شیرهای سنگی
شیر سنگی در گویش بختیاری[۱][۲][۳] بَردِ شیر[۴] گفته می‌شود.
محتویات
ویژگی‌ها[ویرایش]
برد شیرها تندیس‌هایی از جنس سنگ هستند که در گذشته توسط سنگ‌تراش‌های ایل بختیاری در ایران در استان چهارمحال و بختیاری و شمال استان خوزستان به شکل شیر تراشیده می‌شدند و به نشانهٔ شجاعت، دلاوری و ویژگی‌هایی چون هنرمندی در شکار و تیراندازی در جنگ و مهارت در سوارکاری، بر آرامگاهِ بزرگانِ قوم خود قرار می‌دادند.[۵] معمولاً اندازه شیرهای سنگی قرار گرفته شده بر روی قبور بستگی به جایگاه متوفی نزد بازماندگانش دارد و ساختار شیرهای سنگی به گونه‌ای است که انتهای دست و پای شیر معمولاً بر روی سطحی سنگی گذاشته می‌شود تا برای سر پا ماندن شیر در دل خاک دفن گردد و دستها به شکل حراست به جلو کشیده شده‌اند که البته شیوهٔ تراش شیرهای سنگی نزد قبایل مختلف بختیاری دارای تفاوتهای جزئی با یکدیگر می‌باشند و شمشیر، خنجر یا گرز از جمله نقش‌هایی است که بر روی آنها حک می‌گردد.[۶]
شیر نماد بختیاری[ویرایش]
شیر به جهتِ خصوصیاتِ بی‌مانندش در فرهنگِ اقوام مختلف جایگاهی ویژه دارد. معانی سمبلیک شیر در ادبیات ملل گوناگون، بیشتر نماد پیروزی، قدرت، دلاوری، نجابت و نیروی ماورای انسانی بوده‌است. بختیاری‌ها با توجه به این مفهوم و معنا، شیر را به عنوان نماد خود پذیرفته‌اند.
در نقوش تخت جمشید، جام‌ها، الواح ساسانی و قالی‌های شکارگاهی، همه‌جا شیر در جدال با دلاوران، نقش بسته است. منشأ شیرهای سنگی و بافته‌های منقش به شیر را، می‌توان در همان سنتِ دیرین و باستانی جست‌وجو کرد که در فرهنگ ایل بختیاری نیز وجود داشته است.
شیر در میان بختیاری‌ها نماد شجاعت است. نماد شیر علاوه بر این تندیس‌ها، در قالی و گلیم و گبه‌هایی که بختیاری‌ها می‌بافند نیز دیده می‌شود.[۵]
اصطلاح محلی[ویرایش]
در گویش بختیاری به این مجسمه‌ها برد شیر می‌گویند. برد شیرها، نماد رشادت، شجاعت، فروتنی و مردانگی است که همواره از کیاست، فرهنگ و اخلاق خوب انسانی در زاگرس بختیاری، با کمال شجاعت پاسبانی کردند و هدفشان اهتمام نام نیک قوم و تبار خود بوده‌است. هیبت و شکوه این تندیس، یادآور مردانی است که تاریخ پرفراز و نشیب، قومشان را در قالبی اسطوره‌ای با نام خود زینت داده و روی در دل خاک نهفته‌اند. برد شیرها از پهلو، مزین به نقش شمشیر، اسب، تفنگ و تسبیح هستند و بر گرده آنها، مشخصات متوفی نقر می‌شود.
هنری لایارد در کتاب ماجراهای اولیه، آورده است:
بختیاری‌ها، تندیس و نقش شیر را به روی قبور خوانین و افراد سرشناس نصب یا نقر می‌کنند، تا خاطره سلح‌شوری و جنگجویی آنها، برای همیشه زنده بماند.
گسترهٔ وجود[ویرایش]
منطقهٔ بختیاری، سرزمین شیرهای سنگی است. این مجسمه‌های شیر، هنوز در قبرستان‌های قدیمی بختیاری دیده می‌شوند. شهر ایذه در شمال استان خوزستان بزرگترین منبع دسترسی به شیرهای سنگی می‌باشد. روستای کهباد یک در قبرستان باستانی خود -شهسوار- بیش از پنجاه شیر سنگی را در دل خود جای داده است. در گورستانی در «زلقی » واقع در شرق لرستان سنگ قبرهایی با مجسمه شیر ایستاده و غران موسوم به «شیر سنگی » یا به گویش محلی «بردشیر » وجود دارد که تحت حفاظت میراث فرهنگی استان لرستان قرار دارد.
