تذکرةالاولیا

تذکرةالاولیا
نویسنده	فریدالدین عطار نیشابوری
موضوع	شرح احوال بزرگان اولیاء و مشایخ صوفیه
سبک	سرگذشت‌نامه
زبان	فارسی
کتاب‌شناسی فریدالدین عطار نیشابوری

تذکرةالاولیا کتابی عرفانی است به نثر ساده و در قسمت‌هایی مسجع، که در شرح احوال بزرگان اولیاء و مشایخ صوفیه توسط فریدالدین عطار نیشابوری به فارسی نوشت شده است.

ساختار و دورن‌مایهٔ کتاب

این کتاب مشتمل‌است بر مقدمه و ۷۲ باب که هریک به زندگی، حالات، اندیشه‌ها و سخنان یکی از عارفان و مشایخ تصوف می‌پردازد، و ذکر مکارم اخلاق، مواعظ و سخنان حکمت‌آمیزشان در این کتاب آورده شده‌است.

نخستین باب به حالات و سخنان جعفر صادق اختصاص یافته است، و باب هفتاد و دوم به حسین بن منصور حلاج (متوفی ۳۰۹). به نظر محمد استعلامی، دست‌نویس‌های معتبر تذکرةالاولیا تا قرن دهم هجری، شامل همین ۷۲ باب است، امّا پس از قرن دهم فصل‌های دیگری با عنوان «ذکر متأخران از مشایخ کبار» بر این کتاب افزوده شده که حالات و سخنان ۲۵ تن از عارفان قرن‌های چهارم و پنجم را دربر دارد. در این کتاب از کسانی چون اویس قرنی بایزید بسطامی، ابراهیم ادهم، رابعه عدویه، ابوحنیفه، شافعی، احمد حنبل و محمد باقر یاد شده‌است.

عطار در دیباچهٔ کتاب نحوهٔ گزینش و تألیف مطالب را به‌روشنی بیان کرده‌است؛ بنابراین مقدمه، نقل‌ها و روایت‌های تذکرةالاولیا التقاطی از مطالب کتاب‌های دیگر است.از آثار صوفیانهٔ مهم و مشهور مربوط به اواخر قرن چهارم تا پایان قرن ششم، چند اثر با احتمال زیاد ممکن است مأخذ نقل‌های مؤلف تذکرةالاولیا باشند، که عبارت‌اند از: طبقات الصوفیه اثر عبدالرحمان سلمی نیشابوری، حلیةالاولیا ابونعیم اصفهانی، و رسالهٔ قشیریه نوشتهٔ ابوالقاسم قشیری. کشف‌المحجوب هُجویری نیز احتمالاً از منابع عطار بوده، زیرا عطار برخی از مضامین آن را با عبارات روان‌تر و رساتر آورده‌است.

وضعیت انتشار

تصحیح انتقادی تذکرةالاولیا اولین‌بار توسط رنالد نیکلسن انجام گرفته‌است (چاپ لیدن ۱۹۰۵-۱۹۰۷). از امتیازات تصحیح نیکلسن، یکی بی‌طرفی مذهبی او (از نظر شیعه و سنی)، و دیگر مقدمهٔ محمد قزوینی بر آن است که حاوی اطلاعات دقیق و سودمندی‌است. از تصحیحات معروف دیگر تذکرةالاولیا، تصحیح محمد استعلامی است که تا کنون ۲۵ بار چاپ شده‌است. دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی در حال تصحیح دیگری از تذکرةالاولیاء عطار نیشابوری است.

منابع

• فریدالدین عطار نیشابوری. تذکرةالاولیا. به کوشش محمد استعلامی. چاپ چهاردهم. تهران: زوار، بهار ۱۳۸۳. ISBN 964-401-034-5. 
• صفحات اولیهٔ تذکرةالاولیا، تصحیح محمد استعلامی، انتشارات زوّار، چاپ بیست‌وسوم، ۱۳۹۱. سایت خانهٔ کتاب 5-034-401-964 ISBN
• شفیعی کدکنی و تصحیح آثار عطّار نیشابوری بانک اطلاعات نشریات کشور|روزنامهٔ ایران
• تذکرةالاولیا، تصحیح محمد استعلامی، انتشارات زوّار، چاپ بیست‌وپنجم، سایت خانهٔ کتاب

پیوند به بیرون

• متن تذکرةالأولیاء|سایت گنجور
• تذکرةالأولیاء، بخش اول، چاپ لیدن
• تذکرةالأولیاء، بخش دوم، چاپ لیدن