وزوان

وَزوان
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	شاهین شهر و میمه
بخش	میمه
نام(های) قدیمی	اِسپیدان
سال شهرشدن	۱۳۴۶
مردم
جمعیت	۴٬۵۹۵ نفر
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	۱٬۹۷۰ متر
اطلاعات شهری
نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی	حسینعلی حاجی دلیگانی
شهردار	اباذر صرامی
تأسیس شهرداری	۱۳۴۶
ره‌آورد	نان محلی وَزوان -لبنیات محلی وَزوان - قالی دست بافت وَزوان - زعفران وَزوان - زرشک وَزوان
پیش‌شماره تلفنی	۰۳۱
وبگاه	شهرداری وزوان
شناسهٔ ملی خودرو	ایران۴۳
وَزوان شهر رحمت و دوستی. به شهر تاریخی و شهیدپرور وَزوان خوش آمدید.
وَزوان روی نقشه ایران ۳۳.۴۱۹۸۹۳۲۶° شمالی ۵۱.۱۸۳۳۳۳۶۷° شرقی / 33.41989326; 51.18333367

موقعیت جغرافیایی شهر وَزوان

شهر وَزوان در منتهی الیه شمالی استان اصفهان و در ۳۳ درجه و ۲۴ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و ۵۱ درجه و ۱۱ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. این شهر از شمال به شهر میمه و از شرق به کوههای کرکس از بلندی فلات مرکزی ایران محدود است و از جنوب به شاهین شهر و از غرب به شهرستان های گلپایگان و نجف آباد محدود می شود. فاصله شهر تا اصفهان ۸۵ کیلومتر و تا شاهین شهر ۷۰ کیلومتر و تا تهران ۳۱۴ کیلومتر می باشد

وَزوان در دشتی نیمه هموار در میانه دشت جلگه‌ای میمه واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا حدوداً ۲۰۰۰متر می‌باشد. موقعیت جغرافیای شهر موجب شده که این شهر دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و خشک باشد.

مساحت این شهر ۵۴۸ هکتار می باشد.

میزان جمعیت این شهر بالای ۴۵۰۰ نفر می باشد.

از نظر هویت شهر، شهر از نقطه نظر تاریخی یکی از شهرهای قدیمی استان بوده که متأسفانه بسیاری از جلوه ها و نمادهای باستانی از جمله آتشکده معروف وَزوان و بسیاری از ابنیه و قلاع قدیمی خود را بر اثر بی توجهی مسئولین از دست داده است.

امروزه بهترین و معتبر ترین سند قدمت این شهر گویش محلی مردم که یکی از زبانهای مستقل و فعال قبل از اسلام در نواحی مرکزی ایران بوده و بیشتر لغات و اصطلاحات آن از لغات پهلوی اشکانی و ساسانی،اوستایی، فارسی دری و لغات دخیل ترکستانی و عربی تشکیل شده است.

این شهرستان دارای شخصیت های ممتاز و روحانیون برجسته و علماء طراز اولی بوده که برخی از ایشان در جهان اسلام نیز از شهرت چشمگیری برخوردارند. معروفترین ایشان مرحوم آخوند عبدالکریم گزی مؤلف کتاب تذکره القبور، ملامحمدنقی گزی و ملا مهدی گزی و ملا محمد باقر معروف به ابوالفقراء صاحب کتاب کنزالفقراء و شعراء معروفی چون جنتی گزی و درویش عباس گزی با بیش از ۱۳ هزار بیت از اشعار گوناگون با زبان گزی و هنرمندان چون رزاقی گزی در شهر گز زندگی می کرده اند .

