تومان
تومان (آوایش عامیانه: تُمَن) یکای پول غیررسمی ایران است. هر تومان برابر ۱۰ ریال (یکای پول رسمی) است. این یکا در زبان عامیانه مردم ایران، رسانهها و مسئولان کشوری بهکار میرود.
محتویات
ریشه[ویرایش]
«تومان» از وامواژه های زبان مغولی به معنای ده هزار است. در بخشبندیهای لشکری به ده هزار سرباز، تومان گفته و فرمانده آن را امیرتومان مینامیدند.[۱] این واژه از دوران مغول (سدهٔ ۷) در سرزمین ایران متداول گردید.
تاریخچه[ویرایش]
در دوران صفویه تومان در محاسبات دیوانی استفاده میشد اما سکهای به این نام و ارزش ضرب نمیشد. پرارزشترین سکه این دوران «محمدی» نام داشته و ۱۰۰ دینار (معادل یکصدم تومان) ارزش داشت. مطابق سفرنامه شاردن ارزش یک تومان در دوران صفوی معادل ۴۵ لیره فرانسوی آن روزگار بوده است که ارزش امروزی آن تقریباً ۷۰۰ دلار آمریکا یا دو سکه بهار آزادی میشود.
در دوره قاجار تومان طلا (به ارزش ۱۰ هزار دینار) علاوه بر انواع دیگر سکه ضرب میشد.[۲] در دوران احمد شاه قاجار (۱۹۱۲) هیچ سکه طلایی در چرخه مبادلات نبود و سکه استاندارد، قران با ارزش نه صدم دلار یا کمتر بود. ارزش ده قران برابر با یک تومان بود اما هیچ تومانی در چرخه مبادلات نبود و بزرگترین سکه، سکه دو قرانی بود.[۳][۴][۵]
بر اساس قانون اصلاح واحد پولی ایران در سال ۱۳۱۰ رسمی تومان در سال ۱۳۰۸ (زمان رضاشاه پهلوی) ریال با ارزشی معادل ۱۰۰ دینار به عنوان واحد پولی رسمی ایران انتخاب شد. واحدهای قدیمیتر مثل قران و تومان کنار گذاشته شدند، با این وجود تومان هنوز کاربرد خود در گفتار عامه را حفظ کردهاست.[۶]
تومان در متون تاریخی[ویرایش]
لفظ تومان بارها در نوشتههای تاریخی آمدهاست و بر حسب ارزش پول هر منطقه انواع مختلفی داشتهاست مانند تومان خراسانی، تومان تبریزی، تومان عراقی (عراق عجم یا مناطق مرکزی ایران امروزی) و غیره.
در جامعالتواریخ (داستان غازان خان) در منع فرمودن از زر به سود دادن و معاملات آمدهاست: «خواجه شمسالدین صاحب دیوان... گفت... از هر ده تومان که پادشاه اطلاق فرمود هشت تومان توفیر میکنم و به دو تومان بر ولایت برات میکنم چنانکه بارتاقان رسد آن معنی پسندیده افتاد و صاحب دیوان یرلیغهای ایشان میستد و بهر ده تومان دو تومان برات بر وجوه مرجوالحصول مینوشت.»[۷]
در عالمآرای شاه اسماعیل دربارهٔ شکست گروهی از عثمانیها به دست یکی از سرداران شاه اسماعیل آمدهاست: «و زال پاشا [سردار عثمانی] که سردار ده هزار کس بود به دست حلواچیاوغلی کشته شد و از آن سی هزار کس، سیزده هزار کس به دررفتند و هفده هزار کس به جهنم داخل شدند و در کمر هر کدام بیست تومان زر نقد بود [که] به دست سپاه قزلباش افتاد.»[۸]
و دربارهٔ انواع تومان در این کتاب به تومان خراسانی و عراقی اشاره شدهاست: «و روز پنجم بود که شاطر رسید و سلطان را جانی بر تن آمده و از مژدهٔ آن خبر، پانصد تومان خراسانی به آن شاطر بخشید و چهار گوشهٔ تخت را سرهای شیر و ببر و پلنگ و اژدها و مرغان قرار داده بودند و کلاه چنگیزخانی که قریب به هفتاد هزار تومان عراقی قیمت جواهرات آن بود...»[۹]
در سفرنامه شاردن، بودجه سالانه حرم فاطمه معصومه، ۳۲۰۰ تومان ذکر شده است.