هفشجان[ویرایش]
شهر هفشجان در گذشته یکی از مراکزِ مهمِ شیرتراشی بوده‌است و اکنون تعدادی از سنگ‌تراش‌های قدیمی در هفشجان در قیدِ حیاتند. شیرهایی که در قبرستان‌های هفشجان باقی‌مانده است از زیباترین و خوش‌نقش‌ترین شیرهای سنگی محسوب می‌شوند. قدیمی‌ترین شیرِ سنگی موجود در استان چهار محال و بختیاری مربوط به دوره صفویه است. بنا به گفته‌ها، شیر سنگی یادگار، دوران ماد هاست.
در ۳ دههٔ گذشته شیرهای سنگیِ بی نظیرِ این قبرستان به غارت رفته‌اند. به طوریکه از هزاران شیر سنگی این شهر، تنها تعداد، انگشت شماری باقی‌مانده است. پرویز تناولی از معروف‌ترین مجسمه سازانِ ایران کتابی در خصوصِ شیر سنگی به چاپ رسانده است که شیر سنگیِ هفشجان را از مهم‌ترین نمونه‌های ایران برشمرده است.[۷]
گورستان و زیارتگاه شهسوار[ویرایش]
قبرستان شهسوار یا گورستان و زیارتگاه شهسوار واقع در روستای کهباد یک در شمال شهرستان ایذه یک منبعی غنی از وجود شیرهای سنگی می‌باشد.[۸][۹]
قدمت[ویرایش]
در تاریخ ساختِ تندیسِ شیر، اختلاف نظر است. در هنر ایران، شیر همواره با خورشید به عنوان نماد ملی ایرانیان محسوب می‌شد، که اشاره به ساکن شدن قدرت در خورشید دارد. این جانور، تقریباً در کلیه تمدن‌های خاور نزدیک، به عنوان سمبل قدرت و شجاعت به کار رفته است.
قدیمی‌ترین شیر سنگی موجود در استان چهار محال و بختیاری مربوط به دوره صفویه است. بنا به گفته‌ها شیر سنگی یادگار دوران مادهاست.[نیازمند منبع]
جُستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ Windfuhr, Gernot. 1988. Baḵtīārī tribe: The Baḵtīārī dialect. Encyclopædia Iranica 3.5, 553–560. New York: Center for Iranian Studies, Columbia University. Online address: http://www.iranicaonline.org/articles/baktiari-tribe#pt2.
- ↑ Anonby, Erik. 2012. Sociolinguistic status of Lori. Encyclopædia Iranica. New York: Center for Iranian Studies, Columbia University. Online ad- dress: http://www.iranicaonline.org/articles/lori-language-ii.
- ↑ «Bakhtiâri#A language of Iran». Ethnologue، ۲۰۱۳. بازبینی‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۳.
- ↑ Bard-e-Sheer
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «بزرگترین شیرسنگی‌های ایران…», خبرگزاری میراث فرهنگی.
- ↑ «شیر سنگی، تیشینه».
- ↑ پرویز تناولی. سنگ قبر. چاپ ۸۸/۰۶/۲۵. تهران: انتشارات بن گاه، 1388 خورشیدی. ص 132. شابک ۹۷۸–۶۰۰–۵۲۶۸–۰۷–۲.
- ↑ «من نیز در مصیبت تو گریه می‌کنم».
- ↑ «انقراض شیر سنگی‌هایی که می‌توانستند ثبت جهانی شوند».
منابع[ویرایش]
- برد شیر، محسن فارسانی، انجمن سینمای جوانان ایران، ۱۳۷۵.
- سرزمین شیرهای سنگی، محسن فارسانی.
- «بزرگترین شیرسنگی‌های ایران غرق نمی‌شوند». خبرگزاری میراث فرهنگی. ۲۵ خرداد ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۵ خرداد ۱۳۹۱.
پیوندها به بیرون[ویرایش]
| فرهنگ | |
|---|---|
| سکونتگاهها |
|
| تنپوش | |
| مردمشناسی | |
| چهرههای فرهنگی | |
| طوایف بختیاری | |
