه آمل در قالب مناطق مرکزی شمال ایران بررسی نمود از همین رو تقریباً همه نغماتی در مناطق مرکزی شمال ایران رایج است در این منطقه مورد استفاده قرار میگیرد که از مشهورترین آنها نجوا و امیری خوانی و گهره سری و مازندرانی خونش و طالبا است. شهرهای طالبا و امیری و لاره از شعرهایی هستند که با سوز خوانده میشود و بر روی شنونده تأثیر خاصی میگذارد. نوروز خوانی سنت اصیلی است که اولین منطقه قبل از اسلام در آمل اجرا شد و بعدها به جاهای دیگر مازندران و ایران گسترش یافت و بعد از اسلام این اشعار این نو خواندن با مدح و منقبت ائمه در هم آویخت و از این شکل قدیمی حیث اشکالی نو یافت.[۹۹]
بازیها[ویرایش]
- کشتی لوچو: کشتی لوچو از کشتیهای محلی استان مازندران است و در گذشته در مراسم عروسی اجرا میشد. امروزه در بعضی از نقاط استان این کشتی همه ساله در تابستان بعد از وجین شالی، هنگام فراغت کار روستاییان انجام میشود. در ایام دیگر مانند اعیاد ملی مذهبی نیز کشتی لوچو برگزار میشود و جایزه برنده یک راس گاو یا یک عدد فرش است که توسط اهالی خریداری میشود. برای مسابقه دو نفر از کشتی گیران با تجربه به عنوان داور انتخاب میشوند در این کشتی هر گونه ضربه زدن به بدن یا سر حریف، گرفتن انگشت دست، سرچنگک و ضربه زدن به کتف و گرفتن گوش، خطا محسوب میشود. کشتیگیری که در این دو هفته تمامی حریفان را شکست دهد، برنده مسابقه است. در طول برگزاری مسابقه ساز و دهل نیز نواخته میشود تا شور و هیجان بیشتری به مسابقه بدهد.[۱۰۰]
دیگر مراسمها[ویرایش]
از دیگر مراسمات میتوان به خرج دادان امام حسین، سفره ابوالفضل، شب نشینیها، مراسم دندان سری، ولیمه و مراسم بین شهری اشاره کرد.
مشاهیر[ویرایش]
از جمله مشاهیر و نامآوران آمل میتوان به اشخاص زیر اشاره کرد:[۱۰۱]
- محمد بن جریر طبری
- ابن ربن طبری
- فخر رازی
- حسن حسنزاده آملی
- علی لاریجانی
- طالب آملی
- میر حیدر آملی
- عبدالله جوادی آملی
- ابوسهل بیژن کوهی
- ابن اسفندیار
- قاسم رضایی
- محمد بن محمود آملی
- غلامحسین بنان
- ابوالعباس قصاب آملی
- عباس میرزا
- ابوالحسن طبری
- ابن فرخان طبری
- فرهنگ شریف
- میرزا هاشم آملی
- محمدتقی دانشپژوه
- سهل بن بشر
- غلامعلی سلیمانی
- محمدتقی آملی
- احمد مشیرالسلطنه
- حاسب طبری
- ابن فورک
- سید محمدعلی داعیالاسلام
- ظهیرالدین مرعشی
- شیخ خلیفه مازندرانی
- ابراهیم خواص
- ایرج ملکپور
- یحیی بن ابیمنصور
- محمدعلی سجادی
- عبدالحسین نوایی
- مسعود منفرد نیاکی
- ملا علی کنی
- احمد سیف
- کاظم آملی
- محمد بن جریر بن رستم طبری
- مؤید بالله آملی
- عبدالقادر گیلانی
- سراج قمری
- قاضی هجیم آملی
- سلطانالعلماء آملی
- ابو عبدالله ناتلی
- صوفی مازندرانی
- عادل غلامی
- بهروز عطایی
- عباس امیری
- بیدل کرمانشاهی
جاذبههای دیدنی و گردشگری[ویرایش]
آمل بارها در طول تاریخ بر اثر زمینلرزه آسیب جدی دیده و بارها در اثر حملههای سلجوقیان، مغولان، عثمانی، اشغال آمل توسط سه سلسله کهن و مغولان و سه سلسلهای که به کلی آمل را مخروب کردهاند. دچار خرابیهای شدیدی شدهاست. آمل از شهرهای باستانی ایران با طبیعت بکر شمال است که بیشترین جاذبههای مازندران را به خود اختصاص داده است[۱۰۲] که هر ساله میلیونها گردشگر خارجی و ایرانی از این جاذبهها دیدن میکنند. مهمترین جاذبهها و بناهای تاریخی، طبیعی، علمی تحقیقاتی و ورزشی شهر آمل عبارت اند از:[۱۰۳][۱۰۴][۱۰۵][۱۰۶][۱۰۷]
جاذبههای تاریخی[ویرایش]
- پل دوازده چشمه: یک پل زیبا بر روی رود هراز با معاری ایرانی که در عصر سلطنت شاه عباس صفوی بر روی رود هراز در مرکز شهر آمل در ابتدای خیابان سبزه میدان احداث گردیده و در دوران قاجار به طور کامل مرمت و بازسازی شده و دو بخش شرقی و غربی شهر را بهم متصل میکند. گرچه این پل قبل از دوره صفوی وجود داشته ولی در زمان شاه عباس صفوی به طور کامل احداث گردیده است. از خصوصیات این پل این است که دارای ۱۲ طاق و دهنه میباشد که هر یک بر پایههای مستطیل شکل استوار شدهاند به صورتی که ارتفاع آخرین نقطه طاقهای قوسی شکل در محل تیزی تا سطح رودخانه حدود ۷ متر میباشد. فاصله بین هر پایه با پایه دیگر ۶ متر بوده که در ضلع جنوبی و در قسمت مخالف جریان آب دارای سیل برگردان میباشد. طول این پل تاریخی و دیدنی ۱۲۰ متر و عرض آن ۴۰/۶ متر است. این پل یکی از پلهای تاریخی است نمادها و یاد این پل برای مردم قابل توجه دارد.
- پل معلق: پل فلزی یا پل معلق آمل مربوط به دوره پهلوی است و در داخل شهر، جنب پل دوازده چشمه واقع شده است. پل معلق دو پل معلق یک سان کنار هم است که یکی از بناهای با شکوه و ارزشمند توریستی شهر آمل محسوب میشود. یکی از اولین نمونههای پلهای بزرگ و جدید ایران است و این اثر در تاریخ این پل به نام پل معلق هم شناخته میشود. به این علت آن را پل معلق میخوانند که اگر پایههای زیرین آن بر اثر سیل تخریب شود کمانهایی بالای آن را نگه میدارند. این پل را مهندسان آلمانی ساختهاند که سازه این پل به صورت یک معماری ایرانی است. این پل در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. وضعیت امکانات و تسهیلات تفریحی، گردشگری، حمل و نقل، اسکان در کنار و زیر این پل در فضایی باز پارک بزرگ شهر و رودخانه هراز واقع شده که محل اسکان مسافران و تفریح گردشگران شده است و از نظر حمل و نقل هم مکانی برای مسافران و گردشگران تعبیه شده که میتوانند وسایل نقلیه خود را در پارکینگ زیر پل پارک نموده و در آرامش کامل باشند و همچنین هتل شهرداری آمل هم در کنار این پلها قرار دارد، از دیگر امکانات هم میتوان از فضای سبز کناری و فضای پارک دیگر کناری آن اشاره کرد که همجوار پل دوازده چشمه است.
- آرامگاه میر حیدر آملی: برج آرامگاهی میر حیدرآملی یا آرامگاه سه سید، مقبره میر حیدر آملی مربوط به سدهٔ ۹ هجری قمری است و در آمل، محله پائین بازار، چاکسر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۶۱ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در محیطی تاریخی و قدیمی با وجود حیاط زیبا و موزه تاریخی بنا شده و یکی از نمادهای معماری آرامگاه سازی در ایران است. حکیم عارف صوفی، بهاء الدین سید حیدر بن علی بن حیدر معروف به شیخ حیدر آملی یا میر حیدر آملی عارف و صوفی و مفسر شیعه دوازده امامی قرن هشتم است. وی از نوادگان علویان مازندران است. این بنا آجری با برج ۸ ضلعی و گنبد هرمی با ارتفاع ۱۲ متر میباشد. قسمت پایین بنا چهارگوش است و در ورودی با طاق جناقی در ضلع شرقی است؛ و ضلع مقابل آن از خارج دارای دو طاقنمای باریک است به خلاف ضلع دیگر که هر کدام یک طاقنما به پهنای ۲۰۷ سانتیمتر در میان آن بنا شده است بالای طاقنما محلی برای نصب کتیبه دارد؛ و بالای آنها در هر ضلع ده قرنیس سینه کفتری و کشکولی است و بالای هر دو قرنیس کشکولی نیم دایرهای از کاشی است. چهار کنج بالای نما را از داخل جمع کرده و چهار ضلع دیگر بوجود آوردهاند که با چهار ضلع اصلی مجموعاً ۸ ضلع میشود که کمربند گنبد را تشکیل میدهد و سقف را بر آن بنا کردهاند و با آن از خارج گنبد مثمن القاعده است. مصالحی که در این بنا به کار رفته آجر و گچ میباشد که در نوع خود در بین برجها و مقبرههای چهار ضلعی و قرنیس جالب توجه و خاص است. در داخل حیاط مقبره پارک کوچک و مقبره ۶ شهید گمنام هم دیده میشود. متن کتیبه صراحت دارد که در این گور جد ابوالقاسم پسر ابوالمحاسن رویانی آملی به خاک سپرده شده است نه خود ابوالمحاسن رویانی که به دست اسماعیلیان کشته شد. بسم الله الرحمن الرحیم. لا اله الا الله. محمد رسولالله الملک لیله العزه لله الحمدلله هذه قبر الامام السعید القاضی القضاه تاج الدین فخرالاسلام ابوالقاسم بن الامام الشهید فخر الاسلام ابوالمحاسن الرویانی آملی قدس الله الروحه این کتیبه سنگی قبر سید سه تن یا میر حیدر آملی است.
- مسجد میرزا محمد علی: این بنا در نیاکی محله ذآمل و متصل به تکیه نیاکی واقع گردیده که در سال ۱۲۵۵ هجری قمری توسط میرزا محمد علی نیاکی بنا گردیده و در دورههای بعد، تغییرات و تعمیراتی در آن انجام شده است. بر بالای محراب، لوحهای چوبین متضمن کتیبهای مورخ ۱۲۵۵ هجری قمری نصب شده است.
- بقعه شمس آل رسول: برج آرامگاهی شمس آل رسول در شهر قدیم آمل قرار دارد، بنا مربوط به قرن نهم هجری قمری بوده و از وسعت قابل ملاحظه نسبت به بناهای دوره خود برخورداراست بقعه بصورت چهار گوشه و گنبد مخروطی است و گنبد آن دو پوش میباشد که هر دو پوش آن در اثر زلزله و عوامل جوی منطقه خراب شده است عمده تزیینات بنا طاق و قوس و قرنیسهای آجری و کاشیکاری در قسمت فوقانی است. در طوماری که در زمان صفویان نوشته است شمس آل رسول به نام امام زاده شمس آل رسول خوانده شده است. نکته جالب در بنای این برج، کاربرد آجرهای با ابعاد و اندازههای مختلف است که تاریخ گذاری بنا را از راه مصالح شناسی دچار مشکل میکند، اما با توجه به شکل کلی و شباهت بسیار آن با برجهای شناخته شده در منطقه، از آثار قرن هشتم هجری دانسته شده است. ابن اسفندیار در تاریخ خود دو بار از این گنبدها یاد کرده است و چنین مینویسد، السید شمس آل رسول صلی الله علیه و آله فقیه و صاحب حدیث و از جمله سفاک و عباد، هنوز تربت او برقرار است و مشهد و مزار مشهور، به محله عوامع کوی بر در دروازه آمل اراضی گنبدین امروزین که قسمتی از محله پایین بازار است در زمان ابن اسفندیار محلهای جداگانه به نام عوامه کوی بوده و بر در دورازه آمل قرار داشته است. در این اراضی پاره آجر و سفال فراوان دیده میشود. سابقاً با کندن این اراضی آجرهای فراوان به دست میآوردند و همچنین ابن اسفندیار در جای دیگر در کتاب خود میآورد، قاضی حجیم زاهد و عالم و تربت بر در مشهد شمس آل رسول، به محله عوامه کوی مکلنوف ذیل عنوان سه گنبد مینویسد که در خارج شهر آمل بقاعی قدیمی است در حالیکه به جای سه گنبد پنج گنبد است. رابینو دربارهٔ گنبد شمس طبرسی یاد کرده و مینویسد، این گنبد مدور و به شکل برجی است. جسد شمس آل رسول که عارف و محدثی بود و بازهد و تقوی میزیست در اینجا به خاک سپرده شده است مزار او در عوامه کوی که از کویهای شهر قدیم آمل بوده بنا شده است طاق این برج دو پوش بوده و گنبد خارجی و داخلی داشت که بر اثر زلزله خراب شد؛ که از این نطرات میتوان گفت اینجا مقبره محمد بن محمود آملی با نام کامل شمس الدین محمد بن محمود آملی از دانشمندان پزشکان شهیر ایرانی بوده است.
