بخش‌های کردنشین ایران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به: ناوبری، جستجو
مناطق کردنشین ایران (زرد)
کل جمعیت
~۷–۸ (میلیون)
زبان‌ها
سورانی، کردی جنوبی،کرمانجی، لکی، هورامی
دین
اسلام سنی، اسلام شیعه، یارسان، یهودیت، بهاییت
گروه‌های قومی مرتبط
فارس، گیلک، لر، مازندرانی، تات، ارمنی

کردستان ایران یا کردستان خاوری[۱] نام بخشی از کردستان است که در ایران واقع شده است.[۲] کردستان را اغلب دانشوران منطقهٔ با اکثریت قومی کرد تعریف می‌کنند. اولین بار سلطان سنجر سلجوقی ایران ایالتی به این نام به مرکزیت بهار تأسیس کرد.شرف‌الدین بدلیسی حدود کردستان را در روزگار صفوی و در کتاب شرفنامه خود ذکر می‌کند و در شرفنامه سرزمین کردستان و حکام کرد را برمی‌شمارد.[۳] شرف خان بدلیسی در کتاب شرفنامه اولین بار اطلاق لفظ کردستان را به نواحی تحت حاکمیت امیران ملکشاهی می‌داند و چنین می‌آورد: ایل ملکشاهی چمزی چمشگزک ملکشاهی به کثرت عشایر و قبایل و ازدحام اعوان و انصار در مابین کردستان مشهورند و با افتخار به سرزمین ایران خدمت نموده‌اند و حاکم علی‌حده در میان ایشان نصب شده است. وسعت ولایت امیران این ایل در میانه کردستان به مثابه‌ای وسیع است که خواص و عوام به خصوص سلاطین و حاکمان در نامه‌ها و اسناد و احکام، اطلاق لفظ کردستان را بر قلمرو ولایت ایل ملکشاهی چمزی چمشگزک ملکشاهی می‌کنند.[۴][۵]

در ۱۵۱۴ کردستان بین ایران و عثمانی تقسیم شد.ادمونس در کتاب خود بنام کردها -عرب‌ها و ترکها می‌نویسد: شمال کردستان بوسیله خطی بین ارزروم و ارزنجان مشخص است پس از این خط مرعش را دور زده و به حلب می‌رسد در جنوب غربی از تپه‌هایی که در جهت دجله قرار دارد گذشته و بطرف جبال حمرین متمایل می‌گردد و تا در شرق از کرمانشاه و سنندج و سقز و پیرانشهر و ارومیه و خوی و ماکو گذشته و متوجه اریوان می‌گردد.[۶] نواحی کُردنشین ایران شامل: از آذربایجان غربی آغازشده[نیازمند منبع] و به موسیان در جنوب استان ایلام ختم می‌شود.[۷]

بخش‌هایی از خراسان: در قسمت‌های از استان خراسان شمالی و قسمت‌هایی از خراسان رضوی نیز مناطقی وجود دارند که مردم در آن مناطق به کرمانجی صحبت می‌کنند که از این میان می‌توان به مناطق: قوچان، شیروان، بجنورد، اسفراین، درگز، چناران و باجگیران اشاره نمود. مردم کردتبار منطقهٔ خراسان بنا به منابع تاریخی نوادگان کردهایی هستند که در زمان شاه عباس از منطقه باختری دریاچه ارومیه به این نواحی برای نگاهداری از مرزهای ایران کوچ داده شدند و بنا به روایتی دیگر شاه عباس آنان را به خاطر تضعیف سرکشی خان‌های کرمانجی و بکار بردن آنان در مقابله با حملات بی‌امان ازبکان به خراسان بزرگ کوچاند و همچنین در مناطقی از استان‌های گیلان، قم، قزوین، فارس و مازندران و بلوچستان نیز جمعیتهای پراکنده کرد زندگی می‌کنند.[۸]

تاریخ

چند مرد کرد در سال ۱۲۵۲ هجری خورشیدی
سواران کرد در کوههای قفقاز؛ نیویورک تایمز، ۳ بهمن ۱۲۹۳ ه. خ.
نوشتار اصلی: تاریخ کردها

