استان قم
 |
این مقاله نیازمند گسترش است. لطفاً اگر تخصص و توانایی گسترش این مقاله را دارید، آن را بهبود بخشید. |
مختصات: ۳۴°۳۸′۴۴″ شمالی ۵۰°۵۲′۴۷″ شرقی / ۳۴.۶۴۵۶° شمالی ۵۰.۸۷۹۸° شرقی
| قم | |
|---|---|
 |
|
| مرکز | قم |
| مساحت | ۱۱۲۴۰ کیلومترمربع |
| جمعیت (۱۳۹۰) | ۱۱۵۱۶۷۲[۱] |
| پراکندگی | ۹۲٫۴ |
| تعداد شهرستان‌ها | ۱ |
| منطقه زمانی | IRST (گرینویچ+۳:۳۰) |
| -تابستان (دی‌اس‌تی) | IRDT (گرینویچ+۴:۳۰) |
| نماینده ولی فقیه | سید محمدرضا سعیدی |
| استاندار | سید مهدی صادقی |
استان قم یکی از ۳۱ استان ایران است که در مرکز این کشور و در جنوب استان تهران، شمال استان اصفهان، شرق استان مرکزی و غرب استان سمنان واقع شده‌است. مرکز استان کلان‌شهر قم است. این استان در یک منطقهٔ خشک و نیمه‌خشک واقع شده است و آب و هوای گرم و خشک دارد. جنوب و غرب استان پوشیده از کوه‌های مرتفع است و آب و هوای معتدل دارد. مناطق شرقی، مرکزی و شمالی استان نیز پوشیده از بیابان‌های وسیع است که بزرگ‌ترین آن‌ها دشت مسیله است. استان قم از نظر وسعت پس از استان البرز کوچک‌ترین استان ایران است. استان قم تنها یک شهرستان دارد. شهرهای قم، جعفریه، پردیسان و سلفچگان مهم‌ترین شهرهای استان به شمار می‌روند.[۲][۳][۴]
محدودهٔ وسیعی از استان قم دارای آثار تمدن قدیمی قمرود است و عناصری را از روزهای اولیهٔ حضور تمدن در خود حفظ کرده است. اولین نیایش‌گاه‌های باستانی در فلات ایران در این منطقه ساخته شده‌اند. برخی از مورخان بنای اولیهٔ شهر قم را به اسکندر، بهرام گور، طهمورث، لهراسپ، قباد ساسانی، یزدگرد سوم و چند تن دیگر، نسبت داده‌اند و در این مورد اختلاف نظر وجود دارد. باستان‌شناسانی چون رومن گیرشمن قم را قدیمی‌ترین منطقه‌ای می‌داند که انسان در آن‌جا استقرار یافته و تمدن‌های اولیه را پی‌ریزی کرده‌اند. نتایج جدید باستان‌شناسی نیز قدمت قم را به بیش‌از ۷۰۰۰ سال پیش می‌رسانند. باستان‌شناسان ادعا می‌کنند به علت وجود رودخانهٔ اناربار و وجود شاه‌راه مواصلاتی منطقهٔ قم از دوران‌های اولیهٔ تاریخی میزبان تمدن‌های شکوفایی بوده‌است.[۵][۶]
مهم‌ترین عامل مؤثر بر وضع اقتصادی استان، صنعت گردشگری و به ویژه توریسم مذهبی است و دلیل آن وجود حرم فاطمه معصومه و مسجد جمکران و تعداد زیادی از مزارهای امام‌زاده‌ها و علویان در استان است که در تمام فصول سال، پذیرای زایران بسیاری از نقاط مختلف ایران و سایر کشورها است که این امر موجب رونق بازار کار و خدمات در این شهر شده است.[۲]
در سال ۱۳۴۲ خورشیدی با شروع حرکت انقلابی روح‌الله خمینی از این شهر، قم به مرکزی فعال برای انقلاب مردم ایران تبدیل شد که در نهایت در سال ۱۳۵۷ خورشیدی این حرکت توانست به براندازی نظام سلطنتی در ایران منجر شود و پس از تأسیس یک حکومت تئوکراسی در ایران، به دلیل نقش و اهمیت مذهبی قم، اهمیت آن در عرصهٔ سیاسی و اجتماعی افزایش یافت.[۲]
شهرستان قم در سال ۱۳۷۵ خورشیدی براساس مصوبه مجلس ایران به استان مستقل تبدیل شد.[۲]
هشت راه اصلی مواصلاتی به استان قم منتهی میشوند. آزادراه ۵، آزادراه ۷، جاده ۶۵ و جاده ۷۱ مهم‌ترین آن‌ها هستند.[۳]
محتویات
جغرافیا[ویرایش]
موقعیت[ویرایش]
استان قم ۱۱۲۴۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. این استان بین ۵۱ و ۳۰ درجهٔ طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ و ۱۵ ۳۵ و ۲۴ ۱۵ درجهٔ عرض شمالی نسبت به خط استوا قرار گرفته است. استان از شمال به جلگهٔ ورامین و شهرری متصل است و دریاچهٔ نمک در شرق استان محل سرریز رودهای سرچشمه گرفته از کوه‌های البرز مانند جاجرود است. .[۷][۸]
