اراک
اراک | |
---|---|
کشور | ایران |
استان | مرکزی |
شهرستان | اراک |
بخش | مرکزی |
نام(های) قدیمی | سلطانآباد عراق، سلطانآباد، قلعه سلطانآباد[۱] |
سال شهرشدن | ۱۲۳۱ قمری[۲] |
مردم | |
جمعیت | ۵۲۶٬۱۸۲ نفر (سال ۱۳۹۰ خورشیدی)[یادداشت ۱][۳][۴] |
رشد جمعیت | ۲٫۹۷[۵] |
تراکم جمعیت | بیش از ۱۰ هزار[۵] نفر بر کیلومتر مربع |
جغرافیای طبیعی | |
مساحت | ۵۳٫۴۵ تا ۷۰ کیلومتر مربع[۱۰][۱۱] |
ارتفاع از سطح دریا | ۱۷۴۳ متر[۱۲] |
آبوهوا | |
میانگین دمای سالانه | ۱۳/۹ درجه سانتیگراد[۱۳] |
میانگین بارش سالانه | ۳۴۱/۷ میلیمتر[۱۳] |
روزهای یخبندان سالانه | بین ۶۰ تا ۱۲۰ روز[۱۳] |
اطلاعات شهری | |
شهردار | محمدابراهیم عباسی[۱۵] |
رهآورد | فتیر، باسلوق، کشمش[۱۶] |
پیششماره تلفنی | ۰۸۶[۱۴] |
وبگاه | www.arak.ir |
شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۴۷[۱۷] |
تابلوی خوشآمد به شهر | |
اراک ( تلفظ راهنما·اطلاعات) یکی از کلانشهرهای ایران و از بزرگترین شهرهای مرکز ایران و مرکز استان مرکزی و شهرستان اراک است. جمعیت اراک در سال ۱۳۹۰ خورشیدی برابر با ۵۲۶٬۱۸۲ نفر بوده که از این نظر قطب جمعیتی استان مرکزی و چهاردهمین شهر پرجمعیت ایران به حساب میآید.
از سده دوم اسلامی ناحیه میان همدان، ری و اصفهان عَراق نامیده شد که بعدها برای تمایز با عراق عرب آن را عراق عجم نامیدند. عَراق معرب اراک است. اراک نسبت به بسیاری از شهرهای ایران، شهر جوانی محسوب میشود. این شهر در دوران قاجار بنیان گذاشته شده و کمی بیش از دو قرن قدمت دارد. نام شهر که ابتدا قلعهای نظامی در کنار روستای کرهرود بود قلعه سلطانآباد، بعد سلطانآباد عراق و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به اراک تغییر نام داد. بانی شهر اراک یوسفخان گرجی معروف به سپهدار بود که شهر را در طول چند سال و با هزینه ۲۰۰٬۰۰۰ تومان ساخت. در شهر جدید تمامی تأسیسات شهری از قبیل قنات، حمام، آبانبار، مسجد، مدرسه، سقاخانه، بازار و ارگ حکومتی ساخته شد. با رونق گیری اقتصاد شهر و عبور راهآهن سراسری از شهر، مهاجرت به شهر افزایش یافت.
شهر اراک دارای زمستانهای سرد و مرطوب و تابستانهای گرم و خشک است و کوههای اطراف شهر، تالاب میقان و دشت فراهان بر آب و هوای آن تأثیر میگذارند. شهر در میان پایکوههای داخلی رشتهکوه زاگرس قرار دارد و از جمله شهرهای امن از نظر لرزهخیزی است که احتمال وقوع زلزله بالای ۵ ریشتر در آن بسیار ضعیف است.
مردم شهر اراک عمدتاً مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند، اما اقلیتی از مسیحی و بهائی نیز وجود دارند. زبان مردم، فارسی با لهجه اراکی است.
اراک یکی از شهرهای صنعتی ایران است که از لحاظ گوناگونی محصولات صنعتی، نخستین، از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به طور کلی چهارمین قطب صنعتی کشور محسوب میشود. این شهر به واسطه وجود صنایع مادر، تولید ۸۰٪ تجهیزات انرژی کشور، وجود بزرگترین کارخانه تولیدکننده آلومینیوم کشور و وجود بزرگترین معدن سدیم سولفات کشور، بهعنوان پایتخت صنعتی ایران شناخته شدهاست و به همین دلیل یکی از آلودهترین شهرهای ایران است. طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک از جمله طرحهای ملی است که برای کاهش آلودگی شهر به تصویب رسید، اما اجرای ضعیف آن بعد از چند سال باعث شد تا مردم اراک در سال ۱۳۹۲ خورشیدی به مدت ۱۸ هفته تجمعات اعتراضی نسبت به وضع موجود برپا کنند. ترافیک و گرانی مسکن از جمله مشکلات دیگر این شهر است.
از لحاظ گردشگری، قدمت بیشتر بناهای تاریخی اراک به دوره قاجار بازمیگردد. از مهمترین صنایع دستی شهر، قالی اراک است که در گذشته اهمیت و اعتبار فراوانی داشته است و رقیب قالی کرمان بود.
محتویات
نامگذاری[ویرایش]
از سده دوم اسلامی ناحیه میان همدان، ری و اصفهان، عراق نامیده میشد که بعدها برای تمایز با عراق عرب آن را عراق عجم نامیدند. عَراق، معرب اراک است. تاریخ بنیان اراک به دو قرن پیش و به دوران قاجار بازمیگردد. در آن زمان شهر به نام قلعه سلطانآباد خوانده میشد. علت نامگذاری این بود که شهر به دستور فتحعلیشاه قاجار ساخته شد. نام شهر بعدها به سلطانآباد، سپس به سلطانآباد عراق و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به اراک مبدل گشت.[۱۸] سعید نفیسی نظر میدهد که چون میخواستند نام قدیم را زنده کنند، نام شهر عراق را به اراک تبدیل نمودند. هرتسفلد محقق آلمانی شکل فارسی اراک را به معنی سرزمین هموار میداند.[۱۹]
برای واژه «اراک» معانی گوناگونی ذکر گردیدهاست که تعدادی از آنها عبارتاند از: پایتخت، باغستان، نخلستان و شهرستان. بعضی افراد واژه «اراک» را برگرفته از ایراک که معرب آن کلمه عراق است، دانستهاند، زیرا در دورههای باستان به مرکز فلات ایران، ایرانستان و ایرانک گفته میشد و در دوره اسلامی و به ویژه از قرن یازدهم میلادی جغرافینویسان مسلمان، منطقه یا سرزمین اراک را به صورت عربی شده آن، یعنی عراق تبدیل کردند. ولایت اراک منطقه وسیعی را شامل میشد. در دوره رضاشاه نام قدیمی را برگرداندند، امّا این نام صرفاً به بخش سلطان آباد اطلاق شد. حدود ۷۰۰ سال ادبیات فارسی تحت تأثیر تلفظ عربی بود که در آن حروف پ، ژ، گ، ک، چ و... حذف و دگرگون میشد.[۲۰]
تاریخچه[ویرایش]
پیش از ساخت شهر[ویرایش]
پیش از ساخت شهر در جای کنونی و در پیرامون آن چند ده وجود داشت، در جنوب شهر ده قلعه و قلعهنو و در غرب شهر ده حصار بود که برای ساخت شهر ویران شدند. در جای کنونی شهر دهی بنام دستگرده بوده است که از آثار آن قناتی باقیمانده که به «قنات ده» شناخته شده است.[۲۱]
علت شکلگیری شهر[ویرایش]
شهر اراک را تا پیش از سال ۱۳۱۷ خورشیدی، عَراق و پیش از آن سلطانآباد میگفتند. بانی شهر یوسفخان گرجی (معروف به سپهدار عراق) بود. بر پایه روایتها، پیش از ساخت شهر، در محل آن هشت یا ده قلعه به نامهای خان باباخان، حصار، دهکهنه، مرادآباد، آقا سمیع، سلیم، نو و قادر وجود داشت و مردمان قلعهها همیشه در حال درگیری با یکدیگر بودند، یوسفخان از درگیریهای قلعهها شرح حالی به فتحعلیشاه قاجار نوشت. وی دستور ویران کردن قلعهها و ساخت شهری جدید را از شاه دریافت کرد.[۲۲]
در آن زمان در این ناحیه دو طایفه نیرومند ساکن بودند، خانهای فراهان که در بخش فراهان کنونی ساکن بودند و خانهای کَزّاز که در بخش زالیان کنونی ساکن بودند. هر دو طایفه پس از آگاه شدن از تصمیم احداث شهر تازه (قلعه نظامی)، کوشش نمودند حکومت مرکزی را قانع کنند که شهر را در منطقه مسکونی آنها بنا نهد که هرکدام به دلایلی کامیاب نشدند. سرانجام یوسفخان گرجی تصمیم میگیرد که شهر را در محل کنونی که واپسین نقطه قلمرو فراهان و نخستین نقطه قلمرو کزاز بود بنا نهد تا از بروز اختلاف و درگیری جلوگیری شود.[۲۳]
یوسفخان که شهرهای گرجستان و قفقاز را دیده بود، کوشش کرد شهری مرتب و منظم بنا کند که همگی کوچهها در فواصل معین یکدیگر را قطع کنند و پهنای همه آنها ۶ ذرع محاسبه شده بود. همچنین بازار شهر در میانه آن گماشته شد که برای عموم مردم دردسترس قرار گیرد.[۲۴]
شکل ساخت شهر[ویرایش]
بنای شهر اندیشیده شده مشتمل بر بنای ارگ حکومتی شامل همه ادارههای آن روز، مدرسهها، تعداد فراوانی مسجد، حمام، کوچه، خانههای مسکونی، بازار، برج و بارو و همه تأسیسات شهری بود.[۲۵]
برای ساخت شهر ابتدا یک رشته قنات در خارج از محل شهر و از جنوب به شمال حفر شد که مظهر آن در جلوی دروازه جنوب شهر (دروازه قبله) قرار داشت و از آنجا سه قسمت میشد، یک قسمت برای ساکنین شرق شهر، یک قسمت برای ساکنین غرب و قسمت سوم به ارک دولتی اختصاص مییافت. دیوارهای شهر برای دفاع به شکل برج و بارو و در یک مستطیل به طول ۸۰۰ متر و به عرض ۶۰۰ متر ساخته شد و دور آن به عرض ۸ متر خندقی حفر شد. در چهار سوی دیوارهای شهر، دروازههایی نصب شد. شکل مستطیل شهر به گونهای طراحی شده بود که جهت شهر به سمت قبله باشد. دلیل این امر استفاده خانهها از نور خورشید در زمستان و خنک بودن منازل در تابستان بود. عرض شهر به ۶ قسمت و طول آن به ۸ قسمت مساوی (به شکل شطرنجی) تقسیم شد و از میان هر قسمت کوچهای ۵ متری عبور میکرد. کوچههای میانی طول و عرض شهر به بازار اختصاص یافت که در طول ۴ بازار سقف زده شد. در قسمت شمال شهر ساختمان اداری ارگ حکومتی ساخته شد و کلیه امکانات رفاهی مانند حمام، آبانبار، مسجد، مدرسه و سقاخانه در کلیه نقاط شهر احداث شد. در قدیم فضای سبز شهر بسیار زیاد بود، طوریکه در پشت دیوار شهر تا شعاع چند کیلومتری باغهای انگور و ترهبار وجود داشت.[۲۶]
به دلیل اینکه بانی شهر بیشتر وقت خود را در جبهههای جنگ ایران و عثمانی و روس بود، ساخت شهر به صورت یکباره نبوده حدود چندین سال طول کشید تا شکل شهر کامل شود.[۲۷] در کتیبه بنای عمارت نظمیه، تاریخ ساخت ۱۲۲۷ قمری و در کتیبه راهروی ارگ حکومتی تاریخ اتمام بنا سال ۱۲۲۸ قمری ذکر شده بود (این دو بنا در سال ۱۳۰۸ خورشیدی تخریب شد). از نوشتههای تاریخی چنین استنباط میگردد که ساخت شهر بین سالهای ۱۲۲۷ تا ۱۲۳۱ قمری بوده است.[۲۸]
تاریخ اتمام بنای شهر طبق سنگ نوشته سردر بازار تاریخی و جلوی مدرسه سپهداری که هردو از بین رفتهاند مصراع دوم شعر زیر است که به حساب جمل برابر با ۱۲۳۱ قمری (۱۸۰۸ میلادی) میباشد:[۲۹]
به دور سلطان صاحبقران و عهد امید | نمود یوسف ثانی بنای مصر جدید |
بنابر نوشتههای تاریخی دوره قاجار، برای بناهای ساختهشده در این شهر، مبلغ ۲۰۰٬۰۰۰ تومان هزینه اختصاص یافت.[۳۰]
گسترش شهر[ویرایش]
پس از پایان بنای شهر، سپهدار گرجی مردم پیرامون را برای سکونت در شهر تازه تشویق مینماید. وی کار خود را از روستاهای کرهرود، سنجان و فیجان آغاز میکند که در آن زمان به «سه ده» معروف بودند. همچنین شمار بسیاری از خانها و رعایای پیرامون در دو محله قلعه و حصار سکونت داده شدند.[۳۱]
از جمله علل گسترش نامنظم شهر در سالهای بعد، این بوده که بیشتر باغهای شهر به خانههای مسکونی تبدیل شد و چون حدود باغها با جویهای آب با مسیرهای غیر مستقیم معین میشد، خانههای احداث شده به پیروی از آنها نامنظم ساخته شدند. دلیل دیگر نامنظم بودن خیابانها، نظارت نداشتن بلدیه به ساخت و سازها تا آن زمان بود. در سال ۱۲۷۱ قمری سیل مهاجران از نقاط گوناگون مانند گلپایگان، خمین، بروجرد، کاشان، اصفهان، تبریز، قم و خوانسار به سوی اراک آغاز گشت و موجب آغاز رونق اقتصادی شهر شد. به همین اساس محلههایی مانند عباسآباد، منق آباد، پشت خندق و هزاوهایها شکل گرفت و در سال ۱۳۰۸ با همکاری بلدیه عراق، خیابان امام خمینی امروزی، عباسآباد و باغ ملی احداث شد و بافت قدیمی شهر مرمت شد.[۳۲]
با عبور راهآهن از شهر، گسترش شهرنشینی شتاب گرفت. در سالهای صلح و آرامش دیوارهای پیرامونی شهر برداشته شد و شهر بیرویه رو به گسترش نهاد.[۳۳]
دوران مشروطه[ویرایش]
در سال ۱۲۸۵ خورشیدی که فرمان مشروطه صادر شد، ۹۲ سال از عمر شهر سلطانآباد میگذشت.[۳۴] در آستانه جنبش مشروطه و ناتوانی قاجار در حمایت از بازرگانان ایرانی در مقابله کمپانیهای خارجی حاضر در اراک، بازاریان و دست اندرکاران صنعت را به مبارزه با سرمایهداران خارجی کشاند. این مبارزه به رهبری روحانیان شیعه که سابقه طولانی حضور در منطقه عراق عجم (به ویژه در قریه کرهرود) را داشتند شکل گرفت. در این زمان مدارس دینی و علمای اراک، بیشتر تابع روحانیون نواندیش نجف از جمله آخوند ملاحمد کاظم خراسانی قرار داشتند. این افراد در دوران مشروطه رهبری جنبش در اراک را بر عهده داشتند که مشهورترین آنها آقا نورالدین عراقی بود. پس از صدور فرمان مشروطه، آقا نورالدین عراقی نخستین انجمن ولایتی را به همراه دیگر روحانیون نوگرا تأسیس نمود. پس از به توپ بسته شدن مجلس و دوران استبداد صغیر، آزادیخواهان اراک به خاطر حضور پر نفوذ آقا نورالدین عراقی کمتر از دیگر نقاط ایران مورد آزار و اذیت قرار گرفتند.[۳۵]
اراک شش انجمن مشروطه خواه داشت که عبارت بودند از:
- انجمن سری آدمیت به ریاست آقا اسدالله پروین
- انجمن دموکرات به رهبری حاج میرزا عبدالعظیم
- انجمن تدین تشکیل شده در مدرسه سپهدار به رهبری شیخ علی نخستین
- انجمن آذربایجانیان متشکل از آذربایجانیهای عراق عجم به رهبری میرزا حبیبالله عکاسباشی
- انجمن برادران به رهبری میرزا حسن خان حرآبادی و میرزا علی اکبر کمپانی
- انجمن اعتدالیون به رهبری مجد الممالک
پس از صدور فرمان مشروطه، آقا نورالدین عراقی اوّلین انجمن ولایتی را به همراه دیگران روحانیون نوگرا تأسیس نمود. پس از به توپ بسته شدن مجلس و دوران استبداد صغیر، آزادیخواهان اراک به خاطر حضور پر نفوذ آقا نورالدین عراقی کمتر از دیگر نقاط ایران مورد آزار و اذیت قرار گرفتند.[۳۶]
دوران جنگ جهانی اول و دوم[ویرایش]
تا سال ۱۲۷۱ قمری جنبه نظامی برای این شهر بیشتر مطرح بود. در این سال به نقل از اعتمادالسلطنه، میرزاحسن، نایب الحکومه عراق دکانهای شهر سلطانآباد، عمارت و باغهای دیوانی را تعمیر و درختکاری کرد و از شهرهای دیگر از هر قبیل صاحبان صنایع و حرفههای گوناگون را به شهر آورد و ساکن کرد.[۳۷]