پیشینه شهر وَزوان

در کتب تاریخی, شهر وَزوان به نام های راجان و واجان آمده است . در سال 1260 بر اثر زلزله ای که این شهر و توابع را تخریب کرد ,وَزوان نیز تخریب و واژگون گردید یه همین دلیل آن را وژگون یا واژگون می نامند. در کتاب فرهنگ دهخدا در مورد شهر وَزوان ,وجه تسمیه شهر وَزوان به معنی وزیدن باد یاد شده است. از بقایای آثار تاریخی در دوره های تاریخی هسته اولیه شهر وَزوان نشانگر آن است که این منطقه از قرن دوم و سوم هجری به بعد مسکونی و آیاد بوده است . پس از پیدایش اسلام و گرایش مردم منطقه به دین مبین اسلام و از رونق افتادن آتشکده ها در سراسر کشور مردم ساکن قلعه مستقر در تپه های شمال شهر فعلی (هسته اولیه شهر وَزوان) آنجا را رها کرده و در غرب قلعه باستانی شهر نوین وَزوان را پایه گذاری نمودند. درتپه های شمال شهر وَزوان محل مسکونی بزرگی بوده است که به دلایل نامعلومی تخریب گردیده است.

کشاورزی

کشاورزی شهر وَزوان در گذشته معروف بوده است. وجود قنوات متعدد در منطقه حاکی از سابقه طولانی و پر تحرک مردم در امر کشاورزی است. لیکن به واسطه خشک سالی‌های متوالی و حفر چاه‌های عمیق در منطقه که به مبدأ قنوات نزدیک بوده و نیز به واسطه عدم نگهداری و لایروبی بموقع، قنوات این شهر دچار کم آبی و رکود کشاورزی و از بین رفتن باغات و در نتیجه روی آوردن کشاورزان به شهرها وتغییرشغل آنهاراسبب شده است. محصولات عمده کشاورزی آن که به طور مختصر تولید می‌شود شامل:غلات، گندم و جو، صیفی جات،زرشک،گل محمدی و... می‌باشد. از محصولات سر درختی می‌توان به پرورش درختانی نظیر ،بادام ، به و... واشاره نمود.

صنایع و مشاغل

از صنایع این شهر می‌توان سنگبری،قلم زنی، معرق کاری و کشاورزی و دامداری را نام برد که بیشتر کارخانه‌های سنگبری در شهرک صنعتی وَزوان میمه قرار دارند و اَز شهرتی جهانی برخوردار می‌باشد.

آثار تاریخی

آسیاب های محدوده وَزوان که با آب قنات های این منطقه مشغول به کار بوده:

آسیاب بان (آر بان): که در ابتدای زمین های کشاورزی وَزوان قرار داشت و آب قنات بزرگ وَزوان مشغول به کار بوده.

آسیاب علی (آر علی): با فاصله حدود ۵۰۰ متر از آسیاب بالا قرار داشت و با آب قنات بزرگ وَزوان که س از عبور از آسیاب بالا به این آسیاب می رسید کار میکرده.

آسیاب چاله مشته (آر چال مشته): واقع در نزدیکی ضلع شمالی استخر فعلی حاجی آباد که این آسیاب هم با آب قنات بزرگ وَزوان کار میکرده.

آسیاب کاسه (آر کاسه): واقع در خیابان حافظ که با آب قنات قاسم آباد دایر بوده و به دلیل گود بودن و کاسه مانند بودن آن آن را آسیاب کاسه می نامیدند.

آسیاب رئیس (آر رئییس): واقع در جنوب رودخانه شهر وَزوان که فقط در فصل زمستان با آب قنات بزرگ وَزوان دایر بوده و در فصول دیگر فعال نبوده ـدلیل فعال بودن استفاده از آب های هرز زمستانی بوده)

آسیاب دولت آباد (آر دولت آباد): واقع در محدوده قنات خسرو آباد و متعلق به خسروآباد.

آسیاب قرقره (آر قرقره): متعلق به قنات ونداده که در محدوده پاقلعه یا تپه تاریخی واقع بوده

قلعه های تاریخی شهر وَزوان:

قلعه دهنو: در انتهای خیابان امام خمینی واقع بوده که به محله دهنو معروف می باشد. در قدیم دارای ۸ برج بوده که ساکنان محله دهنو در این قلعه سکونت داشته اند و در مواقع اضطراری با بستن دروازه های آن از خود محافظت می کرده اند که در حال حاضر دو برج آن هنوز پابرجاست.

