برج‌های خرقان
مختصات: ۳۵°۵۰′۲۴.۵″ شمالی ۴۹°۰۰′۳۲.۲″ شرقی / ۳۵.۸۴۰۱۳۹° شمالی ۴۹.۰۰۸۹۴۴° شرقی
| برج‌های دوگانه خرقان | |
|---|---|
برج‌های خرقان پیش از آسیب‌دیدگی در زلزله
|
|
| نام | برج‌های دوگانه خرقان |
| کشور |  ایران |
| استان | قزوین |
| شهرستان | آوج |
| بخش | مرکزی |
| اطلاعات اثر | |
| نام‌های قدیمی | آرامگاه حدیده‌خاتون و محمد بن موسی‌الکاظم |
| نوع بنا | برج‌های آجری |
| سال‌های مرمت | ۱۳۴۷ ۱۳۵۳ ۱۳۶۹ ۱۳۷۰ ۱۳۷۳–۱۳۷۱ |
| کاربری | آرامگاه |
| دیرینگی | برج قدیمی: ۴۶۰ ق. برج جدید: ۴۸۶ ق. |
| دورهٔ ساخت اثر | سلجوقی |
| بانی اثر | معمار برج قدیمی: محمدبن مکرالزنجانى معمار برج جدید: ابوالمعالى‌بن مکرالزنجانى |
| مالک فعلی اثر | سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۱۳۹۵ |
| تاریخ ثبت ملی | ۲۳ خرداد ۱۳۵۶ |
 برج‌های دوگانه خرقان
|
|
برج‌های دوگانه خرقان دو برج آجری دوره سلجوقی هستند که با فاصله ۲۹ متری از یکدیگر و در فاصله یک کیلومتری روستای حصار از توابع دهستان خرقان غربی در شهرستان آوج استان قزوین قرار دارند.[۱] این بنا در ۲۳ خرداد ۱۳۵۶ به شماره ۱۳۹۵ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۲]
محتویات
جزئیات بناها[ویرایش]
 |
این نوشتار نیازمند تصویر است. با توجه به رعایت حق تکثیر با بارگذاری و افزودن تصویر. |
این مجموعه شامل ۲ برج است که برج شرقی از برج غربی قدیمی‌تر است. برج قدیمی که هشت‌ضلعی است، حدود ۱۵ متر ارتفاع و ۱۱ متر قطر دارد.[۱]
آجرکاری[ویرایش]
گره‌چینى و نقوش هندسى آجرکارى دوره سلجوقى، در این بنا به کمال رسیده‌است.[۱] اجرای آجرکاری این برج‌ها حاکی از مهارت بالای سازندگان آن است و این بنا را یکی از چشمگیرترین بناهای قرن پنجم قمری بدل کرده‌است.[۱] در آجرکاری این بنا، شیوه‌ای تازه به کار گرفته شده‌است که بعداً در ساخت بناهای دیگری چون گنبد سرخ مراغه نیز استفاده شده‌است.[۲]
تمامی بنا به ضخامت ۶۰ سانتی‌متر با آجرهای ساده به ابعاد ۵×۱۹×۱۹ یا ۵×۲۰×۲۰ سانتی‌متری ساخته شده که روی آن به ضخامت ۲۱ سانتی‌متری آجرکاری تزئینی انجام شده‌است.[۲] در برج‌ها حدود ۲۵ نوع آجرکاری تزئینی با طرح‌های مختلف وجود دارد که حصیری، جناغی، خفته‌راسته، گره مربع سرمه‌دان، مربع پای باریک و چهارترنجی از آن جمله هستند.[۱]
گنبد[ویرایش]
نخستین نمونه گنبدهای نار (پیازی و نیم‌کره) و گنبدهای دو پوسته گسسته (میان‌تهی) در این برج‌ها دیده می‌شود[۱] و آن را از نظر پیشتازی در این عرصه مهم می‌کند.[۲] از ویژگی‌های بنا حدس زده‌می‌شود که پوسته دوم آن مخروطی‌شکل نیست[۲] و دو پوسته آن کاملاً در نیم‌رخ هم قرار ندارند.[۱]
از پوسته خارجی گنبد برج قدیمی چیزی باقی‌نمانده است اما پوسته داخلی آن سالم است و با انحنا به کمک طاق‌نماها و کاربندی شانزده‌گانه‌ای بالای هشت‌ضلعی بنا قرار گرفته‌است.[۱]
کتیبه‌ها[ویرایش]
در سردر ورودی برج‌ها در کتیبه‌هایی که در بالاى ساقه گنبد قرار دارد[۱] اطلاعاتی در مورد سال ساخت و معمار نوشته شده‌است. در کتیبه دوخطی برج قدیمی چنین نوشته شده‌است:[۲]
به تاریخ سنه ستین و اربعمائه عمل محمد بن مکی الزنجانی القبه.
