میدان مشق

میدان مشق
نام	میدان مشق
کشور	ایران
استان	استان تهران
شهرستان	تهران
اطلاعات اثر
کاربری	میدان
دیرینگی	دوره قاجار
دورهٔ ساخت اثر	دوره قاجار
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۲۱۳۰
تاریخ ثبت ملی	۱۲ مهر ۱۳۷۷
میدان مشق روی نقشه تهران ۳۵.۶۸۷۱۴۸° شمالی ۵۱.۴۱۶۸۶۲° شرقی / 35.687148; 51.416862

میدان مشق مربوط به دوره قاجار است و در تهران، محدوده بین خیابان امام خمینی و سی تیر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۳۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این میدان مدت کوتاهی نیز در دوره رضاشاه به نام باغ ملی خوانده می‌شد و بعد از آن ساختمان‌های دولتی در آن ساخته شد.

پیشینه

سردر میدان مشق در دوره قاجار

یک نقاشی قدیمی از میدان مشق

ميدان مشق در آغاز منطقه‌ای نظامی بوده که برای کاربرد تمرین رزمی قشون در زمان فتحعلی شاه ساخته شده بود. در سفرنامه جکسون این میدان چهارگوش با درازا و پهنای نزدیک به ۴٠٠ ﻣﺘﺮ یکی از بزرگترین میدان‌های نظامی تهران معرفی شده است.

بعد از آنکه طرح برپایی نخستين باغ همگانی (پارک) شهر تهران در زمین‌های درون میدان مشق برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی شد و از همین رو نام "ميدان مشق" به "باغ ملی" دگرگون شد. با این حال باغ ملی چند سال بيشتر دوام نیاورد و در محوطه آن، ساختمان‌هایی از جمله ساختمان وزارت امور خارجه، كتابخانه ملی و موزه ايران باستان ساخته شد. گرچه نام اين باغ هنوز بر سر دروازه میدان مشق پا برجا مانده است.

محدوده میدان

این میدان که سربازخانه مركزی در میانه آن جای گرفته بود، از شمال به خیابان سوم اسفند (سرهنگ سخایی کنونی)، از شرق به خیابان علاءالدوله (فردوسی کنونی)، و از غرب به خیابان قوام‌السلطنه (سی تیر کنونی) و از جنوب به خیابان باغشاه یا سپه (امام خمینی کنونی) محدود می‌شد. ختم می‌شود. ساختمان‌های كنونی اداره پست (دربردارنده موزه وزارت پست و تلگراف و تلفن‌)، شهربانی كل كشور (نیروی انتظامی کنونی)، وزارت امور خارجه‌، موزه ملی ایران (موزه ایران باستان)، موزه و كتاب خانه ملی ملك‌، اداره كل ثبت اسناد و املاك كشور، و بنای نخستین شركت ملی نفت (ساختمان کنونی شماره ۳ وزارت امور خارجه) در این میدان جای داشتند و سردر باغ ملی میان ساختمان پستخانه (در جایگاه کنونی موزه وزارت ارتباطات) و ساختمان پیشین شركت ملی نفت (ساختمان شماره ۳ وزارت امور خارجه) جای داشت و راه ورودی به خیابان ملل متحد از خیابان سپه (خیابان امام خمینی) بود.

عکاس‌خانه خوش‌آوازه و پرونق آنتوان سوریوگین در خیابان علأالدوله، در جنب شرقی میدان مشق قرار داشت.

سردر

نوشتار اصلی: سردر باغ ملی

نمایی از سردر باغ ملی

پس از نوسازی میدان در زمان ناصرالدین‌شاه، دروازه‌ای برای میدان ساخته شد که گاه شاه از بالای آن تمرین نظامیان را نظاره می‌کرد. در زمان وزیر جنگی رضاخان، آن سردر را خراب کردند و در شرق آن سردر دیگری شبیه به آن ساختند که امروز پابرجاست.

معماری

ساختمان‌ها و بناهای این میدان به مانند بیشتر ساختمان‌های هم‌دوره خود از سبک ویژه‌ای پیروی می‌کردند. این سبك در معماری ایران كه آمیزه‌ای از معماری دوران‌های گوناگون تاریخی ایران و سبک‌های اروپایی است‌، در هر بنایی به شیوه‌ای بکار گرفته شده است.