- آتشکده: مربوط به دوره ساسانیان است و در محله پائین بازار، در شهر قدیم یا عوام کوی واقع شده و این اثر در تاریخ ۶ اردیبهشت ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۰۶۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱۰۸] این بنا با توجه به ویژگیهای خاص معماری در شمار بناهای قرن نهم هجری قمری است و در مقایسه با سایر برجهای این دوره از وسعت قابل ملاحظهای برخوردار است. ساختمان این بقعه شامل بدنه چهار گوشه و برج مخروطی شکل است و در قسمت فوقانی بدنه دارای مقرنسهای تزیینی است.
آتشکده بصورت چهار گوشه و گنبد مخروطی است و گنبد آن دو پوش میباشد که هر دو پوش آن در اثر زلزله و عوامل جوی منطقه خراب شده است عمده تزیینات بنا طاق و قوس و قرنیسهای آجری و کاشیکاری در قسمت فوقانی است. نکته جالب در بنای این برج، کاربرد آجرهای با ابعاد و اندازههای مختلف است، با توجه به شکل کلی و شباهت بسیار آن با برجها و آتشکدهها شناخته شده در ایران، از آثار قرن هشتم هجری یا نهم یعنی دوره ساسانیان دانسته شده است. این گنبد مدور و به شکل برجی است. جسد شمس آل رسول محمد بن محمود آملی با نام کامل شمس الدین محمد بن محمود آملی از دانشمندان و پزشکان شهیر ایرانی در داخل این آتشکده به خاک سپرده شده است. طاق این برج دو پوش بوده و گنبد خارجی و داخلی داشت که بر اثر زلزله خراب شد.
- مسجد جامع آمل: از مساجد جامع قدیمی ایرانی است که طبق منابع ذکر شده از سال ۱۱۰۰ به دستور شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده و بعد از گذر از زلزله و آتشسوزی کماکان پابرجاست. یگانه کتیبه تاریخ دار بنا سنگ نبشتهای است در دهلیز مسجد، حاوی فرمانی از شاه سلطان حسین صفوی، مورخ به ۱۱۰۶. در منابع بررسی شده، از چند نفر به عنوان بانی نام برده شده است، از جمله، عثمان بن نهیک و ابراهیم بن عثمان بن نهیک، عبداله بن قحطبه، عمربن علاو ابوالخصیب و هانی بن هانی. خطاط سنگ نبشته مسجد محمد ابراهیم همدانی بوده است. مَقدِسی در کتاب خود به دو مسجد در شهر آمل اشاره کرده است، جامع عتیق، در کنار بازار، و جامع دیگر در نزدیک آن. وجود دو مسجد جامع در این شهر از دیگر منابع نیز استنباط میشود. ابن اسفندیار در تاریخ طبرستان آورده است که ابراهیم بن عثمان بن نهیک در سال ۱۷۷، در زمان خلافت هارون الرشید، این مسجد را بنا کرده است، و در جای دیگر، عثمان بن نهیک، پدر ابراهیم را بانی مسجد خوانده است. او در توصیف ساختمان این مسجد آورده است، چون عمارت تمام شد و خواستند تا قبله پدید کنند، چهل شبانه روز باران بود. وضع و تعیین به حقیقت میسر نشد، به حدث و تخمین فرو نهادند. در کتاب از آستارا تا استارباد آمده که امروزه در مسجد جامع آمل محراب مستقیم منطبق بر محور بنا است، ولی نمازگزاران به سمت راست منحرف میشوند، و این انحراف ظاهراً به همان سبب است که ابن اسفندیار دربارهٔ مسجد ابراهیم بن عثمان بن نهیک یادآور شده است. چنانکه گذشت، قدمت این مسجد به قرن اولیه هجری قمری میرسد، ولی بنا در طی زمان دچار تغییرات فراوانی شده است. این بنا یک بار در اثر زلزله تخریب و در سال ۱۲۲ به دست آقا علی اشرف مشایی و حاجی گرشاسب بازسازی شد. در سال ۱۳۳۵، مسجد طعمه حریق شد و بار دیگر متولیان آن را مرمت کردند. در سالهای اخیر، شبستان جنوبی بنا را تخریب و شبستان دیگری با سازه فلزی بجای آن احداث کردهاند.
- مشهد میربزرگ: از بناهای تاریخی مهم و بزرگ مازندران و ایران به شمار میرود، که معماری خاص کاشی سازی ایرانی در آن به کار برده شده است. ساختمان اصلی بقعه میربزرگ متعلق به قرن هشتم هجری قمری است که با طرحی چهار ضلعی ساخته شده ولی ساختمان کنونی آن به قرن یازدهم هجری و دوره صفوی مربوط میباشد. این بقعه از نظر ویژگیهای معماری، تزئینات، کاشیکاری نماها و خصوصاً سر در ورودی، اهمیت تاریخی دارد. کتیبه قدیمی در زیر طاق آن وجود دارد و کاشی کاری آن منحصر به فرد در داخل بنا و بیرون آن موجود است. داشتن حوز در بالای بقعه یکی از شاهکارهای آن زمان بوده است که بعضی وقتها طلبهها در قدیم برای خواند درس به بالای عمارت میرفتند و درس میخواندند. در زیر گنید و شبستانهای و اتاقهای جانبی دوطرف و سر در مقبره روی جرزهای آن قطعات خشت کاشی مربوط به دوران صفوی باقیمانده همچنین مقداری کمربند داخلی گنبد نمایان است. این بقعه را اسکندر شیخی پسر افراسیاب چلابی که حکومت آمل را از طرف تیمور عهده دار بود به دشمنی اجدادی در سنه ۷۹۶ قمری خراب و ویران کرده ولی پس از فوت امیرتیمور و مراجعت بازماندگان سادات به مازندران در سال ۸۱۴ قمری به همت سید قوام الدین پسر سید رضی الدین وکمک اهالی بقعه بزرگ به شکل اول ساخته شد. سپس در عهد سلاطین صفویه خصوصاً شاه عباس اول از لحاظ قرابت و علاقه دینی بقعه مزبور با بهترین کاشیکاری و تزیینات نفیس تکمیل گردیده؛ ولی به مرور ایام این بنای عظیم و شاهکار تاریخی بر اثر عدم مراقبت دولتهای وقت خراب شده و تمام آجرهای کاشی و اشیای نفیس موزه آن که در دو دروه سلطنت طولانی سلسه مرعشی و صفویه در این بقعه عالی جمعآوری شده بود و همچنین آثار گرانبهای تجاری صندوق ضریح وغیره به وسیله عدهای از بی خردان سود جود و یهودیان به یغما رفت و جز خرابهای بیش باقی نمانده و حتی موقوفات بقعه نیز به مرور ایام چپاول گردیده است؛ ولی در اواخر یک مرمت کوتاهی شده است. دربارهٔ نسب میر بزرگ گفتهاند که او از فرزندان علی المرعش پسر عبدالله بن محمد بن حسن بن حسین الاصغر از فرزندان امام چهارم است. قاضی نورالله شوشتری دربارهٔ علی المرعش مینویسد که، کبوتر بلند پرواز مرعش می گوینند و چون به علوشان و رفعت منزلت ومکان انصاف معروف بود، بنابراین وصف او به مرعش به جهت علو منزلت او بوده است و همو فرموده سادات مرعشیه به او منتسبند. این بقعه که آرامگاه میر قوامالدین مرعشی سرسلسله شاخهای از سادات مرعشی به نام مرعشیان تبرستان است، صندوق چوبی نفیسی داشت که دراثر آتشسوزی نابود شد و تنها چهار چوب آن باقی ماندهاست. بر روی این چهارچوب تاریخ ۱۰۳۳ هجری قمری حک شدهاست. بنای فعلی بقعه در دو طبقه احداث گردیده که با توجه به کثرت اتاقها و شیوهٔ معماری، به احتمال قریب به یقین به عنوان مدرسه، خانقاه، مسجد وعمارت و غیره مورد استفاده قرار میگرفته است.
- مسجد آقا عباس: یک مسجد با سنگفرشهای زیبا و معماری ایرانی است که در بازارچه آمل در شرق کاردگر محله واقع است؛ و بنابه گفته خادمین مسجد، مؤسس آن آقا عباس دلارستاقی است که در حدود سه قرن پیش آنرا ساخته است و مربوط به سال ۱۴۴۰قمری است.
- آرامگاه ناصرالحق: برج آرامگاهی مربوط به سدهٔ ۹ ه. ق است و در آمل، محله پایین بازار، چاکسر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۶۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ملگنوف میگوید: گنبد ناصرالحق که یکی از سادات حسنی است در آمل قرار دارد، بهرحال این گنبد دارای چند درب ورودی و گنبدی مدور که در سابق دارای سرامیک الوان بود و هنوز تکههایی از ان آثار باقی است. در داخل بنا، سقف مدور وجود دارد که در بالای آن سوراخی وجود دارد و به گنبد بنا میرسد. مولانا اولیاءالله آملی می نوسید مقبره ناصر الحق در قرن نهم هجری قمری توسط سیدعلی ساخته شده است.
- موزه تاریخ آمل (ساختمان دارائی): که به موزه تاریخ آمل تبدیل شده است، یکی از موزههای زیبا و فعال است که روبرو بیمارستان امام رضا فرار دارد و بنیاد این ساختمان به دوره پهلوی بر میگردد.
- عمارت شهرداری: کاخ شهرداری از جمله بناهای زیبا دوره پهلوی در کنار رودخانه هراز است این کاخ از پلان و معماری قابل توجهی برخوردار است که همچنان هم استوار است.
- گلدسته مسجد امام حسن عسگری: یک مناره یا گلدسته بلند که مربوط به دوره قاجار است و در آمل، محله پایین بازار واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۳۳۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
- مسجد حاج علی کوچک: از بناهای عهد قاجار بوده که در پایین بازار واقع است که دارای دو مناره بلند عظیم است. بنای اولیه این مسجد بیش از دو قرن میرسد اما اخیراً ساختمان آن خراب و مسجد باشکوهی بر سرجای آن در حال احداث است. در سابق این مسجد دارای گلدستهای آجرنما بود که پوششی سفالین داشت.
- مسجد امام حسن عسگری: کهنترین خانقاه ایران مسجد امام حسن عسگری است که کهنترین مسجد آمل هم میباشد. سازمان میراث فرهنگی مازندران تاریخ بنای این مسجد را سال ۱۴۰هـ ق میدانند. بنای اصلی آن متعلق به قرن دوم-سوم قمری است و گلدسته هشت ضلعی با بامی سفالین ساخته شده که بر فراز مسجد واقع است متعلق به قرن ششم هجری قمری است. در برخی منابع نام این مسجد، مسجد امام حسن آمده وبرخی معتقدند که کلمه عسگری بعدها به آن اضافه شده است. ودر برخی منابع آمده که امام حسن عسگری در این مسجد نماز گزارده و نام مسجد به نام او گردیده است این مسجد در پایین بازار آمل واقع است. موضوع ورود حسن بن علی به مازندران هنوز مورد تردید است. احتمالاً این مسجد توسط حسن الطروش حسن کبیر ساخته شده است. ناصر کبیر اسمش حسن بود واز آنجایی که ناصر فرمانروایی مذهبی بود مردم او را امام مینامیدند واین مسجد به نام اوست که بعدها کلمه عسگری به آن اضافه شده است. ناصر کبیر مسجد رادر قرن سوم هجری قمری ساخته است.
