خمینی‌شهر

خمینی‌شهر
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	خمینی‌شهر
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	اسپریز، مهربین، ماربین، کهندژ، همایون شهر
سال شهرشدن	۱۳۱۰
مردم
جمعیت	۲۲۴٬۶۴۶ نفر
تراکم جمعیت	۱۷۸۲ نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت	۱۷۵کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	۱۶۵۰
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۶درجه سانتیگراد
میانگین بارش سالانه	۱۷۰میلیمتر
روزهای یخبندان سالانه	۶۰ روز
اطلاعات شهری
شهردار	اصغر حاج حیدری
ره‌آورد	کماج، گلابی و سیبری
پیش‌شماره تلفنی	۰۳۱
وبگاه	www.khomeinishahr.ir
تابلوی خوش‌آمد به شهر
خمینی‌شهر روی نقشه ایران ۳۲.۶۹۴۸۰۶° شمالی ۵۱.۵۳۲۶۱۴° شرقی / 32.694806; 51.532614

خمینی‌شهر یکی از شهرهای استان اصفهان در مرکز ایران است. این شهر در پیش از انقلاب ۱۳۵۷ همایون شهر و پیش تر از آن سِدِه (سه ده یا سه دژ) و ماربین نامیده می‌شد. این شهر در بخش مرکزی شهرستان خمینی‌شهر قرار دارد. جمعیت آن طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران برابر با ۲۴۴٬۶۹۶ بوده و پس از تهران، متراکم‌ترین شهر ایران است.

موقعیت جغرافیایی خمینی شهر

شهر خمینی شهر با مساحت برابر ۱۷۵ کیلومتر مربع، در منطقهٔ بلوک ماربین و در ۱۲ کیلومتری شمال غربی اصفهان واقع شده و ازشمال به شهرستان برخوار و میمه، از شرق و شمال شرقی به شهرستان اصفهان، شمال غربی وغرب به شهرستان نجف آباد، و از جنوب به مرزهای قانونی شهر درچه محدود می‌شود. نواحی شمال وشمال غربی آن را کوه‌های محمودآباد با ۲۴۷۳ متر و سرچاه ۲۲۵۰ متر و کوه صالح با ۲۵۱۱ متر فراگرفته و نواحی جنوبی وخاوری آن را دشت همواری پوشانده‌است. در شمال شهر ارتفاعات سید محمد و پلارت با ارتفاع ۲۴۵۰ متر (محمودآباد)، زیبایی خاصی به منطقه داده‌است. ارتفاع شهرستان از سطح دریا، حدود ۱۵۹۵ متر و به قولی ۱۶۰۲ متر است؛ بنابراین، ۱۸ متر از اصفهان مرتفع تر می‌باشد. موقعیت جغرافیایی شهر خمینی شهرً ۴۵ َ۳۱ °۵۱ طول شرقی وً ۰۰ َ۴۱ عرض شمالی است. در برخی کتب دیگر طول و عرض جغرافیایی خمینی شهر را چنین محاسبه نموده‌اند ۵۱ درجه و ۳۵ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و۳۲ درجه و ۴۱ دقیقه عرض شمالی از استوا، و نیز ۴۰ دقیقه و ۳۲ درجه عرض جغرافیایی و ۳۳ دقیقه و ۵۱ درجهٔ طول جغرافیایی. دراین ناحیه شاخه‌هایی از زاینده رود به صورت مادی و کانال آب رسانی مورد استفاده قرار می‌گیرد بعلاوه تا کنون هفت رشته قنات، ۱۳۰ حلقهٔ چاه عمیق، و ۶۰ حلقه چاه نیمه عمیق، در خمینی شهر حفر شده‌است. در حال حاضر، از نظر بافت شهری این شهرستان به دو قسمت بافت قدیمی و جدید، تقسیم می‌شود بافت جدید این شهرستان پس از انقلاب اسلامی ایران آغاز و در حال گسترش است شهرک اقماری منظریه نیز از نوع همین بافت است. بافت قدیمی خمینی شهر از جنوب این شهر، تا بافت جدید شهری ادامه دارد. در این بافت ساختمان‌های نسبتاً قدیمی و بعضی از ساختمان‌های جدید وجود دارد. این بافت که همان خمینی شهر است از سه محله ورنوسفادران، خوزان، فروشان تشکیل شده‌است.

