ایلام
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. لطفاً با توجه به شیوهٔ ویکیپدیا برای ارجاع به منابع با ارایهٔ منابع معتبر این مقاله را بهبود بخشید. مطالب بیمنبع را میتوان به چالش کشید و حذف کرد. |
ایلام ئیلام، Îlam |
|
---|---|
کشور | ایران |
استان | ایلام |
شهرستان | ایلام |
نام(های) قدیمی | ردین، دهبالا، حسینآباد |
مردم | |
جمعیت | ۱۷۲٬۲۱۳ نفر[۱] |
جغرافیای طبیعی | |
ارتفاع از سطح دریا | ۱۴۲۷ متر |
آبوهوا | |
میانگین دمای سالانه | ۱۳/۲ درجهٔ سانتیگراد |
میانگین بارش سالانه | ۶۲۰ میلیمتر |
روزهای یخبندان سالانه | ۶۷ روز |
اطلاعات شهری | |
شهردار | یزدان قبادیان[۵] |
رهآورد | بِژی برساق، کُله کنجی، شاتیه (حلوای خرما)، روغن حیوانی |
وبگاه | http://www.ilam.ir/ |
تابلوی خوشآمد به شهر | |
ایلام(کردی:ئیلام) یکی از شهرهای غربی ایران و مرکز استان ایلام است. در گذشته به دلیل اینکه مقر تابستانی والی بود به حسینآباد پشتکوه معروف بوده است.[۶] جمعیت این شهر برپایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۰ خورشیدی برابر با ۱۷۲٬۲۱۳ نفر بودهاست.[۱] شهر ایلام در حصاری از کوهها و ارتفاعات جنگلی واقع شده و آب و هوایی معتدل کوهستانی و بهاری دارد. اکثریت مردم این شهر شیعه هستند. بافت شهر ایلام نسبتأ سنتی است. دانشگاه علوم پزشکی ایلام و دانشگاه ایلام دو دانشگاه مهم این شهر هستند. ایلام دارای منابع خوب گاز و نفت است. درضمن قرار گرفتن بر سر زائرین کربلا این استان را از این حیث حائز اهمیت کرده است.
محتویات
تاریخ[ویرایش]
وجه تسمیه[ویرایش]
ایلام در گذشته ده بالانامیده میشد. بعدها به دلیل حکومت و ساخت وساز حسینقلی خان ابوقداره والی پشتکوه، به حسینآباد معروف شد.[۷]
معانی دیگر ایلام عبارت است از: طعام عروسی ساختن، (منتهی الارب) مهمانی عروسی کردن (تاج المصادر بیهقی)، یه طعام عروسی کسی را بردن، ولیمه دادن، مهمانی عروسی دادن و مجتمع و فراهم آمدن خوی و خرد (منتهی الارب)، (آنندراج)، (ناظم الاطبا). این معانی معانی همگی بامسمی و متناسب با ویژگیهای منطقهای و بومی ساکنان این نواحی است.[۸][۹] در محاورات و نقل قولها، ذکر نام ایلام به صورت «عیلام» غلط است؛ زیرا که عیلام با ع به معنای کفتار نر است. مأخوذ از منتهی الارب.[۱۰]
ایلام در دورهٔ قاجار به این علت که مقر تابستانی والی بود به پشتکوه معروف بوده است و در شهریور سال ۱۳۰۷ شمسی به ایلام تغییر نام یافتهاست.[۱۱][۱۲] این شهردرسال۱۳۵۲ازاستان پنجم به مرکزیت کرمانشاه جداشدوتبدیل به استان شد.
