منطقه فریدن

فَریدَنْ یا فِرِیْدَنْ یکی از مناطق جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی ایران است که فعلاً بنابر تقسیمات کشوری ایران، بخش بزرگی از آن در غرب استان اصفهان قرار دارد.

منطقهٔ فریدن امروزه به چهار شهرستان: فریدون‌شهر، چادگان، بوئین و میاندشت و فریدن تقسیم شده است.

موقعیت

منطقه فریدن از شمال به شهرستان خوانسار، از جنوب به استان چهارمحال و بختیاری، از شرق به شهرستان تیران و کرون و از غرب به استان لرستان محدود می‌شود.

وجه تسمیه

منطقه‌ای که اکنون فریدن نامیده می‌شود در طول تاریخ به نام‌های: پاراتاکن، پارتاکن، پرتکین، پاراتاکین، پرکان، پاره تاکن، پریتکان، پریتاکن، فریدون، فریدین و در نهایت فریدن نامیده شده است. نام باستانی فریدن در زمان‌های قدیم پریتکان بوده و یکی از آبادترین نقاط مرکزی ایران محسوب می‌شده است. در نقشه ایران باستان (دورهٔ هخامنشیان) نیز فریدن «پرتیکان» نام داشته است. و یکی از مراکز مهم اقتصادی و ارتباطی ایران باستان بوده است. هرودوت می‌گوید: «مادها به شش قبیله تقسیم می‌شدند: بوسیان، پاراتاکنیان، استروخانیان، ایرانتیان، بودیان و مغ‌ها؛ قبل از آن که مادها به قدرت برسند و بر اریکهٔ قدرت بنشینند، در مقابل دولت آشور اتحادیه‌ای از قبایل را تشکیل داده بودند. این اتحادیه از شش قبیله تشکیل می‌شد که یکی از آن‌ها قبیلهٔ «پارتاکن» بودند که در حوالی فریدن امروزی زندگی می‌کردند. نام فریدن منسوب است به فریدون، که در زمان کاوهٔ آهنگر، کاوه، ضحاک را متواری کرد و فریدون شاه شد.

جغرافیا

برف پاییزی در شهر فریدون‌شهر

منطقه فریدن ناحیه‌ای است کوهستانی که در رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد.

اقلیم

هوای بسیار سرد و خشک زمستانی و خنک و مطبوع تابستانی یکی از ویژگی‌های بارز منطقه فریدن است.

منطقه فریدن، سرچشمه نعمت اصفهان است زیرا منبع زاینده رود در آنجاست (با این وجود این منطقه هم چنان جز مناطق محروم ایران است). هم چنین در منطقه فریدن مراتع و شکارگاه‌هایی وجود دارد که حیوانات وحشی در کوه‌های آن یافت می‌شود.

تاریخچه

منطقه فریدن سرزمین کاوهٔ آهنگر و زادگاه ابومسلم خراسانی است.

کاوه در روستای مشهدکاوه از توابع شهرستان چادگان به خاک سپرده شده است و همچنین مجسمه‌ای از او در میدان ورودی شهر داران مرکز شهرستان فریدن قرار دارد در حالی که درفش کاویانی؛ اولین پرچم ایران را در دستانش بر افراشته است.

زبان و فرهنگ

اقوام ساکن در منطقهٔ فریدن را لر، عرب، ارمنی، گرجی و ترک و پارسيان تشکیل می‌دهند. بنا به تحقیقات میدانی دونالد استیلو در ۱۹۶۴ در یازده روستای منطقه فریدن به زبان گرجی و در همین تعداد روستا به زبان ارمنی صحبت می‌شده، سابقه هر دوی این گروه‌ها به همراه ارامنه جلفا به زمان پادشاهی شاه عباس کبیر باز می‌گردد. اما پس از تحولات گسترده در ایران در ۱۹۷۰ بیشتر ارامنه فریدن به طور دسته‌جمعی به شهرهای بزرگ مهاجرت کردند.

