میرزا فتحعلی آخوندزاده
میرزا فتحعلی آخوندزاده | |
---|---|
میرزا فتحعلی آخوندزاده
|
|
زادروز | ۱۱۹۱ خورشیدی ۱۸۱۲ شهر نوخه، خانات شکی، ایران |
درگذشت | ۱۲۵۷ خورشیدی ۱۸۷۸ تفلیس، نایبالسلطنه نشین قفقاز (en)، امپراتوری روسیه |
محل زندگی | نوخه، خامنه، مشکینشهر، گنجه و تفلیس |
نامهای دیگر | آخوندوف |
آثار | سرگذشت یک مرد خسیس تمثیلات یا شش نمایشنامهٔ کمدی |
والدین | میرزا محمدتقی |
میرزا فتحعلی آخوندزاده (آخوندوف) نمایشنامهنویس آزادیخواه اهل آذربایجان[۱] در دورهٔ قاجار بود. او را از پیشگامان جنبش ترقیخواهی و ناسیونالیسم ایرانی میدانند. اندیشههای او بر اندیشمندان جنبش مشروطیت ایران از جمله میرزا آقاخان کرمانی، میرزا ملکم خان، طالبوف، میرزا آقا تبریزی و دیگران بسیار تأثیر گذاشت.
زندگی[ویرایش]
در سال ۱۱۹۱ خورشیدی برابر با ۱۸۱۲ میلادی و ۱۲۲۸ هجری قمری در شهر شکی زاده شد. پدرش میرزا محمدتقی، کدخدای روستای خامنه بود که درست یک سال پیش از تولد میرزا فتحعلی از این سمت برکنار شد. با مهاجرت جعفرقلی خان دنبلی از خوی به شهر شکی و تصدی حکومت در آن ولایت، بسیاری از اهالی شهرهای مختلف آذربایجان به جهت عدل و داد وی به آن شهر مهاجرت نمودند که میرزا تقی نیز یکی از آنها بود. در آنجا همسر دیگری به نام نعنا خانم اختیار کرد و از او میرزا فتحعلی را به دنیا آورد.
فتحعلی در کودکی به همراه خانواده مدتی در خامنه و مشکینشهر و چندی هم در گنجه زندگی کرد و سپس به نوخه بازگشت و در آنجا تحصیل کرد. سپس هنگامی که ۲۳ ساله بود به تفلیس رفت و مترجم بارون روزن فرماندار گرجستان شد و تا آخر زندگی همین سمت را داشت.
او در زمان ورود به تفلیس بود که با تئاترهای گرجستان آشنا شد. در این تئاترها اغلب آثار گوگول، آستروفسکی و مولیر به صحنه میرفت. از آن پس بود که دست به کار نگارش نمایشنامه شد. از جمله آثار آخوندزاده که سبب شهرت وی در ادبیات نمایشی شد، کتاب «تمثیلات» است که حاوی شش نمایشنامه و یک داستان به قرار زیر است:
- «حکایت ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر»
- «حکایت خرس قولدورباسان» یا «دزدافکن»
- «حکایت موسیو ژوردان حکیم نباتات و مستعلی شاه مشهور به به جادوگر»
- «حکایت وزیر خان لنکران» یا «سراب»
- «حکایت مرد خسیس» یا «حاجی قره»
- «حکایت وکلای مرافعه تبریز»
- داستان «یوسف شاه سراج» یا «ستارگان فریب خورده»
آخوندزاده اولین سازندهٔ قالبهای امروزی نمایش در مشرق زمین است. او همچنین جزو نخستین کسانی است که به موضوع زن و مشکلات زنان ایرانی در آثارش میپردازد. هرچند او در نمایشنامههایش به مسئله آزادی و مشکلات زنان میپردازد اما راه حلی برای نجات آنان ارائه نمیکند. تمایل به روشنگری، هجو سنت و ستایش از جلوههای تجدد از مضامین اصلی نمایشنامههای او بود. او در کتاب «ستارگان فریبخورده» از ماجرایی تاریخی در عصر صفویه برای ترسیم واقعیتهای زمان خودش بهره برده است.