 |
استان تهران | استان تهران | استان مرکزی | |
| استان سمنان |  |
استان مرکزی | ||
 استان قم  |
||||
 |
||||
| استان اصفهان | استان اصفهان، استان مرکزی | استان مرکزی |
زمین‌شناسی[ویرایش]
رسوبات ائوسن در ایران مرکزی نسبت به هم فاصله دارند و به عبارت دیگر به حالت پراکنده‌اند. به عقیدهٔ گانسر (۱۹۵۹)، قدیم‌ترین رسوبات ائوسن فسیل‌دار این ناحیه به لوتسیسن تعلق دارد. در حالی که رسوبات ائوسن فوقانی گسترش بسیار کمتر و محدودتر دارند. درجنوب قم، ضخامت سنگ‌های ائوسن به ۲۰۰۰ متر میرسد و کوه‌های مرتفعی در منطقه تشکیل می‌دهد که میتوان آن‌ها را تناولی از مواد آتشفشانی و رسوبی دانست. گانسر (۱۹۵۹)، رسوبات آهکی توسین این منطقه را به صورت عدسی‌هایی در داخل سنگ‌های بازالتی گزارش کرده است.[۸]
توپوگرافی[ویرایش]
استان قم به طور متوسط ۹۳۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد که در پست‌ترین نقطهٔ حاشیهٔ کویر ۸۰۰ متر و در بلندترین نقطهٔ کوهستانی به ۳۳۳۰ متر (کوه ولیجا) میرسد. شهرستان قم در ارتفاعی بین ۸۰۰ متر در حاشیهٔ کویر تا ۱۳۰۰ متر در مناطق کوهستانی از سطح دریا قرار دارد. شهر قم بین ۸۳۰ متر تا ۹۵۰ متر از سطح دریا واقع شده است.[۸]
آب و هوا[ویرایش]
استان قم با توجه به اختلاف زیاد ارتقاء (از ۸۰۰ تا ۳۳۰۰ متر) از سطح دریا، دارای اقلیم‌های متفاوت و متنوع است که عبارتند از:
- اقلیم گرم و خشک
- اقلیم نیمه‌خشک
- اقلیم مدیترانه‌ای
- اقلیم نیمه‌مرطوب[۸]
از نظر عرض جغرافیایی استان قم در عرض‌های میانی نیم‌کرهٔ شمالی واقع است؛ بنابراین باید آب و هوای معتدل داشته باشد ولی دخالت عواملی همچون نزدیکی به کویر و عامل ارتفاع باعث پیدایش تغییرات و تفاوت‌هایی در آب‌وهوای آن شده است. به طوری که تأثیر ارتفاع درنواحی غربی و جنوبی استان زیاد بوده و کاهش چشم‌گیر دما در ارتفاعات به چشم می‌‌خورد. کل استان به دلیل دوری از دریا رطوبت هوای کمی دارد. بادها به دلیل تأثیر بر روی دما، تبخیر و بارندگی یک عامل مهم و مؤثر بر آب‌وهوای استان به حساب می‌‌آیند. بادهای غربی و شرقی از بقیه مهم‌ترند ولی اهمیت بادهای شرقی از بادهای غربی هم بیش‌تر است. بادهای شرقی از طرف بیابان‌های مرکزی ایران به نواحی مرکزی و شرقی استان می‌‌وزند و به دلیل آن که از بیابان می‌‌وزند (مخصوصا در فصول پاییز و بهار) خشکی و گردوغبار فراوان به همراه دارند و باعث آلودگی سطح شهر قم میشوند. در فصل زمستان گاهی بادهای شمال شرقی به داخل استان وزیده و باعث افت شدید دما میشود و پدیده‌ای اصطلاحاً به نام سرماخشکه به وجود می‌‌آورند. بادهای غربی نیز به‌خصوص در فصول پاییز و زمستان استان را تحت تأثیر قرارداده و اغلب باعث بارندگی در سطح استان میشوند. جهت وزش بادهای غالب در استان قم جهت شرقی است.[۸][۹]
بین نواحی کوهستانی و کوهپایه‌ای استان، نسیم کوه و دره و بالعکس نیز جریان دارد که جنبهٔ محلی داشته و در روز و شب جهت آن‌ها عوض میشود.[۸][۹]
براساس آمار و اطلاعات، میانگین بارندگی سالیانه در سطح استان قم در یک دورهٔ ده‌ساله ۱۳۵ میلی‌متر بوده که این میزان نیز به علت اختلاف ارتفاع در نواحی مختلف متفاوت است. هر قدر که از غرب به شرق و از جنوب به شمال استان حرکت کنیم از مقدار بارش کاسته میشود. پراکندگی بارش سالانه در سطح استان به گونه‌ای است که ۷۴ درصد بارش سالانه در فصول بهار و زمستان بوده و کم‌باران‌ترین فصل سال تابستان با بارش حدود ۹٫۱ میلی‌متر است.. با درنظرگرفتن میزان اندک بارش در استان به علت هم جواری با مناطق کویری و وزش بادهای گرم و خشک از طرف کویر میزان متوسط تبخیر سالانه در حدود ۳۰۰ میلی‌متر برآورد شده است.[۸][۹]