گرجی‌های فریدن

کوهی که مثل یک دیوار بین گرجی‌های فریدن قرار گرفته است (فریدون‌شهر، سیبک، چغیورت و نهضت آباد در جنوب و بوئین و میاندشت، افوس، داشکسن و آغچه در شمال)

ابتدا در زمان شاه عباس در «عباس‌آباد» اصفهان و پس از مدتی با تأسیس «نجف آباد» توسط «شیخ بهایی» در نجف آباد زندگی کردند. که به دستور شاه عباس عده‌ای از آنان که دارای خصال ستیزه جویی و جنگاوری بودند، جهت حفظ منطقهٔ فریدن و همچنین پایتخت (اصفهان) از حملات و غارتگری‌های اقوام لر و کرد همچنین به دلیل آب و هوای مساعد و مزارع و شکارگاه‌های مناسب به فریدن مهاجرت کردند.

تمام گرجیانی که به فریدن رسیدند، ابتدا در فریدن، شهر افوس را بنیاد گذاردند و سپس عده‌ای از آن‌ها شهرهای «فریدون‌شهر (سوپلی)» و «میاندشت (تورلی)» را بنیان نهادند.

و همچنین عده‌ای دیگر از شهر افوس جهت حفظ دین مسیحیت در «داشکسن» -که یک روستای ارمنی نشین متعصب به دین مسیحیت بود- سکنی گزیدند، و نیز عده‌ای به دلایل نامعلوم آبادی‌های «آغچه» و «بوئین» را بنا کردند.

پس از حملهٔ کریم خان زند به گرجی‌های فریدون‌شهر، ساکنان آن به روستاهای «سیبک»، «چقیورت» و «نهضت‌آباد» مهاجرت کردند.

جمعیت گرجی‌های فریدن حدود ۱۰۰٬۰۰۰ تن است.

ارمنی‌های فریدن

از حدود بیست روستای بنیان‌گذاری شده توسط ارامنه در فریدن، فقط روستای زرنه در شهرستان بوئین و میاندشت ارمنی نشین باقی‌مانده و همچنین چند خانوار ارمنی نیز در روستای خویگان علیا زندگی می‌کنند، تنهای روستای ایران که دارای سه کلیسا است.

رهاورد

مهم‌ترین سوغات منطقه فریدن سیب زمینی می‌باشد که تقریباً در کل کشور ایران و منطقهٔ خاور میانه دارای جایگاه ویژه و ممتازی است.

افراد سرشناس اهل فریدن

محمدعلی اسپنانی نمایندهٔ مردم فریدن در دورهٔ نهم مجلس شورای اسلامی

• محمدعلی اسفنانی
• صفای اصفهانی
• امامقلی باتوانی
• محمد باتوانی
• محمدرضا باتوانی
• محمدعلی باتوانی
• محمد تقی خلجی
• علی خودسیانی
• جابر روزبهانی
• منوچهر صانعی دره‌بیدی
• اسدالله کیان ارثی
• بهمن محمدی
• سعید مولیانی
• لئون میناسیان
• دکتر حسین محمدصالحی

جستارهای وابسته

• شهرستان فریدن
• شهرستان فریدون‌شهر
• پارتاکن

پیوند به بیرون

• www.bigfereydan.ir وب سایت خبری فریدن بزرگ
• www.fereidani.ge پِرِیدانی (ფერეიდანი)
• «صفحهٔ اینستاگرام سازمان مردم نهاد بوم گردی منطقه پرتیکان». 

منابع

• میرمحمدی، حمیدرضا. جغرافیای تاریخی فریدن. خوانسار: انتشارات ارمغان قلم، ۱۳۸۰ ISBN 964-92176-8-1. خانهٔ کتاب.
• سپیانی، محمد. ایرانیان گرجی. اصفهان: آرش، ۱۳۵۸.
• صالحی، محسن. آثار انقلاب (سفید) در فریدن. ۱۳۵۰.
• دفتر برنامه ریزی و پژوهشی وزارت امور آموزش و پرورش. جغرافیای کامل ایران. جلد اول. ۱۳۶۶.
• شایان، فریدون. سیری در تاریخ ایران باستان. انتشارات رز، ۱۳۵۰.
• هنرفر، لطف‌الله. اصفهان. چاپ دوم. شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.