اعتیاد در ایران

اراضی کشت تریاک

یک بی‌خانمان در نیشابور، خراسان؛ احتمالاً به اعتیاد دچار است.

اعتیاد در ایران موضوعیست که سالها مورد توجه دولت و کارشناسان بوده است. طبق آمار رسمی ۱۳۹۲ش و به گفتهٔ رسول خضری، حداقل ۱۰ میلیون نفر از ۷۵٬۱ میلیون نفر از مردم ایران (۱۳ درصد)، معتاد موادِّ مخدّر اند.

تاریخچه

مصرف مواد مخدر در ایران از دورهٔ صفوی و با رواج یافتن کشت خشخاش شایع شده است. تا زمان پادشاهی شاه طهماسب، مصرف بنگ، تریاک، و حشیش در ایران به‌عنوان یک هنجار پذیرفته شده بوده است و در میان مردم، در قهوه‌خانه‌ها و در دربار صفوی رواج داشته است. پس از شاه طهماسب، شاه عباس دست به اقداماتی برای محدود کردن مصرف تریاک در ایران زد و در ۱۰۰۵ هجری قمری فرمان ترک تریاک را صادر کرد. با این وجود کشت خشخاش در آن زمان هم در ایران انجام می‌شده است.

در دورهٔ قاجار تولید و مصرف مواد مخدر در ایران افزایش یافت و حکومت هم از آن حمایت می‌کرده است. کشت خشخاش در ۱۸ استان ایران انجام می‌شده است و هفت نوع تریاک در ایران وجود داشته است. در زمان ناصرالدین شاه اعتیاد به‌عنوان یک پدیده در ایران وجود داشته است. در همان زمان صادرات تریاک یکی از منابع درآمدهای ارزی ایران بوده است. با وجود آن‌که در دورهٔ صفوی تریاک بیشتر به صورت خوراکی مصرف می‌شده است، تریاک‌کشی به شیوهٔ امروزی در دورهٔ قاجار شکل گرفته است. پس از پیروزی انقلاب مشروطه در سال ۱۳۲۴ قمری، حکومت ایران برای مبارزه با مواد مخدر، زیر فشارهای داخلی و خارجی قرار گرفت. در نتیجه «قانون تحدید تریاک» به تصویب مجلس شورای ملی رسید؛ ولی به دلیل وابستگی حکومت به درآمدهای ناشی از فروش مواد مخدر، مبارزه با مواد مخدر با جدیت انجام نمی‌شده است.

کشت و فروش تریاک توسط حکومت تا سال ۱۳۲۰ خورشیدی و خروج رضا شاه از ایران ادامه داشته است. در سال ۱۳۳۱ خورشیدی «قانون منع تهیه و خرید و فروش و مصرف نوشابه‌های الکلی و تریاک و مشتقات آن» توسط مجلس شورای ملی تصویب شد. دولت در سال ۱۳۲۴ خورشیدی «لایحهٔ منع کشت خشخاش» را به مجلس شورای ملی ارائه کرد که در همان سال تصویب گردید. این قانون علاوه بر منع کشت خشخاش معتادان را ملزم می‌کرد در مدت شش ماه اقدام به ترک مصرف مواد مخدر کنند. در سال ۱۳۴۷ خورشیدی، دولت «قانون کشت محدود خشخاش و صدور تریاک» را به تصویب مجلس رساند.

پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، قوانین کیفری برای مبارزه با مواد مخدر تصویب گشت و کشت خشخاش در ایران متوقف شد. در حال حاضر قاچاق مواد مخدر در ایران، می‌تواند منجر به اعدام گردد. به‌گفتهٔ مجید محمدی، جامعه‌شناس، قانونی کردن مواد مخدرِ غیر صنعتی، یک راه‌حل برای کنترل مصرف مواد مخدر در ایران است. به این معنی که فروش مواد مخدر به هر شخص، به میزان معینی محدود گردد.

مواد مصرفی

مواد مورد استفاده متعدد در ایران شامل تریاک و مشتقات آن همچون هروئین و همین‌طور حشیش می‌شود. همچنین مواد صنعتی مانند شیشه و کراک به علت قیمت پایین‌ترشان نسبت به مواد سنتی، در ایران شایع شده‌است. تریاک برعکس هروئین و حشیش مورد تحریم روحانیون شیعه قرار ندارد.

تعداد افراد معتاد

برخی منابع تعداد معتادان تمام وقت در ایران را یک میلیون و دویست هزار نفر، و برخی منابع تا دو میلیون نفر ذکر کرده‌اند.

در پژوهش «زمینه‌یابی اعتیاد» که توسط دفتر مطالعات فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال تحصیلی ۸۲–۱۳۸۱ روی نمونه‌ای متشکل از ۵٬۳۲۱ دانشجو در ۲۱ دانشگاه تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صورت گرفت، ۵۸۶ نفر یعنی حدود ۱۱ درصد دانشجویان بصورت حرفه‌ای از از مواد مخدر استفاده می‌کردند.

همجوار بودن اراضی کشت تریاک در افغانستان با خاک ایران تأثیر محسوسی بر میزان و آمار اعتیاد در ایران داشته است.

پیوند به بیرون

• محمدی، مجید. «چهار روند مخرب در تحولات اعتیاد در جامعهٔ ایران». رادیوفردا، ۱۹ تیر ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۹ تیر ۱۳۹۲.