به طور کلی از بدو تاریخ کوه‌های بالای میانرودان مسکن و جایگاه مردمی بوده‌است که با امپراتوری‌های جلگه‌ها یعنی امپراتوری‌های بابل و آشور در جنگ بوده‌اند و گاه آنها را شکست می‌داده‌اند. مادها پس از ورود به زاگرس اقوام بومی آنجا یعنی کاسی‌ها و لولوبیان و گوتیان و دیگر اقوام آسیانی را در خود حل کردند و زبان خود را در منطقه رواج کامل دادند. زبان‌های کردی (سورانی/کرمانجی) با سایر زبان‌های ایرانی مانند فارسی و بختیاری و تالشی و گیلکی و بلوچی از یک ریشه واحد هستند[۹].[۱۰].

  • گوتیان امروزه بعنوان اجداد کردها[۱۱] یا اقوامی پروتو کردشناخته شده‌اند.[۱۲]
  • گرنوت وینفوهر بیشتر کردی را نزدیک به زبان پهلوی اشکانی میداند[۱۳].
  • در دوره‌های تاریخ، منطقه کردستان بخشی از امپراتوری‌های ماد، هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی گشت
  • پس از حمله مغول، منطقه جبال به دو بخش نامساوی عراق عجم، بزرگتر و در سمت شرق، و کردستان، کوچکتر و سمت غرب، که کرمانشاه نیز جزئی از آن بود تقسیم گشت.[۱۴]
  • در زمان غازان خان، کردستان شرقی یکی از نواحی ایران بود. در دوره صفوی، کردستان یکی از چهار ولایت ایران بود. در دوره سلطنت شاه عباس اول کردستان یکی از ایالات ایران بود و والی آن یکی از پنج والی ایران بود. کردستان یکی از ولایات عصر زند بود. طبق قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران، مصوب ۱۶ آبان ۱۳۱۶، کردستان بخشی از استان غرب بود. در ۱۳۴۴، ایران به سیزده استان تقسیم شد که کردستان یکی از آنها بود.[۱۵]

در قرن نوزدهم، کرمانشاه اهمیت تجاری و استراتژیک زیادی یافت و مرکز کردستان ایران شد. کرمانشاه ولایتی مجزا از اردلان را شکل داد. مرکز اردلان، که کردستان هم خوانده می‌شد، سنه بود. در ۱۸۰۶، فتحعلیشاه بزرگترین پسرش محمدعلی میرزا را به حکومت کل کردستان و لرستان منصوب کرد. او ارتشی به مربیگری فرانسویان تشکیل داد و در دوره او کرمانشاه سدی در برابر پیشروی عثمانی شد.[۱۶]

زبان

هنگامی که از زبان کردی سخن به میان می‌آید، مقصود زبانی است که کردها هم اینک با آن سخن می‌گویند. زبان‌شناسان و شرق شناسان غربی گفته‌اند که: این زبان از زبانهای هندواروپایی و خانواده‌های هند و ایرانی و در زمرهٔ زبان‌های ایرانی است و با زبان فارسی شباهت بسیاری دارد. احمد کسروی، در شیخ صفی و تبارش، تاریخ تبار و زبان مردم آذربایجان می‌نویسد: پیش از صفوی هیچ شاعر ترک گویی در آذربایجان پیدا نشد و همگی مردم هر که ماد و آریایی تبار بودند به زبان پهلوی آذری گفت‌وگو می‌کردند که همانند فارسی و لری و کردی بود.[۱۷][۱۸][۱۹] حمزه اصفهانی در کتاب سنی ملوک الارض و الانبیا می‌نویسد:پارسیان، دیلمیان (یکی از گروه‌های مهم ایرانی‌زبان) را کردهای طبرستان می‌دانستند - چنان‌که اعراب را کردهای سورستان.[۲۰]

کردی از ریشه زبان‌های ایران قبل از حمله اعراب به ایران است. زبان کردی دارای ادبی بسیار پهناور است. قدیم‌ترین نوشته به زبان پهلوی اشکانی قباله‌ای است که از اورامان در کردستان به دست آمده است.[۲۱]

