اذان
اذان از نظر لغوی به معنی «آگاه کردن»، «آگاهانیدن» و «خبر به گوش رساندن» است. در دین اسلام، ندایی است برای اعلام وقت نماز با الفاظ مخصوص.[۱] در عربستان پیش از اسلام به ندا دادن و جمع کردن مردم برای خبرها و کارهای مهم، اذان گفته می‌شده‌است.[نیازمند منبع] نمازهای روزانهٔ مسلمانان در ساعات مشخصی ادا می‌شوند که به این زمان‌ها اوقات شرعی می‌گویند. از آنجا که به یاد داشتن زمان دقیق داخل شدن به وقت نماز کار آسانی نیست، در محله‌ها و شهرهای مختلف گفتن اذان با صدای بلند در مسجدها رواج داشته و دارد. اذان را مؤذن در جایی بلند مانند گلدستهٔ مسجد می‌خواند. خواندن اذان واجب نیست اما مستحب است که پیش از شروع هر نماز، ابتدا اذان و سپس اقامه خوانده شود. در صدر اسلام، پیامبر اسلام در چندین مورد برای اعلام خبر (مانند فراخوانی برای جنگ بدر) از اذان استفاده کرده‌است.
مجتبی صدریا از «تشبیه شدن اذان با مراسم آمرزش‌خوانی مسیحیان از سوی یک مسیحی» و «نبود پژوهش‌های آکادمیک دربارهٔ موسیقی‌شناسی ملودی‌های اذان» نوشته است.[۲]
محتویات
متن اذان[ویرایش]
| تکرار | متن عربی | متن فارسی | مذهب |
|---|---|---|---|
| ۴بار | الله اکبر | خداوند بزرگ‌ترین است (بزرگتر از آن است که توصیف شود). | شیعه و سنی |
| ۲بار | اشهد ان لا اله الا الله | گواهی می‌دهم که هیچ خدایی جز خدا نیست. | شیعه و سنی |
| ۲بار | اشهد ان محمداً رسول‌الله | گواهی می‌دهم که محمّد فرستادهٔ خداوند است. | شیعه و سنی |
| ۲بار | اشهد ان علیاً ولی‌الله | گواهی می‌دهم که علی ولی خداوند است.∗ | فقط شیعه[۳] |
| ۲بار | حی علی الصلاة | بشتاب بر نماز. | شیعه و سنی |
| ۲بار | حی علی الفلاح | بشتاب بر رستگاری. | شیعه و سنی |
| ۲بار | حی علی خیر العمل | بشتاب بر بهترین کار∗ | فقط شیعه |
| ۲بار | الله اکبر | خداوند بزرگ‌ترین است (بزرگتر از آن است که توصیف شود). | شیعه و سنی |
| ۲بار | لا اله الّا الله | خدایی جز الله نیست.∗ | شیعه دوبار اما سنی تنها یک بار |
^ پیروان مذهب مالکی الله اکبر ابتدای اذان را به جای چهار بار فقط دوبار می‌گویند.
^ عبارت «اشهد انّ علیّا ولی‌الله» فقط توسط شیعیان خوانده می‌شود. با این حال شیعیان اذعان دارند که این جمله جزو اذان و اقامه نیست و خواندن آن نیز واجب نیست بلکه مستحب و مستحسن است.[۴] گاهی بعضی از شیعیان عبارت دیگری را نیز به آن اضافه می‌کنند مانند «اشهد انّ مولانا امیرالمؤمنین علیّاً و ابناؤه المعصومین حجج الله» «گواهی می‌دهم که سرور ما امیر مؤمنان علی و پسران معصوم او حجّت و برهان‌هایی برای خدا (در زمین) هستند».
^ جمله «الصلوة خیرمن النّوم» به معنی «نماز از خواب بهتر است» را فقط اهل سنّت در اذان صبح (فجر) می‌خوانند و معتقدند که نخستین بار عمر در زمان پیغمبر این عبارت را به اذان افزوده‌است.[نیازمند منبع] ^ جمله «حی علی خیرالعمل» به معنی "بشتاب به سوی بهترین کارهاً تنها توسط شیعیان گفته می‌شود. بر اساس بحارالانوار، در زمان پیغمبر این عبارت در اذان گفته می‌شده‌است امّا عمر (یا به قولی عثمان) این جمله را حذف کرد و گفت می‌ترسم مسلمانان نماز را بهترین کارها بدانند و از جهاد غافل شوند. .[نیازمند منبع]
^ شیعیان جملهٔ پایانی (لا اله الا الله) را دو بار تکرار می‌کنند.