یکی ازخصوصیات بارز مناطق بیابانی سرمای شدید زمستان و گرمای بالای تابستان میباشد به طوری که طبق آمار ارایه شده متوسط حداقل درجه حرارت سردترین ماه سال ۵٫۱۶ـ و متوسط حداکثر گرم‌ترین ماه سال ۴۲٫۵ درجه و حداکثر مطلق درجه حرارت هوا ۴۹ درجه در ماه‌های تیر و مرداد و حداقل آن ۲۴ـ درجه در بهمن ماه است. با توجه به ویژگی خاص توپوگرافی در مناطق مختلف استان، اختلاف دمای محسوسی به چشم می‌‌خورد؛ به طوری که هر چه از جنوب به طرف شرق و شمال استان حرکت کنیم بر مقدار دمای هوا افزوده و از تعداد روزهای یخبندان و تعداد روزهای ابری سال کاسته میشود.[۸][۹]
آب‌ها[ویرایش]
به دلیل ویژگی‌های طبیعی، استان با کمبود منابع آب سطحی و زیرزمینی مواجه است. رودخانه‌های قمرود و قره‌چای جریان‌های دائمی و سطحی را تشکیل میدهند که با احداث سدهای ۱۵ خرداد و قره‌چای بر روی آن‌ها در سالیان اخیر مهار شده‌اند. رودخانه‌های سلمان، زواریان، قره‌سو، طغرود و فردو دیگر رودخانه‌های مهم استان هستند.[۹]
از ۲۷۰ حلقه چاه عمیق، ۱۲۷ چاه نیمه عمیق، و تعداد زیادی قنات و چندین دهنه چشمه در سطح استان، آبی معادل ۶۴۰ میلیون متر مکعب در سال برداشت میشود.[۹]
پوشش گیاهی[ویرایش]
حوزهٔ شهرستان قم دارای یک میلیون هکتار مرتع است که از این مقدار ۲ درصد مراتع درجه یک، ۴ درصد مراتع درجه دو، ۱۵ درصد مرتع درجه سه، ۴۵ درصد مراتع درجه چهار و ۳۴ درصد مراتع درجه پنج‌اند. گونه‌های گیاهی با توچه به اقلیم منطقه شامل انواع گیاهان شورپسند، گز، تاغ، درمنه‌ها و سایر گونه‌های خشک پسند هستند.[۹]
جمعیت[ویرایش]
جمعیت استان قم در سال ۱۳۹۰ برابر با ۱٫۱۵۱٫۶۷۲ نفر بوده‌است که ۱٫۰۹۵٫۸۷۵ نفر آن در نقاط شهری و بقیه در روستاها زندگی می‌کنند. همچنین ۵۸۷٫۶۶۱ نفر جمعیت استان مرد و ۵۶۴٫۰۱۱ نفر زن هستند که این جمعیت در ۳۲۱٫۱۴۴ خانوار زندگی می‌کنند. قم ۲۱. امین استان ایران از نظر جمعیت است و تراکم جمعیت در آن ۱۰۰ نفر بر هر کیلومتر مربع است که از این نظر ۵. امین استان پرتراکم ایران است. نرخ رشد جمعیت استان در سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ ۱٫۹۳ درصد بوده است. ۶ درصد از کل اتباع خارجی ساکن ایران در استان قم ساکن هستند و ۹۰٫۶ درصد از جمعیت استان اتباع ایرانی و ۹٫۴ درصد اتباع غیر ایرانی‌اند.[۱۰]
نرخ بیکاری جمعیت در سال ۱۳۹۱ در قم ۱۱٫۳ درصد بوده‌است. (میانگین کشوری ۱۲٫۳ درصد) همین‌طور نرخ تولید ناخالص داخلی استان ۴۶۶۷۲ میلیارد ریال است که حدود ۱٪ از کل تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می‌دهد.[۱۰]
پیشینه[ویرایش]
پیش از اسلام[ویرایش]
سابقهٔ قم به دوران ساسانی بازمی‌گردد اما مهم‌ترین روی‌داد تاریخ قم اسلام‌آوردن مردم آن و پذیرش تشیع بود. قم در سال ۲۳ ه.ق. به دست ابوموسی اشعری فتح شد و قم به پناهگاه شیعیان و مخالفان خلفای اموی و عباسی تبدیل شد. پس از پذیرش اسلام و تشیع از سوی مردم قم، سرنوشت سازترین رخداد تاریخ قم، آمدن فاطمه معصومه به این شهر است. چرا که بعد از وفات او و دفن در شهر قم به عنوان یک مرکز دینی و مذهبی برای شیعیان تبدیل شد و در دوره‌های بعد به دلیل اهمیت مذهبی این شهر به بزرگ‌ترین حوزهٔ تعالیم دینی و مذهبی در ایران تبدیل شد.[۱۱]