زبان کردی شامل گویش‌های متعدداست و مکمل گروه «ایرانی-آریایی» هستند که به خانواده بزرگ زبان‌های هندو ایرانی تعلق دارد. به طور کلی کردی به سه گروه گویشی تقسیم می‌شود: ۱- گروه غربی شامل گویش‌های موسوم به کُرمانجی/ کِرمانجی ۲-گروه شرقی ۳- گروه مرکزی و هم چنین گروه جنوبی که از تعداد زیادی گویش‌های ناهمگون تشکیل شده است که از این بین می‌توان به گویش کرمانشاهی، گویش سنجابی، کلهری، لکی، فیلی (متعلق به پشتکوه) اشاره کرد. - مرداویز)[۲۲]

کرمانجی گویش کردهای شمال خراسان، ناحیه مرزی ایران و ترکیه، روستاهای تکاب و شاهین‌دژ و کردهای ساکن شهر ارومیه است. سورانی در بخش میانی مناطق کردنشین ایران شهرهای اصلی سورانی‌زبان عبارتند از: بوکان، مهاباد، سنندج، شهرهای کردنشین جنوبی آذربایجان غربی و مناطق شمال غربی استان کرمانشاه. کردی جنوبی دارای لهجه‌های کردی کرمانشاهی، گروسی، کلیایی، سنجابی، کلهری و کردی ایلامی است که در استان کرمانشاه و بخش‌هایی از استان‌های کردستان و ایلام بدان تکلم دارند.

زبان نوشتاری کردهای ایران همواره زبان فارسی بوده‌است. عبدالحمید حیرت سجادی، محقق سنندجی، در کتاب «شاعران کرد پارسی‌گوی» بیش از ۱۲۵۰ شاعر کرد را که اشعاری فارسی داشته‌اند در اثر ۹۰۰ صفحه‌ای خود معرفی کرده‌است. این شاعران تمامی از مناطق کردنشین ایران هستند و سروده‌های فارسی ایشان مضامین عارفانه، عاشقانه، اجتماعی و سیاسی را دربر می‌گیرد.[۲۳]

پیشینه تاریخی

دین و مذهب

بر تخت‌نشینی مختار تکیه معاون‌الملک کرمانشاهان

کردهای استان آذربایجان غربی اهل‌سنت هستند. در استان کردستان اکثریت با اهل تسنن است، اما جمعیتی از کردهای شیعه نیز در شهرستان‌های بیجار و قروه زندگی می‌کند. مهاجرت سبب شده تا در مرکز استان، شهر سنندج نیز جمعیتی از اهل تشیع به وجود بیاید. در استان کرمانشاه جمعیت میان مردم شیعه، اهل‌سنت و یارسان تقسیم شده است. مردم یارسان عمدتاً در منطقهٔ دالاهو در غرب استان کرمانشاه، مناطق لک نشین شرق استان و نیز در مرکز استان زندگی می‌کنند. در استان ایلام اکثریت با کردهای شیعه است، اما اقلیتی از پیروان یارسان نیز در این استان زندگی می‌کنند. کردهای خراسان عمدتاً شیعه هستند. کردهای مازندران و گیلان عمدتاً شیعه و بخشی از آن‌ها یارسان هستند. کردهای خوزستان که به طور متمرکز در خرمشهر ساکن هستند، عمدتاً شیعه و بخشی از آن‌ها یارسان هستند. همچنین جمعیتی از کردها در حومهٔ تهران، به ویژه حومهٔ غربی و جنوب غربی آن و نیز در کرج زندگی می‌کنند که در میان آن‌ها پیروان هر سه آیین تسنن، تشیع و یارسان وجود دارد. در میان کردها همچنین مردمی با مذاهب مسیحی، یهودی و بهایی زندگی می‌کنند.[۲۴][۲۵] آماری از کردهای بدون اعتقاد مذهبی تا کنون ارائه نشده است.

جمعیت

پراکنش مردم کرد در ایران بر اساس استان ها

مناطق کردنشین ایران قسمت اعظم استان آذربایجان غربی، استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام و خراسان شمالی و قسمت‌های جنوبی و کمی هم شمال را در بر می‌گیرد.[۲۶] کرمانشاه بزرگترین شهر کردنشین ایران با جمعیت ۸۵۱٬۴۰۵ (۱۳۹۰) است.