بخش‌ها و محله‌ها

علیرغم اینکه این شهر در تقسیم‌بندی به سه محله بزرگ _ خوزان -فروشان و ورنوسپادران (در اصل بن سپاهان یا اصفهان است که به معنای ریشه وانتهای اصفهان می‌باشد) تقسیم می‌شود باید گفت چند محله بزرگ دیگر هم با قدمت چند هزار ساله در حومه این شهر وجود دارد از جمله:آدریان و دستگردقداده، اسفریز، اندآن، هرستان، تیرانچی، قلعه امیریه، قرطمان، می‌باشد. به همراه بخش‌های جدید آن منظریه، هفتصد دستگاه، باقر العلوم، کوی صبا، کوی آزادگان، کوی مهستان و ارغوان را می‌توان نام برد؛ و محلهٔ خوزان هم قدیمی‌ترین محله‌ها است

تاریخچه خمینی شهر

این، شهر که در گذشته به نام سده می‌شناختند در ادوار گذشته بخشی از بلوک ماربین از توابع اصفهان محسوب می‌شده که این قسمتها دارای آب کافی و خاک حاصلخیز بوده‌است. در ابتدا شامل سه روستایا سه ده به نامهای پریشان یا فروشان یا پروشان، خوزان یا خیزان، ورنوسفادران یا بن اصفهان بوده‌است. به همین علت به سده شهرت یافت. هر یک از روستاهای تشکیل دهنده سده، خود بعلت خاصی نام گرفته‌است. در کتاب نصف جهان فی تعریف اصفهان ذکر شده که: فریشان را معرف پریشان و پریشان خود مخفف پریوشان است که از نام زنی به اسم پریوش که در زمان قدیم بنای این قریه را نهاده و به نامش منسوب گشته‌است. خوزان (خوزوان) از واژه «خوز» و «ان» نشانه کثرت و جمع تشکیل شده‌است. خوز در سنگ نوشته‌های شاهنشاهان هخامنشی بصورت xuvata (uvaja)<nEK و به قوم عیلامیان و سرزمین آنها گفته می‌شد که در منطقه کوهستاهی بین‌النهرین تا فلات ایران گسترده شده‌است. در محله خوزان، کهندژ قرار دارد که وصف آن چنین آمده‌است: در محله خوزان واقع در خمینی شهر، قلعه دفاعی مهمی به نام کهندژ وجود داشته که خرابه‌های آن در محله مزبور موجود است. ورنوسفادرا یا بن اصفهان نیز به دوران ملکشاه سلجوقی بازمی‌گردد. به هنگام حاکمیت سلجوقیان ورنوسفادران توسط ملکشاه سلجوقی نامگذاری شد که نام اجداد قوم «ورنوسی» (گارد سلطنتی ملکشاه) بوده‌است (البته این ادعایی است که تا بحال هیچ سندی برای اثبات ان ارایه نشده است). در زمان فتح اصفهان توسط حمله افغانها، اهالی این منطقه تا حد توان مقاومت نمودند، چنان‌که سرکیس گانهیچ نتز در کتاب «سقوط اصفهان» می‌نویسد، افغانها نتوانستند دهکده‌های خیزون (خوزان) و بن اصفهان (ورنوسفادران) را تصرف کنند، چون ساکنان این دو دهکده سخت با آنان به مخالفت برخاستند. دکتر سیروس شفقی در کتاب خود بنام «جغرافیای اصفهان، معتقد است که مقارن کوچ عده‌ای از ساکنان منطقه اصفهان در نیمه دوم هزاره چهارم، قبل از میلاد مسیح، ابادیهای کوچکی در محل فعلی شهر اصفهان و سرتاسر زاینده رود وجود داشته که باآمدن عده‌ای از شمال به فلات مرکزی برجمعیت آنها افزوده شد و دهات جدیدی به وجود آمده‌است، براین اساس می‌توان قدمت اولین کانونهای جمعیتی این خطه را به دوران قبل از اسلام مربوط دانست و در روایات دیگر نیز آمده: حمله اسکندر به سه دژ، گاردژ، کهندژ و دیمیردژ که در این منطقه واقع شده بودند باعث ویران شدن آنها به دست اسکندر مقدونی گردیده و این منطقه تا دوران پادشاهی ساسانیان(۲۲۴ میلادی) یعنی تا ۶ قرن بعد به صورت بیابانی بی آب و علف باقی ماند. تا آنجا که پیروز شاه ساسانی به سلطنت رسید و به دژ آمد و بنا به خواسته او بار دیگر این محل آباد شد، وی دستور حفر قناتی داد که به نام خودش به قنات ((پیروز شاهی» معروف گردید، و به دستور پیروز شاه مردم متفرق شده، گردهم آمدند و زمینهای ده خوزان و پروشان بین مردم تقسیم شد. به روایتی دیگر سده یکی از مراکز زرتشتیان بوده که هر ۱۰۰ روز یکبار جشنی به نام جشن سده در آتشگاه بر پا می‌گشته که به همین دلیل اسم آن را سده نهاده‌اند.

