ابوالحسن بنی‌صدر

«بنی‌صدر» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، بنی‌صدر (ابهام‌زدایی) را مشاهده کنید.

سید ابوالحسن بنی‌صدر
اولین رئیس‌جمهور ایران
مشغول به کار ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ – ۱ تیر ۱۳۶۰
نخست‌وزیر	محمدعلی رجایی
رهبر	سید روح‌الله خمینی
پیش از	محمدعلی رجایی
رئیس حکومت ایران به عنوان رئیس شورای انقلاب اسلامی ایران
مشغول به کار ۱۸ بهمن ۱۳۵۸ – ۲۰ مرداد ۱۳۵۹
پس از	سید محمد بهشتی
پیش از	محمدعلی رجایی (به عنوان نخست‌وزیر)
وزیر امور خارجه سرپرست
مشغول به کار ۲۱ آبان ۱۳۵۸ – ۸ آذر ۱۳۵۸
پس از	ابراهیم یزدی
پیش از	صادق قطب‌زاده
وزیر امور اقتصادی و دارایی
مشغول به کار ۲۶ آبان ۱۳۵۸ – ۲۱ بهمن ۱۳۵۸
پس از	علی اردلان
پیش از	رضا سلیمی (سرپرست)
نماینده مجلس خبرگان قانون اساسی
مشغول به کار ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ – ۲۴ آبان ۱۳۵۸
حوزه انتخاباتی	استان تهران
اکثریت	۱٬۷۵۲٬۸۱۶ (۶۹٫۴٪)
اطلاعات شخص
زاده	۲ فروردین ۱۳۱۲ (۸۵ سال) باغچه، استان همدان، ایران
حزب سیاسی	مستقل
دیگرعضویت‌های سیاسی	شورای ملی مقاومت ایران (۱۳۶۰–۱۳۶۲) دفتر هماهنگی همکاری‌های مردم با رئیس‌جمهور (۱۳۵۹–۱۳۶۰) جبهه ملی ایران (دهه ۴۰)
همسر(ان)	عذرا حسینی
فرزندان	دو دختر و یک پسر
مذهب	اسلام (شیعه)
امضا
وبگاه	وبگاه رسمی

ابوالحسن بنی‌صدر (متولد ۲ فروردین ۱۳۱۲) سیاستمدار و اقتصاددان اهل ایران است که یک سال پس از انقلاب سال ۱۳۵۷، به عنوان نخستین رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی انتخاب شد. به سمت فرماندهی کل قوا و ریاست شورای انقلاب رسید. بنی‌صدر با تثبیت قدرت روحانیون حزب جمهوری اسلامی و نهادهای انقلابی زیر نظر آنان مخالف بود و دوران ریاست جمهوری او با تنشهای بسیار و رویدادهایی چون انقلاب فرهنگی و حمله عراق به ایران همراه شد. او که در استفاده از اختیارات خویش و حمایت رو به افول خمینی، برای مبارزه با رقبایش ناکام ماند، در خرداد ۱۳۶۰، توسط مجلس شورای ملی (در حال حاضر مجلس شورای اسلامی) از مقام خویش عزل گردید. پیرو آن، بنی‌صدر به همراه مسعود رجوی مرد شماره یک سازمان مجاهدین خلق از ایران خارج شد و در فرانسه به همراه مسعود رجوی با تشکیل شورای ملی مقاومت به مخالفت خود با حکومت ایران پرداخت وی در سال ۱۳۶۲ پس از حضور مجاهدین در عراق و در پی اعتراض به این خط مشی از این شورا جدا شد.

زندگی

ابوالحسن بنی‌صدر پس از فارغ‌التحصیلی در سال ۱۳۳۸

بنی‌صدر در استان همدان به دنیا آمد. پدرش نصرالله بنی‌صدر زاده روستای باغچه از توابع شهرستان کبودراهنگ و از روحانیون با نفوذ همدان بود که با روح‌الله خمینی نیز ارتباط دوستانه‌ای داشت. او در دانشگاه تهران، در رشته‌های اقتصاد و حقوق اسلامی تحصیل کرد و چهار سال در مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی فعالیت نمود.

بنی‌صدر در سال ۱۳۴۰ با عذرا حسینی ازدواج کرد که حاصل آن، دو دختر و یک پسر است.

بنی صدر نماینده دانشجویان دانشکده حقوق دانشگاه تهران در کنگره جبهه ملی ایران در سال ۱۳۴۱ و مسوول سازمان دانشجویان جبهه ملی در دانشگاه تهران بود.