دیدگاه اهل سنت[ویرایش]
اهل سنت عقیده دارند که نخستین بار اذان در مدینه خوانده شد و حمزه پسر عبدالمطّلب این پیشنهاد را به محمّد (ص) داد (در حالی که بعضی دیگر طبل و بوق یا زنگ را برای دعوت مردم به نماز پیشنهاد کرده بودند).
دیدگاه تشیع[ویرایش]
شیعیان اذان را عبادتی می‌دانند که از جانب خدا تعیین گردیده‌است و تغییر در جملات اذان را مترادف بدعت می‌دانند[نیازمند منبع]. هم چنین عقیده شیعیان این است که نخستین اذان بلال حبشی در مدینه بوده‌است اما حضرت محمّدص پیش از هجرت به مدینه برای تمام نمازها خود، اذان می‌گفته‌است.[۵]
نحوه خواندن اذان[ویرایش]
اذان پس از داخل شدن وقت نماز گفته می‌شود. مؤذن در هنگام اذان معمولاً در جای بلندی قرار گرفته و می‌ایستد. در بین مسلمانان معمول است که مؤذن در هنگام ادای جملات اذان، دست‌ها را به گوش می‌گذارد و با صدای بلند جملات اذان را قرائت می‌کند. هم چنین معمول است که مؤذن بین جملات اذان تا حد عرفی فاصله بدهد و اصوات را کشیده ادا کند. هم چنین اعتقاد بر این است که اگر موذّن در هنگام اذان صدا را در گلو بگرداند تبدیل به غنا می‌شود و حرام است.[نیازمند منبع]
دعا پس از اتمام جمله‌های اذان در بین مسلمانان رایج است. شیعیان معمولاً بعد از اذان عبارت «وصلّی الله علی سیّدنا محمّدٍ و آله و سلَّم» «و خداوند بر سرور ما محمّد و بر خاندان او درود و سلام فرستاد» را می‌افزایند. در بین اهل سنت این دعا معمول تر است: «اللهم رب هذه الدعوة التامة والصلاة القائمة آت محمداً الوسیلة و الفضیلةو ابعثه مقاماً محموداً الذی وعدته» به معنی «خداوندا، این دعوت و نماز ما، به محمّد شفاعت و فضل جاودانی ببخش و او را به جایگاه ستوده‌ای که به وی وعده دادی برسان».
اذان در فرهنگ ایرانی[ویرایش]
در ایران بیشتر اذان را در آواز بیات ترک در گوشه روح‌الارواح می‌خوانده‌اند. به ویژه اذان مؤذن‌زاده اردبیلی که این استعداد در خانواده او موروثی است. اذان را در شور و شهناز و حجاز ابوعطا هم می‌خوانند. بسیاری از خوانندگان آواز در موسیقی ایران مرتبه مؤذنی نیز داشته‌اند. در مراسم تعزیه اگر اذان گفته شود، حتماً به آواز کردی است.[۶] اذان گویی با لحن موسیقی ایرانی توسط برخی خوانندگان آواز ایرانی در گذشته انجام شده است که از این دست می‌توان به اذان ابوالحسن دماوندی یکی از خوانندگان اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی اشاره کرد. اذان او که در فواصل بیات ترک است در واقع نخستین نمونه ضبط شده اذان روی صفحات گرامافون است که در سال۱۳۰۸ ضبط شده است. او که علاوه بر خواننده بودن، مؤذن مظفرالدین شاه بوده است
اذان گویی در بین استادان موسیقی آوازی از سال‌های بسیار دور رواج داشتهاست از آن جمله می‌توان به سیدحسین عندلیب اصفهانی مؤذن مسجد سپهسالار (مطهری)، حاج مؤذن تفرشی پدر حسین قلی خان نکیسا که در عهد محمدعلی شاه، مؤذن مشهوری بود، ابوالحسن دماوندی مؤذن مظفرالدین شاه، سیدعبدالرحیم اصفهانی استاد دماوندی، قربان خان قزوینی معروف به شاهی و تاج اصفهانی اشاره کرد. پس از دماوندی حدود ۱۵ سال بعد، تاج اصفهانی خواننده مکتب اصفهان، اذانی را در بیات ترک خواند.