از این سال به بعد، ولایت عراق علاوه بر نقش نظامی، دارای نقش صنعتی و اقتصادی نیز شد و به واسطه واقعشدن در مسیر راههای تجاری، مورد توجه کمپانیهای خارجی قرار گرفت. ورود کمپانیهای خارجی، به سلطانآباد باعث گردید که این شهر بطور ناگهانی گسترش یابد و فضاهای تجاری، مسکونی، اداری، تفریحی جدیدی در آن ایجاد شود. به این ترتیب با وجود رکود اقتصادی حاکم بر کشور، اقتصاد سلطانآباد رونق یافت و شرایط جذب جمعیت در این منطقه پدید آمد، اما با آغاز جنگ جهانی اول در اواخر سال ۱۲۹۳ خورشیدی، حکومت مرکزی متزلزل شد و سپاهیان روس و انگلیس به شهر وارد و در آن مستقر شدند. بر اثر اشغال شهر، راهها ناامن شد و در نتیجه اقتصاد تجاری سلطانآباد بطور ناگهانی سقوط کرد. در شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی جنگ جهانی دوم آغاز و به داخل ایران کشیده شد، رضاخان از حکومت خلع گردید و مناطقی از کشور به اشغال نیروهای متفقین درآمد. در این دوره، اراک به دلیل دارا بودن یکی از ایستگاههای مهم راهآهن سراسری ایران از اهمیت ارتباطی خاصی برخوردار بود و به همین لحاظ چند سال توسط متفقین اشغال گردید. سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ خورشیدی را میتوان یکی از دورانهای برجسته رکود اقتصادی ایران دانست. نابسامانی اقتصادی این سالها، اراک را نیز تحت تأثیر قرار داد، روند مهاجر فرستی شهر آغاز گردید.[۳۸] در طول دوره جنگ جهانی دوم، آب و سوخت در این شهر انبار میشد.[۳۹]
با اشغال ایران قحطی، گرانی و کمیابی کالا آغاز شد. نیروهای متفقین غله مازاد روستائیان را میگرفتند که این عمل باعث واکنش مردم شد.[۴۰] در سال ۱۳۲۱ خورشیدی در هشت شهر کشور شورشهایی رخ داد که در میان آنها وقایع اراک اهمیت خاصی داشت، زیرا شورش گستردهتر و مداومتر بود و از شهریور تا اسفندماه همان سال ادامه داشت. در ۲ شهریور ۱۳۲۱ خورشیدی وزیر دارایی از نخست وزیر تقاضای فرستادن قوا برای سرکوب شورشها را کرد، ولی اعزام نیرو کمکی به حل ماجرا نکرد. در اواخر آبان کسبه بازار دست به اعتصاب زدند و به دستور قوامالسلطنه عدهای دستگیر شدند. این اعتصاب با دخالت وزیر خواربار و تهدید و وعده به اعتصاب کنندگان به پایان رسید. این قضیه در اسفندماه همان سال تکرار شد، ولی به سرعت خاتمه یافت.[۴۱]
دوران انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ ۸ ساله[ویرایش]
نخستین حرکتهای انقلابی در اراک در میانه سالهای ۱۳۵۵ و ۱۳۵۶ خورشیدی با سخنرانی و دعوت به تظاهرات رخ داد. نخستین راهپیمایی انجام شده در اراک، تظاهراتی آرام و بدون شعار بود که به وسیله فرهنگیان سازماندهی شده بود. در جریان ۱۰ روز سخنرانی احمد جنتی در محرم ۱۳۵۷ خورشیدی در اراک، مردم پس از سخنرانیهای وی هر شب در خیابان تظاهرات میکردند و شعار مرگ بر شاه میدادند که این نخستین شعار علیه شاه در اراک بود. با بالا گرفتن اوضاع در تاسوعای سال ۱۳۵۷ خورشیدی مردم تلاش کردند مجسمه رضاشاه را از میدان باغ ملی پایین بکشند، ولی موفق نشدند و در درگیریهایی که رخ داد، چهار نفر کشتهشدند. همان شب مجسمه رضاشاه توسط پلیس از میدان منتقل شد. کشتهشدن چهار نفر در آن روز باعث ایجاد ترس در مردم و خاموش شدن اعتراضات برای یک هفته پس از آن شد.[۴۲]
با آغاز جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۵۹ خورشیدی، شهر اراک همانند سایر شهرهای دیگر مورد حمله رژیم بعث عراق قرار گرفت، طوری که در طی ۸ سال، ۷۷ بار بمباران شد و در این میان ۸۹۵ نفر به شهادت رسیدند.[۴۳] شدیدترین حمله به شهر در ۵ مرداد ۱۳۶۵ اتفاق افتاد. اکبر هاشمی رفسنجانی (رئیس جمهور وقت) در کتاب کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۵ اوج دفاع، از خاطرات آن روز چنین نقل میکند:[۴۴]
عمدهترین حملات هوایی امروز عراق، علیه مناطق غیرنظامی در اراک صورت گرفت، به این ترتیب که صبح امروز هواپیماهای عراقی به مناطق کارگری صنعتی اطراف شهرستان اراک حمله کردند؛ که بر اثر آن، شماری از کارگران که مشغول کار بودند به شهادت رسیدند. طی این حمله، شش هواپیمای عراقی در حالی که در ارتفاع پایین پرواز میکردند کارخانه واگن سازی پارس، آلومینیوم، کارخانه آذرآب، مراکز آموزش ماشینسازی اراک، یک ساختمان اداری و یک منطقه در شهر اراک را در مورد حمله قرار دادند. این تعرض هوایی بیش از ۱۰۰ شهید و بیش از ۵۰۰ مجروح بر جای گذاشت. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی به نقل از شاهدان عینی بمباران، هواپیماهای عراقی در ارتفاع فوقالعاده پایین اهداف خود را مورد حمله قرار دادند و کارگرانی را که از محوطه کارخانهها بیرون آمده بودند، به زیر رگبار کالیبرهای خود گرفتند.
پس از این واقعه تعداد کشتهشدگان در صنایع اراک ۷۲ نفر گزارش شد.[۴۵]
جغرافیا[ویرایش]
تقسیمات کشوری[ویرایش]
در دوران قاجار شهر اراک، پس از ساخت به عنوان حکومتنشین ولایت عراق برگزیده شد.[۴۶] در دوره پهلوی، بر پایه نخستین قانون تقسیمات کشوری و وظایف فرمانداران و بخشداران (مصوب ۱۶ آبان ۱۳۱۶ خورشیدی)، اراک یکی از ۱۳ شهرستان استان شمال بود. سپس بر پایه دومین قانون تقسیمات کشوری و وظایف فرمانداران و بخشداران (مصوب ۳ بهمن ۱۳۱۶ خورشیدی)، اراک در کنار زنجان جزء استان یکم قرار گرفت. اراک در ۱۹۶۳ میلادی از استان یکم جدا شد.[۴۷][۴۸] در سال ۱۳۲۶ خورشیدی همزمان با تشکیل استان مرکزی (به مرکزیت تهران)، شهر اراک نیز یکی از شهرهای این استان شد و در سال ۱۳۶۵ خورشیدی، مرکز استان مرکزی از تهران به اراک منتقل گردید. یک سال پس از آن استان تهران از استان مرکزی جدا شد. از آن زمان تا کنون شهر اراک به عنوان مرکز استان مرکزی در تقسیمات کشوری شناخته میشود.[۴۹]
شهر اراک یکی از کلانشهرهای رسمی کشور است که در سال ۱۳۹۲ خورشیدی به جمع کلانشهرهای کشور پیوست.[۵۰][۵۱][۵۲]
موقعیت جغرافیایی[ویرایش]
شهر اراک روی مدار ۳۴ درجه و ۵ دقیقه و ۳۰ ثانیه در نیمکره شمالی از خط استوا قرار گرفته است. همچنین این شهر روی نصف النهار ۴۹ درجه و ۴۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ قرار دارد.[۵۳]
آشتیان | تفرش و فراهان | کمیجان | ||
قم | خنداب | |||
اراک | ||||
محلات و دلیجان | خمین | شازند |
اقلیم[ویرایش]
شهر اراک ویژگی اقلیمی فلات مرکزی ایران (زمستانهای سرد و مرطوب و تابستانهای گرم و خشک) را داراست.[۵۴] کوههای پیرامون اراک، تالاب میقان و دشت فراهان در آب و هوای این منطقه اثر کرده و ویژگیهای خاصی به آن بخشیدهاند. ابرها و جریانهای غربی در پاییز و زمستان بیشتر رطوبت خود را در کوههای غرب منطقه از دست میدهند و در زمستان جبهه سردی هوای اراک را اشغال میکند که بر اثر ارتفاعات پیرامون و فشاری که تالاب میقان بر هوا وارد میکند، زمان زیادی در منطقه میماند. فصل زمستان بیشتر طولانی و از ۴ تا ۶ ماه متغیر است و بهار و پاییز فصلهای کوتاهی هستند. تابستان در تیر و مرداد ظاهر میشود. مدت روزهای یخبندان از ۶۵ تا ۱۲۰ روز در سالهای مختلف متغیر است. میزان بارندگی در سالهای مختلف میان ۲۳۰ تا ۶۳۸ میلیمتر متغیر است که متوسط آن حدود ۳۴۱/۷ میلیمتر برآورد شده است.[۵۵]
اقلیم شهر اراک بر پایه طبقهبندی دمارتن، نیمهخشک و بر پایه طبقهبندی آمبرژه، نیمهخشک و سرد میباشد.[۱۳]
میانگین دما و بارش برای آب و هوای اراک در سال ۲۰۱۳ میلادی
منبع: سرویس اطلاعاتی آب و هوای جهان[۵۶]
|
موقعیت طبیعی[ویرایش]
شهر اراک از سوی جنوب با کوههای سفیدخانی،[۵۷][۵۸] کوههای نظمآباد، سرخ کوه (کوه سرخه)[۵۹] و از سوی غرب با کوه مودر احاطه شدهاست. کوههای پیرامون شهر از جمله کوههای مرکزی و پیشکوههای داخلی رشتهکوه زاگرس محسوب میشوند.[۶۰]
از میان شهر اراک تنها رود قرهکهریز (معروف به رودخانه خشک) میگذرد. این رودخانه از کوههای قرهکهریز سرچشمه گرفته، پس از آبیاری زمینهای روستاهای نزدیک اراک، از غرب شهر گذر کرده و به تالاب میقان میریزد. این رود، فصلی بوده و در تابستان خشک میشود.[۶۱] از معضلات رودخانه، ورود فاضلاب شهری برخی مناطق شهر به آن و آلودگی آب است.[۶۲]
زمینشناسی[ویرایش]
چالهٔ اراک، در یک فرورفتگی حاصل از سنگهای رسوبی چینخورده مابین سنگهای آذرین متعلق به رشتهکوههای آتشفشانی و سنگهای متامورفیک متعلق به رشتهکوههای زاگرس قرار گرفتهاست. این چاله بوسیله یک رشتهکوه که حدود هزار متر از سطح دریا ارتفاع دارد، تقسیم شدهاست.[۶۳] شهر اراک بر روی دشتی آبرفتی در حوضه آبریز میقان واقع شدهاست. دشت اراک و در کنار آن مجموعه تالاب کویری میقان به صورت فروافتادگی بوده که میان دو رشته ارتفاعات شمالی و جنوبی واقع شدهاند. مرز اصلی ارتفاعات مورد نظر توسط دو گسل تلخاب و تبرته قطع شدهاند. وجود این گسلها سبب شدهاست که زونهای مختلف زمینشناسی، از جمله زون سنندج-سیرجان، زون هفتادقله و زون آشتیان-نراق در حوضه منطقه وجود داشته باشند. در اواخر کرتاسه سه زون به یکدیگر متصل بودند و دریای واحدی را تشکیل میدادند. در آن دوران، بر اثر فعالیت کوهزایی، ارتفاعات جنوبی اراک و کوههای هفتادقله بوجود آمدند. با شروع فعالیتهای کواترنری، فرسایشیافتگی کوهها و تپهها باعث حمل رسوبات عظیم و ایجاد دشت آبرفتی اراک شدهاست.[۶۴]
زمینلرزه[ویرایش]
شهر اراک از معدود شهرهای کشور است که در منطقه کم خطر از لحاظ لرزهخیزی قرار دارد. بررسیهای زمینشناسی نشان میدهد که منطقه اراک تا شعاع ۱۰۰ کیلومتری جزء مناطق آرام بوده و احتمال وقوع زمینلرزه در آن ضعیف است و در صورت وقوع از ۳ تا ۵ ریشتر قویتر نخواهد بود.[۶۵] در شعاع ۶۰ کیلومتری پیرامون شهر اراک در سده اخیر، فقط ۷۲ زمینلرزه روی دادهاست که ۵۰ مورد از این آنها، زمینلرزههای دی و بهمن ۱۳۹۰ خورشیدی (عموماً کمتر از ۴ ریشتر) بودهاست. این آمار نشاندهنده لرزهخیزی کم در استان مرکزی است. بزرگترین این زمینلرزهها دارای بزرگی حداکثر ۴٫۲ میباشد. از نظر تاریخی، فقط سه زمینلرزه تاریخی یکی در اطراف دورود، دیگری در شمال باختری ساوه و آخرین آنها، زمینلرزه ۱۴۹۵ میلادی آشتیان معروف به زمینلرزه جبال اتفاق افتادهاست و بزرگی آن در مقیاس امواج سطحی ۵٫۹ ریشتر تعیین شدهاست.[۶۶]
مردمشناسی[ویرایش]
جمعیت[ویرایش]
جمعیت شهر اراک در نخستین سرشماری رسمی کشور در سال ۱۳۳۵ خورشیدی، ۵۸٬۹۹۸ نفر بود ولی از آن زمان به سبب شهرگرایی شدید با شتاب روی به افزایش نهاد، به گونهای که جمعیت شهر در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به ۷۱٬۹۲۵ تن و در سال ۱۳۵۵ خورشیدی به ۱۱۶٬۸۳۲ تن و در سال ۱۳۶۵ خورشیدی به ۲۶۵٬۳۴۹ تن رسید. مطابق آخرین دادههای سال ۱۳۶۵ خورشیدی، شهر اراک دارای ۵۵٬۰۸۹ خانوار بود.[۶۷] در سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی، جمعیت شهر ۳۸۰٬۷۵۵ نفر.[۶۸] و در سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی جمعیت شهر به۴۳۸٬۳۳۸ نفر رسید.[۶۹] جمعیت اراک بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ خورشیدی برابر با ۴۸۴٬۲۱۲ نفر بودهاست.[۷۰][۷۱] جمعیت شهر اراک پس از الحاق نقاط شهری سنجان و کرهرود[۴] به ۵۲۶٬۱۸۲ نفر افزایش یافت. از دیدگاه جمعیتی، اراک پانزدهمین شهر پرجمعیت ایران است.[۷۲] این شهر از جمله شهرهایی است که دارای رشد بالای جمعیت بود. میزان رشد جمعیت از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۷۵ خورشیدی برابر با ۵٫۱ بوده است.[۷۳] اما در دهه بعد از آن رشد جمعیت به ۲٫۹۷ رسید. شهر اراک ۵۳٪ جمعیت استان مرکزی را در خود جای داده است.[۵]
منطقه شهری | تعداد خانوار | جمعیت | زن | مرد |
---|---|---|---|---|
منطقه یک | ۴۸٬۳۲۰ | ۱۵۲٬۶۸۴ | ۷۶٬۵۷۱ | ۷۶٬۱۱۳ |
منطقه دو | ۴۹٬۲۵۷ | ۱۵۹٬۹۷۹ | ۷۹٬۹۳۵ | ۸۰٬۰۴۴ |
منطقه سه و منطقه چهار (بافت تاریخی)[یادداشت ۲] | ۵۰٬۶۷۲ | ۱۷۱٬۵۴۹ | ۸۳٬۰۹۲ | ۸۸٬۴۵۷ |
منطقه پنج (کرهرود) | ۸٬۷۸۲ | ۲۹٬۷۲۱ | ۱۴٬۵۸۸ | ۱۵٬۱۳۳ |
منطقه شش (سنجان) | ۳٬۷۳۰ | ۱۲٬۲۴۹ | ۶٬۰۵۹ | ۶٬۱۹۰ |
زبان[ویرایش]
پیش از بنای شهر اراک، مردم مناطق پیرامون به گویشهای گوناگونی مانند تاتی در منطقه وفس سخن میگفتند. پس از بنای شهر اراک و مهاجرت مردم مناطق پیرامون به شهر تازه، این گویشها با یکدیگر درآمیختند و گویش ویژهای بهوجود آوردند، تا زمانی که با پیدایش رسانههای جمعی این گویش رو به نابودی نهاد و امروزه شهروندان اراک تا اندازهای بی لهجه بوده و کتابی یا تهرانی سخن میگویند، ولی در روستاهای پیرامون و خود شهر زبان پیرمردان و پیرزنان همان لهجهٔ قدیمی است.[۷۴]
دین و مذهب[ویرایش]
بیشتر مردم شهر مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. همچنین اقلیتی از پیرو آیین مسیحی و کلیمی نیز در شهر وجود داشتند[۷] که از میان آنها کلیمیان از شهر مهاجرت کردهاند.[۷۵] همچنین اراک یکی از مراکز ۲۴ گانه بهائیان است و اقلیتی از آنها در شهر وجود دارند[۸][۹] که به دلیل ممنوع بودن فعالیت آنها در ایران آمار درستی از تعداد آنها در دست نیست.