قدیمی‌ترین ساختمان اين مجموعه عمارت قزاقخانه است که در سال ۱۲۸۰ هجری قمری و در زمان ناصرالدین شاه پی ریزی شده و جدیدترین آن كتابخانه و موزه ملی ملک است كه بنای آن برگرفته از معماری سنتی ایران است و در سال ۱۳۷۵ خورشیدی ساخته شده است.

بنای سردر باغ ملی‌، آمیزه‌ای از سبک‌های ایرانی و اروپایی است که به ویژه در كاشی‌كاری و كلاه‌فرنگی اعمال شده و بر پایه معماری روز خود الگوبرداری شده است. این بنا دارای دو نمای مختلف بیرونی و درونی است‌. نمای بیرونی از هشت ستون آجری به صورت جفت تشكیل شده است. پهنای دروازه باغ ملی از شرق به غرب كم‌تر از ۲۷ متر است‌. این پهنا در گذشته به خاطر وجود دو اتاق بازرسی یا نگهبانی واقع در سمت شرق و قسمت غربی بنا، بیش‌تر هم بوده است که بعدها اتاق غربی بخشی از بنای شركت نفت ایران و انگلیس و اتاق شرقی به بنای اداره پست تهران واگذار شد و پس از چندی هم تخریب شد. ستون‌های نمای درونی متفاوت از نمای بیرونی است. از طرح‌های نمای درونی می‌توان صحنه تسخیر تهران در كودتای ۱۲۹۹ و دروازه و برج و باروهای تهران (احتمالاً دروازه قزوین‌) را نام برد. سردر باغ ملی گذشته از نقاره‌زنی‌، دیده‌بانی و دروازه تردد نظامی‌، در واقع در جایگاه یادبود فتح تهران در كودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ خ. توسط رضاخان بود كه در كاشی‌كاری بدنه سردر آشکارا دیده می‌شود.

در هر ساختمان این میدان شیوه‌ای ویژه اجرا شده‌ است. در ساختمان موزه ایران باستان (۱۳۱۶-۱۳۱۲ خورشیدی) با الگو از تاق کسری و ایوان مداین‌ از سبک معماری ساسانی بهره‌ گرفته شده، در بنای کاخ شهربانی ۱۳۱۴-۱۳۱۱ خ.، به سبك معماری هخامنشی‌، بنای كاخ وزارت امور خارجه (۱۳۱۶-۱۳۱۲)، به سبك هخامنشی و به تقلید از کعبه زرتشت در نقش رستم و ساختمان ثبت اسناد و املاک (۱۳۱۴-۱۳۱۳)، با آمیزه‌ای از سبك معماری هخامنشی‌، ساسانی‌، اسلامی و اروپایی انجام شده كه به روشنی قابل تشخیص است‌. بهره‌گیری از سبک‌های معماری ایران باستان با سازه و کارکرد امروزی از ویژگی‌های آشکار آن دوره به شمار می‌رود.

ساختمان‌های تاریخی میدان مشق

نمایی از ساختمان موزه ملی ایران

نمایی از کاخ شهربانی پیشین

خیابان و پیاده‌راه میانی این میدان با نام خیابان ملل متحد، از پهناورترین پیاده‌راه‌های ایران است. در درون این میدان ساختمان‌ها، بناها و کاخ‌های گوناگونی جای گرفته است که از میان آنها می‌توان موارد زیر را برشمرد:

• سردر باغ ملی
• موزه پست و تلگراف (اداره پست)
• موزه ملی ایران
• موزه ایران باستان
• کاخ شهربانی (ساختمان شماره‌ ۹ وزارت امور خارجه)
• موزه عبرت (بازداشتگاه کمیته‌ی مشترک ضد خرابکاری ساواک شهربانی یا بازداشتگاه توحید)
• موزه سکه بانک سپه
• مجموعه قزاقخانه (دانشگاه هنر)
• وزارت امور خارجه
• ساختمان شماره ۳ وزارت امور خارجه (ساختمان شرکت نفت ایران و انگلیس پیشین)
• باشگاه افسران (ساختمان شماره‌ ۷ وزارت امور خارجه)
• کتابخانه و موزه ملی ملک
• موزه علم و فناوری
• ساختمان شماره دو سازمان ثبت اسناد و املاک ایران
• بوستان معلم

ساختمان‌های تاریخی دیگری نیز همچون موزه جواهرات ملی ایران، کاخ دادگستری تهران و ساختمان هنرستان دختران (مدرسه‌ کودکان بی‌سرپرست) در نزدیکی این میدان جای دارند. همچنین این میدان نزدیک به مجموعه ساختمان‌های بانک ملی ایران در خیابان فردوسی و میدان توپخانه و ساختمان‌های تاریخی پیرامون آن بوده است.