در باب اول کتاب «تاریخ قم» نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی که کهن‌ترین سند تاریخی موجود دربارهٔ قم است؛ از قول مورخان قدیم‌تر، از اسکندر، بهرام گور، طهمورث، لهراسپ، قباد ساسانی، یزدگرد سوم و چند تن دیگر، به عنوان بانیان نخستین قم یاد شده است. شواهد و مدارک و آثاری که از دوران پیش از اسلام به دست آمده؛ اثبات می‌کند که شهر قم در آن زمان، و به‌ویژه در عهد ساسانیان از شهرهای آباد و مهم بوده است؛ زیرا در آن‌ها به وجود آتشکدهٔ آذر، یکی از آتشکده‌های مهم آن دوران، در قم اشاره شده است. در کتابی که به خط پهلوی به نام «خسرو کواذان و ریزکی» (یعنی خسرو پسر قباد و غلامی) که از عهد ساسانیان باقی‌مانده است از زعفران قمی و نزهت‌گاه قم سخن به میان رفته است که این خود نشانهٔ وجود این شهر در آن تاریخ است: «خسرو از غلام خود موسوم به زیرک خوش آرزو پرسید: اگر بویی شراب خسروانی و سیب شامی و گل فارسی و شاه سپرم سمرقندی و ترنج طبری و نرگس مسکی و بنفشه اصفهانی و زعفران قمی و بونی (بوانی) و نیلوفر سیرانی و «ند» را فراهم آوری از بوی بهشت بویی توانی برد.»[۱۲][۱۳]
کثرت آثار زرتشتی مثل معبد، دخمه و ... که در اطراف قم بودهاند، با استناد به کتاب تاریخ قم دلیل دیگری بر شهر بودن این منطقه قبل از اسلام است.[۱۲][۱۳]
پس از اسلام[ویرایش]
از جمله اتفاقات مهمی که در قرون اولیهٔ اسلام در قم رخ داده است، باید به مهاجرت و پناه آوردن بسیاری از علویان و فرزندان علی بن ابی‌طالب به این شهر و رسوخ عقاید شیعه‌ی امامیه در مردم آن اشاره کرد که سبب شد تا به تدریج به عنوان یکی از مراکز بزرگ تشیع در جهان شناخته شود و مورد بغض و کینهٔ خلفا قرار گیرد. همچنین از آن جمله باید به جدا شدن شهر قم از اصفهان و مستقل شدن آن در حدود سال ۱۸۹ ه. ق؛ که به تقاضای یکی از مشاهیر این شهر به نام حمزه‌بن‌یسع و با موافقت هارون الرشید انجام گرفت. اشاره کرد.[۱۲][۱۳]
مرکزیت مذهبی قم که از روزگار زندگی جعفر صادق تاکنون ادامه دارد، سبب شده است تا در قرون دوم و سوم تعداد بسیار زیادی از راویان اخبار و محدثان شیعی، از قم برخیزند و یا در آن اقامت کنند. علت اساسی روی آوردن اهل خبر و حدیث شیعه و پیروان مکتب اهل بیت به شهر قم، سخت گیری‌ها و فشارهای فراوانی بوده است که در قرون نخستین در شهرهای مختلف نسبت به طرفداران خاندان محمدبن‌عبدالله روا داشته می‌شد، در حالی که این شهر یک محیط شیعه نشین صرف بود و تا حدود زیادی از دخالت مستقیم و تسلط عمال خلفا به دور بود. در این سال‌هاست که قم و حوزهٔ دینی آن، به تدریج جایگزین حوزهٔ دینی کوفه شد که قبلاً مرکز راویان و محدثان بود. بدین ترتیب میتوان گفت که حوزه دینی قم قدیمی‌ترین مرکز نشر علوم اسلامی است که تاکنون باقی‌مانده است.[۱۲][۱۳]
در دوران پهلوی معاصر و جدید، قم مرکز مبارزه علیه حکومت پهلوی بود. اولین جرقه انقلاب ۱۹۷۹ ایران در بهمن سال ۱۳۴۱ خورشیدی در قم زده شد. روح‌الله خمینی که در نقش رهبر این انقلاب بود در قم به مخالفت با تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی ولایتی و همین‌طور اصول شش‌گانه انقلاب شاه و ملت و لایحه کاپیتولاسیون پرداخت. همین‌طور قم در این دوران از سال ۱۳۵۴ خورشیدی به بعد، هم‌زمان با ازدیاد درآمدهای نفتی، تحرک تازه‌ای در زمینه‌های عمرانی و به دست آوردن نهادهای جدید پیدا می‌کند.[۱۴]
تقسیمات سیاسی[ویرایش]
استان قم درقالب ۱ شهرستان دارای ۵ بخش، ۹ دهستان، ۶ شهر و ۳۶۳ آبادی دارای سکنه‌است.