بنی‌صدر رهبری گروه کوچکی از دانشجویان مخالف شاه را به‌عهده داشت و دو بار به خاطر فعالیت‌های سیاسی دستگیر و روانه زندان شد. پس از مجروح شدن در قیامی ناموفق علیه حکومت در خرداد ۱۳۴۲، او کشور را ترک کرد و عازم فرانسه شد. بنی‌صدر و همچنین حسن حبیبی (معاون اول پیشین برخی از رؤسای جمهور ایران) که از شاگردان احسان نراقی، نظریه‌پرداز، محقق و یکی از مؤسسان بنیاد فرهنگ ایران زیر ریاست عالیه فرح پهلوی بودند به همت نراقی برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند. او از سوربن دکترا گرفت و بعدها در آن به تدریس پرداخت. او به زبان‌های عربی و فرانسوی تسلط دارد.

بنی صدر در دهه هفتاد میلادی و سال‌های پیش از پیروزی انقلاب، به عنوان یک ناسیونالیست و اسلامگرای پرشور و اقتصاددان انقلابی با ایراد سخنرانی و چاپ و انتشار مقالات و کتب تألیفی خود، به مبارزه با حکومت شاه می‌پرداخت. به عقیده هاشمی رفسنجانی، در طی این سال‌ها بنی‌صدر که نزدیکی بیشتری با جبهه ملی احساس می‌کرد و خود را تئوریسین انقلاب می‌دانست همواره درگیر رقابت با صادق قطب‌زاده (که او نیز در پاریس اقامت داشت) بود. قطب‌زاده نزدیکی فکری بیشتری با نهضت آزادی ایران داشت و به همین لحاظ بیشتر مورد تأیید مبارزین اسلامی بود. در سال ۵۷ و اندکی پیش از پیروزی انقلاب، با ورود روح‌الله خمینی به پاریس، او از معدود کسانی بود که در فرودگاه به استقبال او آمدند و سپس به جمع همراهان او پیوست. پس از ناآرامی‌ها و آشوبهای داخلی که سبب رفتن شاه از ایران شد، این دو در تاریخ ۱۲ بهمن سال ۱۳۵۷ با پرواز ایرفرانس به کشور بازگشتند.

بنی‌صدر، مهدی بازرگان و روح‌الله خمینی در آستانه پیروزی انقلاب در ایران.

ابتدای پیروزی انقلاب

بنی صدر در کنار احمد خمینی، به هنگام جشن پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری

ابوالحسن بنی صدر در کنار روح‌الله موسوی خمینی. خمینی حکم ریاست جمهوری بنی صدر را در بیمارستان قلب، نوشت و به او داد.

نوشتار اصلی: انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۵۸)

بنی صدر تنها سه روز بعد از ورود به ایران سخنرانی‌های خود را در دانشگاه شریف آغاز کرد. این جلسات و سخنرانی‌ها به مدت ده روز یعنی تا زمان پیروزی انقلاب طول کشید. به محض ورود به ایران و با موافقت روح‌الله خمینی بنی صدر عضو شورای انقلاب شد، ولی حاضر به همکاری با دولت موقت نشد و مهدی بازرگان نیز پذیرای این پیشنهاد نبود.

در این دوره نقد دولت موقت جزو برنامه‌ها و مقالات بنی صدر بود. وی در یک سخنرانی جنجالی دولت موقت را مورد خطاب قرار داد و آن را به ضعف، عدم توانایی ایجاد تغییرات در دستگاه حکومتی، سهل انگاری و سستی در قضیهٔ کردستان متهم ساخت.

بعد از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، خمینی که عهده‌دار کنترل کشور بود، دولت موقت را به کار گمارد و بنی صدر را ابتدا در ماه تیر ۵۸ به معاونت وزارت اقتصاد و دارایی و سپس در ماه آبان به سمت وزیر اقتصاد و دارایی منصوب کرد. بنی صدر همچنین از ابتدای بهار ۱۳۵۸ به عضویت شورای انقلاب درآمد و تا خاتمهٔ عملکرد شورای انقلاب در تیر ۱۳۵۹ به عضویت خود در این شورا ادامه داد. عمده فعالیت‌های این شورا به صورت مخفی صورت می‌گرفت. با بروز بحران گروگانگیری کارکنان سفارت آمریکا در تهران، به یکی از مخالفین اصلی آن تبدیل شد.

مدتی بعد از استعفای دولت موقت مهدی بازرگان، او با حمایت جامعه روحانیت مبارز برای انتخابات ریاست جمهوری کاندید شد و در پنجم بهمن ماه ۱۳۵۸ با به دست آوردن حدود یازده میلیون رای به عنوان اولین رئیس‌جمهور تاریخ ایران انتخاب گشت.

او در این انتخابات، ۷۶ درصد آرا را کسب کرد. رقبای وی در این انتخابات، حسن حبیبی، احمد مدنی، صادق طباطبایی، داریوش فروهر، صادق قطب‌زاده، کاظم سامی، محمد مکری، حسن غفوری‌فرد و حسن آیت بودند و تعداد آرای این افراد مجموعاً بیست و سه درصد شد.