- حمام اشرف السلطان: امروز این حمام به نام حمام اشرف معروف است که رابینو آن را به نام حمام اشرف سلطان خوانده است. این حمام شامل سربینه یا رختکن است. سر بینه شامل سه وسط حوض و راهرو و دو طرف آن دو قسمت رختکن است. از رختکن به گرمخانه و از آنجا به صحن حمام وارد میشود. نوره خانه قدیمی دراز و طولانی بود و نور کافی نداشت. امروز قسمتی از گرمخانه را اختصاص به این دو دادهاند. کاشیهای قدیمی سربینه بر جای بود که قدمت پارهای از آنها به زمان صفوی میرسد.
- دخمه و فجه عالی: در محله راست گوی آمل دخمه وقبه عالی برای داعی کبیر ساختند. هنوز آن عمارت باقی است و مولانا اولیاءالله نوشته است، در ایام طفولیت اگر چه عمارت رو به خرابی نهاده بود، اما صندوق کهنهای آنجا دیدم و در میان دیوار گنبد، راه گرد میگردد و بر بالا میرود و هفتاد پاره دید در نواحی آن بغیر از باغ و ضیعه و حمام و دکان بر آنجا وقف فرمود روز دوشنبه نیمه رجب سنه ۲۷۰ وفات یافتاین مکان مرقد داعی کبیر است. عمارت و مقبره میر بزرگ مشهد میر بزرگ عمارت و مقبرهای است که مربوط به دوره صفوی -قرن ۸ ه. ق است و در آمل، سبزه میدان، محوطه مصلی آمل واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۵۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
- برج هشتل: مجموعه پنج برج آرامگاهی است که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این برجها یکی از خاصترین مکانهای تاریخی طبرستان هستند که به شکل مثلث کنار هم چیده شدهاند. بزرگترین برج آن مربوط به یکی از سردارانِ سلسله مرعشیان است.
- امامزاده ابراهیم: یکی از مقبرههای بلند در ایران و از دو امامزادهٔ معروف شهر آمل است و یکی از خاصترین امامزادههای ایران است و هماکنون از بناهای تاریخی شهر آمل محسوب میشود. این امامزاده به دلیل آثار نفیس چوبی از قبیل در، صندوق و همچنین تزئینات و کتیبههای زیبای قاجار اهمیت هنری و تاریخی دارد. این بنا با پلان مربع شکل و بدنهٔ آجری و گنبد هرمیشکل در قرن نهم هجری در شهر آمل ساخته شده است. از ویژگیهای خاص این بنا میتوان به ارتفاع بلند آن، دیوارهای محصور کنندهاش، برج مکعب شکل و گنبد هشت ضلعی آن اشاره کرد. این بنا در سال ۹۲۵ هجری قمری به وسیلهٔ خواجه عبدالله نامدار، فرزند درویش حاج کفشگر، ساخته شده و بانی آن عبدالله ابن شاه حسین قاضی بوده است. سازندهٔ مقبره آن نیز محمد حسین نجار است. چهار چوبهٔ این مقبره از شاهکارهای نجاری باستانی است که آیات قرآنی درآن حک شده است. در خارج دیوار محوطهٔ گنبد امامزاده ابراهیم آب انباری موجود است که در سال ۱۳۱۵ قمری توسط امیر مکرم لاریجانی اسکی ساخته شد. این بقعه از سمت غرب به خیابان طالب آملی و از سمت شرق به قادی محله و گرجی محله محدود است. در داخل حرم کتابخانه عظیم برای مطالعه ساخته شده است.
- امامزاده قاسم: بنای امامزاده قاسم متعلق به قرن هشتم هجری قمری است و در محله پایینبازار آمل و در مجاورت بلوار شهید بهشتی قرار دارد. از لحاظ شکل و پلان دارای ویژگیهایی است که آن را منحصر بفرد نموده، بطوریکه نظیر آن در مازندران دیده نمیشود. بنای ۸ ضلعی با گنبدی کوتاه بر روی یک صفحه قرار دارد که با ملاط بر روی آجر، تزئیناتی روی آن صورت گرفتهاست. بالای طاقنماها، سه قرنیس سینه کفتری دیده میشود. بام بنا سفالپوش است و ورودی آن در جهت شرقی بنا قرار دارد. سه پنجره نورگیر چوبی، در اضلاع شمالی و جنوبی و غربی تعبیه شده است. در کنار این برج کوتاه یک مسجد و یک حیاط که قبرستان است وجود دارد.
- امامزاده عبدالله: از امامزادههای عظیم و قدیمی، هنگامی که در جادهٔ هراز به سوی آمل در راهید، پنج کیلومتر مانده به آمل، جادهای از راه اصلی جدا میشود که از میان جنگلهای انبوه، به امامزاده عبدالله میرسد. امامزاده عبدالله در واقع روستایی کوچک است که آرامگاه امامزاده عبدالله را در برگرفته. این آرامگاه، گذشته از صحن و بقعهاش، حجرههایی برای اقامت مسافران و زایران و نیز بازاری در ضلع غربیاش دارد. در حال حاضر این مقبره خراب شده و به جای آن یک حرم عظیم در حال احداث است.
- عمارت منوچهری: این عمارت در بافت قدیم آمل قرار دارد و بنا مزبور به دوره قاجار است که در زمان قدیم یک عمارت و خانه ایانی بوده است، که یک مجموعه کامل میباشد. این بنا یکی از شاهکارهای دوره قاجاریه است که به صورت ورودی هشت ضلعی و عمارت پهن ساخته شده است.
- آرامگاه فخر و فضل: مرقد آنان به صورت دو گنبد کوچک هشت ترکی است که بلندی آن گنبدها چندان زیاد نیست، اینجا زیارتگاه بود و مردم بر مرقد آنان شمع روشن میکنند. محوطه بقعهها تقریباً کمتراز ۱۰۰ مترمربع هست. این مرقدها در قادی محله در کنار رود واقع است و مربوط به سال ۱۲۹۳ قمری است.
- خانه شفاهی: یکی از زیباترین خانهها ایرانی که با وجود به المانهای موجود در این بنا نقاشیها و گچبریها و پنجرههای اروسی و طاق و قوسهای موجود در بنا میتوان گفت متعلق به دوره قاجار است، در طبقه دوم آن تزئینات زیبایی دیده میشود و گمان میرود که خانه شاه نشینی بوده است، گچبریهای زیبا با نقشهای گل و بوته و اروسیها و طاقها با قوس زیاد داخلی و شیشههای نور گیر مشبک اشاره کرد.
- حمام میر صفی: مربوط به دوره صفوی است و در آمل روستای امین آباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ مرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۳۵۲ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این حمام دارای پلانهای بسته و گنبدهای کوچک گرد است که هر کدام را با زاویه به هم متصل کرده است.
- برج هشتل: برج هشتل مجموعه عظیم پنج برج آرامگاهی است. این برجها یکی از خاصترین مکانهای تاریخی هستند که به شکل مثلث کنار هم چیده شدهاند. بزرگترین برج آن مربوط به یکی از سرداران میرقوام الدین مرعشی، سر سلسله مرعشیان است. شهرت این سردار به دلیل مقاومتی ست که در زمان حمله تیمور از خود نشان داد میباشد. سردار سپاه میر قوام الدین جان خود را برای حفاظت مردمش در مقابل حمله چنگیز از دست داده است. بنای اصلی بقعه چهار ضلعی است که مسجدی متصل به آن است و ایوانی در جلوی مسجد ساخته شده است. بنای اصلی از داخل چهار گوشه است. در هر یک از اضلاع یک طاقنمای بلند است. با چهار گوشواره گود، چهار ضلعی تبدیل به دایرهٔ کامل شده و بر روی این دایره گنبدی بلند نوک تیز زدهاند. نمای خارجی بنا چهار ضلعی است که میان هر یک از اضلاع طاقنمای بزرگی است. بالای هر یک از بدنهها سیزده قرنیس سینه کفتری است. گنبد بنا از خارج از نوع گنبدهای زاویه دار مخروطی است سه گنبد دیگر در گورستان به بقعه متصل است. این بنا به شماره ۹۳۵۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
- حسینیه آمل: از جمله حسینیههای قابل توجه است و بنای آن مربوط به دوره قاجار است و در محله پشت بازار، کوچه حسینیه قرار دارد.
- تکیه و پل فیروزکلا: قدیمیترین تکیه مذهبی مازندران و پل تاریخی که در روستا فیروزکلا قرار دارد، از پل فقط خرابههای آن باقی مانده ولی تکیه به طور کامل باقی مانده و برای مراسمات مذهبی از آن استفاده میشود، از معماری چوبی نفیس آن میتوان به دست نوشته و نقشهها و شکلهای منده کاری و کشیده روی چوب آن اشاره کرد و همچنین سنگفرش تکیه فیروزکلا به صورت تکه سنگها است.
- آرامگاه خضر نبی: بقعه خضر یا قدمگاه خضر مربوط به سدهٔ ۹ ه.ق. است و در آمل، خیابان رضوانیه، جنب کتابخانه عمومی شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۳۵ با شمارهٔ ثبت ۱۲۴۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در هویت این بقعه معروف به قدمگاه خضر در آمل، منوچهر ستوده، در جلد چهارم کتاب از آستار نا استار آباد، چنین مینگارد؛ در تاریخ طبرستان و رویان و تاریخ رویان، مؤلف میگوید؛ " حسن بن علی بن عبدالرحمن شجری معروف به داعی صغیر، دستور داد خانهای برای سادات علوی و حسنی این شهر در مصلای آمل بنا کنند و فرمود؛ مجموع سادات آنجا خانهها ساختند. گمان میرود این محله، که سادات در آن خانه بنا نهادند، احتمالاً میتواند همان رضوانیه امروزی باشد. در این محله، امروزه هم مصلی است که نماز جمعه منعقد میشود و هم دارای یک بیمارستان مجهز به نام هفده شهریور و کتابخانه عمومی قرار دارد، که این کتابخانه از موقوفات بقعه خضر است. ستوده در صفحه ۲۹ کتاب از آستارا تا استارآباد، در بخش معرفی آثار تاریخی آمل مینویسد، در محل هلال احمر ایران، سرپل مصلی، پشت کتابخانه عمومی شهر، گنبدی است به نام خضر، که ممکن است مدفن یکی از سادات باشد. داخل این گنبد محلی معروف به هفت تن است، که امکان دارد هفت تن از سادات حسینی در این جا به خاک سپرده باشند. در روایت دیگر آمده که خضر نبی در گذر از ایران بوده که به آمل آمده و اولین جایی که نقل مکان کرد همین قدمگاه خضر نبی است.
- گرمابه خواجه یعقوب: پس از اینکه علاءالدوله علی در مازندران به سلطنت نشست -هیبت او زیادت شد و اصحاب اطراف از فتنه جویی و تحکیم بنشستند واو سلقام خاتون را به ساری بنشاند و خواجه یعقوب جوسی را وزیر او گردانید و آرم چمنو و تلار و اهلم ودیگر مواضع به نان او پدید کرد. بعد از مدتی خواجه یعقوب مسلمان شد و اسپهد علاءالدوله علی وزارت خویش بدو داد و هنوز به آمل و گرمابهٔ او را عمارت پدید است.
- آرامگاه یوسف اسماعیل: مربوط به سدهٔ ۹ هجری قمری است. مقبره این شیخ زاهد دارای نمای خارجی بقعه چهار گوش است این چهارگوش را بالاتر از تزئینات کشکولی و سینه کفتری گچی، بریده و هشت ضلعی به وجود آوردهاند.
- تکیه سقانفار هندوکلا: از قدیمیترین مکانهای محلی است، سقانفاری در روستای هندوکلا در شرق آمل و در مسیر جادهٔ بابل به آمل قرار دارد. در گوشهای از میدان کوچک روستا، دو سقانفار به چشم میخورد که یکی از آنها ساده و فاقد نقش و دیگری دارای نقوش بیشمار است. گستردگی خط و نوشته، موجب تمایز این سقانفار با نمونههای همسان خود شده است. به گونهای که از تمام اشعار مرثیه دوازده بند محتشم کاشانی به صورت گزیده استفاده شده است.
جاذبههای ورزشی[ویرایش]
- رود هراز: رودخانه هراز که در قدیم، رودخانه هرهز نیز نامیده میشد از دره لار در جنوب دماوند سرچشمه میگیرد و روانابهای دره قاضیکلا و جنگلدره نیز از کوههای شمیمکوه، آب زیارو و لاسم که از کوههای غربی قزقانچای فیروزکوه و آب رودهای جاری از دهکدههای دلارستاق، نیز به این رود وارد میشوند. رودخانه هراز در یک دره نسبتاً پهن به طرف شمال جریان یافتهاست و در مسیر آن چندین روستا و محله و حداقل ۸ کارخانه شن و ماسه وجود دارد؛ و بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر مربع است. آب زارعی کشاورزان آمل، فریدونکنار، بخشی از بابل و نور نیز از این رودخانه تأمین میگردد. مهمترین شهرهایی که بر روی مخروط افکنه رودخانه هراز توسعه یافتهاند عبارتند از شهرستانهای آمل و فریدونکنار. شیب رودخانه هراز در محدوده کوهستانی بسیار متغیر است. شیب رودخانه هراز از مرز کوهستان تا شمال شهر آمل ۱۳ در هزار و در محدوده شهر آمل ۷ در هزار میباشد.