عطا» الله امیدوار معمار، شهرساز، نقاش و موسیقیدان نیز همانند دیگر آوازخوانان موسیقی ایرانی به اذان گویی در دستگاه‌های مختلف موسیقی پرداخته است البته او بر خلاف دیگران که تنها در بیات ترک اذان گفته‌اند تجربه‌هایی را در دستگاه‌های نوا، همایون و چهارگاه انجام داده به طوری که با استناد به شیوه‌های آوازی در این دستگاه‌ها اذان گفته است. البته به گفته بسیاری از اهالی فن موفق‌ترین تجربه امیدوار در اذان گویی در دستگاه چهارگاه است. این اذان به طور مشخص در گوشه منصوری شکل می‌گیرد. در کنار تمامی موذنینی که یا خواننده بودند یا از ابتدا مؤذن، رحیم مؤذن زاده اردبیلی در ۳۰ سالگی یعنی در سال ۱۳۳۴ اذان معروفش را گفت. این اذان در حال حاضر جاودانه‌ترین اذان در ایران است که در گوشه «روح الارواح» و در بیات ترک خواند. ماندگاری این اذان بواسطه فضای دستگاه بیات ترک با صدای مؤذن زاده است که باعث شده اذان او به عنوان اولین رویداد از چهار رویداد منحصربه‌فرد در موسیقی آئینی -مذهبی ایران ثبت شود. محمدرضا شجریان استاد آواز ایرانی که خود در خواندن قرآن و مناجات صاحب شناخت و مهارت غیرقابل انکاری است اذان مؤذن زاده را در تاریخ ماندگار می‌داند. به گفته شجریان او دستگاه عظیم بیات ترک را در ۵ دقیقه خلاصه کرده است. پدر رحیم مؤذن زاده تا دهه ۲۰ در اردبیل اذان می‌گفته و بعد از او رحیم فرزند او راه پدر را ادامه داده است البته دو برادر او سلیم و داوود نیز اذان می‌گویند. سلیم مؤذن زاده که هم اکنون فعالیت‌های مذهبی خود را با نوحه خوانی و مداحی ادامه می‌دهد اذانش را در دستگاه ماهور خوانده است. حسین صبحدل از جمله موذنینی است که به تمام زوایای موسیقی ایرانی تسلط کافی دارد و همین مسئله باعث خلق اذان او در مایه بیات ترک شد. اذان او همانند مؤذن زاده در یک دستگاه است اما دو نوع متفاوت را با شیوه مختلف آوازی بیان می‌کند. قدمت اذان صبحدل به سه دهه می‌رسد که در واقع جز» آخرین اذان‌های شکوهمند است. البته او اذانی هم در ماهور دارد. به گفته بسیاری از صاحب نظران اذان مؤذن زاده و صبحدل هم پهلو و هم ردیف هستند و نمی‌توان یکی را بر دیگری برتر دانست.[۷]
جستارهای وابسته[ویرایش]
- Azan / Adhan MP3 Downloads
- Azan / Adhan MP3 Downloads
- رحیم موذن‌زاده اردبیلی
- اذان صبح
- اذان ظهر
- اذان مغرب
پانویس[ویرایش]
- ↑ فرهنگ دهخدا
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/News/103877/موسیقی-اسلامی
- ↑ http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?id=652&bank=question&startrec=1
- ↑ {{الخلاف ج۱، ص۲۷۸. جواهر الکلام ج۹، ص۸۱. -http://www.wikifeqh.ir/اذان- پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مظاهری http://www.almazaheri.com/farsi/Index.aspx?TabID=0604&SectionNum=1528&ChapterNum=487&ChapterName=نماز&BookNum=43&BookName=رساله%20توضیح%20المسائل-%20احکام&CompileNum=21&CompileName=در%20زمینه%20فقه}}
- ↑ شرح رساله آیت آلله سیدمحمدجوادغروی بر رساله توضیح المسائل آیت‌الله بروجردی، نشر نگارش،
- ↑ ستایشگر، ۶۸
- ↑ اذان‌های ماندگار ایرانی از دماوندی تا مؤذن زاده
منابع[ویرایش]
- ستایشگر، مهدی. واژه نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد اوّل. چاپ دوّم. تهران: اطلاعات، ۱۳۸۱. ISBN 964-423-305-0.
- ویکی‌پدیای انگلیسی
- تاریخ عبادات اسلامی، محمود کدخدایان، مشهد: شعله، ۱۳۸۵
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