ارمنیان بخشی از اقلیت قومی و مذهبی شهر اراک را در برمیگیرند. ارمنیان در طی یک سده گذشته از سرزمینهای پیرامون اراک و همچنین جلفای اصفهان جهت کار در صنعت قالیبافی و دیگر صنایع و همچنین برای کار در کنسولگری انگلستان به عنوان حسابدار و منشی به اراک مهاجرت کردهاند.[۷۶] ارمنیان بنیانگذار دومین مدرسه اراک به نام مدرسه شرف ارامنه و کلیسای مسروپ مقدس هستند.[۷۷] در سال ۱۳۸۹ خورشیدی جمعیت ارمنیان ۲۴۰ نفر در قالب ۶۰ خانواده بوده است.[۷۸] در دورهٔ شاه عباس ارامنه زیادی به استان مرکزی امروزی کوچانده شدند. پس از ایجاد شهراراک در زمان قاجاریه، عدهای از آنها به شهر آمده و به پزشکی، جواهرفروشی و... مشغول شدند که سه راه ارامنه (میدان هفت تیر امروزی) یادگار آن دوره است. هم اکنون برخی از آنها در محلهٔ نیسانیان و کوچه کشیش اقامت دارند به علاوهٔ کلیسا و مدرسه ویژهٔ ارامنه که در این محله واقع است؛ اگرچه بسیاری از آنها امروزه از اراک خارج شدهاند.[۷۹]
یهودیان نیز بخشی از اقلیت مذهبی اراک را تا یک سده گذشته تشکیل میدادند و زمانی جمعیتشان به حدود ۱٬۰۰۰ نفر میرسید و پیشه بیشتر آنها پارچهفروشی و پزشکی بود. یهودیان خود را در حمایت آقا محسن عراقی از روحانیون به نام اراک قرار میدادند. این گروه در آغاز از مناطق پیرامونی شهر اراک مانند سنجان و دیگر شهرها به این شهر مهاجرت کردند. امروزه همه یهودیان اراک از این شهر مهاجرت کردهاند.[۷۵]
مشاهیر[ویرایش]
از جمله مشاهیر و نامداران شهر اراک میتوان به افراد زیر اشاره کرد:[۸۰][۸۱]
- آقا ضیاءالدین عراقی فقیه و مجتهد شیعه
- آقا نورالدین عراقی از مجتهدان و از مراجع تقلید شیعه
- آقا محسن عراقی از مجتهدین دوره قاجار و واقفان بزرگ شهر
- آیة الله شیخ محمد سلطان از مجتهدین اراک واز شاگردان آخوند خراسانی و صاحب حاشیه مفصل بر کفایة آخوند خراسانی
- محمود صناعی شاعر، مترجم، روانکاو و نظریهپرداز مباحث تربیتی و روانشناسی
- محمدمهدی فولادوند استاد الهیات دانشگاه تهران و از مترجمان قرآن و نهجالبلاغه و صحیفه سجادیه به زبان فارسی
- آیت الله اراکی فقیه، مرجع تقلید شیعه
- مصطفیقلی بیات (صمصام الملک) سیاستمدار و از بنیانگذاران کشاورزی نوین ایران و مؤسس دانشکده کشاورزی کرج و مؤسس دبیرستان پسرانه صمصامیه در اراک
- حبیبالله ذوالفنون معروف به شیخ حبیبالله ذوالفنون دانشمند ستارهشناس و تقویم نگار که در زمینههای ادبیات، ریاضیات و تفسیر قرآن نیز فعالیت داشت.
- قادر عبدالله نویسنده معروف ایرانی مقیم کشور هلند
- محمد خزائلی ادیب، مؤسس اولین آموزشگاه شبانه در ایران و آموزشگاههای ویژه نابینایان (زاده شده در کرهرود)
- مهران مدیری خواننده، بازیگر و کارگردان طنز ایران (زاده شده در تهران)
-
مرتضی قلی بیات (سهام السلطان) سیاستمدار و چند دوره نخستوزیر ایران.
-
آقا محسن عراقی، از مجتهدین دوره قاجار
-
آقا نورالدین عراقی، از روحانیون پرنفوذ دوران مشروطه
-
قادر عبدالله، نویسنده
صنعت[ویرایش]
اراک یکی از شهرهای صنعتی ایران است که از لحاظ گوناگونی محصولات صنعتی، نخستین، از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به طور کلی چهارمین قطب صنعتی کشور محسوب میشود.[۸۲] شمار صنایع مادر در این شهر به بیش از ۲۰ واحد میرسد.[۸۳] این شهر واسطه وجود صنایع مادر، تولید ۸۰٪ از تجهیزات انرژی کشور، وجود بزرگترین کارخانه تولیدکننده آلومینیوم کشور و وجود بزرگترین معدن سدیم سولفات کشور[۸۴] بهعنوان پایتخت صنعتی ایران[۸۵] شناخته شدهاست. تولیدات صنایع شهر اراک علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، به کشورهای خارجی نیز صادر میگردد. به همین علت بخش بزرگی از صادرات کالاهای صنعتی را به خود اختصاص داده است.[۸۶]
تبدیل شدن اراک به یکی از قطبهای صنعتی کشور در دوران نخست وزیری هویدا و همزمان با صنعتی سازی کشور توسط محمدرضا شاه در دهه ۱۳۴۰ خورشیدی آغاز شد.[۸۷] در برنامه چهارم توسعه قبل از انقلاب معین شده بود تا قطب صنعتی در شهرهای اصفهان، اهواز، تبریز و اراک به صورت قطبهای صنعتی و هسته مرکزی عمران ناحیهای درآیند.[۸۸]
در زمان جنگ ایران و عراق به دلیل وجود صنایع مهم در شهر اراک، این شهر به عنوان مهمترین تولیدکننده ماشینهای جنگی، پلهای شناور و تجهیزات به شمار میرفت. از این رو پیدرپی مورد حمله نظامی عراق قرار میگرفت.[۸۹] در ۵ مرداد ۱۳۶۵ خورشیدی برخی کارخانجات شهر مورد حمله جنگندههای عراقی قرار گرفت که در اثر آن ۷۲ نفر از کارکنان صنایع کشته شدند.[۴۵]
واحدهای صنعتی[ویرایش]
نخستین کارخانه تولید آلومینیوم کشور (ایرالکو)،[۹۰] نخستین و بزرگترین کارخانه واگنسازی و لوکوموتیو سازی در کشور و خاورمیانه (واگن پارس)،[۹۱][۹۲] نخستین کارخانه کمباینسازی کشور (کمباینسازی ایران)،[۹۳] بزرگترین کارخانه سازنده دکل انتقال نیرو در خاورمیانه (آونگان)،[۹۴] نخستین ایستگاه آزمایش تست دکلهای انتقال نیرو در خاورمیانه و آسیا[۹۵] در این شهر ایجاد شدهاند.
از سال ۱۳۴۵ خورشیدی طرح کارخانههای ماشینسازی و آلومینیوم و هپکو به مرحلهٔ اجرا درآمد. کارخانه آلومینیوم ایران (ایرالکو) در سال ۱۹۷۲ میلادی با همکاری منطقهای در سازمان پیمان مرکزی با همکاری محدود شرکت رینولدز آمریکا و دولت پاکستان تأسیس شد. بعد از انقلاب کلیه سهام این دو کشور متعلق به ایران گردید.[۹۶] وجود این کارخانه و ۵۰۰ کارگاه کوچک و بزرگ وابسته به این صنعت اراک را به یکی از قطبهای تولید آلومینیوم در کشور و خاورمیانه تبدیل کرده است.[۹۷][۹۸]
شرکت واگن پارس اولین کارخانه تولیدکننده واگن و لکوموتیو کشور و بزرگترین تولیدکننده خودروهای ریلی در خاورمیانه است[۹۹] که در سال ۱۳۵۴ خورشیدی تأسیس گردید. وجود ۱۰۰ شرکت وابسته به صنایع ریلی در کنار کارخانه، شهر اراک را به عنوان مرکز صنعت ریلی کشور معرفی کرده است.[۱۰۰]
کارخانه کمباینسازی ایران (ایرانجاندیر سابق) به عنوان اولین و تنها کارخانه تولید کمباین کشور[۱۰۱] و شرکت هپکو به عنوان اولین و تنها کارخانه تولید ماشینآلات راهسازی در ایران و خاورمیانه[۱۰۲] از جمله صنایع دیگر این شهر هستند.
کارخانه ماشینسازی اراک از کارخانههای قدیمی شهر بزرگترین تولیدکننده تجهیزات پتروشیمی و پالایشگاه، صنایع نفت و گاز، ترابری، سیمان و معدن در کشور است.[۱۰۳]
نام | سال تأسیس (خورشیدی) | رده فعالیت | محصولات تولیدی |
---|---|---|---|
ماشینسازی اراک | ۱۳۴۷ | تجهیزات صنایع سنگین | تجهیزات پتروشیمی و پالایشگاهی، صنایع نفت و گاز، ترابری، سیمان و معدن |
آلومینیومسازی ایران (ایرالکو) | ۱۳۴۸ | فلزات | تولید آلومینیوم و شمش آلومینیومی |
کمباینسازی ایران | ۱۳۴۸ | ماشینهای کشاورزی | تولید کمباین غلات و بستهبند علوفه |
هپکو | ۱۳۵۱ | ماشینآلات | مونتاژ ماشینآلات راهسازی، معدنی و کشاورزی |
آذرآب | ۱۳۵۳ | تجهیزات صنایع سنگین | تجهیزات صنایع نیروگاهی و ... |
آونگان | ۱۳۵۳ | نیرو | دکل انتقال نیرو |
واگن پارس | ۱۳۵۴ | ترابری ریلی | واگن و لکوموتیو |
املاح معدنی ایران | ۱۳۷۹ | معدن | تولید سولفات سدیم |
شرکت لجور | ۱۳۷۳ | ماشینآلات | تولید بالابرهای هیدرولیکی و جرثقیلهای پشت کامیونی |
مشکلات صنعت[ویرایش]
یکی از مشکلاتی که صنایع شهر با آن مواجه شدهاند عدم گردش سرمایه و کمبود نقدینگی است[۱۰۴] که تورم، حمایت نکردن بانکها در تأمین نقدینگی صنایع و برگشتناپذیری مطالبات از کارفرماها باعث افزایش این مشکل شده است. بیتوجهی به نوسازی صنایع مادر و دادن پیمانها و تولید پروژهها به تولیدکنندگان و پیمانکاران خارجی و اجرای نادرست اصل ۴۴ از دیگر مشکلات پیش روی صنعت در شهر اراک عنوان میشود.[۱۰۵]
واگذاری صنایع به بخش خصوصی و قانون هدفمند کردن یارانهها نیز اثر مهمی بر روی صنایع شهر گذاشته است، به صورتی که برخی از کارخانهها مجبور به تعدیل نیروی کار خود شدهاند که این مورد نگرانی در مورد ایجاد بحران اجتماعی در شهر را افزایش داده است.[۱۰۶]
از دیگر مشکلات صنعت شهر اراک تأثیر تحریمهای بینالمللی علیه ایران بوده است. تحریمهای اقتصادی باعث ایجاد سیستم انقباضی در شبکه بانکی شده است و شبکه بانکی را دچار رکود کرده و مشکل نقدینگی در صنایع را افزایش داده است. این تحریمها برخی از صنایع شهر را به مرز ورشکستگی نیز نزدیک کرده است.[۱۰۷]
ساختار شهری[ویرایش]
شهرداری[ویرایش]
تاریخ تأسیس شهرداری در اراک به موج دوم نوگرایی در حکومت پهلوی اول بازمیگردد. در این دوره با تصویب قانون بلدیه، اقدامات شهرسازی گسترش یافت. بر این اساس بناهای اداری در شهرها ابتدا در تهران و سپس در شهرهای دیگر مانند تبریز، مشهد، اصفهان، همدان و از جمله اراک ساخته شد.[۱۰۸]
شهرداری اراک در سال ۱۲۹۸ خورشیدی تأسیس گردید.[۱۰۹] پیش از پیوستن شهرداریهای سنجان و کرهرود، شهر اراک دارای ۴ منطقه شهرداری بود[۱۱۰] که از سال ۱۳۹۰ با پیوستن کرهرود و سنجان، به ۶ منطقه افزایش یافتهاست.[۱۱۱]
سلامت و بهداشت[ویرایش]
در سال ۱۳۹۰ خورشیدی تعداد تختهای بیمارستانی موجود شهر اراک ۱٬۰۸۹ تخت بوده است که شامل ۸۶۱ تخت در بیمارستانهای دولتی، ۱۱۲ تخت در بیمارستان تحت پوشش تأمین اجتماعی و ۱۱۶ تخت در بیمارستانهای بخش خصوصی است.[۱۱۲] مجموع مساحت زیربنای فضاهای درمانی شهر اراک به ۵۸٬۸۰۰ متر مربع میرسد.[۱۱۳] شهر اراک از قطبهای مهم درمان سرطان غرب کشور است. از تعداد تختهای بیمارستانی، ۵۵ تخت به بیماران سرطانی اختصاص داده شده است که در دو بیمارستان امیرکبیر و بیمارستان آیتالله خوانساری قرار دارند که این تعداد برای درمان بیماران ناکافی بهنظر میرسد.[۱۱۴] همچنین در سال ۱۳۹۰ در سطح شهر اراک تعداد ۳۰ آزمایشگاه، ۷۶ داروخانه، ۳۰ مرکز پرتونگاری و ۳۵ مرکز توانبخشی وجود داشته است.[۱۱۵]
بیمارستان ولیعصر (دانشگاهی)، بیمارستان امیرالمؤمنین (دانشگاهی)، بیمارستان آیتالله خوانساری (دانشگاهی)، بیمارستان امیرکبیر (دانشگاهی)، بیمارستان آیتالله طالقانی (دانشگاهی)، بیمارستان امامخمینی (تأمین اجتماعی) و بیمارستان قدس (خصوصی) و بیمارستان بوعلی سینا از جمله مراکز درمانی شهر اراک هستند.[۱۱۶]
از جمله شایعترین بیماریها در اراک، سرطان ریه و اماس است که دلیل آن آلودگی هوای شهر اعلام شده است. بیمارستان آیتالله خوانساری تنها مرکز درمان بیماران سرطانی در شهر اراک و استان مرکزی است که به دلیل کمبود تجهیزات پاسخگوی نیاز بیماران نیست.[۱۱۷]
در چند دهه اخیر ابتلاء به سرطان در اراک رشد چشمگیری داشته است. آمارها نشان میدهد سرطان ریه، مثانه و تیروئید سه سرطانی اند که مبتلایان به آنها در اراک بیشتر از میانگین کشوری بوده و سن ابتلاء به بیماری سرطان در اراک به سه سال کاهش یافته است. تقریباً هر ساله ۱٬۵۰۰ نفر به جمع مبتلایان سرطانی این شهر افزوده میشود. بر اساس آمار انجمن خیریه حمایت از بیماران سرطانی، استان مرکزی در ابتلای سرطان مردان رتبه اول و در زنان رتبه چهارم را دارد.[۱۱۸] همچنین طبق آمار غیررسمی اراک بیشترین بیماران اماس را بعد از اصفهان دارد.[۱۱۹]
زیرساختهای اولیه[ویرایش]
در سال ۱۳۰۴ خورشیدی تعدادی از افراد توانگر شهر با سرمایهای حدود ۴۰۰٬۰۰۰ ریال اقدام به خرید یکدستگاه مولد ۷۵ کیلوواتی برای تأمین برق شهر میکنند. این مولد در اداره برق نصب شهر شد و از ساعت ۱۹ تا ۲۳ کار میکرد. در آن زمان ۷۳ انشعاب برق به خانههای پیرامون اداره داده شده بود. در سال ۱۳۲۰ خورشیدی شرکت سهامی برق اراک تأسیس شد و در سال ۱۳۲۲ خورشیدی با خرید دو دستگاه مولد دیزلی به قدرت ۴۰۰ کیلووات، قدرت تولید برق در شهر تا حدودی افزایش یافت. اداره برق اراک سال ۱۳۴۶ خورشیدی زیر مدیریت برق غرب کشور قرار گرفت و در سال ۱۳۵۰ خورشیدی به شبکه سراسری متصل شد. امروزه امور برق شهر اراک زیر نظر شرکت برق منطقهای باختر قرار دارد[۱۲۰] و تعداد انشعابهای موجود در شهر برابر با ۲۰۷٬۶۴۵ مشترک است.[۱۲۱]
در گذشته و پیش از پیدایش سیستم آبرسانی بهوسیله لولهکشی، آب شهر از یک رشته قنات تأمین میشد که توسط یوسفخان گرجی وقف شهر شده بود. با افزایش جمعیت شهر بر تعداد قناتها افزوده شد.[۱۲۲] از سال ۱۳۹۱ خورشیدی آب نوشیدنی شهر اراک از سد کمالصالح تأمین میشود. سد سنگریزهای کمالصالح که بر روی رودخانه تیره، از سرشاخههای دز و در ۷۴ کیلومتری جنوب غربی شهر اراک احداث شده است، آب مورد نیاز شهرهای اراک، شازند و صنایع بزرگ منطقه را تأمین میکند.[۱۲۳]
تاریخ ایجاد شبکه تصفیه فاضلاب در شهر به سال ۱۳۷۳ خورشیدی بازمیگردد. سیستم تصفیه فاضلاب شهر دارای ۸۵۳ کیلومتر خط انتقال و شبکه جمعآوری اصلی و فرعی و یک تصفیهخانه با ظرفیت تصفیه ۷۷ هزار مترمکعب در شبانهروز است که حدود ۳۵۵٬۰۰۰ نفر را تحت پوشش قرار میدهد.[۱۲۴]
تاریخ دقیق گازرسانی به شهر اراک مشخص نیست. در سال ۱۳۹۱ خورشیدی تعداد انشعاب گاز طبیعی در منطقه اراک برابر با ۷۵٬۵۵۲ انشعاب بوده است که ۱۴۵٬۱۰۶ خانوار، ۹٬۱۹۳ واحد تجاری و ۱٬۰۷۲ واحد صنعتی را دربر میگیرد.[۱۲۵]