پراکندگی جمعیت[ویرایش]
مردم[ویرایش]
زبان‌ها و لهجه‌ها[ویرایش]
زبان مردم قم از دیرباز فارسی با لهجهٔ قمی بوده است که امروزه به لهجهٔ فارسی تهران نزدیک شده است. همچنین بسیاری از مردم با زبان ترکی آذربایجانی با انواع لهجه‌های آن سخن می‌گویند. همچنین عربی در بخش‌هایی از شهر قم با لهجهٔ عراقی نیز گویش میشود. همچنین زبان ترکی خلجی در بخش خلجستان، لری بختیاری و کردی نیز در استان گویشور دارد.[۱۵]
اقوام[ویرایش]
اقوامی که در قم ساکن هستند از نظر تعداد به ترتیب فارس، ترک، گیلک، مازندرانی، عرب، کرد، لر و تات هستند.[۱۵]
ادیان[ویرایش]
تقریباً همگی مردم استان مسلمان و شیعه هستند. تنها گروه‌های مذهبی به‌جز شیعه، مسیحیان و زرتشتیان هستند.[۱۵]
فرهنگ[ویرایش]
مراسم‌های سنتی و آداب و رسوم[ویرایش]
- مراسم یادمان ورود فاطمه معصومه به قم:
روز ۲۳ ربیع‌الاول سال‌روز ورود فاطمه معصومه از مسیر ساوه به قم است. در این روز مردم قم به اتفاق موسی بن خزرج، که از بزرگان قم بود، تا بیرون شهر به استقبال فاطمه معصومه می‌روند و موسی‌بن‌خزرج که افسار شتر او را به دست داشت، او را به منزل شخصی خود هدایت می‌کند. همه ساله، مردم قم و خادمان حرم فاطمه معصومه در این روز طی یک حرکت نمادین، به استقبال او می‌روند و این روز را گرامی می‌دارند.[۱۶]
- لاله گردانی:
مراسم لاله‌گردانی یا شمعدان گردانی حرم فاطمه معصومه از جمله مراسم‌های سنتی است. این مراسم توسط خادمان حرم انجام میشود.[۱۶]
- سر درختی:
این مراسم در اوایل بهار در روستاهای جنوب استان برای در امان ماندن باغ‌ها از گزند سرما اجرا میشود. به این منظور با هزینهٔ اهالی گاوی خریداری میشود؛ سپس دستمال سبز رنگی به دور گردن گاو بسته میشود و آن را در روستاها می‌گردانند. در مرحلهٔ بعد گاو را در امام‌زاده یا یک مکان مقدس قربانی می‌کنند و از گوشت آن حلیم می‌پزند و در بین اهالی تقسیم می‌کنند.[۱۶]
خوراکی‌ها[ویرایش]
![[نشان]](/web/20161112002147/https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small} |
این بخش نیازمند گسترش است. |
پوشاک[ویرایش]
لباس‌های محلی قم بیش‌تر در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته است. زنان در روستاها لباس‌های بلند بر تن می‌کردند که تا زانوی آن‌ها می‌رسید و معمولاً این لباس‌ها سفید و گل‌دار بود و در زیر آن شلوار به پا می‌کردند. لباس‌های آن‌ها دو جیب داشت که در اطرافش دوخته شده بود. زن‌ها همیشه حتی در خانه چارقد سفید بر سر داشتند. چارقد را به صورت مثلثی تا می‌کردند و بر سر می‌زدند و برای محکم کردن آن یا گره می‌زدند یا با سنجاق آن را وصل می‌کردند. بعضی از آن‌ها در دو طرف سنجاق پارچه کوچک سبزی که با یکی از زیارت‌های امامان یا امام‌زادگان متبرک شده بود را قرار می‌دادند. آن‌ها اگر پولی همراه خود داشتند در گوشهٔ چارقد خود گره می‌زدند.[۱۶]
معماری[ویرایش]
|
این بخش نیازمند گسترش است. |
هنرهای سنتی[ویرایش]
|
این بخش نیازمند گسترش است. |
اقتصاد[ویرایش]
اشتغال و تورم[ویرایش]
بر اساس نتایج آمارگیری از نیروی کار استان در سال ۱۳۹۱ نرخ بیکاری استان ۱۱٬۳ درصد و ۱ درصد پایین‌تر از نرخ بیکاری کشور است. نرخ مشارکت اقتصادی در استان هم ۳۴٬۶ درصد و ۲ درصد پایین‌تر از نرخ کشوری است.[۱۰]
شاخص تورم در شهرهای استان قم در سال ۱۳۹۱، ۳۰٬۶ درصد و ۱ درصد پایین‌تر از نرخ کشوری بوده است؛ نرخ تورم روستایی استان هم ۲۸٬۷ درصد و ۶ درصد پایین‌تر از نرخ کشوری بوده است.[۱۰]
درآمدهای استان[ویرایش]