میرزا فتحعلی آخوندزاده از اولین ادیبان و نقادان اجتماعی به شیوه علمی بود. او در «رساله قرتیکا» یا «سروشیه» نقدی بر قصیده سروش اصفهانی نوشت و میتوان گفت اساس نقد نظاممند در ایران را شروع نمود. برخلاف عادات ادبی آن زمان، وی مضمون و محتوا و تأثیرات اجتماع را در نقد خود جای داد.[۲]
شیوهٔ عمل آخوندزاده، بررسی سیر اندیشههای دینی در ظرف تاریخی و محک آنها به واسطه تجربه و آزمون است که به پیشنهاد اصلاح دینی و پروتستانیسم منتهی میگردد. در این راه آخوندزاده تحت تأثیر ارنست رنان و باکل است. اصلاح دینی و تفکیک آن از باقی بنیانهای جامعه از منظر آخوندزاده انتحار یا حذف دین نیست بلکه ارائه قرائتی جدید از دینی است که بتواند خود را با روح زمانه و تحولات آن منطبق کند. آخوندزاده با آگاهی از اندیشهٔ سیاسی مدرنیته، تناقض سیاست غربی و شریعت سنتی را مشخص میکند و جدایی آن دو را عنصری مهم ارزیابی میکند و با هر گونه تلفیق میان سنت و مدرنیته به مقابله بر میخیزد. از همین روی است که مادیت فلسفهٔ نوین را در برابر انگارههای متافیزیکی گذشته قرار میدهد. آخوندزاده در برابر سیطرهٔ فرهنگ دینی – عربی، درصدد طرح ایدهٔ ملیتخواهی و ناسیونالیسم به واسطهٔ بازگشت به دورهٔ طلایی ایران باستان است. این رویکرد تاریخی در راستای هویت بخشی به جامعهای است که در مقابل پیشرفتهای ملل دیگر احساس فقر و حقارت میکند. به هر تقدیر اندیشهها و برنامههای اصلاحی آخوندزاده تا سالها بعد تأثیر کامل و قابل توجهی بر مولفههای فرهنگی و سیاسی ایران نمیگذارد و گاه از اساس مردود شمرده و نادیده گرفته میشود.[۳]
آخوندزاده در سال ۱۲۵۷ خورشیدی (۱۸۷۸ میلادی در تفلیس در ۶۷ سالگی درگذشت؛ و آرامگاه او در تفلیس در باغی موسوم به بوتانی باخی (به زبان گرجی) که در ارتفاعات نزدیک به ناری قلعه (قلعه شاه عباس) قرار دارد واقع است. سنگ قبر او رو به ویرانی است و قابل خواندن نیست. اما تندیس او به خوبی ساخته شده و بر فراز آرامگاه قرار دارد. در این قبرستان چند تن نیز از خویشان او خفتهاند.
فعالیتهای ادبی[ویرایش]
آخوندزاده در تفلیس با فن نمایش و نمایشنامهنویسی آشنا شد و خود به نوشتن نمایشنامههای اجتماعی و انتقادی پرداخت. آثار او اغلب به زبان ترکی آذربایجانی است که گاه به شعرهای فارسی مزین میشد. برخی از آثارش به روسی و فارسی ترجمه شدند. نمایشنامه تمثیلات او با مهارت به انتقاد از اخلاق و عادات مردم قفقاز و آذربایجان میپردازد. وی مرثیه شرق در رثای مرگ پوشکین را در سال ۱۹۳۷ میلادی سروده است.
آثار او در کارهای دیگر نویسندگان آزادیخواه دورهٔ مشروطیت ایران تأثیر زیادی داشت. آخوندزاده از طرفداران و مبلغان تغییر رسمالخط عربی به الفبای لاتین بود.
کتابشناسی[ویرایش]
- سرگذشت یک مرد خسیس
- تمثیلات یا شش نمایشنامهٔ کمدی(۱۲۲۱–۱۲۲۵ هجری خورشیدی)
پیوند به بیرون[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ دانره المعارف بزرگ اسلامی - آخوندزاده
- ↑ امین بزرگیان بیبیسی فارسی http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/02/120131_l44_tudeh_party_review.shtml
- ↑ خشایار مصطفوی، تهران، ۱۳۹۱، ص ۵۴
- نمایشنامهنویسان ایران (۱): از میرزا فتحعلی آخوندزاده تا بهرام بیضایی، منصور خلج، تهران: اختران، ۱۳۸۱.
- زایش درام ایرانی (گفتمان روشنفکری در عصر قاجار و رویکرد میرزاآقا تبریزی در تلفیق نمایش ایرانی و تئاتر غربی)، خشایار مصطفوی، تهران: افراز، ۱۳۹۱.
|
|
|
- آذریهای ایرانی
- افراد در انقلاب مشروطه
- اهالی شکی
- بیخدایان اهل آذربایجان
- درگذشتگان ۱۲۵۷
- درگذشتگان ۱۸۷۸ (میلادی)
- زادگان ۱۱۹۱
- زادگان ۱۸۱۲ (میلادی)
- زبان فارسی در قفقاز
- فعالان بیخدایی
- فیلسوفان اهل جمهوری آذربایجان
- منتقدان ادبی اهل ایران
- منتقدان ادبی اهل جمهوری آذربایجان
- مهاجران ایرانی قفقاز
- نمایشنامهنویسان اهل ایران
- نمایشنامهنویسان اهل جمهوری آذربایجان
- نویسندگان آذربایجانی
- نویسندگان آذری اهل ایران
- نویسندگان اهل آذربایجان
- نویسندگان اهل امپراتوری روسیه
- نویسندگان ترکی آذربایجانیزبان
- نویسندگان فارسیزبان
- ملیگرایان اهل ایران