قلعه بزرگ وَزوان: که مشتمل بر دیوارهای دورتادور شهر فعلی وَزوان (محله بالا) و قریب به ۹ برج و چندین دروازه بوده که در حال حاضر فقط سه برج آن پابرجاست (در بافت قدیمی شهر).

قلعه اَعظمی ها: که در مرکز شهر واقع شده و مسکونی می باشد و تمامی برج و باروهای آن سالم و پابرجاست.

قنات های شهر وَزوان:

قنات بزرگ و تاریخی وَزوان: که با ساختار کاریزهای دوطبقه و سد منحصر به فرد زیرزمینی ساخته شده از ساروج به طول ۲۰۰۰ متر به جای مانده از دوران ساسانیان (۲۵۰۰ سال پیش) که یکی از آثاری است که گواه قدمت شهر وَزوان می باشد. این قنات در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و جزء لیست پیشنهادی ثبت در یونسکو نیز می باشد.

قنات حاجی آباد: مظهر این قنات از شمال شهر وَزوان شروع و تا انتهای زمین های کشاورزی در دو رشته به طول تقریبی ۱۵۰۰ متر قرار دارد.

دیگر آثار:

کاروانسرای عباسی رباط آغا کمال وَزوان : واقع در مراتع قسمت شرقی وَزوان (رباط آغاکمال) که یکی از کاروان سراهای باقیمانده از ۹۹۹ کاروانسرای بنا شده در عصر شاه عباس صفوی است.

برج میل: که در جنوب وَزوان قرار داشته و به گفته قدما قلعه ای در این محل واقع بوده که برجی از آن بر جای مانده بوده و در حال حاضر دیواره هایی از این برج باقی مانده که گویای وجود این قلعه می باشد.

قلعه حَنبل: که در قسمت شمال شرقی وَزوان واقع بوده و محل فعلی آن به پا قلعه معروف است. این قلعه متعلق به حَنبل، حاکم وَزوان در زمان امام محمد باقر بوده و پیش از آن نیز آتشکده ای( آتشکده وَزوان ) در محل این قلعه دایر بوده.

قبرستان قدیمی وَزوان: که در این قبرستان آثاری از قبور زرتشتیان باستان وجود دارد که سنگ قبرهایی از آنان به جای مانده ولی متاسفانه قسمتی از آن در طرح خیابان جنب آن قرار گرفته و قبور زیادی از آن تخریب و از بین رفت. ولی با این حال هم اینک نیز شواهدی از آن موجود است.

حمام تاریخی وَزوان( حمام میرزا اَبوتراب وَزوان ): که مشتمل بر دو حمام زنانه و مردانه بوده که در کل منطقه نظیر آن وجود نداشته، چه از نظر معماری و ساختمان و چه از نظر تفکیک زن و مرد چرا که در مناطق همجوار اگر حمامی وجود داشت به صورت زوج و فرد بوده ولی این حمام بدین گونه نبوده و مرد و زن هر روز به صورت مجزا در آن استحمام می نمودند. مکان این حمام تاریخی در محل فعلی پارک شاهد بوده که سقف و سرستون های آن تخریب ولی دیوارها و پی حمام وجود که متاسفانه روی آن به فضای سبز پارک تبدیل شده. در صورتی که از طریق میراث فرهنگی مساعدت شود قابل کاوش نیز می باشد.

علمی و دانشگاهی

دانشگاه پیام نور مرکز وَزوان یکی از مراکز نسبتاً قدیمی دانشگاه پیام نور است که مهر ماه 1371 در رشته مدیریت دولتی و جغرافیا که از طریق کنکور سراسری پذیرفته شده بودند فعالیت آموزشی خود را آغاز نموده است. اکنون پس از قریب به 18 سال از عمر این دانشگاه ، شاهد پیشرفت های قابل توجهی در حوزه های آموزشی، عمرانی ، فرهنگی و پژ.وهشی می باشیم. در حال حاضر این دانشگاه جمعاً با21 رشته تحصیلی و 3000نفر دانشجو مشغول به ادامه فعالیت می باشد.