آرای ماخوذه در انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۵۸)

نوشتار اصلی: انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۵۸)

پوستر تبلیغاتی برای بنی‌صدر با شعار عدالت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی

• کل آرا و اخذ شده در داخل و خارج از کشور ۱۴٫۱۴۶٫۶۲۲ رأی
• ابوالحسن بنی‌صدر رأی ۱۰٫۷۰۹٫۳۳۰
• سید احمد مدنی رأی ۲٫۲۲۴٫۵۵۴
• حسن حبیبی رأی ۶۷۴٫۸۵۹
• داریوش فروهر رأی ۱۳۳٫۴۷۸
• صادق طباطبایی رأی ۱۱۴٫۷۷۶
• کاظم سامی رأی ۸۹٫۲۲۰
• صادق قطب زاده رأی ۴۸٫۵۴۷
• بقیه کاندیداها رأی ۲٫۱۱۰

سرپرست وزارت کشور در زمان برگزاری انتخابات هاشمی رفسنجانی بود.

دوران ریاست جمهوری

نوشتار اصلی: دولت نخست جمهوری اسلامی ایران

• تنفیذ ریاست جمهوری

دو کودک که برای تبلیغ نامزدی بنی‌صدر در اولین انتخابات ریاست جمهوری ایران، عکسی از وی را در دست دارند.

بنی‌صدر پس از احراز پست ریاست جمهوری، اهدافی چون دوباره‌سازی مراکز قدرت، از دور خارج کردن تدریجی سپاه پاسداران، دادگاه‌های انقلاب و کمیته‌ها و ادغام آن‌ها در سایر سازمان‌های دولتی، کاستن نفوذ روحانیون و همچنین ایجاد طرحی برای توسعه اقتصادی کشور را در دستور کار خود قرار داد بود. روح‌الله خمینی به بنی‌صدر اجازه داد تا پیش از تشکیل مجلس، در ماه بهمن ۱۳۵۸ و با ادای سوگند، حکم ریاست جمهوری خویش را دریافت کند و در مراسم تنفیذ طی سخنان کوتاهی از وی خواست تا مابین قبل از ریاست جمهور و بعد از ریاست‏‎ ‎‏جمهور در اخلاق روحی وی تفاوتی نباشد.

• ریاست شورای انقلاب و فرماندهی کل قوا

بنی صدر همچنین یک ماه پس از پیروزی در انتخابات، با حکم خمینی به ریاست شورای انقلاب که هیئت سیاست‌گذار و نظریه‌پرداز ایران محسوب می‌شد، منصوب گشت. خمینی همچنین به منظور تثبیت موقعیت او، سمت فرماندهی کل قوا را نیز به او محول کرد. با این حال کوشش بنی‌صدر در جهت متمرکزتر کردن قدرت در دست خویش و مسئله وجود مراکز چندگانه قدرت، او را مانند نخست‌وزیر پیشین مهدی بازرگان، در رویارویی با روحانیون حزب جمهوری اسلامی چون سید علی خامنه‌ای و اکبر هاشمی رفسنجانی قرار داد که می‌کوشیدند تا او را عاملی تشریفاتی و بی‌نفوذ جلوه دهند.

این منازعات، بر فضای سیاسی کشور در دوران ریاست جمهوری او تأثیر بسیار نهاد. بنی‌صدر در انحلال دادگاه‌های انقلاب، سپاه پاسداران و کمیته‌ها و همچنین تحت کنترل درآوردن قوه قضائیه و رادیو و تلویزیون شکست خورد. خمینی شخصاً، مقام ریاست دیوان عالی کشور را به سید محمد حسین بهشتی و دادستانی کل را به موسوی اردبیلی که از اعضای بلندپایه حزب جمهوری اسلامی بودند، محول نموده بود.

• انتخابات اولین دوره مجلس

ابوالحسن بنی‌صدر در حال سوگند یاد کردن در مجلس شورای ملی

نخستین انتخابات مجلس پس از انقلاب در روز ۲۴ اسفند ۵۸ (و دور دوم آن ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹) در میان اتهاماتی مبنی بر وجود تقلب در آن، برگزار شد. با اعلام نتایج رسمی انتخابات، نامزدهای حزب جمهوری اسلامی، ۱۳۰ کرسی از مجموع ۲۴۱ کرسی را در حالی از آن خود نمودند که انتخابات در همه ۲۷۰ حوزه تکمیل نشده بود. نامزدهای مورد حمایت بنی‌صدر و نهضت آزادی ایران بازرگان نیز هرکدام تعدادی اندک از کرسی‌ها را به دست آوردند. احزاب چپ چون مجاهدین خلق، فدائیان خلق و حزب توده هیچ کرسی‌ای از مجلس را به دست نیاوردند. تسلط حزب جمهوری اسلامی بر مجلس زمانی که مدارک و اعتبارنامه‌های نمایندگان جبهه ملی و مناطق کرد زبان یا نمایندگان مستقل رد شدند بیشتر شد. هاشمی رفسنجانی نیز از اعضای مؤسس حزب جمهوری اسلامی سخنگوی مجلس شد.