در سال ۱۳۹۱ درآمدهای عمومی استان حدود ۲٬۰۳۷ میلیارد ریال بوده است که نسبت به سال ۱۳۹۰ دارای رشد ۳۳ درصدی بوده است. سهم استان قم از کل درآمدهای کشوری ۰٬۷۵ درصد است. تولید ناخالص داخلی استان یا GDPR هم در سال ۱۳۸۹، ۴۶٬۶۷۲ میلیارد ریال است که حدود ۱ درصد از کل تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می‌دهد.[۱۰]
صنعت و معدن[ویرایش]
استان قم تنوع معدنی زیادی دارد و در حال حاضر ۱۴ نوع مواد معدنی در استان قابل استخراج هستند. سنگ‌های ساختمانی، نمک، گچ، گاز طبیعی و نفت مهم‌ترین معادن استان هستند.[۱۵] از مجموع ۱۰۳ معدن کشف‌شده در استان قم، تعداد ۷۲ معدن در حال فعالیت هستند.[۱۰] مرکز بهره‌برداری ذخایر گازی سراجه قم که در فاصلهٔ ۶۰ کیلومتری شرق شهر قم واقع شده‌است؛ دارای توان فرآوری ۴٬۱ میلیون متر مکعب گاز در روز است و بخش مهمی از گاز مصرفی شهر قم را تأمین می‌کند. مایعات گازی تولیدشده در این واحد بهره‌برداری، به پالایشگاه تهران منتقل میشود. مرکز بهره‌برداری سراجه قم در حال توسعه جهت ذخیره‌سازی و تولید گاز به میزان ۵٬۴ میلیون متر مکعب در روز است.[۱۷][۱۸]
قدمت صنعت در استان قم به سال ۱۶۰ هـ.ق. بازمی‌گردد. از سال ۱۳۲۸ خورشیدی به بعد صنایع دستی و سنتی در استان رواج بیش‌تری گرفت و کارگاه‌های مختلف گیوه چینی، آینه سازی، نمدمالی، تولید کفش، مبل‌سازی، تولید بخاری، آهنگری، حلوایی، صابون سازی، فرش دستباف (ابریشم)، متقال‌بافی و سوهان‌پزی راه‌اندازی شد. یکی از مهم‌ترین صنایع دستی که با اسم قم پیوند خورده سوهان قم میباشد که مبداء پیدایش اولیهٔ آن در هندوستان بوده و سپس در زمان ناصرالدین شاه وارد قم شده است.[۱۹]
فهرست صنایع مهم و عمدهٔ استان قم (در مقیاس کارگاهی):
- واحدهای کفش: ۴۵۶ واحد
- واحدهای آجردستی: ۵۰۷ واحد
- واحدهای درودگری: ۱۶۰۶ واحد
- واحد سوهان پزی: ۳۷۶ واحد[۱۹]
کشاورزی[ویرایش]
استان قم در سال ۱۳۹۰ دارای ۱۰۴ هزار هکتار زمین کشاورزی بوده که ۱۷ هزار هکتار آن را اراضی باغی تشکیل داده‌اند. تولید کل محصولات زراعی استان در سال (سال ۱۳۹۰) ۳۲۴ هزار تن است که ۷۵ هزار تن آن را محصولات باغی تشکیل میدهند. همچنین در بخش دام‌داری استان قم دارای دو شهرک بزرگ دام‌داری به نام‌های «دام‌شهر» و «لبن» است ۱٬۱۱۲ واحد دام‌داری صنعتی را در خود جای داده‌اند. ۵۵۹ واحد مرغ‌داری صنعتی نیز در سطح استان مشغول فعالیت هستند که قطب اصلی فعالیت آنان روستای چاهک است.[۱۰]
عمدهٔ تولیدات کشاورزی استان غلات ۶۳ درصد، محصولات صنعتی ۱۵ درصد، نباتات علوفه ۱۳ درصد، و محصولات جالیزی ۶ درصد است. محصول عمدهٔ کشاورزی استان هم گندم و جو میباشد که به علت وجود آب فراوان رودخانه‌های قمرود و قره‌چای در اواخر زمستان و اوایل بهار کشت آن‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است.[۲۰] همچنین قم یکی از مناطق مهم کشت پنبه در ایران به شمار می‌رود و زمین‌های قدیمی اطراف شهر قم از دیرباز به کشت پنبه اختصاص داشته‌است.[۲۰]
حدود ۲۰ درصد از اراضی کشاورزی استان را باغات تشکیل میدهند. عمده باغ‌های استان قم در مناطق معتدل و کوهستانی جنوب و غرب استان پراکنده‌اند. عمدهٔ محصولات تولیدی باغات استان میوه‌هایی چون زردآلو، فندق، گلابی و گیلاس هستند. همین‌طور میوه‌های انار و پسته نیز در باغ‌های مناطق مرکزی استان پرورش می‌یابند.[۲۰]
پردرآمدترین محصول کشاورزی قم پسته است که ۵۸۰۰ هکتار از اراضی زراعی استان را تشکیل می‌دهد و سالانه ۲ هزار تن پسته از ۲ هزار هکتار باغ بارآور ۷ سال به بالا برداشت میشود و ارزش صادرات آن ۲۰ میلیون دلار در سال است.[۲۱]
