شهرستان جوین، به مرکزیت شهر نقاب یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی است که مشتمل بر دو بخش مرکزی و عطاملک می‌باشد.[۱] این شهرستان با مساحتی در حدود ۱۶۵۶/۰۵ کیلومتر مربع، و با ارتفاع متوسط ۱۱۰۰ متر از سطح دریا، در دامنه شمالی رشته کوه جغتای و دامنه جنوبی رشته کوه‌های آلاداغ؛ و در محدوده تقریبی ۲۵ٰ°۳۶ تا۵۰ٰ°۳۶ عرض شمالی و ۱۲ٰ°۵۷ تا ۵۳ٰ°۵۷ طول شرقی قرار دارد و از شمال با شهرستان اسفراین، از شرق با شهرستان خوشاب، از جنوب با شهرستان سبزوار و شهرستان داورزن و از غرب با شهرستان جغتای، همجوار است.[۲]
جوین یا گویان، از دیدگاه جغرافیای تاریخی: ولایت، سرزمین یا دشت وسیعی که دو شهرستان جغتای و جوین امروزی را شامل می‌شود.[۳] در معجم‌البلدان یاقوت حموی مرزهای این ولایت وسیع، از بسطام تا نیشابور بوده و در سمت جنوب، به بیهق؛ و در سمت شمال، به جاجرم می‌رسیده است.[۴] حیات تاریخی جوین به دوره اشکانیان می‌رسد اعتمادالسلطنه تاریخ بنای گویان را دوره پارتیان (اشکانیان) و بانی آن را گودرز (یکی از پادشاهان سلسله اشکانی) معرفی نموده است. در دوره اسلامی و به ویژه از دوره طاهریان تا اواخر حکومت خوارزمشاهیان یعنی اوایل قرن سوم هجری تا اوایل قرن هفتم هجری، ولایت جوین به مرکزیت آزادوار از ولایت‌های ربع نیشابورخراسان بود. ولایت جوین در دوران استیلای مغولان بر ایران در قرن هفتم هجری، تا پایان حکومت صفویان (اوایل قرن دوازدهم هجری)، به مرکزیت فریومد یکی از ولایات خراسان بزرگ بود. مرکزیت ولایت، در دوره افشاریه، به آق قلعه منتقل شد و تا پایان حکومت محمدشاه قاجار مرکز ولایت بود. در زمان حاکمیت سلیمان خان قلیچی (حاکم این منطقه)، مرکز حاکمیت، از آق قلعه به قلعه قارضی (جغتای (شهر) کنونی) منتقل گردید دوران مرکزیت قلعه قارضی از اواخر دوره حکومت محمدشاه قاجار تا اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار (تقریبا بین سال‌های ۱۲۲۰ تا ۱۲۲۸ هجری شمسی) بوده است. در همین سال‌ها قدرت خاندان قلیچی تنزل یافت و حاکمیت آنان بر منطقه، خاتمه یافت و بر اساس تدابیر حکومت مرکزی، منطقه جوین، چند سالی به تابعیت بجنورد درآمد. پس از آن اداره منطقه جوین به یکی از کاندیداهای والی خراسان واگذار شد و او به خاطر موقعیت و ارتباطی که با سبزوار داشت، ولایت جوین را به قلمرو حاکمیتی سبزوار ضمیمه نمود و تقریباً از حدود سال‌های ۱۲۳۰ شمسی بود که سرزمین جوین، به عنوان یکی از مناطق یا بخش‌های تابعه ولایت سبزوار معرفی شد. در این دوران (اوایل دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار تا سال ۱۳۷۵ شمسی)، جغتای مرکز بخش جوین بود و پنج دهستان نقاب، آزادور، خسروشیر، کهنه و براکوه؛ دهستان‌های این بخش را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۷۵، نقاب از دهستان، به بخش ارتقاء یافت و از همان سال به عنوان مرکز بخش جوین دارای بخشداری شد. از این زمان بود که منطقه جوین از نظر تقسیمات کشوری، به دو بخش جدا از یکدیگر تقسیم گردید و تا سال ۱۳۸۶ شمسی، این منطقه در قالب دو بخش جغتای و نقاب در تابعیت شهرستان سبزوار بود.[۵] و سرانجام طی مصوبه دولت در سال ۱۳۸۶، بخش‌های جوین و جغتای، به دو شهرستان مستقل ارتقاء یافتند.[۶] اما گرچه منطقه گویان یا جوین بزرگ از نظر تقسیمات کشوری به دو شهرستان جوین و جغتای، تفکیک شده است اما مردم این منطقه دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی در هم تنیده و کهن هستند که یادآور سرزمینی یگانه به نام سرزمین گویان یا ولایت جوین است.[۷]