- پیست و آکادمی گلف استار: پیست و آکادمی استار در سال ۱۳۸۸ توسط گروه سرمایهگذاری خارجی طراحی و آغاز شده و یکی از مدرنترین آکادمی گلف در ایران است، این آکادمی در جاده هراز قرار داشت ولی بعدها تخریب شد.
جاذبههای علمی تحقیقی[ویرایش]
- طرح آبریز هراز: طرح آبریز هراز یکی از بزرگترین طرحها آبریزی جهان است که در آن به پرورش گوناگون ماهیها پرداخته میشود و به عنوان یک جاذبه طبیعی هم استفاده میشود.
- مؤسسه تحقیقات برنج کشور: آمل از بزرگترین شهرهای کاشت و برداشت برنج وتجارت صنعتی برنج است که معاونت مؤسسه تحقیقات برنج کشور در مازندران با سابقه بیش از ۴ دهه فعالیت تحقیقاتی، در حال حاضر یکی از موثرترین واحدهای پژوهشی دارای فعالیتهای تحقیقاتی کاربردی و اثرگذاری شاخص در تولید برنج کشور میباشد. فعالیتهای تحقیقاتی معاونت در بخشهای مختلفی از جمله اصلاح و تهیه بذر، آفات، بیماریها و علفهای هرز، خاک و آب و فنی و مهندسی بوده و در زمینه بهنژادی، به زراعی، خاک و تغذیه، شناسایی و مدیریت آفات، بیماریها و علفهای هرز، آبیاری، صنایع غذایی و همچنین تولید بذور سوپرالیت و مادری ارقام پرمحصول برنج فعالیت مینماید.
- کارگاه زغال: یکی از فعالترین کارگاههای زغال است که در منطقه بلیران قرار دارد و تمامی کارهای آن به صورت دستی انجام میشود.
- منطقه حفاظت شده چلاو چلاو یک منطقه زیبا با آب هوای بسیار معتدل است که دارای تپهها و مراتع بی شمار که در آن به صورت جاذبه طبیعی و تحقیقاتی استفاده میشود.
- منطقه حفاظت شده سیاه بیشه: منطقه سیاه بیشه از مراکز حفاظت شده مخابراتی ایران است که در آن چندین دکل مخابراتی و آنتنهای ارتعاشی نصب شده است.
- قلعه کش: محوطه باستانی قلعه کش در حاشیه غربی و جنوب غربی روستای قلعه کش بخش دابودشت شهرستان آمل قرار دارد. در مجموع تعداد ۱۶ گمانه آزمایشی در پیرامون بلافصل محوطه قلعه کش به منظور تعیین حریم در این محوطه زده شد، که علاوه بر مشخص کردن عرصه واقعی محوطه(۱۷ هکتار)، یافتههای بسیار ویژهای مربوط به ادوار پیش از تاریخی عصر آهن، مفرغ، کلکولتیک بدست آمد که از جمله آنها میتوان به پیکره حیوانی، تدفین انسانی، مجموعه سفالین قابل گاهنگاری نسبی و.. اشاره کرد.
جاذبههای تفریحی و طبیعی[ویرایش]
- پارک جنگلی میرزا کوچک خان و هلومسر: به عنوان دو پارک جنگلی نزدیک به شهر آمل هستند. پارک جنگلی نمونه گردشگری میرزا کوچکخان هراز در ۱۶ کیلومتری شهر آمل در جاده هراز در منطقه رزکه قرار دارد. این پارک توسط سهام عدالت مازندران اداره میشود. این پارک دارای امکانات تفرجگاهی آلاچیق، آب آشامیدنی، سرویس دستشویی، اجاق، میز و نیمکت، رستوران و قهوهخانه، سکوی چادر و وسایل بازی کودکان، جایگاه سوارکاری و سه مدخل ورودی است و همچنینی دارای جاذبه دو آبشار و درختان کهنسال و فضای سبز است. پارک جنگلی امامزاده عبدالله که به هلومسر معروف است نیز در ۵ کیلومتری شهر آمل قرار دارد و توسط شهرداری آمل اداره میشود و دارای امکانات رفاهی و جاذبه درختان مرتفع است. پارک جنگلی میرزا کوچک خان دومین پارک جنگلی شمال ایران از نظر مساحت است و در مسیر جاده هراز و فست فود مجموعه توریستی رفاهی نارنجستان قرار دارد.
- پارک دهکده طلایی: بزرگترین پارک بازی مازندران است و به عنوان یکی از زیباترین پارکهای ایران هم نام برده میشود، امکانات این پارک یک دریاچه برای قایق و یک شهربازی برای بزرگسالان و یک شهربازی برای خردسالان دارد، این پارک از پل میر بزرگ آغاز میشود و به پارک نارنجستان ختم میشود.
- دهکده الیمستان: یکی از زیباترین مناظر را در فصل بهار و تابستان به گردش گران و طبیعت دوستان نوید میدهد. این جنگلها محل رویش گیاه الیما ست که در اردیبهشت ماه رشد میکند. میگویند نام جنگل الیمستان نیز برگرفته ازآن میباشد. الیمستان یکی از مناطق توریستی ایران در آمل است که تورهای زیادی از جوانان برای تفریج و سفر به دل طبیعت الیمستان میزنند این منطقه نگاه عکاسان داخلی و خارجی راه هم به خود جذب کرده و طبیعت بکر و زیبایی جنگلها و مراتع و سر سبزی آن وصف نشدنیست. آب مردم آن از چشمه تأمین میشود و محصول آن غلات، لبنیات و عسل است. اما از همه اینها گذشته، قله الیمستان هم یکی دیگر از جاذبههای این روستا است که در زمستان و بهار کوهنوردان زیادی را به خود جذب میکند. قلهای که حدود ۲۵۱۰ متر ارتفاع دارد و یکی از بهترین گزینههای کوهنوردی در زمستان به شمار میرود. اگر اهل کوهنوردی باشید، این قله با تمام جاذبههای طبیعی اطرافش بهترین گزینه سفر کوهنوردی شما به شمار خواهد رفت.
- بلیران: بلیران از مناطق ویژه گردشگری است که با دارا بودن پتانسیلهای گردشگری و آب درمانی رودخانه (گرمارود) مورد توجه مسئولین استانی و منطقه قرار گرفته بدین لحاظ وبا توجه به استقبال گروههای مختلف گردشگری این منطقه بعنوان یک منطقه بکر با چشمه و رودخانه و فضای سبز زیبا قرار گرفته و غیر از طبیعت آن به تاریخی بودن این منطقه میشود اشاره کرد که سر نیزهها دوره عصر آهن در این منطقه زیاد پیدا میشود. اجرای تور در بلیران و حومه هر هفته در گروههای مختلف وبا برنامههای متنوع اجرا میگردد و همچنین خانوادهها برای تفریح در کنار طبیعت و رود به این روستا زیبا میروند.
- چشمه آب معدنی آلامل: این چشمه در مسیر جاده هراز و چهر کیلومتری آمل قرار دارد آب فراوان آن چون پودری نمناک در هوا پخش میشود.
- سروچمان هزار پله: در امتداد پارک جنگلی هراز واقع شده است و دارای چند پله جوبی است که یکی از جاذبههای زیبا این منطقه است شامل قوس چوب قدیمی و چندین پله که برای عبور و مرور ساخته شده است.
- جنگل زیارو: زیارو یا زیارود، آمل از غنیترین مناطق فضای سبز و طبیعت گردی است که با جنگلهایی انبوه به بام آمل مشهور است و در بلندای آن دریای محمودآباد به خوبی مشاهده میشود.
سیاست[ویرایش]
فرمانداری ویژه[ویرایش]
فرمانداری آمل شامل فرمانداری مرکزی است که در سال ۱۳۲۴ شروع به کار کرده است. در سال ۱۳۹۰ مصوبه فرمانداری آمل به فرمانداری ویژه صادر و ایجاد شد.[۱۰۹]
شهرداری[ویرایش]
شهرداری آمل سازمانی نیمه دولتی مربوط به شهر آمل است که زیر نظر شهردار اداره میشود. شهرداری آمل در سال ۱۳۰۱ از سوی وزارت کشور ابلاغی برای محمود حکیمی که ریاست مرکز بهداشت را نیز به عهده داشتند صادر گردید و او را به عنوان ریاست بلدیه منصوب داشت. بلدیه آمل کار خود را با سه نفر پرسنل آغاز کرد که مسئولیت نظافت و رفت و روب خیابانها و بهداشت محیط شهر و ساختار را به عهده داشتند.[۱۱۰]
اماکن تفریحی و خدماتی[ویرایش]
پارکها[ویرایش]
- پارک دهکده طلایی به عنوان تنها پارک داخل شهری آمل است که به عنوان بزرگترین پارک مازندران نیز نام برده میشود. این پارک در سال ۱۳۷۲ احداث شد. وسعت این پارک از پل میر بزرگ آغاز میشود و به پارک نارنجستان منتهی میشود. همچنین رود از کنار این پارک میگذرد. این پارک دارای امکاناتی مانند دریاچه و قایق پدالی، شهربازی برای بزرگسالان، شهربازی برای خردسالان، پیست اسکیت، پلاژ، پارکینگ، باغ وحش، فست فود و مغازها متعدد و امکانات رفاهی بهداشتی است.
- پارک جنگلی میرزا کوچک خان و هلومسر به عنوان دو پارک جنگلی نزدیک به شهر آمل هستند. پارک جنگلی نمونه گردشگری میرزا کوچکخان هراز در ۱۶ کیلومتری شهر آمل در جاده هراز در منطقه رزکه قرار دارد. این پارک توسط سهام عدالت مازندران اداره میشود. این پارک دارای امکانات تفرجگاهی آلاچیق، آب آشامیدنی، سرویس دستشویی، اجاق، میز و نیمکت، رستوران و قهوهخانه، سکوی چادر و وسایل بازی کودکان، جایگاه سوارکاری و سه مدخل ورودی است و همچنینی دارای جاذبه دو آبشار و درختان کهنسال و فضای سبز است. پارک جنگلی امامزاده عبدالله که به هلومسر معروف است نیز در ۵ کیلومتری شهر آمل قرار دارد و توسط شهرداری آمل اداره میشود و دارای امکانات رفاهی و جاذبه درختان مرتفع است.[۱۱۱][۱۱۲]
- پارک جنگلی بلیران از دیگر پارکهای و منطقههای طبیعی نزدیک به شهر است که در روستای بلیران در بخش دشت سر قرار گرفته است و دارای طبیعتی بکر میباشد و همه ساله گردشگران زیادی را در سطح منطقه ملی به سمت خود میکشاند. بلیران دارای چشمه آب، رود و درختان انبوه است.[۱۱۳][۱۱۴]
هتلها[ویرایش]
هتل شهر به عنوان هتل اصلی شهر آمل است. این هتل به دست معماران اتریشی در زمان پهلوی اول ساخته شد. نام قدیمی این هتل، هتل شهرداری آمل بود که در سال ۱۳۹۰ به هتل شهر تغییر نام داده شد و در سوم خرداد ۱۳۹۲ برای اولین بار پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و به عنوان هتل، مورد بهرهبرداری مجدد قرار گرفت. مساحت کل زمین ۳۴۰۰ متر مربع،[۱۱۵] بنای مفید هتل ۱۷۶۰ متر مربع و دارای ۲۱ اتاق مجهز به سرویس بهداشتی و حمام، قهوهخانه سنتی، رستوران، لابی، اتاق مدیریت و پارکینگ خودرو برای حدود ۹۰ دستگاه است.[۱۱۶] هتل در ۲ طبقه و در جوار پل معلق آمل و پل دوازده چشمه واقع شده است.[۱۱۵] از این هتل در زمان واقعه ۱۳۶۰ آمل به عنوان ساختمان مرکزی بسیج استفاده میشد که مورد حمله اتحادیه کمونیستها قرار گرفت. هتل نیلوفر نیز دیگر هتل شهر است که در مسیر جاده آمل به محمودآباد قرار دارد.