جدول زیر شامل جمعیت شهرهای بزرگ کردنشین ایران براساس سرشماری سال ۱۳۹۰ خورشیدی است:

نام شهر استان جمعیت شهر جمعیت کل رتبه در استان
کرمانشاه استان کرمانشاه ۸۵۱٬۴۰۵ ۱٬۰۳۰۹۷۸ ۱
سنندج کردستان ۳۷۳٬۹۸۷ ۴۵۰٬۱۶۷ ۱
ایلام استان ایلام ۱۷۲٬۲۱۳ نفر ۲۱۳٬۵۷۹ ۱
بوکان آذربایجان غربی ۱۷۱٬۶۷۹ ۲۲۴٬۶۲۸۹ ۳

سازمان سیا جمعیت تمامی کُردهای ساکن در ایران را ۱۰٪ جمعیت کشور برآورد کرده‌است.[۲۷]

فرهنگ و آداب و رسوم

نوروز

نوشتار اصلی: نوروز در میان کردها

در داستان‌های کردی آمده است که چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح کی مورس (به فارسی کیومرث) نامی از مردم کرد پیدا شد و از همان ابتدای کار اهریمن نامی با وی به دشمنی برخاست. او در کوهستان‌های رواندز با اهریمن به جنگ پرداخت و در آغاز پیکار به سپاهیانش فرمان داد که در صورت پیروزی بر دشمن و کشتن اهریمن بر ستیغ کوه‌ها و بالای تپه‌ها و گردنه‌ها، برج‌هایی از آتش برافروزند تا هم نشانی بر اعلام پیروزی باشد و هم فرمانی بر بازگشت سپاه از جبهه‌ها به نزد وی. سرانجام پیکار با اهریمن به پیروزی سپاه کی مورس پایان یافت و آتش‌ها بر بالای کوه‌ها زبانه کشید و با تابش شعله‌ها پیروزی حق بر باطل و شکست اهریمن به آگاهی عامه رسید. روز پیروزی بر دشمن ده روز پیش از موقع نوروز کنونی بود. کی مورس فرمان داد نه تنها آن روز بلکه ۹ شبانه روز پس از آن را همراه با برافروختن آتش و مراسم جشن و سرور بگذرانند. بدین ترتیب در مدت برگزاری این مراسم جه‌ژنی ۹ روژ از کوه‌ها گرفته تا مراکز شهرها را فروغ تابناک آتش همراه با آهنگ پیروزی دربرگرفته و شب تیره را به روز روشن مبدل ساخته بود. از آن هنگام جه‌ژنی نه‌روژ شکوهی خاص یافت و هر سال همراه با مراسم ویژهٔ آتش بازی برگزار می‌شد.[۲۸]

چهار سال سال بعد از کی مورس ضحاک نامی با سپاه عظیم خود از اورشلیم به سوی کردستان روی آورد و این سرزمین را اشغال کرد. ضحاک دو مار داشت که آنها را می‌پرستید و به مردم نیز دستور داد که در مقام پرستش مارهای وی برآیند. پابپای این فرمان ظلم و ستم آغاز کرد و به اذیت و آزار رعایا پراخت. کردها مدتی تحمل کردند سرانجام کاوه آهنگر پیدا شد؛ و گروهی از ستمدیدگان را به دور خود جمع کرد. کاوه مدت‌ها در اندیشه بود تا موقع مناسبی برای قیام علیه ضحاک بیابد، تا آنکه شب جه‌ژنی ۹ روژ (جشن نه روز) را برای این کار مهم برگزید. در سپیده دم جه‌ژنی ۹ روژ، (برابر با بیست و یکم مارس) به همدستی یارانش به سوی مرکز ستمگری ضحاک یورش برد و آن را به زیر نفوذ خود درآورد. او پس از کشتن ضحاک با انبوه ستمدیدگان پیروز، به سوی اقامتگاه شاهزاده‌ای آریائی به نام فریدون پسر آبتین حرکت کرد و او را به پادشاهی خواندند. در این روز مژده پیروزی کاوه بر ضحاک ستمگر بر همه جا پیچید و بدین ترتیب جلوه جاودانی و خاطرهٔ شکوهمند نوروز که زمینهٔ اصلی آن از دوره کیومرث بود، بر صفحه روزگار نقش بست.[۲۹]

