طوایف بختیاری
طوایف بختیاری کنفدراسیونی از طایفه‌های ایل بختیاری که یکی از قدیمی‌ترین ایلات فلات ایران می‌باشند و در بخش‌های جنوب‌غربی، غرب و تا حدودی، جنوب ایران، زندگی می‌کنند.[۱] از نظر تقسیمات استانی، طایفه‌های ایل بختیاری، در استان‌های چهارمحال و بختیاری، شمال خوزستان، جنوب و جنوب‌شرقی لرستان، جنوب‌غربی و غرب استان اصفهان، شمال و شمال‌غربی کهگیلویه و بویراحمد،[۲] همچنین بخش‌های کوچکی از استان مرکزی، استان بوشهر و استان ایلام پراکنده می‌باشند. ایل بختیاری[۳] به گویش بختیاری که یکی از گویش‌های زبان لری است تکلم می‌کنند.[۴][۵]
ایل بختیاری دارای تقسیمات خاص طایفه‌ای است، که پیشینه آن به اواخر قرن پانزدهم و اوایل قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد و به‌عنوان نمودار اجتماعی ایل بختیاری شناخته می‌شود و بر پایه آن، طوایف بختیاری به دو شاخه هفت‌لنگ و چهارلنگ تقسیم می‌شوند.[۶] هر یک از این دو شاخه، به نوبه خود، از چند باب (بلوک) تشکیل شده و هر باب (باو)؛ از چند طایفه، هر طایفه؛ از چند تیره و هر تیره؛ از چند تش و هر تش، به نوبهٔ خود، از چند اولاد و هر اولاد نیز؛ از چندین خانوار، (که کُر بُوو؛ بمعنای پدر و پسر، نیز خوانده می‌شود) تشکیل شده است. خانوار کوچکترین بخش، در تقسیمات و ساختار اجتماعی ایل بختیاری محسوب می‌شود.
محتویات
تقسیمات طایفه‌ای[ویرایش]
ایل بختیاری به دو شاخه اصلی؛ هفت‌لنگ و چهارلنگ تقسیم می‌شود. شاخه هفت‌لنگ از ۴ باب (رده) تشکیل شده است که عبارتند ار: بابادی باب، دورکی، بختیاروند و دینارانی. شاخه چهارلنگ نیز به ۵ باب (در گذشته؛ بزرگ طایفه خوانده می‌شدند) که شامل: محمود صالح، ممی‌وند، زلکی ،موگویی و کیان ارثی تفکیک می‌گردد.[۷]
هفت‌لنگ[ویرایش]
شاخه هفت لنگ شامل چهار باب می‌باشد که عبارتند از:
بابادی باب[ویرایش]
بابادی باب، به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:
دورکی[ویرایش]
دورکی، به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:
بختیاروند[ویرایش]
بختیاروند، یا بهداروند به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:
دینارانی[ویرایش]
دینارانی، یا دینارونی به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:
چهارلنگ[ویرایش]
شاخه چهارلنگ شامل پنج باب می‌باشد، که عبارتند از:
محمود صالح[ویرایش]
محمود صالح، یا مَمصالح، به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:
خوانین[اولاد محمد حسین خان - اولاد محمد حسن خان
اورش
ممجلاردین
یادگارصالحی
قلی
آل دویت
کافلی
گوروی
هارونی
برون
آرپناهی
دودانگه
اورک
موزرمنی
باوا
عیسی پره
هلیل
نساروند
برهده
دیویدوند
فرخ وند
جمال وند
دره بالایی
گشول
اوستا
هونه باوا
کتکی
پیر شاخد بی بی
شیخ سلیمانی
سادات شاهزاده عبدالله
تشمال
زلکی[ویرایش]
زلکی، یا زلقی به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:
ممی‌وند[ویرایش]
ممی‌وند، یا میوند به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:
موگویی[ویرایش]
موگویی، یا موگهی به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:
کیان ارثی[ویرایش]
کیان ارثی، یا کیانرسی، به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:
نحوه پیدایش تقسیمات[ویرایش]
در گذشته، گردش حکومت سنّتی ایلیاتی به‌وسیله مالیات سرانه‌ای بوده‌است، که از دامداران می‌گرفتند و اقتصادِ حکومت خان‌ها بر اساس همین مالیات بود. این مالیات بر اساس میزان تولید فرآورده‌های دامی به نوع مراتع و وسعت آن و شمار دام و شمار نفراتی که در ایل، قدرت کارایی در امر تولید دام و پرورش آن را داشته‌اند، بستگی داشته‌است.