• انقلاب فرهنگی

بنی‌صدر در حال بوسیدن دست آیت‌الله خمینی در بیمارستان قلب تهران (مراسم تنفیذ)

در اواخر فروردین ماه سال ۱۳۵۹ شورای انقلاب با تأیید خمینی و با هدف تصفیه دانشگاه‌ها از استادان و دانشجویان دگراندیش، به گروه‌های سیاسی منتقد نیروهای مذهبی حاکم در جمهوری اسلامی که عمدتاً خاستگاه دانشجویی داشته و دانشگاه را فضای امن سیاسی و کانون فعالیت‌های خود به‌شمار می‌آوردند، مهلتی سه روزه داد تا دفاتر خود را تخلیه کنند. در طی این روزها درگیری و خشونت در دانشگاه‌های ایران به ویژه در دانشگاه تهران به اوج خود رسیده و چند تن کشته و صدها نفر مجروح شده و این سرآغاز رویدادی شد که ازآن به عنوان «انقلاب فرهنگی ایران» یاد می‌شود. بنی‌صدر که آن هنگام از حامیان اصلی انقلاب فرهنگی بود و نیروهای چپ، اصلی‌ترین منتقدان وی محسوب می‌شدند، صبح روز دوم اردیبهشت همراه با انبوهی از مردم تهران به دانشگاه تهران رفت و با سخنرانی خود مصوبه شورای انقلاب را ابلاغ نموده و بر ضرورت انقلاب فرهنگی تأکید کرد. بنی‌صدر گمان می‌کرد توانایی کنترل و هدایت کردن انقلاب فرهنگی را دارد اما هدایت آن به دست حامیان روح‌الله خمینی افتاد.

• انتخاب نخست‌وزیر

خبر توقیف روزنامه انقلاب اسلامی با صاحب امتیازی و مدیر مسئولی ابوالحسن بنی‌صدر

مجلس شورای اسلامی که اکثریت آن را اعضای حزب جمهوری اسلامی تشکیل می‌داد، اولین شخصی که بنی صدر برای نخست‌وزیری انتخاب کرده بود را نپذیرفت.
در ۲۹ تیر ۱۳۵۹ طی یک سخنرانی سید روح‌الله خمینی اعلام می‌کند که: «این اشخاصی که انقلابی نیستند باید در راس وزارتخانه‌ها نباشند؛ و آقای بنی‌صدر باید امثال این‌ها را معرفی به مجلس نکند و اگر کرد، مجلس رد بکند و هیچ اعتنا نکند.» این کشمکش حدود یک ماه ادامه یافت و مجلس مجدد کاندیداهای بنی‌صدر شامل حسن حبیبی، محمدعلی رجایی، غروی، موسی کلانتری و حتی مصطفی میرسلیم از اعضای حزب جمهوری را برای احراز پست نخست‌وزیری نپذیرفت. بنی‌صدر که از عدم اقبال مجلس به این گزینه‌ها آگاه بود، در اول مرداد ازسید احمد خمینی به عنوان گزینه نخست‌وزیری نام برد و این موضوع با مخالفت آیت الله خمینی مواجه شد. پس از آن کمیته‌ای مشترک بین مجلس و دولت تشکیل شد و این هیئت ۳ نفر را به مجلس معرفی کرد. در جلسه غیر علنی هم با رای‌گیری محمدعلی رجایی به عنوان نخست‌وزیر معرفی شد. در ۱۸ مرداد رجایی با ۱۵۳ رای موافق، ۲۴ مخالف و ۱۹ ممتنع نخست‌وزیر شد. حزب جمهوری، محمدعلی رجایی، یک معلم سابق مدرسه خیابانی را با حمایت بهشتی معرفی نمود و بر آن پافشاری کرد. سرانجام دو ماه پس از انتخابات مجلس، بنی‌صدر از سر اجبار، رجایی را که مورد تأیید او نبود در مرداد ۱۳۵۹ به سمت نخست‌وزیری دولت خویش انتخاب کرد اما بنی‌صدر با سه نفر که توسط رجایی برای کابینه نامزد شده بودند شامل موسوی به عنوان وزیر امور خارجه به دلیل «خودسر» بودن، دکتر محسن نوربخش به عنوان وزیر اقتصاد و بهزاد نبوی به عنوان وزیر امور اجرایی به دلیل چپ‌گرا و عضو سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی بودن که امروزه گروه اصلاح طلب را هدایت می‌کند مخالفت کرد. پس از مذاکرات بسیار، نهایتاً نبوی توسط بنی‌صدر پذیرفته شد و نوربخش به عنوان قائم مقام وزیر اقتصاد منصوب شد.