اقتصاد منطقه

منطقه به سبب مرزی بودن و قرار گرفتن جنگ ایران و عراق و جنگ با احزاب مخالف کرد و تبعیض‌های سیاسی و دور بودن از مرکز ایران از لحاظ صنایع پیشرفته پیشرفت چندانی ندارد. اما طی سال‌های اخیر مقدار کارخانه بزرگ و کوچک ساخته شده.[نیازمند منبع]

گلیم هرسین طرح عروسک

صنایع

عمده‌ترین صنایع پیشرفته منطقه عبارت‌اند از: صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد در کرمانشاه و کردستان و آذربایجان غربی، سیمان، شمش سازی طلا در قروه و تکاب،[۳۰] سدسازی و موادغذایی و ...

سازه‌های مهم دستی و سنتی کردستان عبارت‌اند از: فرش و قالی، گلیم بافی و گیوه بافی، موج بافی و ...

معادن

کردستان از نظر ذخایر معدنی بسیار غنی است و ذخایر طلای کشور و معادن بزرگ آهن و آلومینیوم و... دراین منطقه وجود دارد.[نیازمند منبع]

منطقه نفتی نفت شهر کرمانشاه

نفت و گاز

استان‌های ایلام و کرمانشاه داری ذخایر عظیم نفت وگاز هستند، که به به طور تقریبی ۱۵٪ تا ۱۳٪ ذخایر نفت وگاز اثبات شده ایران در این دو استان قرار دارد.[۳۱][۳۲]

گردشگری

کردستان در بخش کوهستانی و پر بارش ایران قرار دارد.[۳۳] همین امر سبب به وجود آمدن رودهای پرآب و طبیعت سرسبز حاشیه آن شده است. وجود آب در دیرباز مورد توجه مردمان باستان بوده است تا در آنجا سکونت گزینند. وجود آب و مهاجرت مادها به کردستان زمینه را برای تشکیل امپراطوری‌های بزرگ به وجود آورد که آثار آن همچنان در این دیار قابل مشاهده است. در کنار طبیعت دلنشین وجود بازارچه‌های مرزی از لحاظ جذب گردشگر اهمیت چند برابر دارد که سالانه میلیون‌ها توریسم را از سراسر کشور به شهرهای مرزی می‌کشاند و نقش مهمی در اقتصاد استان‌ها بازی می‌کند.[۳۴]