همه بختیاری از لحاظ گرفتن مالیات به دو بخش عمده تقسیم می‌شد: از یک بخش که دام زیادتر و مراتع بهتر داشته‌اند، مالیات بیشتری دریافت می‌شد و از بخش دیگر مالیاتِ کمتر. واحد گرفتن مالیاتِ دامی در ایل، بر حسب مادیان تعیین می‌شد. برای هر رأس مادیان، سالانه مقداری پول، ۳۰–۱۰ ریال؛ به معیار آن زمان دریافت می‌کردند.
جدول اخذ مالیات چهارلنگ‌ها، به شرح زیر بوده است:
| یک رأس مادیان | یک رأس (۴ لنگ) مادیان | ۱۰ریال مالیات |
| چهار رأس گاو | یک رأس (۴ لنگ) مادیان | ۱۰ ریال مالیات |
چون یک رأس مادیان، برابر واحد گرفتن مالیات دامی به معنی چهار لِنگ (چهار پا) محسوب می‌شده، افراد این منطقه که مشمول پرداخت این نوع مالیات بودند، به چهارلنگ معروف شدند.
گروه دیگر، که جمعیتی بیشتر داشتند، مقدار مالیات را به اندازه هفت لِنگ مادیان، یعنی ۲ رأس مادیان (=هشت لنگ)، منهای یک لِنگ، یعنی هفت لنگ مادیان می‌داده‌اند. روی این اصل، مردم این منطقه، به نام هفت لنگ معروف شدند.
| یک رأس مادیان + ۳ لنگ مادیان | ۷ لنگ مادیان | ۱۷/۵ریال مالیات |
| هفت رأس گاو | یک رأس مادیان | ۱۰ ریال مالیات |
جدول اخذ مالیات هفت لنگ‌ها، به شرح زیر بوده‌است:
یک مادیان = ۱۰ریال مالیات
در مورد همین مالیات گرفتن، خان‌ها به دلایل سیاسی در خود ایل و نزدیکی و دوری طایفه‌ها به خان‌ها، بین طوایف فرق می‌گذاشتند و به بعضی‌ها امتیازاتی می‌دادند. گرفتن مالیات توسط کلانتران ایل انجام می‌گرفت و در عوض خود این کلانتران از پرداخت مالیات معاف بودند.
سازمان اجتماعی[ویرایش]
یکی از ویژگی‌های سازمان اجتماعی ایل بختیاری، وجود واحدهای متعددِ اجتماعی و در هم تنیده در داخل ایل است که درجه بسیار بالایی از گروه بندی عمودی، در سطوح مختلف درآن جلوه‌گر است. ساختارِ اجتماعی از یک سیاه چادر آغاز گشته و تا ایل ادامه می‌یابد. در تقسیمات سنتی عشایر بختیاری، هر تَش به چند اولاد تقسیم می‌گردد، که در گویش بختیاری، بدان کُربَو (پسر و پدر) نیز می‌گویند. هر اولاد از حدود ده‌ها خانوار تشکیل می‌گردد و بطور متوسط هر خانوار، داری یک بُهُون (سیاه چادر) است، که واحد مسکونی عشایر بختیاری به حساب می‌آید.[۱۰]
- سیاه چادر
هر چادر مأوای یک خانوادهٔ بختیاری است که به آن مال نیز می‌گویند.
- اولاد
هر اولاد مشتمل بر سه تا دوازده سیاه چادر یا بیشتر است که خانوادهٔ گسترده‌ای است و اردو نیز خوانده می‌شود.
- تَش
مجموع چند اولاد، تش نامیده می‌شود. سرپرستیِ هر تش را فرد کاردان و فعالی از همان تَش به‌عهده دارد که به ریش‌سفید مشهور است.