بنی‌صدر (چپ) سوار بر موتور در جبهه جنگ ایران و عراق

در اواخر ماه شهریور همان سال، عراق به خاک ایران یورش برد که آتش جنگی هشت ساله بین این دو کشور را برافروخت. او در ابتدای جنگ به سیاستهایی معتقد بود که موجب مخالفت حزب جمهوری اسلامی و مجلس و روحانیونی که پیشتر از او حمایت کرده بودند، شد. حزب، روزنامه جمهوری اسلامی را منتشر می‌کرد و بنی صدر شروع به انتشار روزنامه انقلاب اسلامی نمود.

در نهم ماه آبان، بنی‌صدر طی نامه‌ای رسمی به خمینی، وزیران کابینه نخست‌وزیر را که بی‌کفایت خطاب کرده بود، تهدیدی بزرگ‌تر از تجاوز عراق به خاک کشور خواند. وی همچنین در این نامه از نادیده گرفتن هشدارهایش درمورد وخیم‌تر شدن اوضاع اقتصادی و پافشاریهایش مبنی بر نیاز به سازماندهی مجدد نیروهای مسلح، گله کرد. این نامه و همچنین مخالفتهای او در گروگان‌گیری اعضای سفارت آمریکا در تهران، خشم مجلس وقت (که اکثریت آن از اعضای حزب جمهوری اسلامی تشکیل می‌شد) را برانگیخت.

بنی صدر در ۱۴ اسفند ۱۳۵۹ در دانشگاه تهران سخنرانی کرد و از وجود شکنجه در زندان‌های ایران خبر داد. این سخنرانی باعث جنجال‌های زیادی در فضای سیاسی ایران شد. او در ماه‌های آغازین سال ۱۳۶۰ دیگر از حمایت خمینی برخوردار نبود. در اوایل خرداد ماه، خمینی بدون نام بردن از بنی صدر، او را تقبیح کرد و شخصی خواند که خویش را بالاتر از قانون می‌بیند و به مصوبات مجلس بی اعتنا است. چند روز بعد روزنامه انقلاب اسلامی توقیف شد و خمینی بنی‌صدر را از سمت فرماندهی کل قوا برکنار کرد. هم‌زمان نیروهای حزب‌اللهی به خیابان‌ها آمده و خواستار اعدام بنی صدر شدند. بنی صدر از آنجاکه به تنهایی توان مقابله با مخالفانش را نداشت و پیشتر هیچگاه به ایجاد یک حزب اقدام نکرده و با هیچ حزبی نیز ائتلاف ننموده بود، با سازمان مجاهدین خلق که سازمانی منتقد حکومت وقت و دارای تشکیلاتی سازمان یافته و مسلح بود، متحد شد. مجاهدین خلق نیز در پی تعارضات شدید با حکومت، از بنی‌صدر حمایت کرده و در تاریخ ۲۹ خرداد ۱۳۶۰، مسعود رجوی رهبر این سازمان به همراه بنی صدر که در خفا به سر می‌برد، مردم را به قیام فراخواندند و از هوادارانشان خواستند تا علیه حکومت در خیابان‌ها حضور یابند.

صحنه‌ای از رویدادهای ۳۰ خرداد ۱۳۶۰

یک روز پس از آن در ۳۰ خرداد ۱۳۶۰، تظاهرات بزرگی در شهرهای مختلف کشور نظیر تهران، آمل، اصفهان، تبریز، شیراز، مشهد، اهواز، اراک، زاهدان، سنندج، همدان، بندرعباس و ارومیه به راه افتاد، چنان‌که درتهران حدود پانصد هزار نفر با سازماندهی مجاهدین خلق، در خیابان‌ها به سردادن شعار، اعتراض و درگیری با نیروهای حزب‌اللهی پرداختند. حکومت نیز با اعلام خمینی و دیگر روحانیون حامی او به سرعت عکس‌العمل نشان داد، چنان‌که تنها در اطراف دانشگاه تهران حدود ۵۰ نفر کشته، ۲۰۰ نفر مجروح و ۱۰۰۰ نفر دستگیر شدند. چندین نفر از دستگیرشدگان از جمله چند دختر نوجوان، در آن روز بدون محاکمه اعدام شدند.

برکناری از ریاست جمهوری

روزنامه جمهوری اسلامی پس از عزل بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا

نوشتار اصلی: عزل بنی‌صدر

فرایند بررسی کفایت سیاسی رئیس‌جمهور در غیاب وی از ۲۰ خرداد ۱۳۶۰ آغاز شد و تا ۳۱ خرداد همان سال به طول انجامید، در این روز مجلس شورای اسلامی با اکثریت ۱۷۷ نفر در مقابل ۱۲ رای ممتنع و یک رای مخالف رأی بر عدم کفایت بنی‌صدر داد. مهدی بازرگان، ابراهیم یزدی، یدالله سحابی، احمد سلامتیان، علی گلزاده غفوری، اعظم طالقانی، حسین انصاری‌راد، احمد صدر حاج سیدجوادی، عزت‌الله سحابی، علی‌اکبر معین‌فر، احمد غضنفرپور، سید محمدمهدی جعفری، محمد مجتهد شبستری و هاشم صباغیان از جمله نمایندگانی بودند که در جلسه عدم کفایت رئیس‌جمهور حضور نیافتند. عزت‌الله سحابی با برکناری بنی صدر مخالفت کرد و علیه علی خامنه‌ای از مخالفان بنی صدر در مجلس سخنرانی کرد. سپس نمایندگان موافق برکناری رئیس جمهور از جمله حسن آیت، سید علی خامنه ای، موسوی خوئینی‌ها، عبدالحمید دیالمه ، محمد رشیدیان، فؤاد کریمی و محمد یزدی ضمن پاسخگویی به اظهارات طرفداران بنی صدر به تشریح دلایل عدم کفایت سیاسی وی پرداختند. حکم مجلس یک روز بعد به امضای خمینی که از همراهی بنی‌صدر با مجاهدین خلق برآشفته بود، رسید.

حوادث پس از برکناری از ریاست جمهوری و خروج از کشور

در روز هفتم تیر ۱۳۶۰ در حالی که در دفتر حزب جمهوری اسلامی، اجلاسی از سران آن در حال برگزاری بود، بمب قدرتمندی منفجر شده و بیش از هفتاد تن از مقامات بلندپایه حکومتی از جمله محمد بهشتی (دبیرکل حزب و رئیس دیوان عالی کشور)، ۴ تن از وزرای کابینه دولت و ۲۷ نماینده مجلس کشته شدند. جمهوری اسلامی، مجاهدین خلق را که پس از حوادث خشونت‌آمیز سی‌ام خرداد ماه، اعلان مبارزه مسلحانه علیه حکومت نموده بود، عامل این اقدامات اعلام کرد و در پی آن سرکوبی شدیدی شامل اعدام هزاران تن از هواداران مجاهدین از سوی حکومت روی داد.

دوم مرداد ۱۳۶۰، دومین انتخابات ریاست جمهوری برگزار گردید و محمدعلی رجایی با به دست آوردن بیش از ۱۳ میلیون رأی دومین رئیس‌جمهور ایران شد. میزان مشارکت در این دوره ۶۴٫۲ درصد بود. او دبیرکل جدید حزب جمهوری اسلامی، محمدجواد باهنر را به مقام نخست‌وزیری خویش برگزید.

بنی صدر و مسعود رجوی که قیام مورد انتظار آنان که منجر به سرنگونی حکومت شود، رخ نداد، در ساعت ۲۲:۴۵ سه‌شنبه ۶ مرداد ۱۳۶۰، از فرودگاه مهرآباد و با هواپیمایی که بهزاد معزی هدایت آن را برعهده داشت از ایران گریخته و با عبور از کشورهای ترکیه، قبرس، یونان و شمال ایتالیا، در یک فرودگاه نظامی واقع در حومه پاریس به زمین نشستند. معزی پیشتر نیز هدایت هواپیمای شاه را به قصد مراکش بر عهده داشت. فردای آن روز کانال دو تلویزیون فرانسه بنی‌صدر را نشان داد در حالی که سبیلش را تراشیده و در کنار مسعود رجوی، سلامتیان و سرهنگ معزی ایستاده بود. رجوی و بنی صدر به همراه برخی گروه‌های دیگر، شورای ملی مقاومت ایران را برای مبارزه با حکومت جمهوری اسلامی تشکیل دادند.

هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود اشاره کرده که در ابتدا نسبت به فرار بنی‌صدر، تعمداً ممانعتی از سوی دستگاه‌های امنیتی، صورت نپذیرفته بود.

در رسانه‌های ایران عکسی از بنی صدر با پوشش زنانه و ابرو برداشته منتشر شد. ولی گزارشگر نیویورک تایمز که بعد از فرار بنی صدر در پاریس با او ملاقات کرد گزارش داد که بنی صدر اقدام به برداشتن ابروهایش نکرده و این شایعه را مردود دانست. نشریه ایران نیوز چاپ آمریکا وابسته به ایرانیان سلطنت طلب مقیم ایالت کالیفرنیا همان ایام گزارشی از نحوه فرار بنی صدر نوشت در بخشی از این گزارش به تراشیدن سبیل و زیر ابرو برداشتن و موهای رنگ‌شده بنی صدر اشاره شده‌است. دو ماه پس از حادثه بمب‌گذاری ماه تیر، در انفجار مهیب دیگری در دفتر ریاست‌جمهوری به تاریخ ۸ شهریور، رجایی و باهنر کشته شدند و حوادث خشونت‌آمیز دیگر در آن سال ادامه یافت. برآورد اشتباه مجاهدین خلق از میزان آسیب‌پذیری حکومت و اقدامات مسلحانه آنان نهایتاً بر قدرت حامیان خمینی افزود، به‌طوری‌که تمامی مراکز تصمیم‌گیری در اختیار آنان قرار گرفته و فضای سیاسی کشور بسته شد. بدین ترتیب، همه گروه‌های سیاسی، جز آنهایی که در ردیف نیروهای «مکتبی» قرار داشتند، از میدان خارج شدند.