مناظر اطراف جاده سنندج، کامیاران.
وضعیت ثبت و نگهداری آثار باستانی کردستان ایران
استان شهر نام اثر وضعیت
کرمانشاه کرمانشاه سنگ نبشته بیستون ثبت جهانی و ثبت در فهرست آثار ملی ایران
کرمانشاه کرمانشاه طاق بستان در حال ثبت جهانی و ثبت در فهرست آثار ملی ایران
کرمانشاه کنگاور معبد آناهیتا در حال ثبت جهانی و ثبت در فهرست آثار ملی ایران
کرمانشاه پاوه غار قوری قلعه در حال ثبت جهانی و ثبت در فهرست آثار ملی طبیعی ایران
کرمانشاه روستای ریجاب روستای تاریخی وگردشگر ریجاب ثبت در فهرست آثار ملی طبیعی ایران
کردستان روستای هورامان روستای تاریخی وگردشگر هورامان ثبت در فهرست آثار ملی طبیعی ایران
کردستان مریوان دریاچه زریوار در حال ثبت جهانی و ثبت در فهرست آثار ملی طبیعی ایران
کردستان سقز غار کرفتو ثبت در فهرست آثار ملی طبیعی ایران
کردستان سقز تپه زیویه ثبت در فهرست آثار ملی طبیعی ایران
آذربایجان غربی مهاباد غارسهولان ثبت در فهرست آثار ملی ایران
آذربایجان غربی مهاباد فقرگاه ثبت در فهرست آثار ملی ایران
کرمانشاه سرپل ذهاب قلعه یزد گرد ثبت در فهرست آثار ملی ایران
آذربایجان غربی برادوست ارومیه دریاچه مارمیشو ثبت در فهرست آثار ملی طبیعی ایران
آذربایجان غربی سردشت آبشار شلماش ثبت در فهرست آثار ملی طبیعی ایران
آذربایجان غربی بوکان غار قلایچی ثبت در فهرست آثار ملی طبیعی ایران
آذربایجان غربی بوکان تپه قلایچی ثبت در فهرست آثار ملی ملی ایران
آذربایجان غربی تکاب تخت سلیمان ثبت جهانی و ثبت در فهرست آثار ملی ایران
ایلام ملکشاهی نقش‌برجسته گل گل ملکشاهی ثبت در فهرست آثار ملی ایران
اسامی رودهایی که از کردستان سر چشمه می‌گیرند
استان محل سرچشمه نام حوضه آبریز
کردستان چهل چشمه (اطراف سقز) قزل ازون (سفید رود) دریای خزر
کرمانشاه به هم پیوستن رودهای روانسر و پراو (رود سیمره) کرخه رود دجله
آذر بایجان غربی کوهستان‌های کردستان عراق، گذر از بانه ،سقز، بوکان سیمینه رود دریاچه ارومیه
کردستان کوهای چهل چشمه (اطراف سقز) زرینه رود رود دریاچه ارومیه
آذربایجان غربی (کردستان) ترکیه ارس دریاچه ارومیه
آذربایجان غربی دالامپر برده سور دریاچه ارومیه

احزاب سیاسی
 ترکیه
 عراق
 ایران
 سوریه
دیگران

رسانه‌ها

Milstar.jpg

این رسانه‌ها اغلب به دو زبان کردی و فارسی هستند که هدف آن‌ها بیشتر مخاطبان کرد تبار ایرانی است.