- تیره
درطوایفِ مختلف بختیاری هر تیره به چند تش تقسیم می‌گردد. در کوچ‌ها، اردوهایی که با هم خویشاوندند به صورتِ واحدهای کوچنده (تیره) -که جمعیت هر کدام به چند صد نفر بالغ می‌شود- گرد هم می‌آیند، بنابراین مجموع چند تش، که همگی با هم خویشاوند هستند را یک تیره می‌نامند.
- طایفه
از ترکیبِ تیره‌ها، طایفه به وجود می‌آید که جمعیتِ بزرگترینِ آنها (مانند: بابادی، شهنی، اورک، گندلی، منجزی) به ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر می‌رسد.
- باب
باب یا بلوک، نتیجهٔ ترکیبِ چند طایفه است. (مانند: بختیاروند، کیان ارثی، دورکی، محمود صالح) ولی هیچ نسبت خویشاوندیی بین طوایف یک باب وجود ندارد و به مجموع چند طایفه که از نظر جغرافیایی نزدیک به هم زندگی کرده‌اند، باب گفته می‌شود.
- شاخه
چند باب با هم یک شاخه می‌سازند. ایلِ بختیاری در کل دو شاخهٔ اصلی دارد که چهارلنگ بختیاری و هفت‌لنگ بختیاری هستند.
چهارلنگ و هفت لنگ[ویرایش]
هفت لنگ و چهارلنگ دو شاخه مهم مردم بختیاری‌اند. هر چند که این دو شاخهٔ ایل بختیاری از نظر فرهنگی، تفاوت چندانی با هم ندارند، اما پراکندگی محل سکونت، باعث ایجاد تفاوتِ نه چندان زیادی، در گویش و لهجه آنها شده است،[۱۱] که در مجموع هر دو شاخه، به گویش بختیاری سخن می‌گویند.[۱۲] چهارلنگ بختیاری از پنج باب تشکیل شده است و شاخه هفت لنگ شامل چهار باب می‌باشد.
- ایل
هر یک از این باب‌ها یا بلوک‌ها به یکی از دو شاخه ایل بختیاری، یعنی هفت‌لنگ و چهارلنگ تعلق دارند.
این قبیل واحدهای اجتماعی، محیط‌هایی هستند که همبستگی واقعی -نه تنها در حالات نزاع با گروه‌های دیگر- بلکه در امور روزمره کار تولیدی نیز، در داخل آنها برقرار است. گله داری، کاشت و برداشت محصول را اعضای هم‌نیای هر اردو و یا طی کوچ، اعضای هم‌نیای تیره مشترکاً انجام می‌دهند. در این سطح، خانواده‌های به‌هم پیوسته دقیقاً در حکم گروه‌های صنفی‌اند.[۱۳]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ «ایل بختیاری». دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ Carl Skutsch. «Encyclopedia of the World's Minorities page.176».
- ↑ «BAḴTĪĀRĪ TRIBE». دانشنامه ایرانیکا. بازبینی‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ «بختیاری». دانشنامه جهان اسلام. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۸ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۹ دی ۱۳۹۰.
- ↑ > نتایج تفصیلی ایلی سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده ۱۳۸۷
- ↑ «Bakhtyārī». دانشنامه بریتانیکا.
- ↑ «نمودار اجتماعی طوایف بختیاری». دانشنامه ایرانیکا.
- ↑ «ĀSTARKĪ - Iranica». 2011.
- ↑ «Iran Almanac and the Book of Facts». Echo of Iran، 1970.
- ↑ Arash Khazen. «Tribes and Empire on the Margins of Nineteenth-Century Iran p.22». دانشگاه واشینگتن، ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴.
- ↑ خسروی، عبدالعلی. فرهنگ بختیاری، تهران:۱۳۶۸
- ↑ کریمی، اصغر. سفر به دیار بختیاری، تهران:۱۳۶۸
- ↑ اصغر کریمی، نظام مالکیت ارضی در ایل بختیاری
منابع[ویرایش]
- لسان‌السلطنه سپهر، عبدالحسین و سردار اسعد بختیاری. تاریخ بختیاری
- حسین ابراهیمی ناغانی. «اسامی طوایف و شعب ایل بختیاری». وب‌گاه انسان‌شناسی و فرهنگ، ۲ اسفند ۱۳۸۸.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