در سالنامه سال ۱۳۹۲ ایلام، که توسط ثبت احوال تکمیل و منتشر میگردد تراکم جمعیتی و قومی به طور کامل اعلام شده است و طبق این سرشماری، جمعیت کثیر این استان را
کردها تشکیل میدهند.[۱۳]
پیشینهٔ تاریخی[ویرایش]
مفصلترین گزارش در باب مرگ مهدی خلیفهٔ عباسی در ماسبذان، توسط طبری گزارش شدهاست. وی حدود چهار صفحه در خصوص رفتن مهدی به ماسبذان و وفات او نوشتهاست؛ و این که در همانجا فوت میکند و محل دفن او در دهکدهٔ «رذ» که از دهکدههای ماسبذان بوده و در شهر ایلام امروزی واقع شده بود؛ و تاریخ آن را سال صدوشصتونه ذکر کردهاست.[۱۴] از واضح، ناظر مهدی آوردهاند که گوید: «مهدی، در ماسبذان، در دهکدهای به نام رذ به شکار رفت و ... سگان از پی آهویی برفتند. وی نیز همچنان از پی آن بود، آهو از در خرابهای بیرون دوید، سگان از پی آن بیرون دویدند، اسب نیز از پی سگان به درون دوید که پشت وی بر در خرابه بشکست و هماندم بمرد.»[۱۵] رستم رفعتی چنین میآورد: «قبر مهدی خلیفه عباسی در ده بالا -ایلام کنونی- بود و تیرههایی از ایل دهبالایی خادمین این قبر بودند. بر روی این قبر تا سال ۱۳۱۴ بارگاهی برقرار بود اما این اثر تاریخی - اسلامی در سال ۱۳۴۳ تخریب شد.»[۱۶] اما ایلام کنونی در سال ۱۳۰۸ شمسی در منطقهای که «حسینآباد» نامیده میشد از نو احداث گردیده و یک سال بعد با توجه به سابقه تاریخی و تصویب فرهنگستان ایران به نام «ایلام» نامگذاری شدهاست.
ایلام از دیرباز جایگاه شهرنشینی و گهواره فرهنگی ایرانیان بوده است. در دوره ساسانی بخشی از سرزمین «پهله» یا «پهلو» شمرده میشده و تازیان آن را «جبال» مینامیدهاند. از سدهٔ چهارم تا میانههای ششم قمری، این منطقه بخشی از عراق عجم بود. ایلام در دوران جنگ ایران و عراق بشدت آسیب دید.[۱۷]
جغرافیا[ویرایش]
موقعیت[ویرایش]
شهر ایلام با مساحت ۶۷/۲۱۲۸۰۴ هکتار شامل ۶۲/۱۰ درصد مساحت استان بین ۳۳ درجه و ۲۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه تا ۳۳ درجه و ۵۱ دقیقه و ۴۸ ثانیه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۴۱ دقیقه و ۰۷ ثانیه تا ۴۶ درجه و ۵۱ دقیقه و ۱۹ ثانیه طول شرقی در شمال غربی استان قرار گرفته و با شهرستانهای ایوان، شیروان و چرداول، بدره، مهران و کشور عراق همسایه است.[۱۸] از شمال به کوههای شنهچیر، از شرق به کوههای شلم و از غرب به کوه قلاقیران و نهایتاً رشته کوههای کبیرکوه در جنوب منتهی میشود.[۱۹]
مساحت عرصههای ملی شهرستان ایلام ۶۴/۱۹۶۵۰۰ هکتار (۹۲ درصد سطح شهرستان) است که سطح جنگلهای شهرستان ۲۱/۱۰۲۷۲۴ هکتار، مراتع ۴۳/۷۰۴۸۴ هکتار و اراضی بیابانی ۲۳۲۹۲ هکتار میباشد. بلندترین نقطه استان (قله کانصیفی در کبیرکوه با ارتفاع ۳۰۶۲ متر از سطح دریا) در این شهرستان واقع شده است و کم ارتفاعترین نقطه شهرستان ۱۹۶ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.[۲۰]
مانشت، سیاهکوه و گچان از کوههای مهم این شهرستان به شمار میآیند و از رودخانههای مهم شهرستان میتوان رودخانه گدارخوش، تلخاب و رودخانه قلا (قلعه) را نام برد.[۲۱]
ایوان غرب | ||||
سرابله | صالح آباد | |||
ایلام | ||||
ارکواز |
تقسیمات سیاسی[ویرایش]
بر اساس تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۳، شهر ایلام دارای ۳ بخش مرکزی، چوار و سیروان، ۶ دهستان و حدود ۱۳۶ روستا میباشد.[۲۲] همچنین شهر ایلام به ۲ منطقه شهرداری تقسیم شده است.[۲۳]
روستای هفتچشمه از بخش مرکزی با جمعیت ۳۷۸۸ نفر، پر جمعیتترین روستای این شهر است.[۲۴]
آب و هوا[ویرایش]
شهر ایلام در حصاری از کوهها و ارتفاعات جنگلی استقراریافته که دارای آب و هوای معتدل کوهستانی با میانگین بارش سالیانه ۶۱۹/۵میلیمتر و متوسط دمای مطلق آن از۱۳/۶- تا ۴۱/۲ درجه سانتیگراد در تغییر است.[۲۵]
آمار ایستگاههای مطالعاتی نشان میدهد که ماه ژانویه (دی-بهمن) به عنوان سردترین ماه و جولای (تیر-مرداد) به عنوان گرمترین ماه سال میباشد. دمای ایستگاهها از فروردین تا تیرماه سیر صعودی داشته و بعد به تدریج سیر نزولی پیدا میکند.[۲۶]
زبان و گویش[ویرایش]
مردم ایلام به مردمان ایرانی تعلق دارند و زبان مردم شهر ایلام کردی ایلامی است.