کریم خان زند در فرمانی که به تاریخ جمادیالاول ۱۱۷۷ قمری، میرزا زینالعابدین را به سمت وزیر موقوفات منصوب کردهاست چنین نگاشتهاست: «به رتبهٔ بلندمنصب ارجمند وزارت موقوفات مفتخر و مبلغ پنجاه تومان تبریزی نقد در وجه او مقرر [که] هر ساله بازیافت و صرف معاش خود نموده...»[۱۰]
در حبیبالسیر دربارهٔ بدخواهی قاضی محمد کاشانی از امیر نجم رشتی، آمدهاست: «قاضی محمد کاشانی... در غیبت آن جناب [نجم رشتی] روزی که پادشاه گیتیفروز در بزم نشاط و کامرانی نشسته بود... معروض داشت که امیر نجمالدین مبلغ بیست هزار تومان از اموال شاهی تصرف دارد.»[۱۱]
در کتاب تاریخ گیلان در وقایع سال ۱۰۰۱ قمری آمدهاست: «شاه عباس دربارهٔ کیافریدون صاحبکمال نمک بهحلال، نوازشات بیاندازه و تلطفات بلندآوازه مبذول داشته، سپهسالاری لاهجان را با سیصد تومان مواجب به مشارٌالیه عنایت و احسان فرمودند...»[۱۲]
در جهانگشای نادری در مورد سالهای پایانی پادشاهی نادرشاه و گرفتن مالیاتهای فوقطاقت که منجر به کشتار مردم و خرابی ایران شد آمدهاست: «آن جماعت که در ولایات دستی بلکه ناخنی نداشتند که قفای سر توانند خارید از پا بر فلک کشیده از ناخن به در میکردند تا آن بیگناهان بیدست و پا گشته هر کدام ده الف و بیست الف که هر الفی پنج هزار تومان بوده باشد، از دست چوب با قلمهای شکسته به پای خود مینوشتند...»[۱۳]
مشکلات کنار گذاشتن تومان[ویرایش]
استفاده مردم ایران از واحد پولی تومان به جای ۱۰ ریال باعث سردرگمی و مشکلاتی شدهاست. چون پول رسمی بر اساس ریال است و مردم در ذهنشان تومان را به کار میگیرند مجبورند هر گاه که قیمتی را به ریال میشنوند آن را به تومان تبدیل کنند و این موضوع یک تلاش ذهنی بیفایده را بر ایرانیان تحمیل میکند که گاهی با خطا همراه میشود. در بسیاری از مواقع نیز مشخص نیست که قیمت درج شده به تومان است یا ریال. چنین وضعیتی که دو واحد پولی متفاوت به این شکل (یکی رسمی و دیگری در میان مردم) وجود داشته باشد تنها در ایران حکمفرماست. این موضوع برای گردشگران خارجی در ایران نیز باعث مشکل میشود. یکی از مقامات بانک مرکزی ایران گفتهاست که بانک مرکزی قصد دارد واحد ریال را به واحد تومان تغییر دهد.[۱۴]
طرح اصلاح پول ملی ایران[ویرایش]
با توجه به تورم بالا در ایران و پایین آمدن ارزش پول ملی قرار بر حذف چند صفر (پیشنهاد بانک مرکزی ۴ صفر است) از پول ایران شدهاست.[۷][۱۵][۱۶][۱۷]
برخی نیز پیشنهاد تغییر نام ریال به تومان را دادهاند. غلامرضا مصباحی مقدم (رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس) گفتهاست: «آنچه در افواه مردم وجود دارد تومان است و عمده بدهبستانهای مردم بر اساس تومان صورت میگیرد. حتی مسئولان کشور هم در محاسبات و محاوراتشان کمتر از ریال استفاده میکنند؛ بنابراین اگر ما هم از تومان به جای ریال استفاده کنیم به جای سه صفر میتوان چهار صفر را از پول ملی کشور حذف کرد.»[۱۸]
«تغییر واحد پول کشور از ریال به تومان به دلیل بزرگ شدن ارقام پولی» یکی از تبعات کاهش شدید ارزش پول ملی ایران است که بانک مرکزی را به طرح پیشنهاد تغییر واحد پول ملی واداشتهاست.[۱۹]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ «امیر تومان» در ایرانیکا
- ↑ سکه تومان در دوران قاجار ص ۲و۶
- ↑ Samuel K Nweeya: (1916), pp.22, The Land of the Magi Or the Home of the Wise Men, Winston Building, Philadelphia, PA. Retrieved from http://books.google.com/books?id=zE1EflmFSkQC&lpg=PP1&dq=the%20land%20of%20the%20magi&pg=PA16#v=onepage&q&f=falseThe coinage system in Persia is simple. There are no gold coins in circulation. The standard coin is the Kran, worth about $0.09, or less, according to the rate of exchange. Ten Krans make a tuman, but there are no tumans in circulation, the largest coin being the two-kran piece.