قدمت ورود وسایل مخابراتی به شهر به سال ۱۲۹۲ خورشیدی بازمیگردد. در آن سال شهر اراک (سلطانآباد) با یک رشته سیم تلگرافی به تهران متصل شده بود.[۱۲۶] اداره تلفن شهری اراک در سال ۱۳۰۴ خورشیدی در اتاق کوچکی در طبقه بالای ساختمانی واقع در دروازه حاج علینقی با هشت شماره تلفن سیگنال پیوسته ایجاد شد. بعد از مدتی این اداره به خیابان امیرکبیر انتقال پیدا کرد و در سال ۱۳۰۶ خورشیدی با داشتن ۱۲۵ شماره تلفن به طبقه بالای ساختمان واقع در خیابان خوانساریها تغییر مکان نمود و پی در پی به شمارههای تلفن سیگنال پیوسته افزوده شد تا اینکه در سال ۱۳۴۰ خورشیدی تعداد شماره تلفنها به ۹۲۵ شماره تلفن رسید. در سال ۱۳۴۱ خورشیدی با نصب ۲٬۰۰۰ شماره جدید، تلفنهای سیگنال پیوسته به دیجیتال تبدیل شدند و در سال ۱۳۵۱ تعدا شمارههای تلفن به ۶٬۰۰۰ شماره افزایش یافت. در دوران نظام جمهوری اسلامی ایران توسعه شبکههای مخابراتی شهر افزایش یافت.[۱۲۷] در سال ۱۳۹۱ تعداد خط واگذار شده تلفن ثابت در اراک ۲۶۷٬۰۶۳ خط و تعداد خط واگذار شده تلفن همراه برابر با ۶۵۲٬۳۹۳ خط بوده است.[۱۲۸]
فضای سبز[ویرایش]
تعداد ۱۰۰ پارک با مساحتی بالغ بر ۳۶۸٫۵ هکتار در شهر اراک وجود دارد. از لحاظ مساحت، مناطق ۱ و ۳ شهر دارای سطح مطلوب فضای سبز هستند و منطقه ۲ به دلیل قدیمی بودن بافت با کمبود فضای سبز مواجه است.[۱۲۹] با توجه به صنعتی بودن شهر اراک طبق ماده ۱۱ طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک مقرر شدهاست تا ۳۰ درصد فضای واحدهای تولیدی و صنعتی به فضای سبز تبدیل گردد، اما تاکنون هیچ اقدامی در جهت افزایش میزان فضای سبز در صنایع شهر صورت نگرفته است.[۱۳۰]
در حال حاضر میزان فضای سبز شهر اراک حدود ۹۰۰ هکتار است که با ایجاد ۱٬۰۰۰ هکتار مصوب در طرح جامع آلودگی هوا در آینده، این میزان به ۱٬۹۰۰ متر مربع افزایش خواهد یافت.[۱۳۱] در سال ۱۳۹۲ سرانه فضای سبز در اراک به ازای هر نفر، ۲۰ مترمربع بوده است.[۱۳۲]
مراکز تفریحی[ویرایش]
پارکها[ویرایش]
از جمله مراکز تفریحی شهر اراک به موارد زیر اشاره میشود:
- شهربازی (پارک لاله): این شهربازی که در سال ۱۳۶۹ خورشیدی با سرمایه بخش خصوصی افتتاح گردید و دارای سه لوناپارک، رستوران و سایر خدمات تفریحی و رفاهی است. این مکان در ساعتهای اوج شلوغی، پذیرای ۲۰ هزار نفر بازدیدکننده است.[۱۳۳]
- مجموعه طوفان:این مجموعه در حال ساخت، بزرگترین شهربازی سرپوشیده خاورمیانه است که در کیلومتر هفت بزرگراه امامخمینی قرار دارد. این مجموعه در زمینی به مساحت ۱۱۰ هزار مترمربع و زیربنای ۲۲٬۰۰۰ متر است که در سه فاز اجرا خواهد شد.[۱۳۴] مجموعه دارای یک هتل ۴ ستاره، پیست اتومبیلرانی (باز و سرپوشیده)، رستوران، سالن تنیس، سالن اسکواش و اسکیت، مجتمع بازیهای کودکان، پارک آبی و ترن هوایی است.[۱۳۵]
- شهربازی پامچال: این شهربازی جنب پارک آزادی در انتهای خیابان قائممقام قرار دارد.[۱۳۶]
- باغوحش اراک :بهعنوان یکی از جاذبههای گردشگری مهم شهر در حاشیه جنوب شرقی اراک واقع شدهاست. این باغوحش با وسعت ۳۲ هکتار در سال ۱۳۷۴ خورشیدی بنا شده و سالانه پذیرای حدود ۸۰٬۰۰۰ بازدیدکننده علاقهمند به تنوع زیستی و طبیعت است[۱۳۷]
مراکز خرید[ویرایش]
مراکز خرید سنتی[ویرایش]
بازار اراک (بازار سهام سلطان) افزون بر اینکه بنایی تاریخی است، جایی برای داد و ستد امروزه مردم اراک نیز میباشد و نقش تاریخی خود را تا به امروز نگهداشته است.[۱۳۸]
مراکز خرید نوین[ویرایش]
مراکز خرید مدرنی افزون بر مراکز خرید قدیمی و تاریخی در سالهای اخیر در اراک ساخته شدهاند که از آن جمله میتوان به مجتمع تجاری گلستان، مجتمع تجاری آسمان، پاساژ دیدار، پاساژ صدف، پاساژ طلا و پاساژ تهرانی اشاره کرد.[۱۳۹][۱۴۰]
مشکلات شهری[ویرایش]
آلودگی هوا[ویرایش]
هوای اراک در زمره آلودهترین کلانشهرهای ایران قرار دارد. عواملی همچون رشد جمعیت و به پیرو آن افزایش خودرو و همچنین افزایش روند صنعتی شدن و ساخت کارخانههای گوناگون باعث شدهاست که این شهر جزء یکی از هشت کلانشهر آلوده کشور به حساب بیاید.[۱۴۱]
در سال ۲۰۰۹ (میلادی) اراک در رتبه ۷۱ آلودهترین شهرهای جهان قرار داشته است.[۱۴۲] هوای اراک از نظر داشتن عوامل آلودهکننده از تهران آلودهتر است. ورود حجم زیادی از آلودگیها به این شهر نشان میدهد که درصد بالایی از آلودگی در شهری با وسعت کم متمرکز شدهاست و این حجم از آلودگی هم برای انسان و هم برای محیط زیست بسیار خطرناک است.[۱۴۳] به منظور کاهش آلودگی هوای شهر، دولت در سال ۱۳۸۶ خورشیدی طرحی با نام طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک را تصویب کرد.[۱۴۴] در این طرح راهکارهایی برای کاهش آلودگی هوا ارائه شد. هر چند که برخی از منابع دولتی روند اجرای این طرح در شهر اراک را مناسب جلوه میدهند،[۱۴۵] امّا تعلل برخی از سازمانها در اجرای بندهای این طرح از جمله کمبود فضای سبز شهری،[۱۴۶] توجه نکردن مسئولین برخی از صنایع آلودهکننده هوا نسبت به رفع منابع آلودگی[۱۴۷] و کمبود اعتبار مورد نیاز اجرای طرح، موجب کندی روند اجرای طرح شدهاست.
بیتوجهی مسئولان شهری به آلودگی هوا باعث شد تا تجمعهای اعتراضی در سال ۱۳۹۲ خورشیدی به مدت ۱۸ هفته در این شهر برگزار شود.[۱۱۸] این تجمعات موجب شد تا روزنامه الشرق الاوسط مردم شهر اراک را ثابت قدمترین مردم ایران در زمینه اعتراض به مسائل زیستمحیطی معرفی کند.[۱۴۸]
اراک در زمره هشت کلانشهر آلوده کشور قرار دارد. سهم منابع ثابت (صنایع و کارخانهها) در آلودگی هوای اراک ۵۰٪ و سهم منابع متحرک (خودروها و وسایل نقلیه) ۴۵٪ اعلام شده است.[۱۴۹] در برخی از روزها آلودگی هوا به حدی میرسد که از مرز هشدار فراتر میرود، طوری که در سال ۱۳۹۱ خورشیدی تعداد روزهای ناسالم ۱۸۵ روز[۱۵۰] و در ۴ ماهه اول سال ۱۳۹۲ خورشیدی تعداد روزهای آلوده به ۶۸ روز اعلام شد.[۱۵۱] آلودگی هوا اثرات جدی به سلامت تن و روان شهروندان دارد. از اثرات آلودگی هوا افزایش اشعه زیانبار فرابنفش است که موجب افزایش سرطان پوست میگردد.[۱۵۲]
ترافیک[ویرایش]
ترافیک معابر و خیابانها نیز یکی از چالشهای مهم شهر اراک است. از جمله عوامل به وجود آورنده ترافیک در شهر اراک افزایش روزافزون تعداد خودروها، شرایط نامناسب خیابانها، عدم تعیین تکلیف تملک اراضی و تعریض معابر شهری، ضعف فرهنگ ترافیک، ضعف شبکه ترابری شهری و نبود مدیریت واحد شهری است.[۱۵۳]
تعداد خودروهای موجود در شهر اراک در سال ۱۳۹۲ خورشیدی برابر با ۱۴۸٬۹۵۰ خودرو بوده است و به ازای هر چهار نفر یک خودرو در شهر وجود دارد.[۱۵۴] برخی از مسئولان شهر مدعی هستند که وضعیت ترافیک شهر مشکلساز نیست و مدت زمان بار ترافیکی شهر حتی گاهی کمتر از ۱۰ دقیقهاست، اما شواهد امر بازگوکننده شکل دیگری از این مشکل است. برای ساماندهی به ترافیک، طرحهای مختلفی پیشنهاد شدهاست که از جمله آنها طرح جامع ترافیک شهر اراک، احداث بزرگراه درون شهری امیرکبیر،[۱۵۵] آموزش فرهنگ ترافیک به مردم، سامانه کنترل هوشمند ترافیک اشاره کرد، اما اجرای بسیاری از این طرحها بلاتکلیف ماندهاست.[۱۵۶]
گرانی مسکن[ویرایش]
اراک چهارمین شهر گران ایران در زمینه مسکن، پس از تهران، اصفهان و کرج است.[۱۵۷] این شهر از جمله شهرهایی است که قیمت مسکن در آن همواره بالاتر از میانگین کشور بودهاست.[۱۵۸] از جمله دلایل گرانی مسکن، صنعتی بودن شهر و استقرار صنایع بزرگ در پیرامون شهر،[۱۵۹] نبود عوامل نظارتی و قوانین بازدارنده برای کنترل قیمت در کشور میباشد.[۱۶۰]
فرهنگ[ویرایش]
آداب و رسوم[ویرایش]
از آنجا که شهر اراک سابقه تاریخی چندانی ندارد، فرهنگ مردم شهر متأثر از فرهنگهای مختلف است. این فرهنگ بیشتر از باورهای فولکلوریک باجنبه مذهبی یا اجتماعی شکل گرفتهاست. از جمله این باورها میتوان به نذر و نیاز برای امامزادگان و اماکن مقدس و عقیقهکردن کودک که از اعتقادات مذهبی شکل گرفته یا برخی باورهای خرافی مانند گذاشتن شیء نوکتیز بالای سر زائو برای دفع آل، دوختن سفره بالای سر عروس برای بستن زبان خانواده شوهر و چلهبری (اعتقادات خرافی برای باردارشدن تازه عروس[۱۶۱]) اشاره کرد که در گذشته رایج بودهاست.[۱۶۲] همچنین از جمله مراسم سنتی که در گذشته در اراک رواج داشته، مراسم جشن کوسه ناقلدی و رشکی و ماسی را میتوان نام برد.[۱۶۳]
در گذشته در شهر اراک ازدواج درون گروه (ازدواج فامیلی) رواج داشت و همین امر سبب شده است که اکثر مردم که بیشتر روستایی بودند با هم همخون باشند، اما زندگی جدید شهری و افزایش روابط اجتماعی بین زنان و مردان در ادارهها، کارخانهها و دانشگاه سبب شده که دایره همسرگزینی از حالت محدود بیرون بیاید. هرچه زندگی شهری بیشتر به طرف صنعتیسازی حرکت میکند، دایره همسرگزینی نیز وسیعتر میگردد که میتوان این حرکت را ازدواج درون گروه به طرف ازدواج در محله، ازدواج در شهر، ازدواج در شهر دیگر و حتی ازدواج در خارج از کشور تعبیر کرد.[۱۶۴]
عزاداری در اراک به چهار صورت روضهخوانی، نوحهخوانی، عزاداری به وسیله هیئت مذهبی و تعزیه رواج دارد. یکی از ویژگیهای عزاداری در اراک مراسم تعزیه سیار است.[۱۶۵] این نوع تعزیه پس از ۳۲ سال وقفه دوباره در شهر احیا شد.[۱۶۶]
سینما[ویرایش]
تاریخ ایجاد نخستین سینما در اراک به سال ۱۳۱۰ خورشیدی بازمیگردد. در آن سال ایرمانوف که یکی از مهاجرین روس بود سینما آریان را احداث کرد و تا سال ۱۳۱۴ خورشیدی در شهر به فعالیت پرداخت.[۱۶۷] این سینما در کنار کارخانه برق قدیم شهر قرار داشت. بهای بلیت سینما دو شاهی بود و صاحب آن برای جلب مردم، هرچند وقت یکبار، دانش آموزان مدارس را مجانی به سینما دعوت میکرد. دومین سینمای شهر با نام «سینما اراک» در سال ۱۳۱۸ خورشیدی در محل فعلی پاساژ امیرکبیر افتتاح شد. چون صاحبان سینما ارمنی بودند، سینما با نام «سینما موسیو» معروف شده بود. در سال ۱۳۳۷ خورشیدی «سینما ایران» ساخته شد که سالها بعد با تغییر صاحبان سینما به «سینما کاپری»، «سینما آزادی» و «سینما عصرجدید» تغییر نام داد. در سال ۱۳۳۹ خورشیدی «سینما دنیا» ساخته شد که بعدها به «سینما دیاموند» و «سینما فرهنگ» تغییر نام داد. در سال ۱۳۴۹ خورشیدی «سینما قصر طلایی» و در سال ۱۳۵۶ خورشیدی «سینما شهرصنعتی» ساخته شد. برخی از سینماها مانند سینما شهرصنعتی و سینما قصر طلایی چند دهه بعد تعطیل شدند.[۱۶۸]
بزرگترین سینمای کشور با نام سینما استقلال، در شهر اراک قرار دارد. این سینما که ظرفیت مناسب آن به بیش از ۹۰۰ صندلی میرسد، پس از هشت سال تعطیلی، به مرکز فرهنگی، هنری و سینمایی تبدیل شدهاست.[۱۶۹] علاوه بر سینما استقلال، شهر دارای ۳ سینمای دیگر است که از میان آنها دو سینمای فرهنگ و عصرجدید فعال هستند. سینما فرهنگ، یکی از سه سینمای فعال اراک، قدمتی بیش از ۵۰ سال دارد.[۱۷۰]
کتابخانه[ویرایش]
پس از ساخت شهر اراک نخستین کسی که به فکر تأسیس کتابخانه افتاد، حاج آقا محسن عراقی بود. وی کتابخانه شخصی بسیار نفیسی در شهر فراهم آورد که تا قبل از سال ۱۳۴۷ خورشیدی، نزد فرزندان او موجود بود و سپس متفرق گردید. از نسخههای نفیس کتابخانه او نسخهای از دیوان انوری به تاریخ ۶۶۸ قمری است، که باید آن را کهنترین نسخه دیوان انوری در جهان دانست.[۱۷۱] نخستین کتابخانه عمومی شهر اراک در سال ۱۳۲۲ قمری و به همت جمعی از بزرگان اراک تأسیس شد. پس از آن، در سال ۱۳۱۳ خورشیدی کتابخانهای عمومی توسط حسین دها در منزل شخصی او دایر گردید.[۱۷۲] کتابخانه شماره ۱، کتابخانه شهید زراستوند، کتابخانه میرجعفری، کتابخانه آیتالله اراکی، کتابخانه دکتر حصیبی، کتابخانه استاد دهگان، کتابخانه ولیعصر، کتابخانه سنجان و کتابخانه امامخمینی کرهرود و کتابخانه دکتر خزائلی (نابینایان) از جمله کتابخانههای مهم شهر هستند.[۱۷۳]
در سال ۱۳۸۹ خورشیدی تعداد ۹ کتابخانه عمومی و ۷ کتابخانه مشارکتی در شهر اراک وجود داشته است. تعداد کل اعضای کتابخانهها به ۱۲٬۷۴۶ نفر میرسد.[۱۷۴]
گردشگری[ویرایش]
آثار تاریخی[ویرایش]
با توجه به اینکه شهر اراک در دوره قاجار ساخته شد، بیشتر آثار باستانی باقیمانده در این شهر از این دوره میباشد. از جمله مهمترین اثر تاریخی شهر، میتوان به مجموعه تاریخی بازار اراک اشاره کرد که از بناهای نخستین شهر اراک بودهاست.[۱۷۵] مدرسه سپهداری که همزمان با بازار ساخته شدهاست، از مکانهایی است که امامخمینی بخشی از سالهای عمر خود را در این مدرسه سپری کرد.[۱۷۶] حمام چهارفصل که از نظر مساحت بزرگترین حمام ایران است، یکی دیگر از آثار تاریخی شهر است که به موزه مردمشناسی تبدیل شدهاست.[۱۷۷] خانه حسنپور از بناهای قدیمی شهر اراک است که به صورت درونگرا ساخته شده و به موزه صنایع دستی تبدیل شدهاست.[۱۷۸] برج شیشه از بناهای معروف شهر بود که به دلیل وجود تزئینات کاشی معقلی به این نام معروف شد. این بنا در سال ۱۳۶۱ تخریب شد.[۱۷۹] قلعه حاجوکیل نیز یکی از بناهای دوره قاجار است که در قدیم یکی از کارگاههای بزرگ فرشبافی کمپانی زیگلر و کنسولگری انگلیس در اراک بود.[۱۸۰] همچنین ارگ حکومتی اراک، کاروانسرای شاهعباسی، خانه آقا محسن عراقی و خانه خاکباز از دیگر آثار تاریخی شهر میباشند.