مشاهیر[ویرایش]
جمعیت[ویرایش]
مردان | سن | زنان |
---|---|---|
۴٬۵۶۹ | ۳٬۵۴۹ | |
۱٬۴۷۵ | ۱٬۴۷۶ | |
۲٬۵۳۳ | ۲٬۶۲۰ | |
۳٬۶۲۳ | ۳٬۱۱۸ | |
۴٬۸۷۰ | ۴٬۲۲۴ | |
۵٬۴۱۹ | ۵٬۰۹۴ | |
۷٬۷۰۱ | ۷٬۲۸۵ | |
۸٬۱۷۸ | ۷٬۷۵۵ | |
۱۰٬۱۶۳ | ۱۰٬۳۵۵ | |
۱۳٬۵۴۹ | ۱۴٬۵۷۸ | |
۱۴٬۲۸۰ | ۱۳٬۸۷۰ | |
۱۰٬۱۵۷ | ۹٬۵۲۱ | |
۷٬۵۷۳ | ۶٬۹۲۱ | |
۷٬۸۲۷ | ۷٬۲۳۶ |
مردان | سن | زنان |
---|
جمعیت استان ایلام از نظر جمعیتی سهم اندکی از جمعیت کل کشور به خود اختصاص داده است (۷۷/۰ درصد جمعیت کل کشور در سال ۱۳۸۵). نسبت جنسی، رشد شهرنشینی و بعد خانوار جمعیت استان ایلام در اکثر سرشماریها بالاتر از سطح کشوری بوده است. جمعیت استان ایلام طی سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۷۵ از رشد بالاتری نسبت به کل کشور برخوردار بوده ولی طی سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵، رشد جمعیتی پایینتر از متوسط رشد جمعیت کشور داشته است. تراکم جمعیت در استان ایلام پایینتر از تراکم کشور بوده است و در ارتباط با مهاجرت استان باید گفت که استان ایلام به دلیل فقدان زیر ساختهای اقتصادی لازم، در سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۸۵ خالص مهاجرتی منفی داشته است.[۲۸]
- جمعیت و تغییرات نرخ رشد سالانه شهر ایلام (۱۳۴۵–۱۳۸۵)[۲۹]
سال | جمعیت | نرخ رشد سالانه (درصد) |
---|---|---|
۱۳۴۵ | ۱۵۴۹۳ | ۶/۴ |
۱۳۵۵ | ۳۲۴۷۶ | ۷/۷ |
۱۳۶۵ | ۸۹۰۳۵ | ۱۰/۶ |
۱۳۷۵ | ۱۲۶۳۴۶ | ۱/۶۵ |
۱۳۸۵ | ۱۶۰۳۵۵ | ۲/۴ |
گسترش[ویرایش]
هسته اولیه شهر با پیوستن چند عنصر دست کم بیش از یک قلعهٔ کشاورزی که در کنار و یا نزدیکی یکدیگر قرار داشتهاند شکل گرفته که بدلایلی مانند رشد جمعیت و تراکم جمعیت در حد فاصل دو قلعهُ پیوستن چند و چندین قلعه یا مرکز جمعیتی به جهت بالا بردن میزان نفوس و برخورداری از منبر و جامع و پرداختن مالیات به حکومت مرکزی تشکیل شده است. هسته شهر اولیه بافت داخل یکی از قلاع بوده که پس از حذف حصار و بارو در مرز و محدودهٔ آن مسجد جامع و میدان قرار گرفته و نوار بازار شهر از آنجا و در حد جنوبی آن شروع و رشد و حرکت داشته است ولی این به معنای نبودن بنایی در محل قبل از سالهای قرن پنجم هجری قمری نیست. شکل «شارستان» اولیه بیانگر این است که در محل مورد نظر قبل از احداث هر بنایی به مکان مقدس یا بنای یک «آتشکده» و مشابه آن تعلق داشته و ارتفاع جامع از سطح گذر که در حال حاضر نیز (قریب دوازده پله) است حاکی از وجود بنای معتبری در زیر آن است که در تحولات شهر به یک شهر اسلامی تبدیل به مسجد شده است. توسعه شهر اولیه از سوی شرق بوده بطوری که دروازه ایلام راه ارتباطی که ابتدا در کنار «شارستان» و کنار مکان مقدس یا جامع شهر بوده است به عقب رانده شده و محله پنجه شاه فعلی در کنار میدان کهنه به شهر افزوده شده است. «پنجه شاه» که دارای صحن زیارت نیز میباشد و به احتمال زیاد از قبل از شکل گیری شهر وجود داشته است.[۳۰]
توسعه فیزیکی شهر ایلام پس از سالهای اولیه اسلام بیشتر در تداوم راههایی که به طرف شرق و جنوب شهر قرار داشته است، بوده و دو دروازه که در «ربض» شهر اولیه قرار داشته در توسعه بعدی داخل بافت قرار گرفتهاند. یکی روی راه شرقی یعنی تداوم راه بازار شهر در حد «چهار سوق» و دیگری روی راه جنوب در محل «بازار» است.