بیمارستانها[ویرایش]
آمل از جمله شهرهای مهم پزشکی است که در مازندران در دو دهه اخیر پیشرفت چشمگیر داشته است. آمل در زمان قدیم قرای طبرستان بوده است و ابن فاتح و جیمز کارتن از تاریخ نویسان میگویند:
آمل دارای سه مسجد جامع که برتری خاصی به مساجد منطقه دارد و دارای طبیب خانههای عظیمی است که در کنار قصر و در کنار دارالحکومه آمل ساخته شده است و هر کس به دردی دچار شود به این طبیب خانهها رجوع میکند.
در حال حاضر آمل دارای چهار بیمارستان مجهز و کلینیکهای متعدد است.[۱۱۷][۱۱۸] بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی شمال نیز یکی از مجهزترین بیمارستان هیا خاورمیانه به شمار میآید و همچنین در آینده دو بیمارستان دیگر در شهر افتتاح میشود.[۱۱۹]
سینماها و تئاترها[ویرایش]
تاریخچه سینما در آمل به زمان ناصر الدین شاه قاجار میرسد که اولین سینما به نام خورشید ساخته شد. سینما بعدی فرهنگ نام داشت که در سال ۱۳۳۱ احداث شد. سینما بعدی سینما مترو پل بود که در سال ۱۳۳۶ در خیابان ۱۷ شهریور بنا شد. سینما مولن روژ در سال ۱۳۴۰ جنب سینما فرهنگ با مالکیت صاحبان سینما فرهنگ تأسیس گردید. شهر آمل در حال حاضر دارای دو سینما است، سینما بهمن که در سال ۱۳۴۵ با نام آرش تأسیس شد[۱۲۰] و فعلاً درجه یک به شمار میآید و ظرفیتی بالغ بر ۳۷۵ را نیز داراست. سینما بهمن دو که در سال ۱۳۷۹ تأسیس شد و با کیفیت به روز آن زمان احداث گردید و جزو سینماهای نوین به شمار میرود ظرفیت سالن آن نیز ۲۵۰ نفره است.[۱۲۱] شهر آمل دارای سه سال تئاتر است. در سال ۱۳۹۴ مجوز احداث هشتمین تئاتر شهر کشور ایران برای آمل اخذ شد.[۱۲۲]
مراکز خرید[ویرایش]
بازار قدیم[ویرایش]
بازار قدیم آمل معروف به پایین بازار یا چهارسوق آمل یکی از بازارهای قدیمی ایرانی است که در مرکز شهر قرار دارد. بازار قدیم رکن و هسته اصلی و اولیه سازمان دهنده شهر به شمار میآید که وجود اولیه این بازار به قبل از اسلام و هسته اصلی آن به ۹۰۰ سال پیش میرسد. با این که در بعضی از قسمتهای این بازار تغییرات شتاب زده و نوسازی غیراصولی انجام شده و به دلیل مقتضیات اقتصادی، اجتماعی روزگار، زیبایی قبلی را از دست داده است، اما هنوز دارای اهمیت و اعتبار است. این بازار همچنان ارتباط خود را با محلات مسکونی مجاور، به میزان قابل توجهی حفظ کرده است و به صورت مرکز تجمع و داد و ستد مردم، دارای عملکردی بسیار قابل توجه است. مغازههای این بازار با سقف سفالی شیب دار و جلو آمده به خاطر محافظت از باران و آفتاب دارای فضاهای باز داخلی برای تشکیل بازارهای هفتگی در روزگار گذشته است. این بازار نیز مانند بازارهای قدیمی دیگر، علاوه بر وظیفه اصلی خود یعنی مبادله کالا، نقش فرهنگی و مبادله افکار و عقاید، نشر اخبار و مرکز ارتباطات اجتماعی مردم نیز بوده است. در حال حاضر این بازار نقش بسیار مهمی را در زندگی اقتصادی، اجتماعی مردم ایفا میکند. ساختار فضایی، عناصر معماری و کالاهای صنایع دستی و محصولات بومی آن از جاذبههای بازار به حساب میآیند. بازار قدیم آمل دارای راستههای مختلف است. راسته اصلی بازار قدیم آمل به همراه راستههای فرعی منشعب از آن که شامل راسته عطاران، راسته پالان دوزان، راسته نمدمالان و نو راسته است نقش مهمی در تشکیل و تعریف محدوده بافت ایفا کردهاند. راسته اصلی دقیقاً و بلافاصله بعد از پل دوازده چشمه در جنوب شرقی بافت آغاز و به صورت قطری و طولی در بافت حرکت کرده و تا نزدیکیهای مرکز اصلی کاشی محله یعنی مسجد جامع علی کوچک ادامه مییابد.[۱۲۳][۱۲۴]
مراکز خرید سنتی[ویرایش]
همچنین آمل دارای چندین بازار محلی و سنتی است که به صورت هفتگی دایر میشود. در این بازارها دستفروشان و دکه داران در آن محصولات خود را می فروشد.[۱۲۵]
مراکز خرید مدرن[ویرایش]
آمل دارای فروشگاه و مغازههای مدرن متعددی است که بیش تر آن در خیابان هراز و در خیابان سبزه میدان قرار دارند. برخلاف دیگر شهرهای شمال ایران، آمل چند برند معروف را نیز در دل خود جای داده است.[۱۲۶]
موزهها و نمایشگاهها[ویرایش]
آمل دارای دو موزه به نامهای موزه تاریخ و موزه شهدا است. موزه تاریخ آمل در سه طبقه، شامل گالریهای آثار باستانشناسی، مردم شناسی و اسناد تاریخی استان مازندران است. گالری بخش اشیاء مردم شناسی موزه آمل نمونهای از بافتههای محلی شامل جاجیم، گلیم و نیز ظروف چوبی، ظروف مسی مانند آفتابه لگن، کاسه، سینی ودهها اثر دیگر را در خود جمع آورده است و دربخش اسناد تاریخی این موزه، اسنادی از گزارشهای ادارای دورانهای مختلف از جمله در مورد زلزله و آتش سوزی آمل مربوط به سالهای ۱۳۳۵ و۱۳۳۶ و نیز دست نوشتههای شاهان دوره قاجار و مکاتبات اداری دربار قاجاریه با رؤسای حاکمان این شهر و استان به چشم میخورد.[۱۲۷] قدیمیترین دست نوشتههای اسناد تاریخی موزه صورت اسامی علما درآمل در سال ۱۲۸۶ هجری قمری است. اما دربخش باستانشناسی که این بخش را از دیگر قسمتهای موزه متمایز کرده وجود اشیاء با ارزش تاریخی است که قدمت تعدادی از این آثار به بیش از سه هزار سال قبل از میلاد مسیح میرسد. بخش باستانشناسی موزه تاریخ آمل آثاری همچون سفال، فلز، سنگ و شیشه که به جای مانده از دوران پیش از تاریخ تا زمان قاجار درمحدوده شمال ایران و نیز معرفی اشیای سفالینه از سایر استانهای ایران و فرهنگهای تأثیرگذار و تاثیرپذیر منطقه شمال ایران است. در موزه آمل یکی از بخشهای جالب توجه که بازدیدکنندگان و محققان تاریخی را برای دقایقی بیشتر کنار خود نگه میدارد، ویترینهای سکهها است. موزه تارخ آمل از وجود سکهها که تاریخ مصوری از خط، آداب و رسوم کهن، آرایش صورت و نوع پوشش شاهان را نشان میدهد، بی بهره نمانده و سکههای مربوط به دورههای هخامنشی، اسکندر، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان و دورههای اسلامی تا قاجار را در خود جای داده است.[۱۲۸] آثار به دست آمده از کاوشهای علمی باستان شناسان در سال ۱۳۸۸ درمحوطه باستانی قلعه کش که مربوط به دوره مفرغ و آهن است نیز در موزه تاریخ آمل به نمایش گذاشته شده است. موزه تاریخ آمل در خیابان امام رضا و در وسط دو پل معلق و پل دوازده چشمه قراردارد. این ساختمان در سال ۱۳۱۵ به عنوان اداره مالیه شهرستان آمل بنا شده و سال ۱۳۸۷ با کاربری فرهنگی در اختیار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران قرارگرفته و پس از مرمت و احیا بهمن ماه سال ۱۳۸۹ افتتاح شد. موزه شهدا نیز در مقبره میر بزرگ در دو طبقه مجهز قرار دارد و دایر است. آثار به جا مانده از شهدا وصیت نامه و کروکیها و نقشههای مهم هشت سال دفاع مقدس و واقعه شش بهمن در این مکان برای بازدید قرار دارد. در بخش نمایشگاه نیز آمل مانند هر شهر دیگری دارای نمایشگاههای فصل به فصل است که میتوان به نمایشگاه لباس، دکور و مبلمان و نمایشگاه تخصصی گل و گیاه اشاره نمود.[۱۲۹][۱۳۰][۱۳۱]
کتابخانهها[ویرایش]
آمل دارای چندین کتابخانه است. کتابخانههای عمومی آمل شامل کتابخانه شهیدان عباسزاده، کتابخانه عمومی دانشپژوه، کتابخانه عمومی امام خمینی و کتابخانه عمومی شهدا میباشد. فروشگاه کتاب شهر نیز در خیابان هراز، نبش آفتاب چهلم واقع شده است.[۱۳۲]
آموزش[ویرایش]
در قدیم[ویرایش]
آمل در زمان قدیم دارای هفتاد مراکز علمی بوده و تنها شهر دارای بیشترین دانشگاه قدیم یا همان نظامیه بوده است. آمل به دلیل اینکه دارای خانقاهها و مدارس مختلف بود از همین جهت افراد زیادی از دیگر شهرها به آمل میآمدند و خود مردمان آمل نیز دارای فرهیختگان بسیاری بودند.[۱۳۳]
دانشکده و دانشگاهها[ویرایش]
- دانشگاه تخصصی فناوریهای نوین آمل
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات آیتالله آملی
- دانشگاه شمال
- دانشگاه پیام نور آمل
- دانشکده توحید آمل
- دانشکده علوم قرآنی آمل
- مرکزآموزش عالی علمی کاربردی ساخا آمل
- دانشکده فنی و حرفهای پسران آمل
- دانشکده فنی و حرفهای دختران آمل
- دانشکده پرستاری، مامایی و پیراپزشکی آمل
- مرکز تربیت معلم خواهران بنت الهدی
- مؤسسه آموزش عالی آمل
- دانشکده دام پزشکی آمل
- دانشگاه هراز
- دانشگاه جامع علمی و کاربردی فرهنگ و هنر واحد ۵
- دانشگاه فذا
صنعت و معادن و تولیدات[ویرایش]
در طول تاریخ این شهر، آمل به واسطه مرکزیت در منطقه البرز و واقع بودن در یک منطقه حاصل خیز به محل طبیعی برای مبادلات خارجی و ایرانی تبدیل شده بود، صاحب کتاب حدود العالم نقل میکند:
وقتی داخل شهر آمل شدم صدها تاجر بغدادی و یونانی دیدهام که برای خرید طلا و نمد طبری آمده بودند، آمل در مرکز راه تاریخی و کهن ایرانی قرار داشته و دارای مبادر خانههای عظیم بین راهی در قرنهای سوم تا سیزدهم بوده است.