- ↑ http://books.google.com/books?id=HosNAAAAIAAJ&pg=PA24&dq=but+there+are+no+tumans+in+circulation,+the+largest+coin+being+the+two-kran+piece. &hl=en&sa=X&ei=xRwwT5DfLJD8iQK89oC9Cg&ved=0CDgQ6AEwAA#v=onepage&q=but%20there%20are%20no%20tumans%20in%20circulation%2C%20the%20largest%20coin%20being%20the%20two-kran%20piece. &f=false but there are no tumans in circulation, the largest coin being the two-kran piece.
- ↑ http://books.google.com/books?id=f_IaAAAAYAAJ&pg=PA317&dq=but+there+are+no+tumans+in+circulation,+the+largest+coin+being+the+two-kran+piece. &hl=en&sa=X&ei=xRwwT5DfLJD8iQK89oC9Cg&ved=0CD4Q6AEwAQ#v=onepage&q=but%20there%20are%20no%20tumans%20in%20circulation%2C%20the%20largest%20coin%20being%20the%20two-kran%20piece. &f=false but there are no tumans in circulation, the largest coin being the two-kran piece.
- ↑ Ali Shargi, “ESKENĀS,” Encyclopaedia Iranica, Online Edition, December 15, 1998, http://www.iranicaonline.org/articles/eskenas/.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ رشیدالدین فضلاللّه همدانی، جامعالتواریخ (داستان غازان خان)، هرتفورد انگلستان، ۱۹۴۰ م. (صص ۶–۳۱۵)
- ↑ شکری، یداللّه (مصحح)، عالمآرای صفوی، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۰. (ص ۸۰)
- ↑ شکری، یداللّه (مصحح)، عالمآرای صفوی، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۰. (صص ۲۰۱ و ۴۳۱)
- ↑ تاریخشناسی، پیشدانشگاهی رشتهٔ علوم انسانی، دفتر تألیف کتب درسی مدارس ایران، ۱۳۸۳. (ص ۲۱)
- ↑ خواند میر، ۱۳۶۲، ج ۳، جزء ۴: ۴۹۹ –
- ↑ عبدالفتاح فومنی گیلانی، تاریخ گیلان، به تصحیح منوچهر ستوده، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹. (ص ۱۳۴)
- ↑ نوایی، عبدالحسین، متون تاریخی به زبان فارسی، سمت، ۱۳۷۶. (ص ۱۸۸)
- ↑ Reports: Toman Iran's new currency PressTV, September 4 2008
- ↑ تورم انباشته ارزش پول ملی را پایین آورد
- ↑ MehrNews.com - Iran, world, political, sport, economic news and headlines
- ↑ دلایل هشتگانه ضرورت تغییر پول ملی، خداحافظ ریال
- ↑ %D8%B5%D9%81%D8%B1. %D9%88. %D8%AA%D8%A8%D8%AF%DB%8C%D9%84. %D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84. %D8%A8%D9%87. %D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86.html حذف ۴ صفر و تبدیل ریال به تومان
- ↑ اهداف اصلاح پول ملی بانک مرکزی ایران
|