جاذبههای طبیعی[ویرایش]
- تالاب میقان:این تالاب با وسعت ۲۵ هزار هکتار در ۱۵ کیلومتری شمال شرق شهر اراک و در جنوب شهر داوودآباد واقع شدهاست.[۱۸۱] به دلیل وجود تنوع پرندگان مهاجر در این منطقه، تالاب به یکی از مناطق طبیعت گردی شهر اراک تبدیل شدهاست.[۱۸۲]
- منطقه نمونه گردشگری دره گردو: این منطقه با وسعت ۱۰۰ هکتار در جنوب شهر اراک قرار دارد و از آب و هوای مناسب و طبیعت بکر برخوردار است. این منطقه در سال ۱۳۸۵ خورشیدی توسط هیئت دولت به عنوان منطقه نمونه گردشگری تصویب شد.[۱۸۳]
- منطقه نمونه گردشگری تختسادات (باغهای کرهرود و سنجان): یکی از جاذبههای طبیعی با وسعت ۱۰۰ هکتار و در نزدیکی منطقه کرهرود و سنجان است. از جاذبههای منطقه وجود چشمه، باغهای میوه و آرامگاه سادات کرهرود است.[۱۸۴]
- منطقه تفرجگاهی سرخ کوه (کوه سرخه): از جمله مکانهای تفرجگاهی شهر اراک و در همسایگی منطقه نمونه گردشگری دره گردو است.[۱۸۳]
جاذبههای مذهبی[ویرایش]
امامزاده محمدعابد(دوره صفویه)، امامزاده عبدالله و آمنهخاتون، مقبره آقا نورالدین عراقی و آرامستان قدیمی شهر از جمله بناهای مذهبی اراک هستند.[۱۸۵][۱۸۶][۱۸۷]
کلیسای مسروپ مقدس، یکی از دو کلیسای ارمنیان شهر اراک است که در دوره قاجار و توسط ارمنیان شهر ساخته شد.[۱۸۸]بقعه پیر مرادآباد که در روستای مرادآباد قرار دارد از بناهای دوره سلجوقی است.[۱۸۹]
موزهها[ویرایش]
از جمله موزههای شهر اراک میتوان به موزه سلطانآباد (هنرهای اسلامی)، موزه مردمشناسی، موزه صنایعدستی، موزه تنوع زیستی، موزه سنگ و گوهر و موزه آموزش و پرورش اشاره کرد.[۱۹۰] همچنین ساخت موزه بزرگ اراک و موزه دفاع مقدس نیز در حال اجراست.[۱۹۱][۱۹۲]
صنایعدستی[ویرایش]
از صنایعدستی شهر اراک میتوان به دستبافهای سنتی (قالیبافی، گلیمبافی، جاجیمبافی)، رودوزیهای سنتی، آثار چوبی (منبت و کندهکاری روی چوب، معرق کاری، پیکرتراشی، خراطی، ساخت سازهای سنتی، مشبک و گرهچینی چوب)، سفالگری، کتابت و نگارگری (طراحی سنتی، نقاشی ایرانی، گل و مرغ، تذهیب و تشعیر، خوشنویسی، کتیبه نویسی)، آثار فلزی (مسگری، قلمزنی، سفیدگری، چلنگری، مشبک فلز، ملیله طلا و نقره)، ساخت پاپوش سنتی(گیوهدوزی و گیوهبافی)، آرایههای معماری (گچبری سنتی، آینهکاری...) و تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی اشاره کرد.[۱۹۳][۱۹۴]
قالی[ویرایش]
صنعت قالی در این منطقه از گذشته رواج داشته و قالی فراهان، سربند و ساروق شهرت جهانی داشتهاند. صنعت قالیبافی از آغاز بنیان گذاشتن این شهر توسط یوسفخان گرجی به عنوان عمده کالای صادراتی این شهر قرار گرفت.[۱۹۵] قالی در اراک به گفته سیسیل ادوارز زمانی از اهمیت و اعتبار و فراوانی برخوردار بود و رقیب قالی کرمان بود. از انواع قالی مشهور اراک میتوان به قالی ساروق اراک اشاره نمود که از لحاظ استحکام و نقشههای منحصربهفرد و نوع خامه (پشم) استفاده شده، شهرت جهانی دارد. اراک به عنوان یکی از مهمترین مراکز صدور فرش به اروپا تا سال ۱۳۱۹ خورشیدی باقیماند.[۱۹۶]
هتلها و مراکز اقامتی[ویرایش]
از جمله هتلهای شهر میتوان به هتل امیرکبیر (پنج ستاره)، هتل زاگرس (چهار ستاره)، هتل پیام (۳ ستاره) و هتل معلم (۳ ستاره) اشاره کرد.[۱۹۷]
رهآوردها[ویرایش]
از جمله سوغات اراک میتوان به فتیر، ترخینه، باسلوق، کشمش سبز، صابون محلی، انگور، شیره انگور و گوش فیل اشاره کرد.[۱۶][۱۹۸]
غذاهای محلی[ویرایش]
از جمله غذاهای محلی شهر میتوان به تهتالی،[۱۹۹] آبگوشت کشک،[۲۰۰] آبگوشت دوغدار (دوگوله دودار)،[۲۰۱] آش جودوغ،[۲۰۲] آش خیار،[۲۰۳] پتله پلو،[۲۰۴] آش بیبی سهشنبه،[۲۰۵] آش مصطفی[۲۰۶] و شفته[۲۰۷] اشاره کرد.
ترابری[ویرایش]
مسیرهای ارتباطی[ویرایش]
به دلیل قرارگرفتن شهر اراک میان دریای خزر و خلیج فارس و همچنین قرارگرفتن آن در میان مسیرهای ترانزیتی غرب و جنوب، این شهر یکی از شاهراههای مهم کشور میباشد. مهمترین مسیری که از شهر اراک عبور میکند، مسیر بینالمللی و ترانزیتی آزادراه ۵ (ایران) میباشد. اما در حال حاضر ادامه مسیر این آزادراه از شهر قم تا اراک به صورت بزرگراه است. ساخت آزادراه اراک - سلفچگان - قم با ارتقای بزرگراه اراک - قم در دستور کار وزارت راه و شهرسازی قرار گرفته است.[۲۰۸] همچنین آزادراه اراک - خرمآباد نیز یکی از طرحهای دردست اجرای وزارت راه و شهرسازی است که در راستای تکمیل آزادراه شماره ۵ اجرا خواهدشد. طول این آزادراه ۱۵۰ کیلومتر خواهدبود.[۲۰۹]
فاصلهٔ شهر اراک با برخی از مناطق پر رفتوآمد:[۲۱۰]
شهر مقصد | فاصله(KM) | زمان تقریبی سفر |
---|---|---|
تهران | ۲۹۳ | ۳:۳۰ ساعت |
قم | ۱۳۴ | ۱:۳۰ ساعت |
خرمآباد | ۲۰۶ | ۳ ساعت |
اهواز | ۵۸۱ | ۷ ساعت |
اصفهان | ۲۸۸ | ۴ ساعت |
کرمانشاه | ۳۶۵ | ۴ ساعت |
سنندج | ۳۴۰ | ۶ ساعت |
شیراز | ۷۷۳ | ۱۰ ساعت |
همدان | ۱۷۶ | ۲ ساعت |
فرودگاه[ویرایش]
اراک دارای یک فرودگاه بینالمللی میباشد. تا قبل از اجرا شدن پروژه تطویل باند، این فرودگاه تنها ویژه پروازهای داخلی و هواپیماهای متوسط و ترابری و نظامی بود و امکان نشستن هواپیماهای پهن پیکر در آن وجود نداشت.[۲۱۱][۲۱۲] در سال ۱۳۹۲ خورشیدی با اجرای کامل طرح توسعه فرودگاه اراک در بخش تطویل، توسعه و مقاومسازی باند، امکان پذیرش هواپیما تا رده ایرباس در فرودگاه اراک فراهم شد.[۲۱۳]
راهآهن[ویرایش]
اراک از دیرباز در مسیر راهآهن سراسری شمال به جنوب ایران قرار داشته و راهآهن نقش مهمی را در رونق همهجانبه شهر اراک داشتهاست. محدوده حفاظتی اداره کل راهآهن اراک از ایستگاه ساقه در استان قم شروع شده و از یک سو تا ایستگاه مومنآباد در استان لرستان و از سوی دیگر تا ایستگاه ملایر در استان همدان را تحت پوشش خود قرار دادهاست.[۲۱۴]
پروژه ساخت راهآهن غرب کشور نیز از اراک شروع شد که شهرهای نهاوند و ملایر از استان همدان را به شبکه ریلی متصل میکند. ادامه این مسیر ریلی در استان کرمانشاه از شهرهای صحنه، کرمانشاه و اسلامآباد غرب عبور کرده و در مرز خسروی به کشور عراق وصل میشود. راهآهن اراک - ملایر به طول ۹۰ کیلومتر و هزینهای بالغ بر یک هزار و ۲۵۰ میلیارد ریال در مهر سال ۱۳۹۰ خورشیدی افتتاح شد که بخشی از پروژه راهآهن غرب کشور به شمار میرود.[۲۱۵] همچنین راهآهن اراک - اصفهان از پروژههای دیگری است که عملیات مطالعه و احداث آن آغاز شدهاست.[۲۱۶] احداث قطار محلی اراک - مهاجران که در شورای مسکن استان مرکزی در فروردین سال ۱۳۹۰ خورشیدی تصویب گردید، از جمله مصوبات بخش ترابری ریلی اراک بودهاست.[۲۱۷]
پایانه مسافربری[ویرایش]
اراک دارای سه پایانه مسافربری درون استانی و برون استانی است:[۲۱۷]
- پایانه مرکزی: که در مجاورت هتل ۵ ستاره امیرکبیر قرار دارد.
- پایانه فراهان: که واقع در شمال شهر و در مجاورت میدان امیرکبیر است.
- پایانه غدیر: که واقع در جنوب غربی شهر و در مجاورت میدان بسیج است.