بازرگانی و تجارت[ویرایش]
۶۲ صنف و ۲۸٬۳۰۴ واحد صنفی در استان قم مسغول فعالیت هستند. در سال ۱۳۹۰ حجم کالاهای وارداتی به استان ۸۱ هزار تن و ارزش آن‌ها ۴۷۶ میلیون دلار بوده است. همچنین حجم صادرات استان نیز ۸۰ هزار تن و درآمد صادراتی ۱۹۰ میلیون دلار بوده است.[۱۰]
آموزش[ویرایش]
دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی[ویرایش]
|
|
مدارس دینی[ویرایش]
قم از قرن دوم هـ.ق. به بعد میزبان تعدادی از مدارس دینی بوده است و تا قرن‌های پنجم، ششم و دهم هـ.ق. به کانونی برای تجمع و فعالیت مذهبیون و روحانیون و محدثان شیعه تبدیل شد. در دوران حکومت پهلوی، حوزه علمیه قم به عنوان کانونی برای رهبری انقلاب ۱۹۷۹ ایران عمل می‌کرد و پس از تأسیس یک حکومت تئوکراسی در ایران پس از انقلاب، اهمیت قم در عرصهٔ سیاسی و اجتماعی افزایش یافت. امروزه بسیاری از مدارس علوم دینی و مراکز پژوهشی دینی در قم مشغول فعالیت هستند که بسیاری از آنان با بودجهٔ دولتی اداره میشوند.[۲۲][۲۳]
|
|
پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی[ویرایش]
|
|
بهداشت و درمان[ویرایش]
در سال ۱۳۹۱ استان قم دارای ۱۸۲ واحد بهداشتی و درمانی و ۹ واحد بیمارستان بوده است. همچنین در این سال تعداد ۱٬۴۵۴ تخت بیمارستانی در استان وجود داشته است (به ازای هر ۱۰۰۰ نفر ۱٬۲ تخت). همچنین در سال ۱۳۹۱ تعداد ۵۹ باب خانهٔ بهداشت روستایی در استان مشغول فعالیت بودهاند.[۱۰] مهم‌ترین مراکز بهداشتی و درمانی استان:
- بیمارستان شهید بهشتی
- بیمارستان نکوئی
- بیمارستان امام رضا
- بیمارستان حضرت معصومه
- بیمارستان کامکار
- بیمارستان ایزدی
- بیمارستان آیت‌الله گلپایگانی
- بیمارستان حضرت زهرا
ورزش[ویرایش]
فوتبال و فوتسال[ویرایش]
|
این بخش نیازمند گسترش است. |
و همین‌طور از تیم باشگاهی «صبای قم» درلیگ برتر، میتوان بعنوان یکی از تیمهای لیگ برتر ایران نام برد.
ورزش‌های رزمی[ویرایش]
|
این بخش نیازمند گسترش است. |
امکانات ورزشی[ویرایش]
|
این بخش نیازمند گسترش است. |
امکانات زیربنایی[ویرایش]
عمران روستایی[ویرایش]
در سال ۱۳۹۰ جمعیت روستایی استان قم ۵۲٬۱۳۹ نفر بوده است که ۴٬۵ درصد جمعیت استان هستند. ۱۱۰ روستای استان توسط شورای اسلامی اداره میشوند و ۸۳ روستا هم دهیاری دارند. ۱۳۴ روستای استان بالای ۲۰ خانوار جمعیت دارند که همگی دارای شبکهٔ آب و برق هستند.[۱۰]
پست و مخابرات[ویرایش]
در سال ۱۳۹۱ ضریب نفوذ تلفن ثابت و همراه در استان قم به ترتیب ۴۴٬۸ درصد و ۸۴٬۲ درصد بوده است. کل بسته‌های پستی صادر شده و خارج شده از استان ۷٬۹۵۶٬۸۰۸ مرسوله است و سرانهٔ مرسولهٔ پستی به ازای هر نفر در استان ۷ مرسوله در سال است.
| تعداد تلفن ثابت در استان | ۵۲۵٬۲۷۰ |
| ضریب نفوذ | ۴۴٬۸ درصد |
| تعداد تلفن همراه در استان | ۹۸۶٬۸۸۸ |
| ضریب نفوذ | ۸۴٬۲ درصد[۱۰] |
انرژی[ویرایش]
در سال ۱۳۹۱ حجم کل آب‌های زیرزمینی و سطحی استان قم ۱۱۶ میلیون متر مکعب بوده است.
| حجم آب استحصالی | ۲۵۶ میلیون متر مکعب |
| مصرف آب شرب | ۵۰ میلیون متر مکعب |
| مصرف خانگی | ۶۹۳ متر مکعب |
| تعداد مشترکان آب شهری | ۲۵۶۰۸۷ |
| تعداد مشترکان آب روستایی | ۳۴۵۴۰[۱۰] |
همچنین در سال ۱۳۹۱ تعداد مشترکان برق در استان قم ۴۳۴۹۲۰ مشترک بوده است که ۱٬۵ درصد از کل مشترکان ایران را تشکیل می‌دهد.
| تعداد مشترکان برق | ۴۳۴۹۲۰ |
| فروش برق | ۲۳۱۹٬۹ مگاوات ساعت |
| سرانهٔ مصرف خانگی | ۲۱۸۳ کیلووات ساعت[۱۰] |
همین‌طور در سال ۱۳۹۱ تمامی شهرهای استان و ۹۸ روستا گازرسانی شده‌اند.