آمل یکی از شهرهای صنعتی ایران میباشد که ۵۰٪ صنعت مازندران را در خود جای داده است، از صنایع بزرگ آن میتوان به صنعت کارخانهای، تولید برنج، تنباکو، چای، لبنیات، گندم، دام پروری، صنایع دستی، پرتغال، نارنج، سبزیجات، زغال نام برد که بعضی از ارقامهای صادراتی ایران هستند. آمل سالانه حدود ۵۲٪ صادرات استان مازندران را به خود اختصاص داده است. همچنین برخی از شرکتهای ملی مانند شرکت تولیدی و صنعتی دیزل سنگین ایران (دسا) و کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار (تکاب) در آمل قرار دارد.[۱۳۴][۱۳۵]
شهرک صنعتی[ویرایش]
آمل دارای پنج شهرک صنعتی بزرگ و مستقل است. شهرکهای صنعتی آمل پس از سال ۱۳۴۵ با احداث کارخانهها رونق پیدا کردند و این شهر بهعنوان یک قطب صنعتی در سطح منطقه شناخته شد. امروزه ۵۰٪ درصد از صنعت استان مازندران در شهر آمل مستقر شدهاند که این امر سبب مهاجرت نیروی کار مورد نیاز برای فعالیت در این کارگاهها از نقاط مختلف استان به این شهر گردیده است.[۱۳۶][۱۳۷]
صنایع غذایی[ویرایش]
آمل به عنوان یکی از شهرهای سازنده و تأمین کننده مواد غذایی کشور ایران به شمار میرود. کارخانه لبنی و گوشتی کاله که یکی از بزرگترین شرکتهای تولیدی کشور است در آمل قرار دارد.[۱۳۸]
اقتصاد[ویرایش]
جغرافیای اقتصادی استان مازندران به لحاظ داشتن جنگل، دریا، زمین و خاک حاصلخیز، دارای منابع و سرشار از ذخایر و ثروت است و همچنین وجود معادن و آب زمینه مساعدی را برای ایجاد کار و اشتغال و نحوه معیشت مردم فراهم میسازد. اقتصاد استان مازندران و شهر آمل بیشتر بر پایه کشاورزی، دامداری، باغداری، زنبورداری، صیادی و صنایع دستی است. کشاورزی در این میان از اهمیت بیشتری برخوردار است.[۱۳۹]
بخشها[ویرایش]
آمل دارای بخش مرکزی است.
گسترش شهر[ویرایش]
مناطق[ویرایش]
نوع قشر و آهنگ توسعه شهری، گسترش شهر آمل را در دورههای بعد از تأسیس و خاصه در ابتدای دوره صفویان علاوه بر رشد طبیعی شهر و مهاجرت شهر را به جنوب، جنوب شرقی و شرق آمل گسترش داد. آمل در گذشته دارای هشت دروازه بوده که ورود و خروج از شهر از طریق آنها انجام میپذیرفتهاست. بعدها در امتداد این دروازههای تاریخی، بازارچههایی احداث گردیدند تا نیاز مردم هر منطقه را تأمین نمایند و از مراجعهٔ مستمر مردم به بازارهای مرکزی جلوگیری شود. رفتهرفته در پیرامون این بازارچهها واحدهای مسکونی شروع به ساخت گردیدند و از همین روی بازارچهها به هم متصل شدند و محلههای جدیدی در گوشه و کنار شهر پدید آمدند. همچنین چهار دروازه اصلی به این شهر باز میشد و بعدها بعد خرابی خندقها زیاد شکل شمایل دیگر در مکانهای مرکزی و کناری شهر صورت گرفت.[۱۴۰]
محلههای تاریخی[ویرایش]
محلههای تاریخی شامل نیاکی محله (حسینیه ارشاد)، اسپه کلاً (تکیه اسک)، قادی محله (تکیه شهدا)، کاردگر محله (مسجد امیریها)، مشائی محله (چهار سوق)، شاهاندشت محله (تکیه هاشمی)، چاکسر محله (امامزاده قاسم)، کاشی محله (مسجد جامع علی کوچک)، پائین بازار محله (تکیه آملیها)، گلباغ محله (مسجد جامع) و گرجی محله (امامزاده تقی) میباشد.[۱۴۱]
هسته اولیه شهر[ویرایش]
مقر اولیه شهر سکونتی آمل به صورت اتفاقی برگزیده نشد، بلکه اندیشه بشری در انتخاب آن محل نقش داشته اشت. در کتاب تاریخ باستانی آمده که قصد داشتهاند ابتدا شهر سکونتی آمل را در پای دشت بسازند ولی چون آوردن رود هراز به این مکان امکانپذیر نبود شهر را در نزدیکی رود هراز ساختند، چون در قدیم هر جا که آب بود تمدن حیات بشری پایدار بود. پس عامل جایگزینی رودخانه هراز بود.[۱۴۲] به طور کلی مقر ابتدایی شهر آمل از حوالی سبزه میدان و مصلای قدیم تا منطقه پائین بازار و کمی پائینتر از محله پائین بازار یعنی اراضی گنبدین که در گذشته دور به آنجا عوامه کوی میگفتند بوده است.[۱۴۳] باغها و دژهای اطراف و آتشکده مقر ساسانیان بوده و بعد از ورود اسلام به منطقه و احداث مسجد و اردوگاه اعراب در بخش ربض شهر ساسانی کُهندژ عملاً شهر به نقطه و موقعیت جدید گلباغ محله و محدوده مسجد جامع منتقل شد و کهندژ سابق را ویران کرده و تنها آتشکده و دیواره سنگی آن زمان از حوادث روزگار سالم ماند.[۱۴۴]
گسترش شهری[ویرایش]
آمل در گذشته دارای هشت دروازه بوده که ورود و خروج از شهر از طریق آنها انجام میگرفت. بعدها در امتداد این دروازههای تاریخی، بازارچههایی احداث گردیدند تا نیاز مردم هر منطقه را تأمین نمایند و از مراجعهٔ مستمر مردم به بازارهای مرکزی جلوگیری شود. رفتهرفته در پیرامون این بازارچهها واحدهای مسکونی شروع به ساخت گردیدند و از همین روی بازارچهها به هم متصل شدند و محلههای جدیدی در گوشه و کنار شهر پدید آمدند. همچنین چهار دروازه اصلی به این شهر باز میشد و بعدها بعد خرابی خندقها زیاد شکل شمایل دیگر در مکانهای مرکزی و کناری شهر صورت گرفت.[۱۴۵]
حمل و نقل[ویرایش]
خیابانها و بزرگراهها[ویرایش]
آمل به عنوان یک شهر مرکزی است که دارای راهها و میان برهای متعددی است. با توجه به گسترش شهری که مناطق مختلف هم کشانده شده است و معماری شهری آمل از پیش بازتر شده، معماری برون شهری توسط بزرگراهها و کمربندیها به داخل شهر و پنج خیابان اصلی مرکز شهر ختم میشود. آمل دارای هشت میدان مهم و مرکزی است.
فرودگاه[ویرایش]
فرودگاه امداد آمل به عنوان اولین پایگاه امداد نجات ایران یا اورژانس هوایی با یک فروند هلیکوپتر آغاز به کار کرد و در حادثه ای سقوط و سرنگون شد.و دیگر هلیکوپتری جایگزین نشد
ترمینال[ویرایش]
پایانه مسافربری فیروزی که همانند یک شهرک داخلی بوده و طرح فرودگاهی است در زمینی به مساحت ۲۰ هزار و ۵۰۰ متر مربع و با زیربنای ۸ هزار متر مربع بنا شده است. این ترمینا به عنوان بزرگترین پایانه مسافربری شمال ایران است و دارای کافی شاپ و سالن انتظار میباشد.[۱۴۷]
مترو[ویرایش]
قطار برقی یا منو ریل شمال تهران آمل که در سال ۱۳۹۰ به تصویب ملی رسید در حال حاضر در دست ساخت است. این پروژه در سال ۱۳۹۴ به مرحله اجرایی رسید.[۱۴۸][۱۴۹]
اتوبوس و تاکسی[ویرایش]
سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی آمل یکی از سازمانها فعال است که در تمامی خیابانهای آمل دو ایستگاه ویژه در نظر گرفته است و همچنین نه ایستگاه اتوبوس بین شهری آمل در نظر گرفته شدهاست که نقاط مختلف شهر را به یکدیگر متصل مینماید. در شهر آمل سه هزار تاکسی فعال وجود دارد.[۱۵۰]
راهها[ویرایش]
جاده هراز به عنوان ورودی شهر آمل و یکی از دو ورودیهای اصلی به شمال ایران است. این جاده از درهٔ رود هراز میگذرد و نزدیکترین راه اصلی به قله دماوند است. این جاده یکی از زیباترین و تاریخیترین جادههای موجود است که به انتخاب مردم ایران در سال ۱۳۸۹ به عنوان زیباترین جاده ایران انتخاب شدهاست، همچنین این جاده تاریخ منطقه عظیم البرز و لاریجان، آمل و بخشی از ایران را بیان میکند. برآورد صورت گرفته این است که فقط در ایام نوروز، این جاده میزبان ۵ میلیون مسافر است. حجم زیاد تردد در کنار ظرفیت کم جاده گاهی موجب به وجود آمدن ترافیکهای بسیار طولانی میشود. این جاده دارای جاذبههای گردشگری زیادی نیز میباشد. جاده بینالمللی هراز یکی از چهار محور ارتباطی شهر تهران به شمال ایران است.[۱۵۱] در سال ۱۳۸۹ فقط در ایام نوروز نزدیک به ۴ میلیون نفر، یعنی حدود ۳۰٪ از مسافران نوروزی استان مازندران، از طریق این جاده وارد استان شدهاند.[۱۵۲] استقبال تردد کنندگان از این جاده باعث شدهاست تا در برخی از روزهای سال، ترافیک ۱۷۰ کیلومتری در این جاده شکل بگیرد.[۱۵۳][۱۵۴][۱۵۵]
دیگر جادهها[ویرایش]
به غیر از جاده هراز جاده آمل به بابل به طول چهل کیلومتر، جاده آمل به محمودآباد به طول هجده کیلومتر، جاده آمل به فریدونکنار به طول سی و پنج کیلومتر و جاده آمل به چمستان به طول بیست و پنج کیلومتر راههای مواصلاتی اطراف آمل هستند.[۱۵۶]
فاصلهٔ آمل با شهرهای دیگر[ویرایش]
نام شهر | فاصله (کیلومتر) |
---|---|
ساری | ۶۹ |
تهران | ۱۸۹ |
رامسر | ۱۸۱ |
مشهد | ۸۱۱ |
آستارا | ۴۷۷ |
کرمان | ۱۱۵۸ |
اهواز | ۱۰۰۱ |
ورزش[ویرایش]
والیبال و کشتی به عنوان ورزش اول شهر آمل به حساب میآیند. فوتبال، بوکس، فوتسال و ورزشهای رزمی دیگر نیز به عنوان ورزشهای رایج در شهر آمل به شمار میآیند. آمل دارای چند تیم لیگ برتر در لیگهای مختلف از جمله والیبال است. باشگاه والیبال کاله مازندران تا به حال دو دوره به عنوان قهرمان لیگ برتر والیبال ایران و یک دوره به عنوان قهرمان جام باشگاههای آسیا در سال ۲۰۱۳ رسیده است.[۱۵۷] تیم والیبال کاله جزو تیمهای پرطرفدار قاره آسیا محسوب میشود. مجموعه باشگاه ورزشی کاله دارای چندین تیم دیگر از جمله تیم والیبال کاله جوان و تیم بسکتبال کاله است.[۱۵۸] در کشتی نیز از دیر باز آمل دارای کشتی گیران متعددی در سطح ملی بوده است. قاسم رضایی یکی از اعضای ایران در بازیهای المپیک تابستانی ۲۰۱۲ توانست مدال طلا المپیک را به دست آورد.[۱۵۹] به غیر از این چهار رشته تقریباً تمامی رشته های ورزشی در آمل فعال است.