در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم استخوان بندی شهر شکل اصلی خود را گرفته است. دروازههایی از شمال و جنوب و شرق و غرب از سه جاده ارتباطی اصلی به استانهای کرمانشاه- لرستان و سایر استانها مربوط میساخته است.[۳۱]
شهر ایلام در میان چندین کوه که دور تادور شهر کشیده شدهاند قرار دارد که آب و هوای معتدل تری نسبت به دیگر نقاط استان دارد. از آنجایی که تپه زیبا و طبیعی خروشان (چا کریوه) و قبر صی می (مهدی پدر هارون الرشید) یکی از خلفای عباسی و دره زیبای ارغوان در میان این کوهها قرار داشت، غلامرضا خان والی در زمان قاجار بر آن شد تا قلعه والی را در میان آن کوهها بنا کند.
در حال حاضر شهر ایلام به عنوان مرکز سیاسی-اداری استان ایلام از شهرهای توسعه یافته باختر کشور است و به لحاظ دارا بودن تفرجگاهی جنگلی و آثار تاریخی و باستانی متعدد از زیباترین شهرهای استان نیز محسوب میشود.
آثار تاریخی[ویرایش]
قلعهٔ والی[ویرایش]
کاخ فلاحتی[ویرایش]
سنگ نوشته قوچعلی[ویرایش]
قلعه اسماعیل خان[ویرایش]
مقبره مهدی بالله (صی می)[ویرایش]
ناقه[ویرایش]
قلعه توت[ویرایش]
طاق شیرین و فرهاد[ویرایش]
آتشکده سیاهگل[ویرایش]
مراکز آموزشی[ویرایش]
دانشگاهها[ویرایش]
- دانشگاه ایلام[۳۴]
- دانشگاه علوم پزشکی ایلام[۳۵]
- دانشگاه آزاد اسلامی مرکز ایلام[۳۶]
- دانشگاه پیام نور مرکز ایلام[۳۷]
- مرکز آموزش عالی باختر ایلام[۳۸]
- دانشگاه جامع علمی-کاربردی ایلام[۳۸]
- دانشگاه علوم و تحقیقات ایلام
- دانشگاه فرهنگیان، پردیسهای امام جعفر صادق ایلام (زنان) و شهید مدرس ایلام (مردان)[۳۹]
مکان های عمومی[ویرایش]
کتابخانه عمومی پیامبر اعظم (ص)[ویرایش]
کتابخانه عمومی پروین اعتصامی[ویرایش]
صنعت[ویرایش]
صنایع[ویرایش]
- پالایشگاه گاز ایلام
- پتروشیمی ایلام
- کارخانه سیمان ایلام
- کارخانه سس سارگُل
نگارخانه[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ [۱]
- ↑ «زبانها و گویشهای رایج در ایلام». بنیاد ایرانشناسی شعبه ایلام. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۸ نوامبر ۲۰۱۴ (فارسی). بازبینیشده در ۲ می۲۰۱۲.
- ↑ «زبان و گویش مردم ایلام». تبیان استان ها. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۸ نوامبر ۲۰۱۴ (فارسی). بازبینیشده در آوریل ۲۰۱۰.
- ↑ «Ilam(Iran)». Britannica Encyclopedia. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۸ نوامبر ۲۰۱۴ (انگلیسی). بازبینیشده در مهٔ ۲۰۱۰.
- ↑ http://www.ilam.ir/HomePage.aspx?TabID=4622&Site=DouranPortal&Lang=fa-IR
- ↑ لغتنامهٔ دهخدا
- ↑ استارک فریا، سفرنامه الموت ، [لرستان پشتکوه] (ایلام)، ترجمه علی محمد ساکی
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ۳۷۲۳.