کشاورزی

خمینی شهر درسالهای نه چندان دوریکی ازتولیدکنندگان اصلی گلابی درسطح استان وکشور بود. باغ داران این شهرعلاوه برشاه میوه، گلابی دوفصله وانواع دیگرگلابی محصولی منحصربه فردوبومی به نام سیبری تولید می‌کنند این میوه خوشمزه، آبدار، تردوباطعم گلابی است که رایحه سیب راهمراه داد. گفتنی است این شهر تولید کنندهٔ بهترین تنباکو ی طلایی جهان می‌باشد که تماماً به کشورهای خارجی صادر می‌گردد. همچنین این شهراز بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گل، انواع کاکتوس ومحصولات گلخانه‌ای می‌باشد به طوریکه بزرگترین شهرک گلخانه‌ای کشوردراین منطقه قراردارد.

علمی ودانشگاهی

خمینی شهر از بزرگترین شهرهای استان اصفهان بوده و از نظر موقعیت علمی دانشگاهی و صنعتی قابل توجه می‌باشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر ازبزرگترین وپرافتخارترین دانشگاه‌های آزادایران بابیش از۱۰۰۰۰ دانشجومیباشد. همچنین دانشگاه صنعتی اصفهان، شهرک علمی وتحقییقاتی استان اصفهان واولین پارک رشدعلم وفناوری یونسکودرخاورمیانه در این شهر واقع شده‌است و تحت مدیریت اصفهان می‌باشد. ودانشگاه‌هایی مانندفیض الاسلام، پالایش، جهاددانشگاهی، پیام نور و .. نیز در این شهر وجود دارد.

صنایع و مشاغل

از صنایع این شهر می‌توان سنگبری، موزائیک سازی، خاتم کاری، نساجی، دباغی، حوله بافی و کشاورزی را نام برد که بیشتر کارخانه‌های سنگبری در شهرک صنعتی محمودآباد قرار دارند و از شهرتی جهانی برخوردار می‌باشد.

زبان

مردم خمینی شهر به زبان فارسی و لهجه‌ای که شباهت کمی به مردم اصفهان دارد (به نام لهجهٔ سده‌ای) صحبت می‌کنند اما در محله ورنوسفادران، توسط برخی از مردم گویشی به نام ولاتی استفاده می‌شود. (این گویش در اطراف اصفهان نیز بکار می‌رود).

بناهای تاریخی

از بناهای تاریخی خمینی شهر می‌توان ازعصارخانه محله گارسله در بازارقدیم ورنوسفادران، ایوان جنب امامزاده سید محمد، مجموعه حمامهای اندوان، مجموعه حمام‌های گاردر، مسجدگلوله مسجد آخوند، مسجد ملا محسن، گورستان ورنوسفادران، مسجد لادره، مسجد ملاحیدر علی، مسجد گاردر، خانه مجیر، مسجد آقا علی اکبر، مسجد ابوالبرکات، مسجد امام حسن عسگری، مسجد جامع فروشان، امامزاده سید ابراهیم ورنوسفادران، حسینیه لادره، کلاس قرآن، حمام درب سید، حمام کوز، خانه سرتیپ سدهی، برج کبوتر، مسجد جامع خوزان، عصارخانهٔ صفوی و آرامگاه ابن مردویه، خانه تاریخی خلیلی‌ها واقع در پنج شنبه بازار را نام برد.

طبیعتِ خمینی‌شهر

از نظر آب و هوا می‌توان این شهر را یک منطقه معتدل نامید. برخی مناطق طبیعی این شهر به شرح ذیل است:

• چشمه بژن
• چشمه هورموده
• چشمه حسن و حسین
• چشمه آخوند
• چشمه لادر
• چشمه لادوزخ
• راه مانده علی
• دره مویی
• منطقه کارخانه آسفالت
• منطقه حفاظت شده قامیشلو
• چشمه لاوه یا لاوی
• باغات خمینی شهر که در اثر بی آبی رو به خشک شدن است
• پارک جنگلی
• کوه‌های اطراف

پانویس

هنرمندو شاعراستاد فرج‌اله ابراهیمی (فرهاد اله)

منابع

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳خ.
• مرکزآمارایران
• جغرافیای استان اصفهان، نشر کتابهای درسی:۱۳۷۹
• سایت سده
• سایت ایکنا
• سایت ایبنا
• سایت آفتاب
• فرصت انلاین
• سده درگذرزمان، رسول صرامی
• دیارکهن، حجت‌الاسلام میردامادی
• دیارکهن، رسول صرامی
• سایت شهرداری خمینی شهر
• سایت کنسرسیوم محتوای ملی - کتاب حبیب خدا

پیوند به بیرون

• شهرداری خمینی‌شهر
• سازمان نظام پزشکی خمینی شهر
• سایت دانش پژوهان و دانشجویان خمینی شهر