داخل ایران
خارج از ایران

مشاهیر کردتبار ایران

هنرمندان

بهمن قبادی ۲۰۰۹

شخصیت‌های تلویزیونی

شعرا و ادیبان

رحیم معین کرمانشاهی

علما

سیاست مداران

موسیقی

حسن زیرک
پهلوان موسی خمیس گرزدین وند پهلوان نامدار کرد ملکشاهی

ورزش

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ کندال، کردها، ترجمه ابراهیم یونسی ص۱۷۴
  2. ↑ The Kurds and Kurdistan: a selective and annotated bibliography By Lokman I. Meho، Page 1, ABC-CLIO, 1997
  3. ↑ ایرانشهر-جلد اول ۱۳۴۲- یونسکو- کمیسیون ملی یونسکو در ا یران ص۹۷
  4. ↑ بدلیسی، شرفنامه تاریخ مفصل کردستان، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1377، ص163
  5. ↑ محمد امین زکی بیگ، زبدهٔ تاریخ کرد و کردستان. تهران: انتشارات توس، ج 2، 1381. ص242.
  6. ↑ حقیقت رفیع، عبدالرفیع. فرهنگ تاریخی و جغرافیایی شهرستان‌های ایران. کومش، 1376. 
  7. ↑ Towfīq، ʿAŠĀYER.
  8. ↑ ک. توحدی، حرکت تاریخی کرد به خراسان، انتشارات توس و اسفند، ۱۳۶۶ و ۱۳۷۸
  9. ↑ "Ludwig Paul, "Kurdish Language" in Encyclopaedia Iranica" http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-language-i
  10. ↑ "Ludwig Paul, "Kurdish Language" in Encyclopaedia Iranica" http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-language-i Any attempt to study or describe the history of the Kurdish (Kd.) language(s) faces the problem that, from Old and Middle Iranian times, no predecessors of the Kurdish language are yet known; the extant Kurdish texts may be traced back to no earlier than the 16th century CE
  11. ↑ Mallory, J.P. (1989), In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology, and Myth, London: Thames & Hudson.
  12. ↑ Maria T. O'Shea, 2004, Trapped between the Map and Reality: Geography and Perceptions of Kurdistan p. 66 ff.
  13. ↑ Windfuhr, Gernot (1975), “Isoglosses: A Sketch on Persians and Parthians, Kurds and Medes”, Monumentum H.S. Nyberg II (Acta Iranica-5), Leiden: 457-471
  14. ↑ Lambton, A.K.S.. "Kirmāns̲h̲āh." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Brill Online, 2013. Reference. 23 May 2013 <http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/kirmanshah-SIM_4392>
  15. ↑ امیراحمدیان، بهرام. «تقسیمات کشوری». در دانشنامه جهان اسلام. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰ فوریه ۲۰۱۳. 
  16. ↑ Lambton, A.K.S.. "Kirmāns̲h̲āh." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Brill Online, 2013. Reference. 23 May 2013 <http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/kirmanshah-SIM_4392>
  17. ↑ سیسیل جی ادموندز: کردها، ترک‌ها، عرب‌ها ص ۱۳، ترجمه یونسی
  18. ↑ و. نیکیتین - کرد و کردستان ترجمه محمد قاضی - نشر درایت ۱۳۶۳. ص ۴۲–۵۱،
  19. ↑ کتابشناسی کسروی
  20. ↑ تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء علیهم الصلاه و السلام نویسنده:حمزه اصفهانی، حمزه بن حسن. ناشر: منشورات دار مکتبه الحیاه. متن: «کانت الفرس تسمی الدیلم الاکراد طبرستان کما کانت تسمی العرب اکراد سورستان»
  21. ↑ دانشنامه کوچک <
  22. ↑ زبانها و گویش‌های ایران. منبع: کتاب تاریخ زبان فارسی نویسنده: دکتر پرویز ناتل خانلری
  23. ↑ هوشمند، احسان: [file:///E:/کتاب%2047/کرد%20یا%20کردها%20مدخلی%20جامعه%20شناختی%20بر%20کردشناسی.pdf کرد یا کردها مدخلی جامعه‌شناختی بر کردشناسی]. منبع: نشریه گفتگو، شهریور ۱۳۸۳ شماره ۴۰.
  24. ↑ مقالهٔ مسیحیت در کردستان در دانشنامهٔ کردستانیکا
  25. ↑ مقالهٔ یهودیت در کردستان، نوشتهٔ دکتر م. ایزدی
  26. ↑ [۱]
  27. ↑ CIA - IRAN Teh World Factbook
  28. ↑ کیوان، نوروز در کردستان، ۵۹.
  29. ↑ کیوان، نوروز در کردستان، ۶۰ و ۶۱.
  30. ↑ http://www.Aryanews.com/Lct/fa-ir/News/20121218/20121218144704224.htm
  31. ↑ http://www.naftnews.net/view-12495.html
  32. ↑ http://ilam.irib.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=8567
  33. ↑ http://www.ostan-kd.ir/Default.aspx?TabId=93
  34. ↑ http://www3.sanandaj.irna.ir/fa/News/80641257/فرهنگی/بناهای_تاریخی_کردستان_به_بخش_خصوصی_واگذار_می_شود
  35. ↑ [۲]
  36. ↑ [۳]
  37. ↑ [۴]
  38. ↑ http://www.islahweb.org
  39. ↑ pazadik.org/
  40. ↑ http://www.jjtvn.ir/display_full.aspx?data_id=25542
  41. ↑ http://www.takmaran.ir/fa/home
  42. ↑ http://rasekhoon.net/mashahir/Show-904328.aspx
  43. ↑ http:[//www.news.gooya.com/politics/archives/2009/08/092696.php
  44. ↑ http://www.hamshahrionline.ir/details/199388
  45. ↑ http://www.shora-gc.ir/Portal/Home/ShowPage.aspx?...ID...
  46. ↑ http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=30448
  47. ↑ http://rajanews.com/Detail.asp?id=163343
  48. ↑ http://www3.kermanshah.irna.ir/fa/News/80676165/ورزشی/والیبالیست_کرمانشاهی_به_اردوی_تیم_ملی_امید_ایران_دعوت_شد

پیوند به بیرون

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ بخش‌های کردنشین ایران موجود است.
Kurdish-inhabited area by CIA (1992).jpg
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=بخش‌های_کردنشین_ایران&oldid=18360073»