- ↑ اکبری، تاریخ استان ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه، ۷۳.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، 16484.
- ↑ اکبری، تاریخ استان ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه، ۷۱.
- ↑ «استان ایلام-وجه تسمیه». سامانهٔ مدیریت تبلیغات اسلامی معاونت فرهنگی و تبلیغی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزهٔ علمیهٔ قم. بازبینیشده در ۱۴ مرداد ۱۳۹۴ (فارسی).
- ↑ سالنامه سال 1392 ایلام
- ↑ مرتضی اکبری. تاریخ استان ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه. قم: انتشارات فقه، ۱۳۸۶. ص۲۳۳
- ↑ جعفر بن محمد بن جریر الطبری. تاریخ طبری. بیروت: مؤسسه الاعمی للمطبوعات، ۱۴۱۸ ق. ص۵۱۴۲
- ↑ رستم رفعتی. انساب شهری و عشایری استان ایلام. ایلام: انتشارات برگ آذین، ۱۳۸۶. ص۱۵۱
- ↑ بازسازی در ایران
- ↑ http://ilam.frw.org.ir/00/Fa/StaticPages/Page.aspx?tid=1691
- ↑ http://ilam.mcls.gov.ir/fa/sima/s1
- ↑ http://ilam.frw.org.ir/00/Fa/StaticPages/Page.aspx?tid=1691
- ↑ http://ilam.frw.org.ir/00/Fa/StaticPages/Page.aspx?tid=1691
- ↑ http://www.amar.org.ir/Portals/0/ContryDivisions/GEO93Xlsx-edited.xlsx
- ↑ http://www.ilam.ir/HomePage.aspx?TabID=4780&Site=DouranPortal&Lang=fa-IR
- ↑ ""تعداد جمعیت و خانوار تا سطح آبادی براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390".
- ↑ http://ilam.frw.org.ir/00/Fa/StaticPages/Page.aspx?tid=1691
- ↑ مصدق ارزانی، شکل گیری شهر ایلام از نگاه (جغرافیایی و تاریخی)، ۶۸.
- ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۸ نوامبر ۲۰۱۴. بازبینیشده در 25 ژانویه ۲۰10.
- ↑ قیصریان اسحاق(1387)، بررسی شاخصهای جمعیتی استان ایلام طی سه دههٔ گذشته و مقایسه آن با سطح کشوری، همایش ملی روند تحولات جمعیتی، تهران.
- ↑ مصدق ارزانی، شکل گیری شهر ایلام از نگاه (جغرافیایی و تاریخی)، ۱۴۰.
- ↑ مصدق ارزانی، شکل گیری شهر ایلام از نگاه (جغرافیایی و تاریخی)، 61-62.
- ↑ مصدق ارزانی، شکل گیری شهر ایلام از نگاه (جغرافیایی و تاریخی)، 64.
- ↑ مصدق ارزانی، شکل گیری شهر ایلام از نگاه (جغرافیایی و تاریخی)، 93.
- ↑ اکبری، تاریخ استان ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه، 589-596.
- ↑ «دانشگاه ایلام» (فارسی). وبگاه رسمی دانشگاه ایلام. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۸ نوامبر ۲۰۱۴. بازبینیشده در اردیبهشت ۱۳۸۸.
- ↑ «دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایلام» (فارسی). وبگاه رسمی دانشگاه علوم پزشکی ایلام. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۸ نوامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام» (فارسی). وبگاه رسمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۸ نوامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «خبرگزاری دانشجویان پیام نور مرکز ایلام» (فارسی). خبرگزاری رسمی دانشگاه پیام نور مرکز ایلام. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۸ نوامبر ۲۰۱۴.
- ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ «دانشگاه باختر ایلام» (فارسی). وبسایت رسمی دانشگاه باختر ایلام. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۸ نوامبر ۲۰۱۴. خطای یادکرد: برچسب
<ref>
نامعتبر؛ نام ".D8.AF.D8.A7.D9.86.D8.B4.DA.AF.D8.A7.D9.87_.D8.A8.D8.A7.D8.AE.D8.AA.D8.B1_.D8.A7.DB.8C.D9.84.D8.A7.D9.85" چندین بار با محتوی متفاوت تعریف شدهاست - ↑ «فهرست مراکز و پردیسها» (فارسی). دانشگاه فرهنگیان. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۸ نوامبر ۲۰۱۴.
پیوند به بیرون[ویرایش]
ویکیسفر یک راهنمای سفر برای ایلام دارد. |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ ایلام موجود است. |
|
|
|
|