ورزشگاهها[ویرایش]
مجموعه مرعش، سالن پیامبر اعظم و نشاط، مجموعه ورزشی آدمرس، ورزشگاه چمران، ورزشگاه و سالن شهید حسن نژاده، ورزشگاه چهل شهید، پارک و سالن بانوان غدیر، سالن حجاب، سالنهای بیلیارد و بولینگ و پیست اسکیت از جمله سالنها و ورزشگاههای آمل محسوب میشوند. ورزشگاه ده هزار نفری کاله نیز به عنوان بزرگترین سالن ورزشی ایران با امکانات مختلف در حال تأسیس است.[۱۶۰][۱۶۱]
رسانهها[ویرایش]
نشریهها[ویرایش]
از دوران اولیه مطبوعاتی تا کنون نشریات و روزنامههای بسیاری در آمل به چاپ رسیدهاست که از زمان مشروطه قوت بسزایی گرفت. از نشریات آمل در طول تاریخ میتوان به رساله کبیر، هفته نامه مازندران، لسان ملّت، لاریجان، امواج خزر، شمشیر ملت، فر آزاد، الآمل، از خزر تا، امید مازندران، خورشید طبرستان، سرای امید، آمل شهر اولینها، پیام آمل، هفته نامه صبح آمل و پیک شمال اشاره کرد.[۱۶۲]
رهآوردها[ویرایش]
غذاهای سنتی[ویرایش]
خورشت آلو، شامی، اسفناج پته، آغوز مسما، مرغ شکم پر، اردک شکم پر، ماهی شکم پر، ترشه کباب، آلو اناردون، بادمجان کباب، خورشت ناردون، آش دوغ، آش ترش، کئی انار، ترشی تره و قلیه از جمله غذاهای محلی و سنتی آمل میباشند.[۱۶۳]
شیرینی و ترشیها[ویرایش]
انواع شیرینی، مرباجات و ترشیها مانند آب دندان، اغوزکنا، کماج، ساق عروس، نان کوهی، پیس گندله، پشت زیک، رشته به رشته، قطاب محلی، حلوا محلی، بادمجان ترشی، رب انار، نازخاتون، سیر ترشی، هفت بیجار، ترشی یارمسی، دلال، مربای به، مربای آلبالو، مربای سیب، مربای پرتقال، مربای انجیر، مربای بهار نارنج، مربای تمشک و مربای بالنگ از رهآوردهای آمل در این بخش هستند.[۱۶۳]
صنایع دستی[ویرایش]
معرق، منبت کاری، سفال، گلیم، گل، لاک تراشی، نمد مالی، حصیر بافی، جاجیم بافی، ابریشم بافی، جوراب بافی و محصولات آهنی از جمله رهآوردهای آمل در بخش صنایع دستی هستند.[۱۶۴]
محصولات[ویرایش]
در بخش محصولات نیز برنج طارم آمل یکی از مرغوبترین و بنامترین محصولات کشاورزی کشور است. گردو، سیب، گیلاس، آلبالو، هلو، عسل، پرتغال، نارنگی، تمشک، کیوی، روغن کلزا، فرش و سبزی نیز از دیگر محصولات و رهآوردهای این شهر میباشد.[۱۶۵]
گمرک و بندرگاه[ویرایش]
آمل در زمان قدیم بندرگاه بزرگی بوده است که این بندرگاه تجارتگاه عظیم شمال ایران بود، در گذشت زمان این بندر تبدیل به شهر محمودآباد شد. گمرک فعلی و مرکزی آمل در شهر قرار دارد و صادرات محصولات آمل در مرزهای آبی و زمینی و هوایی در شهرهای دیگر زیر نظر آمل انجام میشود.[۱۶۶][۱۶۷][۱۶۸]
حوادث و وقایع[ویرایش]
واقعه آمل[ویرایش]
واقعه سال ۱۳۶۰ شهر آمل که در منابع رسمی نظام جمهوری اسلامی و رسانههای داخلی، همچنین با عنوان حماسه مردم آمل یا حماسه اسلامی مردم آمل، از آن یاد شده[۱۶۹] و در منابع برخی گروههای اپوزیسیون جمهوری اسلامی به اختصار قیام آمل نامیده میشود، به مبارزه مسلحانه حدود صد نفر از گروهی مارکسیست-لنینیست-مائوئیست به نام اتحادیه کمونیستهای ایران سربداران علیه نظام جمهوری اسلامی ایران در شهر و جنگلهای اطراف شهر آمل اشاره دارد. این مبارزه پس از ساعتها درگیری سرانجام در تاریخ ۶ بهمن با تمرکز قوای نیروهای سپاه پاسداران، پلیس و بسیجیان و مردم با سرکوبی آن پایان یافت.[۱۷۰] منابع نیروهای مردمی[۱۷۱] در این درگیریها و خنثی نمودن آن نقشی فزاینده داشتهاند.[۱۷۲] و حکومت برای سرکوبی از انبوه نیروهای مسلح بهره جستهاست.[۱۷۳] حماسه مردم آمل یا حماسه اسلامی مردم آمل اصطلاحی است که رسانههای داخلی ایران[۱۷۴][۱۷۵][۱۷۶] و مقامات جمهوری اسلامی ایران، به دلیل آنچه مقاومت مردم[۱۷۷] این شهر در مقابل سربداران در واقعه آمل در ۶ بهمن سال ۱۳۶۰ نامیدهاند به کار میبرند.[۱۷۸][۱۷۹][۱۸۰] این روز در تقویم رسمی ایران نیز با نام «حماسه مردم آمل» به ثبت رسیده است.[۱۸۱][۱۸۲][۱۸۳]
وقایع تلخ تاریخی[ویرایش]
شهر آمل از حوادث تلخ روزگار بی بهره نبوده و نشیب و فراز جهان را اعم از عوامل سیاسی و طبیعی بسیار دیده است دربارهٔ شهرت آن هم مورخان اسلامی و غیر اسلامی بسیار مینوشتهاند که آمل از جمله آسیب پذیرترین شهرها بوده که دو بار به کلی به زیر آب رفت و چندین بار بر اثر تهاجمات و زلزله به ویران تبدیل شد و دوباره شهری جدید بر روی آن نهاده شد. چندین بار در سالهای ۱۳۲۹ و ۱۲۰۸ بر اثر آتشسوزی آمل به کلی سوخت شد و بعد ار پیگیریهای حکام و خانهای محلی و هم دردی حاکمان جهان آمل دوباره مرمت شد.[۱۸۴][۱۸۵]
ازجمله حوادثی که منجر به کشتار و ویرانی در شهر آمل گردید کی توان به حادثههای زیر اشاره کرد:
- در نمارستاق آب دریا وک با دریوک در تنگه کوه طغیان کرد و کوه را پاره کرد که بر اثر شکستن سد طبیعی دریاوک نمارستاق سیلی مهیب ایجاد شد که شهر آمل و روستاهای اطراف آن ویران و در زیر رسوبات منهدم گردید. در قسمت شرقی شهر، زمین نسبتاَ مسطحی دیده میشود که سابقاَ ساختمانهای زیادی داشته و اگر زیر خاک را کاوش کنند آثار خانههایی که رسوبات رودخانه انباشته شده به خوبی مشاهده میشود. بعضی این سیلاب را در سال ۱۰۸ هجری میدانند.
- آتشسوزی بزرگی که در دوره جدید در شهر آمل اتفاق افتاد که باعث خرابی زیاد و ویرانی شدید شهر گردید. این آتشسوزی و حریق در سال ۱۳۳۵ هجری قمری شد که ابتدا از نزدیک تکیه نیاکیهای شروع شد و بر اثر وزش تند باد همه شهر را فرا گرفته و به رودخانه هراز رسید و بر اثر سرایت آتش به مغازه باروت و معمات و اسلحه فروشی، آن مغازه منفجر گردید و آتش مهیب به آن طرف رودخانه افتاد و بعد بواسطه شدت باد تمامی شهر آمل در گرداب آشت فرو رفت. تجارتخانه تومانیانس کمک هزینهای برای بازسازی شهر فرستاد.
- معروف است که این حریق در فروردین ماه، هنگامی که ساکنین شهر مشغول خوشگذرانی و برگزار کردن مراسم نوروز بودند واقع شد و بخش اعظم شهر به تل خاکستری تبدیل گردید.
- بروز بیماری خطرناک طاعون که در سال ۱۱۹۸ هجری رخ داد شهروندان بیشمار را نابود گرداند و شهر به ویرانه تبدیل گشت.
- در سال ۱۲۶۹ هجری بیماری و با در آمل به جان مردم افتاد و عدهای از مردم را از بین برد و دستخوش فنا نمود.
- در سال ۱۳۳۶ هجری شمسی بیماری خطرناکی به نام بیماری مشمشمه به آمل حمله کرد که افراد زیادی از شهروندان نابود شدند.
- حمله چنگیز خان مغول و فرزندانش به تبرستان که طی آن شهرهای زیادی از جمله آمل ویران گرید ولی دوباره و به سرعت بازسازی شد.
- حمله امیر مسعود به شهر آمل و جنگ با علویان که این سلسله را منقرض کردند و مازندران و آمل را ضمیمه قلمرو حکومت خود نمودند.
- حمله سامانیان با اسپهبدان آمل و رویان که ویرانی و کشتار بیشمار در پی داشت. در این جنگها شهر و روستا بکلی ویران نشدند، زیرا ساکنین شهر که معدودی باقیماندند دوباره شهر را آباد و به سرعت بازسازی کردند و کشاورزی و بازار را رونق دادند.
- حمله آقا محمد خان قاجار به لاریجان و شهر آمل که چندین ماه به طول انجامید و سرانجام با حمله آقا محمد خان قاجار و حمله محمد قلی خان مردم لاریجان و آمل را کشتند و شهر را ویران کردند.
- در سال ۹۷۹ سیلاب هراز رود شهر آمل و روستاهای اطراف آن را ویران کرد و هزاران نفر را کشت.
- حمله تیمور لنگ و رومیان به آمل که باعث نابودی کل آم از جمله چهار دژ کناری شهر شد.
- در ۴۲۶ شهر آمل مورد حملهٔ سلطان مسعود غزنوی قرار گرفت و خرابی زیادی بر آن وارد آمد و بهشت آمل به ویرانهای بدل شد و در ۶۰۲ در آمل علاءالدین محمد خوارزمشاه خطبه خواند و از آن پس خراج آنجا را به خوارزم فرستاد. این وضع تا حملهٔ مغول در ۶۱۶ ادامه داشت. سلطان محمد خوارزمشاه در روزگار دربهدری، زمانی به آمل پناه برد. به هنگام یورش مغولان، آمل مورد حمله قرار گرفت و بیش از دیگر شهرهای این ناحیه صدمه دید ولی در عهد ایلخانیان آمل دوباره آباد شد، به گونهای که شهر ۷۰ مدرسه داشت.[۱۸۶][۱۸۷]
- تیمور لنگ پس از گشودن قلعهٔ ماهانه سر، به قتلعام اهالی آمل و ساری و دیگر نقاط مازندران پرداخت.[۱۸۸]
شهرهای خواهر[ویرایش]
آمل با دو شهر و یک منطقه از کشورهای ویتنام، پاکستان و ایتالیا دارای پیوند خواهرخواندگی است.
نام کشور | شهر خواهرخوانده | |
---|---|---|
پاکستان | لاهور[۱۸۹] | |
ویتنام | کان تو[۱۹۰] |
پانویس و منابع[ویرایش]
- ↑ DARYOUSH KARGAR. «دانشنامه ایرانیکا (برخط)» (انگلیسی) (مقاله). ۲۰۰۶. بازبینیشده در ۲۲ مه ۲۰۱۱ میلادی. «Nišāpur, the city known also as Irānšahr (Moqaddasi, pp. 299-300; Ebn Faqih, p. 321)»
- ↑ شرکت مخابرات مازندران
- ↑ «بیوگرافی احمد امیر سلیمانی-شهردار آمل». شهرداری آمل.
- ↑ آمل، شهری که بام ایران را بر سر دارد
- ↑ آمل شهر هزار سنگر
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ آمل، اولین مرکز حکومت دین شیعه
- ↑ دربارهٔ شهر آمل
- ↑ آمل با صدها جاذبه گردشگری دروازه ورود مسافران به شمال
- ↑ آمل بی مرگ است
- ↑ سکههای ساسانی
- ↑ معرفی اقوام باستانی کناره دریای مازندران
- ↑ اردشیر از آمل میگوید
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ نام شهر آمل به چه معناست
- ↑ قدمت نام آمل
- ↑ تکرار ۱۶ باره نام آمل در شاهنامه
- ↑ و شاهنامه، فریدون
- ↑ در وصف خزان و مدح سلطان مسعود غزنوی
- ↑ آرش کمانگیر قهرمان افسانهای صلح در ایران
- ↑ شعر نو، طالب آملی
- ↑ تاریخچه شهر آمل
- ↑ رفتن رامین به گوراب و دیدن گل و عاشق شدن بر وی
- ↑ شمارهٔ ۹ - در بعضی از فتوحات شاهزاده شجاعالسلطنه گوید
- ↑ غزل شمارهٔ ۲۵۰۴ طائب تبریزی
- ↑ غزل شمارهٔ ۱۳ خاقانی
- ↑ جمعیت و موقعیت آمل
- ↑ موقعیت و جغرافیای استان مازندران
- ↑ آمل، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
- ↑ (بارتولد ۲۳۳–۲۳۴) تاریخ باستان
- ↑ (حکیمیان، ۱۷)
- ↑ (خواندمیر، ۲/۴۰۴)
- ↑ (رابینو، ۵۸).
- ↑ (ابن اسفندیار، ۱۸۱).
- ↑ (زرینکوب، ۵۴۶)
- ↑ (اقبال، ۴۰).
- ↑ (رابینو، ۷۰).
- ↑ (بارتولد، ۲۴۳).
- ↑ (کرزن، ۲/۶۰۹؛ محبوبی اردکانی، ۴۱).
- ↑ (فرهنگ جغرافیایی ایران، ۳/۲۵
- ↑ (کرزن، ۱/۵۰۲–۵۰۳؛ بارتولد، ۲۴۳–۲۴۴).