هنرستان شهید غفاری وَزوان در سال 1348 هجری شمسی این مکان تحت عنوان موسسه فنی و حرفه ای کار خود را آغاز کرد. در سال 1358 با نام هنرستان فنی استاد دکترنجات الهی در قالب یک رشته (اتومکانیک) به فعالیت خود ادامه داد.با توجه به نیاز شدید جامعه به نیروهای فنی و جوان در آن زمان استقبال خوبی صورت گرفت وهنرجویان زیادی جذب این مرکز آموزشی شدند. با افزایش هنرجویان تمهیداتی اندیشیده و امکانات و منابع آموزشی جدید فراهم گشت در نتیجه در سال 1365 رشته ساختمان نیز به هنرستان اضافه شد.در سال 1375به بعد شاخه کارودانش (رشته های :تعمیر موتورهای بنزینی- برق خودرو- کامپیوتر- ساختمان سازی ) نیز ضمیمه مرکزفنی حرفه ای هنرستان شهید غفاری وَزوان گردید.تاکنون این مرکز توانسته نیروهای ماهر و توانمند زیادی را وارد بازار کار نماید.

گویش مردم وَزوان

گویش مردم وَزوان که بازمانده ای از زبان های اوستایی، پارسی باستان، پهلوی، سغدی، سکایی، پارسیک و ... است و در حاشیه کویر و در میان سرزمین های نشسته بر سینه کویر می توان مردمی را یافت که با گویش هایی نزدیک به این گویش تکلم می کنند. برخی، از این گویش و گویش های مشابه آن به عنوان گویش های میانی ایران نام می برند. این گویش ها به مرحله زبانی نسبتاً یکپارچه ای باز می گردند که با نوآوری های مشترک بسیاری، از مرحله زبانی پیشین جدا شده است. مرحله پیشین این زبان ها همان زبان مادر هند و ایرانی است که در نتیجۀ پیوندهای نزدیک زبان های ایرانی و هند و آریایی، به عنوان زبان بازسازی شده ای که تنها تفاوت های گویشی اندکی از خود نشان می دهد به دست می آید.

نوآوری های تردد ناپذیر آوایی،ماهیت محافظه کارانه کهن گرای ایرانی باستان را تحت تأثیر قرار داده است، به ویژه پیدایی تحول های گوناگون از یک قاعدۀ یکپارچۀ ایرانی آغازین در تک تک زبان های ایرانی باستان که از این را ه فارسی باستان و اوستایی و دیگر گویش های نه چندان شناخته شدۀ ایرانی، کم و بیش تأثیر آن را حفظ کرده اند.

این دگرگونی قوی درون ایرانی، احتمالاً به دلیل کاهش پیوندهای میان طوایف از هم پراکنده شدۀ ایرانی و نیز تأثیرهای نژادی و زبانی اقوام بومی – که شناخته ترینشان ایلامی ها هستند – بوده است که نژادهای ایرانی را که بیش از پیش در موج هایی از پی هم، از خاستگاه ایرانی به تدریج در حال ترک شدن، به منزلگاه نهایی و تاریخی خود رهسپار بودند، در خود جذب می کردند.(اشمیت،1989، 59.60)برخی گویش مردم وَزوان را راجی یا رایجی نیر می نامند. در حال حاضر مردم نواحی برخوار و میمه، دلیجان، نائین، اردستان، جوشقان قالی، خمینی شهر، نطنز، جرقویه وزردشتیان یزد و کرمان تا حدودی در محاورات خود از گویش هایی نزدیک به این گویش استفاده می کنند و می توان نتیجه گرفت که در دورانی پیش از اسلام در این نواحی به یک زبان تکلم می شده و به مرور و با تشکیل سرزمین های مستقل، زبان مذکور به گویش های مختلفی که امروزه تعدادی از آنها باقی است تقسیم شده و در طی سالیان دراز این گویش ها از مبدأ خود فاصله گرفته و به این وضع در آمده که مثلاً در منطقه ای مثل میمه چند گویش متفاوت و تقریباً نزدیک به هم وجود دارد و مردم هر شهر و روستایی به گویشی مجزا از سایر شهر و روستاهای منطقه سخن می رانند.