| تعداد مشترکان گاز | ۱۵۴۴۱۴ |
| مصرف داخلی گاز طبیعی | ۲۱۴۲ میلیون متر مکعب[۱۰] |
راه و ترابری[ویرایش]
در سال ۱۳۹۱ طول راه‌های استان قم ۶۵۷ کیلومتر بوده که ۱۶۷ کیلومتر آن آزادراه، ۱۱۸ کیلومتر بزرگ‌راه، ۲۶۸ کیلومتر راه اصلی، ۱۰۳ کیلومتر راه فرعی آسفالت و ۲۷۵ کیلومتر راه خاکی است.[۱۰]
هشت راه اصلی مواصلاتی به استان قم منتهی میشوند. آزادراه ۵، آزادراه ۷، جاده ۶۵ و جاده ۷۱ مهم‌ترین آن‌ها هستند.[۳]
گردشگری[ویرایش]
آثار تاریخی و باستانی[ویرایش]
|
این بخش نیازمند گسترش است. |
جاذبه‌های طبیعی[ویرایش]
|
این بخش نیازمند گسترش است. |
روستاهای گردشگری[ویرایش]
|
این بخش نیازمند گسترش است. |
یکی از روستاهای زیبا وشنوه است که طبیعت بسیار زیبایی دارد.
نگارخانه[ویرایش]
-
مرقد فاطمه معصومه در شهر قم.
-
سد مخزنی سنجگان.
-
قمرود ، رودخانه‌ای که تبدیل به پارکینگ شده.
-
کوه دوبرادران در جنوب شهر قم. هرگاه تصویر این کوه را ۹۰ درجه به سمت چپ بچرخانیم، شبیه تصویر صورت یک انسان خواهد شد.
سفر روحانی[ویرایش]
حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی رئیس جمهوری روز چهارشنبه ششم اسفند ۱۳۹۳ در چهاردهمین سفر استانی کاروان تدبیر و امید با استقبال مسوولان و مقامات استان قم، وارد شهر قم شد.[۲۶]
منابع[ویرایش]
- ↑ پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۰
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ «جغرافیای استان قم». ایران.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ «جغرافیای استان قم». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قم.
- ↑ «جغرافیای استان قم». صداوسیمای مرکز قم.
- ↑ «میراث جاودان». تلویزیون اینترنتی استان‌ها.
- ↑ «آشنایی با استان قم».
- ↑ جغرافیای طبیعی استان قم
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ ۸٫۵ ۸٫۶ ۸٫۷ «موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان قم». استانداری قم، 4 شهریور 1392. بازبینی‌شده در 26 آگوست 2013.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ ۹٫۴ ۹٫۵ ۹٫۶ «جغرافیای طبیعی استان قم». استانداری قم، 4 شهریور 1392. بازبینی‌شده در 26 آگوست 2013.
- ↑ ۱۰٫۰۰ ۱۰٫۰۱ ۱۰٫۰۲ ۱۰٫۰۳ ۱۰٫۰۴ ۱۰٫۰۵ ۱۰٫۰۶ ۱۰٫۰۷ ۱۰٫۰۸ ۱۰٫۰۹ ۱۰٫۱۰ ۱۰٫۱۱ ۱۰٫۱۲ ۱۰٫۱۳ ۱۰٫۱۴ «نتایج سرشماری ۹۰». استانداری قم/ دفتر آمار و اطلاعات.
- ↑ کتاب دوره شکل گیری تشیع دوازده امامی نویسنده:Andrew J.Newmanترجمه:موسسه شیعه شناسی
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ ۱۲٫۳ «تاریخچه استان». استانداری قم. بازبینی‌شده در 26 آگوست 2013.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ «تاریخچه استان». استانداری قم. بازبینی‌شده در 26 آگوست 2013.
- ↑ «تاریخچه استان». استانداری قم.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ «استان قم». وبگاه گروه صنعتی پاکمن. بازبینی‌شده در ۱۲ تیر ۱۳۹۳.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ ۱۶٫۳ «آداب و رسوم مردم استان قم».
- ↑ «حوزه بهره‌برداری شرکت نفت و گاز». وبگاه شرکت نفت و گاز غرب.
- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی استان قم
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ «صنعت و معدن استان قم». وبگاه صدا و سیمای قم.
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ «زراعت و باغ‌داری در استان قم». ویکی‌اطلس فرهنگی ایران.
- ↑ «کشاورزی استان قم». اردآپ.
- ↑ «مدارس دینی استان قم». ویکی‌اطلس فرهنگی ایران.
- ↑ «بودجهٔ پیشنهادی دولت برای حوزه‌های علمیه». رجانیوز.
- ↑ «مجلس خبرگان رهبری». مجلس خبرگان رهبری، 3 شهریور 1392. بازبینی‌شده در 26 آگوست ۲۰۱۳.
- ↑ «مجلس خبرگان رهبری (شهر مقدس قم)». ویکی مپیا، 4 شهریور 1392. بازبینی‌شده در 26 آگوست 2013.
- ↑ رئیس جمهوری وارد قم شد . خبرگزاری جمهوری اسلامی
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان قم دارد. |
- آمار نقاط جمعیتی استان قم (سال ۱۳۹۰) وبگاه آمار ایران
- پایگاه فرهنگی شهر قم
- شبکه خبری قم
- فتوبلاگ عکس قم
جستارهای وابسته[ویرایش]
|
||||||||||||||||||||
|
||||||||