- ↑ تاریخچه شهر آمل، شورا نیوز
- ↑ آمل، جمهوری اسلامی ایران
- ↑ آمل در یک نگاه، روزنامه قانون
- ↑ جستاری چند در فرهنگ ایران، ۸۵
- ↑ تاریخ ایران کمبریج، ۵۳۰
- ↑ جغرافیای تاریخی مازندران، آمل
- ↑ تاریخچهای از کهن شهر آمل
- ↑ خاستگاه و پیشینه آمل در دوره ساسانیان
- ↑ مرجع شهرهای ایران، آمل
- ↑ معرفی شهر و پیشینه
- ↑ روزگار علویان طبرستان
- ↑ امیر حسن بن زید علوی
- ↑ علویان طبرستان
- ↑ بنیانگذار سلسله علویان طبرستان
- ↑ فرهنگ فارسی دکتر معین
- ↑ آمل نخستین سرزمین تشکیل حکومت علویان
- ↑ علویان طبرستان، حدود ۲۵۰ تا ۳۱۶ هجری قمری
- ↑ میر قوام الدین مرعشی معروف به میر بزرگ
- ↑ مرعشیان، سربداران مازندران
- ↑ درباره آمل
- ↑ آمل در یک نگاه
- ↑ آمل به چه معناست
- ↑ کتاب صوره الارض، صفحهٔ ۲۷
- ↑ جغرافیای تاریخی آمل صفحه ۱۸ و ۱۹
- ↑ کتاب جغرافیای تاریخی آمل، صفحهٔ ۳۳
- ↑ سیر تحول شهر در دوران معاصر
- ↑ سفرنامه هنوی به ایران، سازمان میراث فرهنگی
- ↑ وصیتنامة سیاسی ـ الهی امام خمینی
- ↑ باید از مردم آمل تشکر کنیم
- ↑ گزارش حریم محوطه تاریخی آمل
- ↑ آمل منطقهای سرشار از آثارباستانی و از کانونهای نخستین ذوب آهن
- ↑ کاوش در تاریخ گمشده آمل
- ↑ نخستین فصل کاوش وجود معماری عصر مفرغ در آمل
- ↑ کاوشهای باستانشناسی در تپه تاریخی قلعه کش آمل
- ↑ انسان پارینه سنگی فوقانی ۳۵هزار سال پیش در آمل ابزار سنگها را میساخته است
- ↑ دومین فصل کاوش در محوطه تاریخی گرم رود بلیران آمل
- ↑ روستایی به قدمت ۳۶ هزار سال
- ↑ درمورد پوشش گیاهی آمل
- ↑ پژوهش و عمران ۱، ۱۳۷۸، ص ۷۴
- ↑ (کسمائی، ۱۳۷۲، ص ۱۵۷)
- ↑ منابع آب استان مازندران
- ↑ وضع هوای آمل، ایستگاه هواشناسی
- ↑ (پژوهش و عمران ۱، ۱۳۷۸، ص ۷۳)
- ↑ قرار گرفتن شهرستان آمل روی ۳ گسل زلزله
- ↑ آماردها در آمل
- ↑ نژاد و تیره در استان مازندران
- ↑ تحقیقات و آزمایشها آلمانیها بر روی نژاد مردمان شمال ایران
- ↑ زبان و گویش مردم مازندران
- ↑ گردشگری- قوم و طوایف شهر آمل
- ↑ گزارش از مراسم طایفههای آمل
- ↑ دین مردم آمل
- ↑ گاه شمار مازندرانی
- ↑ جشن تیرگان، یادآور حماسۀ آرش کمانگیر
- ↑ جشن تیرگان در مازندران
- ↑ نگاهی گذرا به سنت ورف چال در مازندران/زن سالاری یک روزه در اسک وش
- ↑ مارمه ، آیین سنتی نو شدن ماه در مازندران
- ↑ پیرعلم و نخلگردانی؛ آیینهای ۳۰۰ ساله روستاییان مازندران
- ↑ نگاهی به آیینهای محرم در مازندران
- ↑ آئین نوروزخوانی در مازندران
- ↑ نگاهی به برخی رسمهای نوروزی در مازندران
- ↑ آشنایی با کشتی لوچو - مازندران
- ↑ مشاهیر و بزرگان آمل
- ↑ جاذبههای گردشگری مازندران
- ↑ درباره آمل، دانشگاه شمال
- ↑ جاذبههای گردشگری آمل
- ↑ مکانهای دیدنی و جاذبههای گردشگری آمل
- ↑ راهنمای مسافرت، دیدنیها و مراکز تفریحی آمل
- ↑ آشنایی با جاذبههای گردشگری آمل، مازندران
- ↑ «دانشنامهٔ تاریخ معماری ایرانشهر». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. بازبینیشده در ۱۹/۵/۲۰۱۱.
- ↑ فرمانداری ویژه آمل در هیئت دولت تصویب شد
- ↑ تاریخچه شهرداری آمل
- ↑ پارک جنگلی هلومسر
- ↑ پارک جنگلی هراز
- ↑ پایگاه خبری تحلیلی اعتدال
- ↑ خبرگزاری مجلس شورای اسلامی
- ↑ ۱۱۵٫۰ ۱۱۵٫۱ «پس از ۳۰ سال از آغاز طرح هتل شهر آمل آماده پذیرایی از مسافران شد». خبرگزاری فارس، ۴ خرداد ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۰۴ دسامبر ۲۰۱۳.
- ↑ «بهرهبرداری از تنها هتل شهر آمل». باشگاه خبرنگاران جوان. بازبینیشده در ۰۴ دسامبر ۲۰۱۳.
- ↑ بیمارستان امام رضا آمل
- ↑ افتتاح بیمارستان ۲۱۷ تخت خوابی امام خمینی
- ↑ افتتاح بیمارستان شمال
- ↑ سینما آرش آمل قبل از انقلاب + تاریخچه و تصاویر
- ↑ سکوت در سینما بهمن، صندلیها را هم به حرف آورد
- ↑ آمل صاحب خانه تئاتر شهر شد
- ↑ بازار قدیمی آمل
- ↑ بازار قدیم آمل - شبکه بازار
- ↑ بازار محلی آمل
- ↑ مراکز خرید آمل
- ↑ بازدید بیش از هزار و ۳۰۰ مسافر نوروزی از موزه تاریخ و شهدای آمل
- ↑ موزه تاریخ شهرآمل، مقصد فرهنگ دوستان نوروزی به کهنترین شهر مازندران
- ↑ معرفی موزه تاریخ و موزه شهدای آمل
- ↑ نمایشگاه تخصصی آمل
- ↑ انتقال کاشیهای مقبره سلطان شهاب سهروردی از انگلستان به آمل
- ↑ فهرست کتابخانههای عمومی آمل
- ↑ مدارس نظامیه، دانشنامه آریانیکا، تاریخ، فرهنگ و تمدن مردم ایران
- ↑ ۴۶ درصد صنعت مازندران در آمل است
- ↑ قلب صنعت مازندران در انتظار احیا
- ↑ شرکتهای شهرک صنعتی
- ↑ ۹۸ درصد شرکتهای مستقر در شهرک صنعتی امامزاده عبدالله آمل بومی هستند
- ↑ تاریخچه کاله
- ↑ شناخت مازنداران
- ↑ معماری شهری و گسترش شهر آمل
- ↑ محلات تاریخی آمل
- ↑ آمل خاستگاه آمارد
- ↑ خاطرات لونجی، ۱۳۷۱
- ↑ بررسی و مطالعه برج - مقبرههای قرن ۸ و ۹ هجری قمری در مازندران
- ↑ گسترش اولیه شهری آمل
- ↑ بالگرد امداد و نجات ، آماده پرواز + تصاویر
- ↑ بزرگترین پایانه مسافربری شمال در آمل بهرهبرداری شد
- ↑ عملیات-اجرایی-قطعه-اول-مترو-آمل-تهران آغاز عملیات اجرایی قطعه اول مترو آمل - تهران
- ↑ آغاز عملیات احداث متروی تهران – شمال
- ↑ تعداد تاکسیهای فعال آمل
- ↑ «توسعه جاده هراز به قرارگاه خاتمالانبیاء سپرده شد». بیبیسی فارسی، ۲۹ مرداد ۱۳۸۹. بازبینیشده در ۲۶ مارس ۲۰۱۱.
- ↑ «۳۰ درصد مسافران نوروزی از طریق محور هراز وارد مازندران میشوند». استانداری مازندران، ۱۸ اسفند ۱۳۸۹. بازبینیشده در ۲۶ مارس ۲۰۱۱.
- ↑ «ترافیک ۱۷۰ کیلومتری در جاده هراز». جام جم آنلاین، ۸ مرداد ۱۳۸۹. بازبینیشده در ۲۶ مارس ۲۰۱۱.
- ↑ الف، آشنایی با جاده هراز
- ↑ همشهری، جاده هراز مازندران
- ↑ نقشه و راههای آمل
- ↑ کاله قهرمان آسیا شد
- ↑ کاله قهرمان لیگ برتر شد
- ↑ سایت کمیته ملی المپیک جمهوری اسلامی ایران - قاسم رضایی
- ↑ سالن ده هزار نفری باشگاه کاله مازندران
- ↑ نصرالله سجادی ورزشگاه کاله را دید
- ↑ پیشینه ی مطبوعات در مازندران
- ↑ ۱۶۳٫۰ ۱۶۳٫۱ آشنایی با غذاها و شیرینیهای سنتی و محلی استان مازندران
- ↑ صنایع دستی آمل، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
- ↑ محصولات شهرهای استان مازندران
- ↑ گمرک واردات در آمل راهاندازی میشود
- ↑ شعبه گمرک مازندران آماده بهرهبرداری شد
- ↑ معرفی بندرگاه محمودآباد
- ↑ حماسه مردم آمل در برابر اتحادیه کمونیستهای داخلی؛ ۶ بهمن ۱۳۶۰ در تثبیت انقلاب نقشی انکار ناشدنی دارد (خبرگزاری دانشجویان ایران)؛ روزنامه کیهان
- ↑ جنبش چپ در ایران معاصر، سپهر ذبیح، صفحه ۱۶۳، ۱۸۰ و ۱۸۲. ؛ مائوئیسم در ایران، وبگاه مائوئیسم بینالملل در دنیای در حال توسعه
- ↑ شهر هزار سنگر، صفحهٔ ۵۸. ؛ مقاومت اسلامی مردم هزار سنگر آمل، صفحهٔ ۱۵۶
- ↑ پرنده نوپرواز، صفحه ۱۱۲–۱۱۳و ۱۱۹
- ↑ پرنده نوپرواز، صفحهٔ ۱۳۴
- ↑ حماسه مردم آمل در برابر اتحادیه کمونیستهای داخلی
- ↑ ۶ بهمن ۱۳۶۰ در تثبیت انقلاب نقشی انکار ناشدنی دارد (خبرگزاری دانشجویان ایران)
- ↑ روزنامه کیهان
- ↑ ششم بهمن روز حماسه مردم آمل نامگذاری شد
- ↑ کتاب حماسه اسلامی مردم آمل، پژوهشکده علوم دفاعی استراتژیک دانشگاه امام حسین، ۱۳۴۷.
- ↑ کتاب حماسه مردم آمل، ستاد مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بهمن ۱۳۶۱.
- ↑ کتابشناسی حماسه مردم آمل
- ↑ ششم بهمن به عنوان روز «حماسه مردم آمل» وارد تقویم رسمی کشور شد
- ↑ ثبت ششم بهمنماه به عنوان روز حماسه مردم آمل، روزنامه اطلاعات
- ↑ ششم بهمن روز حماسه مردم آمل نامگذاری شد (روزنامه قدس)
- ↑ حادثههای تلخ در تاریخ شهر آمل
- ↑ نقش موقوفات در پایداری زندگی اجتماعی آمل پس از آتشسوزی سال ۱۳۳۵ قمری در بازار آمل
- ↑ کتاب رابینو، صفحه ۶۰، حمله به طبرستان
- ↑ سلطان مسعود تعطیلاتش را چگونه میگذراند
- ↑ حمله تیمور لنگ به ایران
- ↑ آمل و لاهور با طالب آملی
- ↑ کانتو ویتنام و آمل خواهر خوانده شدند
جستارهای وابسته[ویرایش]
پیوند به بیرون[ویرایش]
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ آمل موجود است. |
ویکیسفر یک راهنمای سفر برای آمل دارد. |
|
|
|