تاکسیرانی[ویرایش]
شهر اراک در سال ۱۳۹۱ خورشیدی دارای ۲٬۵۰۰ دستگاه تاکسی بوده است که از این میان ۲۴۱ دستگاه تاکسی موقت و تعداد۷۴۰ دستگاه خودروهای آژانسی بودهاند. روزانه بالغ بر ۲۴۵هزار نفر سفر توسط ناوگان تاکسیرانی شهر اراک جابجا میشوند. علاوه بر این، تعداد ۱۰۰ دستگاه تاکسی بیسیم ۱۳۳ در سطح شهر فعالیت دارند که روزانه تعداد ۱٬۰۰۰ نفر را در سطح شهر جابجا میکنند.[۲۱۸]
اتوبوسرانی[ویرایش]
شرکت واحد اتوبوسرانی اراک و حومه که در سال ۱۳۷۰ خورشیدی تأسیس شد و دارای خطوط متعدد مسافربری در داخل و حومه شهر میباشد.[۲۱۹] در سال ۱۳۹۲ خورشیدی تعداد کل ناوگان اتوبوسرانی شهر اراک ۱۶۶ دستگاه بوده است ۴۵ خط مشغول به فعالیت هستند. از این تعداد ۶۴ دستگاه اتوبوس گازسوز و ۱۰۲ دستگاه گازوئیلی هستند. همچنین تعداد ۹۲ دستگاه از اتوبوسها کولر دار اند. در سهماهه اول سال ۱۳۹۲، حدود ۱۳٬۳۰۰٬۰۵۹ مسافر درون شهری توسط اتوبوسرانی جابجا شده است. همچنین کلیه خطوط و ترابری مسافر در سازمان اتوبوسرانی شهر اراک به طور کامل به بخش خصوصی واگذار شده است.[۲۲۰]
آموزش[ویرایش]
آموزش و پرورش[ویرایش]
نخستین مدرسه به سبک نوین در اراک را صمصامالملک بیات به نام مدرسه صمصامی و در سال ۱۳۲۱ قمری تأسیس کرد که سومین مدرسه نوین ایران بود. دومین مدرسه، منتصریه نام داشت که در سال ۱۳۲۵ قمری و به دست منتصر الدوله (حاکم وقت) تأسیس شد. سهام السلطان نیز سومین مدرسه شهر به نام سهامیه را بنیان نهاد. اولین مدرسه دخترانه بنام شمس المخدرات در سال ۱۳۳۲ قمری افتتاح شد. در سال ۱۲۸۶ خورشیدی، ارامنه مقیم اراک مدرسه شرف ارامنه را تأسیس کردند.[۲۲۱]
تعداد دانش آموزان در سال تحصیلی ۱۳۹۱–۱۳۹۲ خورشیدی برابر ۹۷٬۵۲۴ نفر بوده است که از این میزان ۴۹٬۲۳۷ نفر پسر و ۴۸٬۲۸۷ نفر دختر بودند. همچنین تعداد ۶٬۱۴۲ نفر در قالب معلم و کارکنان بخش آموزش و پرورش در سطح شهر فعالیت میکنند.[۲۲۲]
آموزش عالی[ویرایش]
تاریخچه آموزش عالی[ویرایش]
در مهرماه سال ۱۳۵۰ خورشیدی تعدادی از اساتید دانشگاه تهران و دانشسرای عالی سابق مقدمات تأسیس یک مؤسسه آموزش عالی خصوصی را به عنوان نخستین مرکز آموزش عالی در استان مرکزی با نام مدرسه عالی مرجان، در شهر اراک فراهم نمودند. مدرسه عالی مرجان ابتدا برای چهار رشتهٔ فیزیک، شیمی، زیستشناسی، و زبان و ادبیات فارسی تعداد ۲۴۰ نفر دانشجو پذیرفت. این مؤسسه در اواخر سال ۱۳۵۱ خورشیدی با نام مدرسه عالی علوم اراک وابسته به دانشگاه تربیت معلم تهران و با مدیریت دولتی به فعالیت خود ادامه داد. در سال ۱۳۵۴ خورشیدی کلیه موسسات آموزش عالی که به صورت خصوصی اداره میشدند به دولت واگذار شدند. بدین ترتیب این دانشگاه، دولتی شد.[۲۲۳]
مراکز آموزش عالی[ویرایش]
شهر اراک دارای ۲۵ واحد آموزش عالی شامل ۷ مرکز دولتی، یک واحد پیام نور، ۱۴ مرکز علمی کاربردی، ۲ واحد آزاد اسلامی و یک مرکز غیرانتفاعی است. تعداد دانشجویان در سال ۱۳۹۰ خورشیدی در این شهر، ۵۰٬۸۱۰ نفر بودهاست که ۲۶ درصد دانشجویان در دانشگاههای دولتی، ۱۵٫۵ درصد دانشجویان در دانشگاه پیام نور، ۱۲٫۸ درصد دانشجویان در مراکز دانشگاه علمی کاربردی، ۴۳٫۷ درصد دانشجویان در دانشگاه آزاد اسلامی و ۲ درصد دانشجویان در دانشگاه غیرانتفاعی تحصیل میکنند.[۲۲۴]
دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در اراک، این شهر را به یکی از قطبهای دانشگاهی کشور تبدیل کردهاست که از آن میان میتوان به دانشگاه اراک، دانشگاه علوم پزشکی اراک، دانشگاه صنعتی اراک و دانشگاه آزاد اسلامی اراک اشاره کرد. دانشگاه اراک، به عنوان دانشگاه جامع و مادر استان مرکزی و سیاستگذار طرح آموزش عالی در استان مرکزی میباشد. پس از دانشگاه اراک، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک با اجرای دو فاز شهرک دانشگاهی - تحقیقاتی، دارا بودن ۱۴۸ رشته تحصیلی در ۶ دانشکده و جذب بیش از ۲۲٬۰۰۰ دانشجو، بزرگترین شهرک دانشگاهی را در مرکز کشور در اختیار دارد.[۲۲۵] همچنین با پیگیریهای نماینده وقت محلات و دلیجان در سال ۱۳۹۱ خورشیدی، ساخت دانشکده فنی مهندسی محلات، زیر نظر دانشگاه اراک آغاز شد.[۲۲۶]
مدارس علوم دینی[ویرایش]
نخستین مدرسه علوم دینی در اراک مدرسه سپهداری بود که توسط یوسفخان گرجی میان سالهای ۱۲۲۷ تا ۱۲۳۱ قمری ساخته شد. پس از گذشت ۹۰ سال از احداث مدرسه سپهداری، میان سالهای ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۰ خورشیدی، مدرسه و مسجد حاج محمدابراهیم خوانساری در محله عباسآباد تأسیس گردید. سومین مدرسه علوم دینی در اراک نیز میان سالهای ۱۳۱۸ تا۱۳۲۰ خورشیدی، مدرسه آقا ضیاءالدین به دست حاج حسین ملکالتجار تبریزی ساخته شد. چون آقا ضیاالدین در مسجد این مدرسه امام جماعت بود، این مدرسه و مسجد به مدرسه و مسجد آقا ضیاالدین معروف شدهاست. بعد از این سه مدرسه دینی، مدرسه دیگری به وجود نیامد.[۲۲۷] در چند سال اخیر کار ساخت بزرگترین حوزه علمیه غرب کشور در اراک آغاز شده است.[۲۲۸]
رسانهها[ویرایش]
سیما[ویرایش]
صداوسیمای مرکز اراک در سال ۱۳۶۲ خورشیدی به عنوان یک دفتر خبری آغاز به کار کرد. در بهمن ۱۳۷۶ خورشیدی با افتتاح ساختمان سیما و بهرهگیری از دو استودیوی تولید، پخش برنامههای تلویزیونی استان در روزهای جمعه به مدت ۵ ساعت آغاز شد.[۲۲۹] در سال ۱۳۸۲ شبکه استانی سیمای استان مرکزی (شبکه آفتاب) به عنوان بیستمین شبکه استانی ایران شروع به کار کرد. این شبکه از سال ۱۳۹۰ خورشیدی روزانه ۱۵ ساعت برنامه پخش میکند.[۲۳۰]
صدا[ویرایش]
در آبانماه سال ۱۳۶۵ خورشیدی فعالیت رسمی رادیو اراک، با نصب و بهرهبرداری از یک فرستنده رادیویی یک کیلووات، با پخش برنامههای خبری توسط واحد اطلاعات و اخبار آغاز شد. در سال ۱۳۷۹ خورشیدی با بهرهبرداری از شبکه صدای استان مرکزی با سه استودیوی تولید و پخش، روزانه ۱۸ ساعت برنامه تهیه و پخش شد که این برنامهها با یک فرستنده صد کیلووات در تمام مناطق استان مرکزی و قسمتی از استانهای همجوار قابل دریافت بود.[۲۳۰]
با توجه به ظرفیتهای صنعتی و دانشگاهی استان مرکزی، تصمیمگیری و اقدامات اولیه در خصوص راهاندازی دو رادیوی تخصصی با موضوع صدای صنعت و صدای دانشجو یا فرهنگ در سال ۱۳۹۱ خورشیدی صورت گرفت و اعتبار لازم برای تأسیس آن نیز از محل اعتبارات دور سوم سفر ریاست جمهور وقت، محمود احمدینژاد، پیشبینی شد.[۲۳۱]
نشریهها[ویرایش]
تاریخچه تهیه و توزیع نشریهها در اراک به سال ۱۲۸۶ خورشیدی بازمیگردد. در این سال نخستین روزنامه شهر بنام «اتفاق» توسط میرزا حبیباللهخان طاهری عکاسباشی منتشر شد[۲۳۲] که درست یک سال بعد از صدور فرمان مشروطه بود.[۲۳۳] پس از آن روزنامه «رنجبر» با چاپ سنگی در سال ۱۲۸۹ خورشیدی توسط شیخ علی نخستین که از مشروطهخواهان بود انتشار یافت. در سال ۱۳۱۰ خورشیدی روزنامه «مفتش ایران» به مدیریت آقای مکی انتشار یافت.[۲۳۲]
در بیشتر موارد نشریههای چاپ شده در شهر در یک محدوده تاریخی (از سال ۱۲۸۶ تا ۱۳۳۰ خورشیدی) به عنوان ارگان یک جریان و یا حزب سیاسی منتشر گردیده بودند. به عنوان مثال نشریههای وابسته به روشنفکران دموکرات مقارن با انقلاب مشروطه و پس از آن نشریههای ملیگرا و چپگرا در دوران نهضت ملیشدن صنعت نفت میتوان اشاره کرد.[۲۳۴]
در سال ۱۳۹۲ خورشیدی در اراک و استان مرکزی ۲ روزنامه، ۱۱ هفتهنامه و ۷ ماهنامه چاپ و منتشر شدهاست که روزنامه سرچشمه، روزنامه نوید، هفتهنامههای سماع قلم، عطر یاس، شهاب، لاله سرخ، راوی، شمس، نامه امیر، مجنون، آرمان جوان، چشم براه، گل یاس و ماهنامههای عهد جاوید، وهم سبز، بصیرت، راه دانش و صحیفه پاکدلان از جمله آنها هستند.[۲۳۵]
ورزش[ویرایش]
با اینکه اراک از جمله قطبهای صنعتی کشور به حساب میآید، اما هیچگاه شاهد پشتیبانی صنایع در ورزش نبوده است.[۲۳۶] عدم حمایت صنایع از ورزش باعث عقب ماندن این شهر از ورزش حرفهای شده است.[۲۳۷] در سالهای گذشته شهرداری اراک با حمایت از چهار رشته ورزشی توانست مقام چهارمی رشته فوتبال در لیگ دسته یک، مقام سومی رشته هاکی در بخش آقایان و مقام دومی در بخش بانوان در لیگ برتر و دسته یک و مقام قهرمانی رشته ووشو در لیگ دسته یک را کسب کند.[۲۳۸]
تیم فوتبال شهرداری اراک از جمله تیمهای فوتبال است که در لیگ دستهاول فوتبال ایران بازی میکند.[۲۳۹] همچنین تیم والیبال شهرداری اراک و تیم بسکتبال شهرداری اراک نیز در لیگهای دسته یک والیبال و لیگ برتر بسکتبال حضور دارند.[۲۴۰][۲۴۱]
امکانات ورزشی[ویرایش]
اراک دارای ۱۰۳ باشگاه ورزشی روباز و سرپوشیده شامل سالنهای آمادگی جسمانی، بدمینتون، پیتلاس، بدنسازی، بوکس، پینگپنگ، تکواندو، تنیس روی میز، تیراندازی، جودو، ورزشهای رزمی، ژیمناستیک، شطرنج، فوتسال، کاراته، کشتی، والیبال، وزنهبرداری و ووشو، میدانهای تنیس، فوتبال، والیبال و هندبال، زمینهای اسکیت و تیراندازی با کمان و پیست دو و میدانی، پیست موتورسواری، چمنهای طبیعی و مصنوعی و استخر شنا است.[۲۴۲][۲۴۳]
در شهر اراک تعداد ۵ ورزشگاه به نامهای ورزشگاه ۱۵ هزار نفری امامخمینی، ورزشگاه شهدای پنجم مرداد، استادیوم آذرآب (شهر صنعتی)،[۲۴۴] مجموعه ورزشی ماشینسازی و ورزشگاه ۲۲ بهمن وجود دارد.[۲۴۵] همچنین دهکده المپیک در زمینی به مساحت ۳۰۰ هکتار در حال ساخت است. این مجموعه شامل پیست دوچرخهسواری، سالن سرپوشیده دو و میدانی، استخر سرپوشیده و سالن شش هزار نفری خواهد بود.[۲۴۶]
شهرهای خواهرخوانده[ویرایش]
اراک با چهار شهر جهان خواهرخوانده است:
سال (میلادی) | کشور | شهر خواهرخوانده |
---|---|---|
۲۰۰۷ | صربستان | نووی ساد[۲۴۷] |
۲۰۰۸ | قزاقستان | قراغندی[۲۴۸] |
۲۰۱۱ | گرجستان | تفلیس[۲۴۹] |
۲۰۱۳ | گرجستان | باتومی[۲۵۰] |
جستارهای وابسته[ویرایش]
- فهرست شهرهای ایران بر پایه جمعیت
- فهرست شهرهای دارای خواهرخوانده در ایران
- امیرکبیر
- فهرست اهالی منطقه اراک
یادداشتها[ویرایش]
- ↑ به موجب مصوبه دولت و شورای عالی شهرسازی، نقاط جمعیتی کرهرود و سنجان به شهر اراک الحاق شدند. جمعیت جدید حاصل از جمعیت سه شهر اراک، سنجان و کرهرود است.
- ↑ به دلیل کوچک بودن منطقه چهار (بافت تاریخی)، جمعیت این منطقه از منطقه سه تفکیک نشده است.
پانویس[ویرایش]
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، ۳۲.
- ↑ دهگان، تاریخ اراک (جلد دوم)، ۱۰۳.
- ↑ «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ استان مرکزی». وبگاه مرکز آمار ایران، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ «مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در خصوص الحاق نقاط جمعیتی سنجان و کرهرود به شهر اراک». مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، ۹ مرداد ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ «بررسی و تحلیل نظام شهری و نظام روستایی و عشایری استان مرکزی». دفتر برنامهریزی و بودجه استانداری استان مرکزی، ۱۳ دسامبر ۲۰۱۳. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۲. بازبینیشده در ۱۲ مه ۲۰۱۳.
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جلد دوم، جامعهشناسی شهری، فرهنگ مردم)، ۶.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ اسماعیلپور، استانشناسی مرکزی، ۸۶.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «فرق مذهبی استان مرکزی». ویکی اطلس فرهنگی ایران، ۳ آبان ۱۳۸۸. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ «جغرافیای جمعیتی بهائیان ایران و مازندران». پایگاه تحلیلی خبری مازندران، ۷ تیر ۱۳۸۴. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «نقشهٔ بافتهای فرسودهٔ مصوب شهرها: مرکزی». وبگاه شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، ۱۲ مه ۲۰۱۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۴ ژانویهٔ ۲۰۱۳.
- ↑ «۱۵۰۰ هکتار به محدوده قانونی شهر اراک افزوده میشود». روزنامه دنیای اقتصاد، ۱۷ اسفند ۱۳۸۹. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۸ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «مشخصات اراک». پایگاه ملی نامهای جغرافیایی ایران، ۲۷ دسامبر ۲۰۱۳. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ «آب و هوای شهرهای استان مرکزی». اداره کل هواشناسی استان مرکزی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۰ مهر ۱۳۹۱.
- ↑ «اجرای طرح ملی همکد سازی با حذف کد بین شهری از شهرها و روستاهای استان مرکزی». وبگاه شرکت مخابرات استان مرکزی، ۲۷ دسامبر ۲۰۱۳. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «محمد ابراهیم عباسی شهردار اراک شد». وبگاه خبرگزاری فارس، ۸ مهر ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ «سوغات اراک». شورای اسلامی شهر اراک، ۲۵ مرداد ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۹ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «لیست پلاکهای خودروهای ایران». بانک اطلاعاتی آکو. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ استادی، یادنامه آیتالله العظمی اراکی، ۸.
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، ۳۲–۱۴.
- ↑ عجم، اسناد نام خلیجفارس، میراثی کهن و جاودان، ۵۴ و ۵۵.
- ↑ دهگان، تاریخ اراک (جلد دوم)، ۱۶۳.
- ↑ سعیدیان، سرزمین و مردم ایران، ۵۳.
- ↑ خاکباز، خاندان محسنی اراک شرح احوال و زندگی مرحوم آیتالله العظمی حاجی آقا محسن عراقی (اراکی)، ۱۳.
- ↑ خاکباز، خاندان محسنی اراک شرح احوال و زندگی مرحوم آیتالله العظمی حاجی آقا محسن عراقی (اراکی)، ۱۳.
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، ۳۱.
- ↑ صدیق، کرج و عراق یا کره و اراک، ۱۴۳ و ۱۴۴.
- ↑ دهگان، تاریخ اراک (جلد دوم)، ۱۰۳.
- ↑ دهگان، تاریخ اراک (جلد دوم)، ۱۰۷.
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، ۳۱.
- ↑ خاکباز، خاندان محسنی اراک شرح احوال و زندگی مرحوم آیتالله العظمی حاجی آقا محسن عراقی (اراکی)، ۱۳.
- ↑ خاکباز، خاندان محسنی اراک شرح احوال و زندگی مرحوم آیتالله العظمی حاجی آقا محسن عراقی (اراکی)، ۱۷.
- ↑ علی یزدی پسند. پایاننامه تاریخ سیاسی اجتماعی اقتصادی اراک (سلطان آباد) (از آغاز قاجار تا سال ۱۳۳۲ هجری شمسی). دانشگاه اصفهان، خرداد ۱۳۸۶. ۱۴۲.
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، ۵.
- ↑ یزدیپسند، پایاننامه تاریخ سیاسی اجتماعی اقتصادی اراک (سلطانآباد) (از آغاز قاجار تا سال ۱۳۳۲ هجری خورشیدی)، ۳۹.
- ↑ خزائلی، «مشروطه خواه عراق عجم»، ۷۸.
- ↑ خزائلی، «مشروطه خواه عراق عجم»، ۷۸.
- ↑ دهگان، تاریخ اراک (جلد دوم)، ۱۳۷.
- ↑ فاضلی، فرهنگ و تحولات شهرنشینی اراک (دیدگاه انسان شناختی)، ۱۸۱.
- ↑ «ARĀK». ایرانیکا. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ طیرانی، جنگ جهانی دوم، قحطی و واکنشهای مردمی در قبال آن، ۲۰.
- ↑ طیرانی، جنگ جهانی دوم، قحطی و واکنشهای مردمی در قبال آن، ۲۱ و ۲۲.
- ↑ «روایت انقلاب در اراک». پایگاه خبری مجنون آنلاین، ۱۱ بهمن ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۷ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «آمار شهدا بمباران شهرها». وبگاه تبیان، ۳۰ آذر ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۹ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «ناراحتی شدید از بمباران مراکز نفتی اراک: وضع دفاع ضدهوایی ما خوب نیست». پایگاه اطلاعرسانی آیتالله هاشمی رفسنجانی، ۵ مرداد ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۹ دی ۱۳۹۲.
- ↑ ۴۵٫۰ ۴۵٫۱ «کارخانه کربلا شد». ماهنامه راهیان نور، ۵ مرداد ۱۳۸۹. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ استادی، یادنامه آیتالله العظمی اراکی، ۸.
- ↑ Bazin, Marcel. “GĪLĀN i. GEOGRAPHY AND ETHNOGRAPHY”. In Encyclopaedia Iranica. Archived from the original on 15 December 2012.
- ↑ امیراحمدیان، بهرام. «تقسیمات کشوری». در دانشنامه جهان اسلام. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ امیراحمدیان، تقسیمات کشوری، ۱۰۱.