در پی اقدامات مجاهدین خلق در حمایت از عراق در جریان جنگ این کشور با ایران، در سال ۱۹۸۴ میلادی، بنی صدر از شورای ملی مقاومت خارج شد.

بنی‌صدر در دادگاهی که برای واقعه ترور میکونوس در آلمان تشکیل شد و مقامات عالی نظام جمهوری اسلامی را به دست داشتن در ترور رهبران مخالف کُرد متهم کرد، علیه نظام جمهوری اسلامی شهادت داد. او اکنون در ورسای، شهری در حومه پاریس، تحت مراقبت امنیتی دولت فرانسه اقامت دارد و به انتشار منظم هفته‌نامه «انقلاب اسلامی در هجرت» پرداخته‌است.

شهادت در دادگاه میکونوس

بنی‌صدر در کنفرانسی در ونیز در سال ۲۰۰۹

پس از ترور رهبران حزب دموکرات کردستان در رستوران میکونوس برلین که به ترور میکونوس معروف شد. بنی صدر در دادگاه متهمان این ترور حاضر شد و شهادت داد این ترور به فرمان سیدعلی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران و با امضای اکبر هاشمی رفسنجانی صورت گرفته‌است. دادگاه رسیدگی به پروندهٔ میکونوس ۵ سال طول کشید و در پایان، دادگاه کاظم دارابی و سه لبنانی به نام عباس رایل، یوسف امین و محمد عطریس را به عنوان عاملان این جنایت محکوم کرد. دادگاه برلین همچنین شماری از رهبران بلندپایه جمهوری اسلامی را به عنوان آمران این فاجعه مجرم شناخت.

دیدگاه‌ها

• بنی‌صدر معتقد است روح‌الله خمینی فرهمند نبوده و دانش و درایت لازم برای اداره کشور را نداشت.
• وی مخالف نظریه ولایت فقیه است و آن را مشابه دستگاه پاپ دانسته‌است.
• وی انفجار در دفتر حزب جمهوری اسلامی را کار مجاهدین نمی‌داند و معتقد است آن انفجار توسط سپاه پاسداران انجام شده‌است.
• او پس از اعتراضات به نتایج انتخابات ریاست جمهوری دهم ایران از جنبش سبز ایران حمایت کرد و پس از حصر خانگی رهبران آن، دفاع از حقوق میرحسین موسوی و مهدی کروبی را وظیفه مردم دانست.

دیدگاه‌های دیگران دربارهٔ بنی‌صدر

• آیت الله خمینی بنی صدر را فاقد شم سیاسی دانسته و معتقد بود وی یازده میلیون رأی را تباه کرد.
• سردار رحیم صفوی فرمانده سابق سپاه پاسداران در برنامه تلویزیونی سال ۱۳۸۷، در پاسخ به سؤال مجری جوان برنامه مبنی بر اینکه «می‌گویند بنی صدر در جنگ و دفاع خیلی به ما خیانت کرد ولی هیچ‌کس نگفته خیانت او چه بود»، با کمال تعجب اظهار داشت: «من هم نمی‌توانم کلمه خیانت را به کار ببرم. بلکه نفهمی او را نسبت به موضع خودش که رئیس‌جمهور بود و فرمانده کل قوا بود اما انقلاب اسلامی را درک نکرده بود و عظمت امام را و اینکه بالاخره باید تابع امام باشد. البته نسبت به مسئله جنگ هم چیزی نمی‌فهمید.»
• دریابان علی شمخانی وزیر سابق دفاع و دبیر کنونی شورای عالی امنیت ملی نیز در برنامه تلویزیونی که به صورت زنده از شبکه تهران پخش می‌شد، پس از آنکه مجری برنامه با طرح سؤالی، مبنی بر اینکه «جریان نامه‌ای که بعد از فتح خرمشهر برخی فرماندهان نظامی به بنی صدر نوشتند و دستور عقب‌نشینی ایشان را تقبیح کردند، چه بود»، پرسید، خطاب به وی گفت: «بنی صدر اصلاً آن موقع نبود. بنی صدر تا زمانی که در خاک ایران بود و فرمانده کل قوا بود، هیچ عملیات موفقی انجام نداد بنی صدر در عملیات سال ۵۹ که می‌خواست خرمشهر را آزاد کند و شکست خورد و فاجعه هویزه رخ داد، قصد خیانت نداشت! بنی صدر دنبال پیروزی بود و اگر پیروز می‌شد، تانکهایی که به سمت بصره می‌رفتند تانکهایی در تهران به سمت کرسی‌های قدرت می‌رفتند و می‌گفت من عامل پیروزی ام؛ لذا بنی صدر خیانت نکرد»
• محمد غرضی خائن بودن بنی‌صدر را رد کرد و فقط او را قدرت‌طلب دانست.
• سید علی خامنه ای رهبر ایران در دیدار با مسئولان جمهوری اسلامی پس از انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم ، بدون نام بردن از بنی صدر رفتار وی را در دوقطبی سازی جامعه در سال ۵۹ خطرناک توصیف کرد و مسئولان را از تکرار آن روش برحذر داشت