رویدادهای مهم

مراسم اعدام میرزا رضا کرمانی در میدان مشق

نمایش‌های دوچرخه‌سواری و موتورسواری برای نخستین بار در این مکان برگزار شد. همچنین نخستین بار ﺑﺮای نمایش ﭘﺮواز بالن‌ و نیز فرود نخستین هواپیما در دوران جنگ جهانی اول در این میدان انجام شد. میدان مشق هم چنین جایگاه به دار آویختن میرزا رضا عقدایی‌، معروف به میرزا رضا کرمانی، قاتل ناصرالدین شاه در سال ۱۳۱۴ ه.ق‌. است. این مراسم اعدام در برابر ۵۰۰۰ نفر از مردم انجام شد و گفته می‌شود جسد وی دو روز بر دار ماند. شیخ فضل‌الله نوری نیز در همین میدان به دار آویخته شد.

طرح بزرگترین مجموعه موزه آسیا

در سال‌های آغازین دهه هشتاد طرحی در دولت تصویب شد که با گسترش موزه ملی ایران در در گستره‌ای ۲۸ هکتاری این منطقه به بزرگترین موزه آسیا و یکی از پنج موزه بزرگ جهان تبدیل شود. بر پایه این طرح افزون بر نمايش آثار تاريخی و فرهنگی در ساختمان‌های میدان مشق، این میدان می‌تواند خود موزه معماری ايران در دوره گذار از دوره سنتی معماری به دوران مدرن آن باشد. فضای نمايشی اين مجموعه بیش از ۴۱ هزار متر مربع برآورد می‌شود که دربرگیرنده فضای موزه‌ها، اداری، خدماتی و پشتیبانی خواهد بود. با پیاده‌سازی این طرح، مجموعه میدان مشق در کنار موزه‌های بزرگی چون موزه بریتانیا، موزه لوور، موزه آرمیتاژ و موزه متروپولیتن نیویورک جای خواهد گرفت.

بیش از شصت درصد از فضای این میدان در اختیار نهادها و سازمان‌های دولتی است و سازمان میراث فرهنگی در نظر دارد ساختمان‌های خصوصی را نیز خریداری کند. در سال ١٣٩٠ معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اعلام کرد که فاز نخست طرح ساماندهی میدان مشق آغاز شده و در توافقی با وزارت خارجه یک طبقه از ساختمان این وزارتخانه به بهره‌برداری موزه‌ای رسیده است.

پیشنهاد ثبت در میراث جهانی یونسکو

در اردیبهشت ۱۳۹۳ رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از بی‌توجهی دولت پیشین به مصوبه هیئت وزیران سال ۸۲ مبنی بر آزادسازی سایت تاریخی میدان مشق تا کاخ گلستان خبر داد و اعلان کرد که چنانچه شهرداری با سازمان میراث فرهنگی همکاری و فضاهای پیرامون میدان مشق را آزادسازی کند، پیشنهاد ثبت جهانی این میدان به یونسکو ارائه خواهد شد.

نگارخانه

• 

  تصویری از نمای سردر ورودی میدان مشق از خیابان اصلی

• 

  نمایی از ورودی میدان مشق از روبه‌روی ورودی ساختمان وزارت خارجه

• 

  نمایی از پیاده‌راه میانی میدان مشق (خیابان ملل متحد)

• 

  ساختمان قزاق‌خانه پیشین (دانشگاه هنر کنونی)

• 

  ساختمان قزاق‌خانه

• 

  عکاس‌خانه آنتوان سوریوگین

• 

  کاخ شهربانی (ساختمان شماره ۷ وزارت خارجه)

• 

  مراسمی روبروی کاخ شهربانی

• 

  تصویری از بوستان معلم روبروی موزه ملی در منطقه میدان مشق

• 

  ساختمان اصلی وزارت امور خارجه

• 

  نمایی نزدیک از ورودی کاخ شهربانی (ساختمان شماره ۷ وزارت خارجه)

• 

  ضلع جنوب غربی کاخ شهربانی (ساختمان شماره ۷ وزارت خارجه)

• 

  موزه و کتابخانه ملی ملک

جستارهای وابسته

• فهرست آثار ملی ایران
• سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
• میدان توپخانه
• پارک شهر
• موزه آبگینه