- ↑ «کلانشهر هنوز تعریف مشخصی ندارد». وبگاه شبکه ایران، ۱۳ شهریور ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «هشتمین کلانشهر ایران مشخص شد». پایگاه خبری بولتن نیوز، ۱۸ فروردین ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «اراک به جمع کلانشهرهای کشور پیوست». باشگاه مهندسان ایران، ۲۹ اکتبر ۲۰۱۳. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «شهر اراک». وبگاه شهرداری اراک، ۲۰ نوامبر ۲۰۱۲. بایگانیشده از اصلی.aspx نسخهٔ اصلی در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۲ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ ملک حسینی، اثرات اقلیم بر معماری سنتی و مدرن شهر اراک، ۱۳۷.
- ↑ «شهرستان اراک». وب گاه تبیان. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «Weather Information for Arak». world weather information service، ۱۳ مارس ۲۰۱۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲۴ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «سیمای طبیعی استان، کوهها». اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲۰ مهر ۱۳۹۱.
- ↑ «استان مرکزی؛ سرزمین غارها/ از غار قندیلی تا آثار ۷۰ میلیون ساله». پایگاه خبری انتخاب، ۲ فروردین ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۱.
- ↑ «یادمان شهدای گمنام نورالشهدا اراک تکمیل میشود». وبگاه خبرگزاری فارس، ۱۶ آبان ۱۳۸۹. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۱.
- ↑ «ناهمواریهای استان مرکزی». ویکی اطلس فرهنگی ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲۰ مهر ۱۳۹۱.
- ↑ «منابع آب استان مرکزی». اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «۸۵ درصد از پروژهٔ فاضلاب شهر اراک به اتمام رسیدهاست». وبگاه خبرگزاری دانشجویان ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ پاشایی، کویرهای ایران و خصوصیات ژئومورفولوژیکی و پالئوکلیماتولوژی آن، ۴۹.
- ↑ فریدون قدیمی عروس محله. «بررسی پالئوجغرافی و جغرافیای حوضه آبریز میقان اراک». مجله حوضه آبریز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ مهندسین مشاور زیستا، طرح مطالعاتی ساماندهی و بهسازی سکونتگاههای غیررسمی اراک، ۲۳.
- ↑ «گزارش فوج زمینلرزههای دی و بهمن ۹۰، شهرهای اراک و آشتیان». مرکز بینالمللی زلزلهشناسی، ۳ بهمن ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ سعیدی، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (جلد هفتم)، ۴۱۷–۴۲۰.
- ↑ «جمعیت شهرهای استان مرکزی از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۷۵». وبگاه مرکز آمار ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ به تفکیک استان». وبگاه مرکز آمار ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ ۷۰٫۰ ۷۰٫۱ «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰». مرکز آمار ایران، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ «جمعیت شهرستانها و خانوار کشور سال ۱۳۹۰». مرکز آمار ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۴ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «اراک». وبگاه مرجع شهرهای ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲۱ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ شیعه، با شهر و منطقه در ایران، ۱۵۵.
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جلد دوم، جامعهشناسی شهری، فرهنگ مردم)، ۶.
- ↑ ۷۵٫۰ ۷۵٫۱ «پیشینه تاریخی کلیمیان اراک». انجمن کلیمیان تهران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ ملکی، نگاهی اجمالی بر حوزههای انتخاباتی ارمنیان در مجلس شورای اسلامی، ۶.
- ↑ ذبیحی، تاریخ اجتماعی اراک (احزاب - مطبوعات - شخصیتها) از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ۱۱۴.
- ↑ «آیین عید پاک ارامنه استان مرکزی روز یکشنبه در کلیسای مسروپ مقدس اراک برگزار شد». پایگاه خبری مرکزی دیلی، ۱۶ فروردین ۱۳۸۹. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۱.
- ↑ http://www.armeniacis.com/برچسبها/ارمنی-های-اراک ایرانیان ارمنستان. ارمنیهای اراک.
- ↑ «مشاهیر و مفاخر اراک». وبگاه شهرداری اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «مشاهیر». پایگاه خبری ملک اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۸ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «توسعه صنعتی؛ اوج استقلال، مهندسان داخلی جایگزین مستشاران خارجی». وبگاه خبرگزاری مهر، ۲۰ اسفند ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲۱ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «بی رمقی صنایع مادر در اراک». وبگاه هفتهنامه وقایع استان. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «گردشگری صنعتی ظرفیت مغفول مانده استان مرکزی». وبگاه خبرگزاری مهر، ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «دوذوقه در شهر آهن و فولاد». جم جم آنلاین، ۱۰ خرداد ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «توسعه صنعتی؛ اوج استقلال، مهندسان داخلی جایگزین مستشاران خارجی». خبرگزاری مهر، ۲۰ اسفند ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲۱ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ صادق زیباکلام. «هویدا قربانی فرهنگ کیش شخصیت حکومتی در ایران». وبگاه تاریخ ایرانی، ۱۶ فروردین ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۵ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۰۵ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ «تصمیم متخذه کمیسیون برنامه مجلسین راجع به اصول و هدفهای برنامه عمرانی چهارم کشور». وبگاه مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، ۱۸ ژوئن ۲۰۱۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۵ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۵ دی ۱۳۹۲.
- ↑ اسماعیلپور، استانشناسی مرکزی، ۸۳.
- ↑ «شمش آلومینیوم به ۹۱۰ هزار تن میرسد». وبگاه اخبار فلزات، ۶ آبان ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲۱ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «واگن پارس نخستین تولیدکننده لکوموتیو در کشور است». باشگاه خبرنگاران، ۱۲ مرداد ۱۳۹۱. بازبینیشده در بیست و دوم دیماه 1392.
- ↑ «اولین کارخانه لوکوموتیو سازی ایران در اراک، سرمایهای که همچنان خاک میخورد». باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۶ مرداد ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۱ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «تنها کارخانه کمباین سازی ایران را منحل نکنید». پایگاه خبری مرکزی دیلی، ۵ شهریور ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۲۱ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «شرکت آونگان اراک در آستانه تولید قرار گرفت». وبگاه خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۲۴ بهمن ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲۱ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «بهرهبرداری از بزرگترین آزمایشگاه سازههای انتقال نیرو جهان در ایران». روزنامه اطلاعات، ۱۸ آذر ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲۱ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، ۴۵۳.
- ↑ «طرح جدید ایرالکو یکی از مدرنترین طرحهای تولید آلومینیوم». پایگاه خبری بورس نیوز، ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ «تولید ۱۰۹ هزار تن آلومینیوم در کارخانه آلومینیومسازی اراک». وبگاه خبری آفتاب، ۷ مهر ۱۳۸۷. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۵ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۵ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «اولین کارخانه لوکوموتیو سازی ایران در اراک/ سرمایهای که همچنان خاک میخورد». باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۶ مرداد ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ «استان مرکزی، مرکز صنعت ریلی ایران، بدون گمرک ریلی». پایگاه خبری تین نیوز، ۱۶ مهر ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ «تنها کارخانه کمباین سازی ایران را منحل نکنید». پایگاه خبری مرکزی دیلی، ۵ شهریور ۱۳۹۱. بازبینیشده در ۷ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «شرکت هپکو اراک». وبگاه صدا و سیمای استان مرکزی، ۱۹ شهریور ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۵ ژوئن ۲۰۱۳.
- ↑ «تاریخچه شرکت ماشین سازی اراک». وبگاه شرکت ماشینسازی اراک، ۱۵ بهمن ۱۳۸۴. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۹ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «نقدینگی مشکل اساسی کارخانجات صنعتی اراک». وبگاه خبری تابناک، ۱۲ شهریور ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «بی رمقی صنایع مادر در اراک». وبگاه هفتهنامه وقایع استان. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «تعدیل نیرو و بحران کارگری در انتظار صنایع». وبگاه همشهری آنلاین، ۲۷ آبان ۱۳۸۸. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «صنایع اراک در آستانه ورشکستگی است». وبگاه خبری خراسان نیوز، ۸ بهمن ۱۳۸۷. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۲ دی ۱۳۹۲.
- ↑ شیعه، هنر شهرسازی در بافت قدیم شهری اراک، ۳۶.
- ↑ «طرح تخفیف عوارض صدور پروانه در اراک تا ۲۷ اسفند ماه تمدید شد». وبگاه خبرگزاری فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «صدور پروانه ساخت در اراک الکترونیکی شد». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «تشکیلات شهرداری در حد و اندازه مردم اراک نیست». هفته نامه عطر یاس، ۲۵ مهر ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «تعداد مؤسسات درمانی فعال و تختهای موجود در آنها بر حسب وضعیت حقوقی». سالنامه آماری استان مرکزی ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «سالنامه آماری دانشگاه علوم پزشکی استان مرکزی ۱۳۹۰». دانشگاه علوم پزشکی استان مرکزی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ «فضای درمانی بیماران سرطانی در استان مرکزی نیازمند توسعه است». پایگاه خبری مرکزیدیلی، ۵ بهمن ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «سالنامه آماری دانشگاه علوم پزشکی استان مرکزی ۱۳۹۰». دانشگاه علوم پزشکی استان مرکزی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «لیست بیمارستانها». وبگاه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۱۲ ژوئن ۲۰۱۳. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۱ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «سرطان و اماس هدیه شهر صنعتی به اراک». وبگاه همشهری آنلاین، ۲۲ شهریور ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ ۱۱۸٫۰ ۱۱۸٫۱ «اعتراض اراکیها به آلودگی هوا وارد هجدهمین هفته شد». روزنامه بهار. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «اراک، شهر بیهوا!». وبگاه سلامت نیوز، ۲۲ مهر ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «تاریخچه». شرکت توزیع برق استان مرکزی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۵ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «آمار شرکت توزیع نیروی برق استان مرکزی». شرکت توزیع برق استان مرکزی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۵ دی ۱۳۹۲.
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، ۳۷۴ و ۳۷۵.
- ↑ «طلسم آبگیری سد کمال صالح شکسته شد». وبگاه خبرگزاری فارس، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۸۸. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۵ شهریور ۱۳۹۱.
- ↑ «نامجو: 37 درصد کشور تحت پوشش شبکه فاضلاب است». وبگاه خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۲۳ تیر ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۹ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «تعداد شهرها روستاهای گازرسانی شده و تعداد انواع انشعاب، تعداد مصرفکننده و مقدار مصرف گاز طبیعی». وبگاه مرکز آمار ایران، ۷ فوریه ۲۰۱۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۹ دی ۱۳۹۲.
- ↑ وکیلی تبریزی، تاریخ عراق (اراک)، ۴۰۷.
- ↑ «کارآموزی در شرکت مخابرات استان مرکزی». وبگاه ویکی پروژه، ۰۸ مارس ۲۰۱۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۹ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «تلفنهای ثابت و همراه». وبگاه مرکز آمار ایران، ۷ فوریه ۲۰۱۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۹ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «احداث کمربند سبز، نیاز ضروری شهر اراک». سازمان پارکها و فضای سبز اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «انتقاد از بیتوجهی صنایع برای ایجاد فضای سبز». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «سرانه فضای سبز هر شهروند اراکی به ۳۰ مترمربع افزایش پیدا میکند». خبرگزاری فارس نیوز، ۲۱ شهریور ۱۳۸۶. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «سرانه فضای سبز در اراک برای هر نفر ۲۰ متر است». وبگاه خبرگزاری دانشجویان ایران، ۱۷ خرداد ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ ««شهربازی و پارک لاله» اراک در روزهای تعطیل پذیرای ۲۰ هزار گردشگر است.». وبگاه خبرگزاری میراث فرهنگی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «بینظیرترین شهربازی خاورمیانه در اراک». پایگاه خبری مرکزی دیلی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «افتتاح فاز اول شهربازی و پارک آبی در استان مرکزی با مشارکت بانک ملی». وبگاه بانک ملی ایران، ۴ مهر ۱۳۸۸. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۵ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «بازرسی شهربازیها در استان مرکزی انجام شد». وبگاه مؤسسه استاندارد ایران، ۳ آبان ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۵ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «۴۴گونه جانوری پارک وحش اراک گنجینهای غنی در تنوع زیستی است». وبگاه خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۴ خرداد۱۳۹۰. بازبینیشده در ۲۵ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «بازار اراک، معماری فاخر عصر قاجار». جام جم، 20 اسفند 1392. بازبینیشده در 27 اردیبهشت 1395.
- ↑ «مراکز مهم تجاری». پایگاه اطلاعرسانی شهرهای استان مرکزی، 18 شهریور 1391. بازبینیشده در 27 اردیبهشت 1395.
- ↑ «بهرهبرداری از 6 پروژه بزرگ شهری به مناسبت دهه مبارک فجر». شهرداری اراک.
- ↑ «هوای اراک را داشته باشید». همشهری آنلاین. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «فکر میکنید تهران چندمین شهر آلوده ایران و جهان است؟». وب گاه خبری خبرآنلاین، ۲ بهمن ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۹ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «هوای اراک از تهران آلوده تر است». وبگاه اراک شهر اریکههای ماندگار. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «طرح جامع کاهش آلودگی هوای شهر اراک». وبگاه مرکز پژوهشهای مجلس، ۱۶شهریور ۱۳۸۶. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۸ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «اراک رتبه برتر مقابله با آلودگی هوا را در میان کلانشهرها کسب کرد». پورتال وزارت کشور، ۱۳ آذر ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۸ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «بیانیه رسمی شوراهای اسلامی شهرهای اراک، سنجان و کرهرود». شورای شهر اراک، ۳۰فروردین ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۸ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «فاتحه اجرای طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک باید خوانده شود». هفته نامه وقایع استان، ۲۹ آبان ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۸ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «اعتراضات زیستمحیطی در ایران شهر به شهر میچرخد». وبگاه شرق پارسی، ۱ نوامبر ۲۰۱۳. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «هوای اراک را داشته باشید». وبگاه همشهری آنلاین، ۲ اسفند ۱۳۸۸. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «81 روز از ایام سال 91 هوای شهر اراک ناسالم بوده است.». وبگاه صداوسیمای استان مرکزی، ۱ فروردین ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «اراک 68 روز هوای ناسالم و در وضعیت هشدار داشته است». وبگاه فارس نیوز، ۲ مرداد ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «خطر تابش اشعه فرابنفش سبب تعطیلی زود هنگام ادارات در اراک شد». وبگاه خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۲۸ خرداد ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۶ دی ۱۳۹۲.
- ↑ مجید نیکعهد. «اجرای طرح جامع ترافیک اراک در ابهام». روزنامه دنیای اقتصاد، ۱۵ فروردین ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «به ازای هر 4 نفر یک خودرو در اراک وجود دارد». وبگاه خبرگزاری کار ایران، ۳۰ تیر ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۹ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «آیا بزرگراه امیرکبیر مشکل ترافیک را حل میکند؟». پایگاه خبری برداشت نیوز، ۶ شهریور ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «طرح جامع ترافیک اراک ۶ ساله شد». وبگاه خبرگزاری تابناک، ۱۳ مرداد ۱۳۸۹. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «اراک؛ چهارمین شهر گران ایران». پایگاه خبری و تحلیلی استان مرکزی، ۱۳ بهمن ۱۳۸۸. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «تهران گرانترین و ایلام ارزانترین شهرهای ایران». البرز نیوز، ۵ اردیبهشت ۱۳۸۹. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۳ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «گرانی مسکن در اراک». روزنامه دنیای اقتصاد، ۱۹ دی ۱۳۸۵. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۳ آذر۱۳۹۱.
- ↑ «از اجارههای چند میلیونی مغازهها تا تعطیلی بازار اراک». مرکزی دیلی، ۲۱ مرداد ۱۳۸۹. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۳ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «باورهای ایرانیان قدیم دربارهٔ زنان و کودکان». وبگاه بیتوته. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «بررسی باورهای فولکلوریک مردم شهر اراک از دیدگاه مردم شناختی». آفتاب، ۷ اردیبهشت ۱۳۸۷. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۵ دی ۱۳۹۱.
- ↑ نیکفام، دو آیین نمایشی کهن در اراک، ۳۳–۳۴.
- ↑ «ازدواج». پایگاه اطلاعرسانی شهرهای استان مرکزی، ۲ مهر ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۲ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «عزاداری». پایگاه اطلاعرسانی شهرهای استان مرکزی، ۲ مهر ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۲ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «بازار اراک میزبان آئینهای عزاداری». وبگاه خبرگزاری مهرنیوز، ۲۱ آبان ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۲ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «اطلاعاتی دربارهٔ تاریخچه شهر اراک». پایگاه خبری مرکزی دیلی، ۸ آذر ۱۳۸۸. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۶ شهریور ۱۳۹۱.
- ↑ سیعد رجبی فروتن. «برگی از تاریخ سینمای ایران». وبگاه روزانههای سینمایی، ۲۰ شهریور ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۱ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «بزرگترین سینمای کشور به مرکز فرهنگی تبدیل شد». پایگاه خبری رسانه قانون، ۲۱ شهریور ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۶ شهریور ۱۳۹۱.
- ↑ «سینما، مکانی فراموش شده در شهر صنعتی اراک». پایگاه اطلاعرسانی دکتر محسن رضایی، ۹ مرداد ۱۳۸۹. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۶ شهریور ۱۳۹۱.