پیشنهاد ترور

انیس نقاش عامل ترور ناموفق شاپور بختیار در مصاحبه با روزنامه ایران از قصد برخی افراد سپاه برای ترور بنی صدر گفت:

بعد از دستگیری من و فرار بنی صدر برخی از بچه‌های سپاه به دیدار امام رفتند و درخواست ترور بنی صدر را طرح کردند. اما امام نپذیرفت.

تالیفات

• خیانت به امید
• سیر اندیشه در سه قاره
• زن و زناشویی
• اصول راهنمای اسلامی
• سیاست آمریکا در ایران
• آمریکا و انقلاب
• اکتبر سورپرایز
• ایران گیت
• جامعه‌شناسی خانواده در ایران
• اقتصاد توحیدی
• شهادت در قرآن
• عدالت اجتماعی
• رابطه مادیت و معنویت
• مجموعه مقالات دربارهٔ منزلت وحقوق زن
• انسان حق، قضاوت و حقوق انسان در قرآن
• موازنه ها
• برنامه‌ای برای عمل سیاسی مداوم
• نامه ها
• کیش شخصیت
• مقدمه و متن پیش نویس قانون اساسی
• میثاق شورای جبهه مقاومت ملی
• نقد تضاد و تناقض در منطق صوری
• سیستم‌های اطلاعاتی
• روش تحقیق
• روش شناخت بر پایه توحید
• ترجمه کتاب مکانیسم‌های رشد از عقب ماندگی
• ایران و نقش مدرس
• عقل آزاد
• جریان تحول سپاه پاسداران به حزب سیاسی مسلح
• مافیای مأمور سرکوب‌های خیابانی
• مافیای اطاعاتی
• مافیای قوه قضاییه
• تضاد و توحید
• تعمیم امامت
• صد مقاله
• مشکلات سیاسی ایران
• بیان آزادی، حق حیات و مجازات اعدام
• توطئه آیت‌الله‌ها
• توانایی و ناتوانی
• زن در شاهنامه
• بنی صدر سخن می‌گوید
• تحقیقی مفصل دربارهٔ مردم سالاری
• توتالیتاریسم و روش مبارزه با آن
• اصول راهنما و بنیادهای مردم سالاری
• رهبری و احزاب
• عدالت
• رشد و فلسفه عقل
• نفت و سلطه

جستارهای وابسته

• نصرالله بنی‌صدر
• رویدادهای ۱۴ اسفند ۱۳۵۹
• روزنامه انقلاب اسلامی
• تظاهرات ۳۰ خرداد ۱۳۶۰

منابع

پخش رسانه

گفتگوی سید ابوالحسن بنی صدر در برنامهٔ خشت خام

• «ایران پس از پیروزی انقلاب ۵۷ (ریاست جمهوری بنی‌صدر)» ‎(انگلیسی)‎. 

پیوند به بیرون

در پروژه‌های خواهر می‌توانید در مورد ابوالحسن بنی‌صدر اطلاعات بیشتری بیابید.

---

در میان گفتاوردها از ویکی‌گفتاورد
در میان تصویرها و رسانه‌ها از ویکی‌انبار

• وبگاه رسمی
• پایگاه اینترنتی روزنامه انقلاب اسلامی

مناصب سیاسی
پیشین: علی اردلان	وزیر امور اقتصادی و دارایی ۱۳۵۸	پسین: رضا سلیمی سرپرست
پیشین: ابراهیم یزدی	وزیر امور خارجه سرپرست ۱۳۵۸	پسین: صادق قطب‌زاده
پیشین: سید محمد بهشتی	رئیس شورای انقلاب اسلامی ایران ۱۳۵۸ – ۱۳۵۹	انحلال شورا
	رئیس حکومت ایران به عنوان رئیس شورای انقلاب اسلامی ایران ۱۳۵۸ – ۱۳۵۹	پسین: محمدعلی رجایی به عنوان نخست‌وزیر
عنوان جدید	رئیس‌جمهور ایران ۱۳۵۸ – ۱۳۶۰	پسین: محمدعلی رجایی
مناصب نظامی
پیشین: سید روح‌الله خمینی	فرمانده کل نیروهای مسلح ۱۳۵۸ – ۱۳۶۰	پسین: سید روح‌الله خمینی