که نشان از ساخت بنا در سال ۴۶۰ (قمری) توسط محمد بن مکی زنجانی دارد. کتیبه برج جدید سال ساخت ۴۸۶ به معماری ابوالمعالى بن مکی زنجانى را نشان می‌دهد اما احتمالاً معمار هر دو برج یک نفر بوده‌است.[۱]
تزئینات داخلی[ویرایش]
- برج قدیمی
داخل برج قدیمی نقاشی‌هایی قرار دارد که در نوع خود باارزش هستند. در این نقاشی‌ها، طاووس نر با چترى به شکل بادبزن، ستاره‌هاى شش یا هشت‌پر، دو طاووس در مقابل یکدیگر، یا دو طاووس که گردن‌هاى بلندشان به هم پیچیده دید می‌شود. میان دو طاق‌نمای داخل بنا نقش تجریدى درخت انار با دو پرنده در دو طرف‌آن دیده‌مى‌شود. تزئینات سطح داخلی گنبد شامل نقوشی تزئینی با تلفیقی از خط کوفی است که در کادرهایی با رنگ سبز و آبی ایجاد شده‌است.[۱]
- برج جدید
فضاى داخلى این برج پوشش گچى و نقاشى دیوارى ندارد و دیوارها سراسر آجرچینى ساده دارند. حاشیه گنبد هشت حاشیه پهن با نقوش هندسى دارد که زیر آنها کتیبه‌ای قرآنى به خط کوفی مشاهده مى‌شود. ضریح داخل این برج با برج قدیمى هم‌اندازه و بدون تزیینات است اما در حاشیه بالاى آن، نام دوازده امام با خط نسخ حکاکى شده‌است.[۱]
دفن‌شدگان[ویرایش]
تا اوایل دهه ۱۳۴۰، بر اساس نوشته‌های کتیبه‌های روی ضریح‌های چوبی تصور می‌شد که این دو بنا آرامگاه دو امامزاده به نام‌های حدیده‌خاتون و محمد از فرزندان موسی‌بن‌جعفر هستند اما با بررسی‌های بعدی شخص شد که دو ترک سلجوقی به نام‌های «ابوسعید بیجار پسر سعد» و «ابومنصور ایلتاى‌تى پسر تکین» در این بناها دفن شده‌اند.[۱]
بازسازی[ویرایش]
این بنا بارها مرمت شده‌است. در سال ۱۳۴۷ روستاییان محلی قسمتی از بنا را که بر اثر سیلاب در زیر رسوبات سست قرار گرفته بود به شکل ابتدایی تعمیر کردند. برج‌ها در سال‌های ۱۳۵۳، ۱۳۶۹، ۱۳۷۰ و ۱۳۷۳–۱۳۷۱ مورد مرمت قرار گرفتند.[۱]
زلزله[ویرایش]
در زلزله بوئین‌زهرا در سال ۱۳۸۱، هر دو برج آسیب قابل توجهی دیدند. با توجه به وضعیت مناسبی که دو برج تا پیش از این داشتند می‌توان گفت که این زلزله یکی از قوی‌ترین زلزله‌های این منطقه در ۹۰۰ سال اخیر بوده‌است.[۳]
یادکرد منابع[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- عطارزاده، عبدالکریم. «خرقان، برج‌ها». در دانشنامه جهان اسلام. ج. ۱۵. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.
- امینی، یعقوب. «برج‌های آرامگاهی خرقان». صدا و سیمای مرکز قزوین، ۱۵ مهر ۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۱ دی ۱۳۹۳.
- Walker, R. T.; Bergman, E; Jackson, J; Ghorashi, M; Talebain, M. (2005). "The 2002 June 22 Changureh (Avaj) earthquake in Qazvin province, northwest Iran: epicentral relocation, source parameters, surface deformation and geomorphology". Geophysical Journal International 160 (2): 707–720. Bibcode:2005GeoJI.160..707W. doi:10.1111/j.1365-246X.2005.02516.x.