- ↑ همایون فرخ، تاریخچه کتابخانههای ایران از صدر اسلام تا عصر کنونی، ۱۸۱.
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، ۳۲۵.
- ↑ «لیست کتابخانههای استان مرکزی». نهاد کتابخانههای عمومی کشور. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۵ دی ۱۳۹۱.
- ↑ «لیست کتابخانههای عمومی کشور». وبگاه نهاد کتابخانههای عمومی کشور، ۱۰ آوریل ۲۰۱۳. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۹ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «معرفی اراک». شهرداری اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «مدرسه سپهداری، اراک مهد پرورش بزرگان علوم دینی است». وبگاه خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۹ فروردین ۱۳۹۰. بایگانیشده از -اراک-مهد-پرورش-بزرگان-علوم-دینی-است/فرهنگی/ نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۷ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «حمام و موزهٔ چهار فصل اراک». وبگاه ایران دیدار. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «منزل حسنپور». وبگاه صداوسیمای استان مرکزی، ۸ مهر ۱۳۸۸. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ شهریور ۱۳۹۱.
- ↑ رحمدل، سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی، ۱۲۲ و ۱۲۳.
- ↑ «قلعه حاج وکیل». تبیان، ۷شهریور۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «منطقه شکار ممنوع تالاب میقان اراک». سازمان حفاظت از محیط زیست استان مرکزی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۷ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «آشنایی با تالاب میقان». وبگاه همشهری آنلاین، ۲۰ فروردین ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۷ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ ۱۸۳٫۰ ۱۸۳٫۱ «اجرای طرح مجموعه گردشگری دره گردو اراک». وبگاه میراث آریا، ۲۵ آذر ۱۳۸۹. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۷ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «تخت سادات یکی از مناطق زیبای گردشگری استان مرکزی». وبگاه باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۲ فروردین ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۷ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «آشنایی با بقعه متبرکه امامزادگان عبدا... (ع) و آمنه خاتون (ع) اراک». پایگاه فرهنگی هنری انارک، ۵ آبان ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «دربارهٔ امامزاده». وبگاه آستان مقدس امامزاده محمدعابد. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۷ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «طرح بهسازی آرامستان قدیمی اراک». پایگاه خبری مرکزی دیلی، ۱۶ آبان ۱۳۸۸. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۹ دی ۱۳۹۲.
- ↑ رحمدل، سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی، ۱۱۸.
- ↑ «معرفی شهر اراک». وبگاه اطلاعات شهری اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۸ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «آمادگی موزههای استان مرکزی در تعطیلات تابستان». وبگاه خبرگزاری برنا، ۱۸ تیر ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۱ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «عملیات اجرایی پروژه موزه بزرگ اراک آغاز شد». وبگاه خبرگزاری فارس، ۲۰ مهر ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۸ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «موزه دفاع مقدس اراک به دلیل بی مهری مسئولین نیمه کاره رها شد». پابگاه خبری برداشت نیوز، ۳۱ فروردین ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۸ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «گزیده رشتههای صنایع دستی استان مرکزی به تفکیک شهرستان-سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی». اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۸ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «صنایع دستی استان مرکزی». وبگاه خبری آفتاب، ۶ شهریور ۱۳۸۶. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ اسدالله عبدلیآشتیانی. «اسناد اراک (عراق ـ سلطانآباد)؛ در دورههای دوم تا پنجم مجلس شورای ملّی». مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۵ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «ARĀK». ایرانیکا. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «هتلهای اراک». اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۸ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «معرفی شهر اراک». وبگاه اطلاعات شهری اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۹ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «تتالی». مجله آشپزی آنلاین، ۱۵ آذر ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۸ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «آشنایی با روش تهیه آبگوشت کشک – غذای محلی شهر اراک». وبگاه همشهری آنلاین، ۱۲ مهر ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۸ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «آبگوشت دوغدار». پایگاه خبری ملک اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۸ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «غذاهایی که بوی خیر میدهند/ چرخی در غذاهای خوشمزه سنتی ایران». وبگاه خبرگزاری مهر، ۶ آبان ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۸ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «آشهای محلی استان مرکزی». وبگاه تبیان. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۸ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «غذاهایی که بوی خیر میدهند/ چرخی در غذاهای خوشمزه سنتی ایران». وبگاه خبرگزاری مهر، ۶ آبان ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۸ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «آشهای محلی استان مرکزی». وبگاه تبیان. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۸ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «آشهای مصطفی (اراک)». وبگاه تبیان، ۱ اسفند ۱۳۸۸. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۸ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «شفته اراکی». وبگاه خبری آفتاب، ۲۶ خرداد ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۸ آبان ۱۳۹۱.
- ↑ «آزادراه قم-سلفچگان-اراک چهار خطه میشود». وبگاه خبرگزاری فارس، ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۷ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «آزادراه اراک-خرمآباد احداث میشود». پایگاه خبری تابناک، ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۷ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «وبگاه مسافت شهرهای ایران». پایگاه اطلاعاتی ایرانگردی و جهانگردی، ۳ دی ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۳ دی ۱۳۹۱.
- ↑ «اما واگرهای فرودگاه بینالمللی اراک». روزنامه ابتکار. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ «نخستین پرواز فرودگاه اراک پس از ۲ سال وقفه». پایگاه خبری عصر ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ «پروازهای فرودگاه اراک از سر گرفته میشود». وبگاه خبرگزاری تین نیوز، ۲ خرداد ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ «دربارهٔ راه آهن اراک». اداره کل راه آهن اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۲ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «احداث راهآهن اراک ملایر ۱۲۵۰ میلیارد ریال هزینه در برداشت». وبگاه خبرگزاری فارس، ۱۴ مهر ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۲ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «راه آهن اراک - اصفهان احداث میشود». وبگاه خبرگزاری مهر، ۳ خرداد۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۲ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ ۲۱۷٫۰ ۲۱۷٫۱ «پایانههای مسافربری شهر اراک». سازمان پایانههای مسافربری شهرداری اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۲۰ دی ۱۳۹۱.
- ↑ «گزارش اقدامات و عملکرد سازمان تاکسیرانی شهرداری اراک در سال 91». وبگاه شهرداری اراک، ۲۸ اسفند ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۱ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «۱۶۵ اتوبوس کولر دار به ناوگان اتوبوسرانی اراک پیوست». روزنامه کیهان. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «بازدید اعضای شورای اسلامی شهر و معاونت خدمات شهری شهرداری اراک از سازمان اتوبوسرانی». وبگاه شهرداری اراک، ۲۹ تیر ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۱ دی ۱۳۹۲.
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، ۲۸۳.
- ↑ «دانش آموزان و کارکنان آموزشی، دفتری و اداری کلیه دورههای تحصیلی». وبگاه مرکز آمار ایران، ۱۱ مارس ۲۰۱۳. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۱۱ دی ۱۳۹۲.
- ↑ محتاط، سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، ۲۸۸.
- ↑ معاونت آمار و اطلاعات، اطلس جامع آموزش عالی استان مرکزی، ۷۰.
- ↑ «پیشینه دانشگاه آزاد اسلامی اراک». دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۵ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ «اولین دانشگاه دولتی محلات مهرماه دانشجو میپذیرد». مرکزی دیلی، ۹ شهریور ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱۵ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ رضا استادی. «یادنامه آیتالله العظمی اراکی». مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۲۲ دسامبر۲۰۱۲. بازبینیشده در ۱ دی ۱۳۹۱.
- ↑ «حوزه علمیه اراک؛ از حجره امام تا بزرگترین حوزه غرب کشور». وبگاه جماران، ۲۹ فروردین ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «مفاخر علمی استان، ظرفیت بالقوه تولید آثار فاخر». ویژه نامه قاب کوچک روزنامه جام جم، ۴ تیر ۱۳۹۰. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ ۲۳۰٫۰ ۲۳۰٫۱ «صداوسیمای مرکز اراک». وبگاه معاونت امور استانها. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «رادیو صدای صنعت». وبگاه خبرگزاری مهر. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ ۲۳۲٫۰ ۲۳۲٫۱ محتاط، سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، ۳۲۳.
- ↑ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۸۲.
- ↑ رجبیفروتن، تاریخچه مطبوعات محلی استان مرکزی، ۱۴.
- ↑ «نشریههای استان مرکزی». خانه مطبوعات استانی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «تیم هندبال هپکوی اراک در اغما». وبگاه هفتهنامه عطر یاس، ۲۶ بهمن ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «استاندار مرکزی بر ضرورت حمایت صنایع از ورزش تأکید کرد». وبگاه خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۳۰ مهر ۱۳۹۲. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «ضعف استان مرکزی نداشتن باشگاههای حرفهای است». اداره ورزش و جوانان استان مرکزی، ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۱. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «تیم فوتبال همیاری به شهرداری اراک پیوست». شهرداری اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «پیروزی شهرداری اراک مقابل دانشگاه آزاد». خبرگزاری فارس، ۲۰ اسفند ۱۳۹۴. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۶. بازبینیشده در {{جا:تاریخ}}.
- ↑ «شهرداری اراک قهرمان لیگ دسته یک والیبال». ورزش ۳، ۲۰ اسفند ۱۳۹۴. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۶. بازبینیشده در {{جا:تاریخ}}.
- ↑ «باشگاههای استان». اداره کل ورزش و جوانان استان مرکزی. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «جزئیات افتتاح پروژههای شهرداری اراک». شهرداری اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «ورزشگاه اراک نیاز دو دیدار پیاپی فوتبال را برآورده میکند». وبگاه خبرگزاری فارس. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «اماکن ورزشی استان مرکزی». ویکی اطلس فرهنگی ایران. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۹۲.
- ↑ «اختصاص دو میلیارد ریال به دهکده المپیک اراک». آرشیو وب فارسی واضح، ۱۹تیر۱۳۸۷. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۶ شهریور ۱۳۹۱.
- ↑ «اراک و نووی ساد خواهرخوانده شدند». روزنامه دنیای اقتصاد، ۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۶. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «اراک ایران و کاراگاندای قزاقستان خواهرخوانده شدند». وبگاه خبرگزاری آریا. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «اراک و تفلیس خواهرخوانده میشوند». بنیاد مطالعات قفقاز. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «ایجاد روابط خواهرخواندگی بین اراک و باتومی». شهرداری اراک. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۷ ژوئن ۲۰۱۳.
منابع[ویرایش]
- امیراحمدیان، بهرام. تقسیمات کشوری. چاپ اول. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، ۱۳۸۳. شابک ۹۸۴-۳۷۹-۰۰۷-x.
- استادی، رضا. یادنامه آیتالله العظمی اراکی. چاپ اول. اراک: انجمن علمی، فرهنگی و هنری استان مرکزی، ۱۳۷۵.
- اسماعیلپور، فاطمه. استانشناسی مرکزی. چاپ سوم. تهران: سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۹۱. شابک ۲-۱۹۴۶-۰۵-۹۶۴-۹.
- پاشایی، عباس. کویرهای ایران و خصوصیات ژئومورفولوژیکی و پالئوکلیماتولوژی آن. چاپ اول. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۱. شابک ۹۷۸–۹۶۴–۶۳۸۳–۷۳–۹.
- خاکباز، علیاکبر. خاندان محسنی اراک شرح احوال و زندگی مرحوم آیتالله العظمی حاجی آقا محسن عراقی (اراکی). چاپ اول. تهران: مولف، ۱۳۷۱.
- خزائلی، علیرضا. «مشروطه خواه عراق عجم». زمانه، ش. ۵۲ (دی ۱۳۸۵).
- دهگان، ابراهیم. تاریخ اراک (جلد دوم)؛ از بدو ظهور دولت صفوی تا سفر ناصرالدین شاه به صفحات اراک. چاپ اول. تهران: زرین و سیمین، ۱۳۸۳. شابک ۹۶۴–۷۶۷۹–۰۹–۲.
- ذبیحی، مرتضی. تاریخ اجتماعی اراک (احزاب - مطبوعات - شخصیتها) از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی (۱۲۸۵–۱۳۵۷). چاپ اول. اراک: پیام دیگر، ۱۳۸۱. شابک ۹۶۴–۹۲۵۷۱–۷–۹.
- رجبیفروتن، سعید. «تاریخچه مطبوعات محلی استان مرکزی». فرهنگ اصفهان، ش. ۱۴ (۱۳۷۹).
- رحمدل، محمد. سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی. چاپ اول. تهران: تولیدات فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۳. شابک ۹۶۴–۷۴۳۸–۹۷–۱.
- سعیدی، عباس. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (جلد هفتم). تهران: مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی، ۱۳۷۵.
- سعیدیان، عبدالحسین. سرزمین و مردم ایران، مردمشناسی و آداب و رسوم اقوام ایرانی. چاپ چهارم. تهران: علم و زندگی، ۱۳۶۹.
- شیعه، اسماعیل. با شهر و منطقه در ایران. چاپ پنجم. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، ۱۳۸۷. شابک ۷–۰۶۸–۴۵۴–۹۶۴.
- شیعه، اسماعیل. «هنر شهرسازی در بافت قدیم شهری اراک». راه دانش، ش. ۱۴–۱۳ (۱۳۷۷).
- عجم، محمد. اسناد نام خلیجفارس، میراثی کهن و جاودان. چاپ اول. تهران: اوین، ۱۳۸۸. شابک ۹۷۸–۶۰۰–۹۰۲۳۱–۴–۱.
- صدیق، حسن. «جنگ جهانی دوم، قحطی و واکنشهای مردمی در قبال آن». فرهنگ ایران زمین (تهران)، ش. ۲۷ (۱۳۶۶).
- طیرانی، بهروز. «جنگ جهانی دوم، قحطی و واکنشهای مردمی در قبال آن». گنجینه اسناد (تهران)، ش. ۹ (۱۳۷۲).
- فاضلی، نعمتالله و محمد سلیمانی. «فرهنگ و تحولات شهرنشینی اراک (دیدگاه انسان شناختی)». راه دانش (اراک: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی)، ش. ۱ (۱۳۷۴).
- کسروی، احمد. تاریخ مشروطه ایران. چاپ بیست و سوم. تهران: امیرکبیر، ۱۳۳۰.
- محتاط، محمدرضا. سیمای اراک (جامعهشناسی شهری)، جلد اول. چاپ اوّل. تهران: آگه، ۱۳۶۸.
- محتاط، محمدرضا. سیمای شهر اراک (جامعهشناسی شهری، جلد دوم فرهنگ مردم). چاپ اوّل. تهران: هما، ۱۳۶۶.
- معاونت آمار و اطلاعات. اطلس جامع آموزش عالی استان مرکزی. اراک: استانداری مرکزی، ۱۳۹۰.
- ملک حسینی، عباس و علیرضا ملکی. «اثرات اقلیم بر معماری سنتی و مدرن شهر اراک». آمایش محیط، ش. ۱۱ (۱۳۸۹).
- ملکی، اسماعیل. «نگاهی اجمالی بر حوزههای انتخاباتی ارمنیان در مجلس شورای اسلامی». پیمان، ش. ۵۴ (۱۳۸۹).
- مهندسین مشاور زیستا. «طرح مطالعاتی ساماندهی و بهسازی سکونتگاههای غیررسمی اراک». وزارت راه و شهرسازی، ۱۳۸۷.
- نیکفام، یوسف. «دو آیین نمایشی کهن در اراک». صحنه، ش. ۶۷–۶۸ (۱۳۸۶).
- وکیلی تبریزی، رضا. «تاریخ عراق (اراک)». فرهنگ ایران زمین، ش. ۱۴ (۱۳۴۵).
- همایون فرخ، رکنالدین. تاریخچه کتابخانههای ایران از صدر اسلام تا عصر کنونی. چاپ اول. تهران: وزارت فرهنگ و هنر، سازمان کتابخانههای عمومی شهرداری، ۱۳۴۷.
- یزدیپسند، علی. پایاننامه تاریخ سیاسی اجتماعی اقتصادی اراک (سلطانآباد) (از آغاز قاجار تا سال ۱۳۳۲ هجری خورشیدی). دانشگاه اصفهان، ۱۳۸۶.
- Bazin, Marcel (2001). "GĪLĀN i. GEOGRAPHY AND ETHNOGRAPHY". Encyclopaedia Iranica 5. pp. 617–625.
پیوند به بیرون[ویرایش]
در پروژههای خواهر میتوانید در مورد اراک اطلاعات بیشتری بیابید.
در میان کتابها از ویکیکتاب
در میان تصویرها و رسانهها از ویکیانبار
برای مطالعه بیشتر[ویرایش]
- طرح شناخت مناطق اکولوژیک کشور: تیپهای گیاهی منطقه قم - اراک ISBN 964-473-211-1
- یافتههای پیمایش در اراک: ارزشها و نگرشهای ایرانیان ISBN 964-7854-00-5
- کتاب گزارش نامه یا فقهاللغه اسامی امکنه، تألیف ابراهیم دهگان، ۱۳۴۵
- کتاب نام داران اراک، تألیف حسن صدیق، محمدرضا محتاط، بهار۱۳۷۲
|
|
|
|
|
|