میر سید علی همدانی

برای دیگر کاربردها، میر سید علی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

تصویر خیالی همدانی بر روی اسکناس ده سامانی تاجیکستان

امیر سیدعلی‌بن‌شهاب معروف به میر سید علی همدانی (زاده: ۱۲ رجب ۷۱۴ هجری قمری همدان - درگذشت: ذیحجه ۷۸۶ هجری قمری، کُنَر) عارف، عالم، شاعر ایرانی قرن هشتم و از مبلغان عمده اسلام در کشمیر هند و از بزرگان سلسله کبرویه بود. بیش از ۱۱۰ اثر به وی منسوب است. از وی بعنوان «امیر کبیر» و «شاه همدان» نیز نام برده شده‌است. بنا به برخی تحقیقات سید روح الله خمینی از نوادگان وی می‌باشد.

پدر وی حاکم همدان و از سادات حسینی بود.

از او آثاری در علوم غریبه بجای مانده است.

تبلیغ اسلام

وی برای تبلیغ اسلام سفرهای دریایی و زمینی مختلفی انجام داد از جمله: حجاز و سایر نقاط عربستان مشهد، اغلب شهرهای آسیای میانه، قفقاز، آذربایجان، سریلانکا، تبت، اما مهمترین اثر وی در کشمیر ثبت شده است.

وی دو بار طی سالهای به کشمیر سفر کرد و در محله‌ای بنام علاء الدین پوره در شهر سرینگر کنونی در کنار رودخانه جهلم مستقر شد. قطب الدین از سلسله شاهمیری بر آن منطقه حکومت می‌کرد. وی برای ساخت مدرسه دینی و کتابخانه‌ای در این منطقه اقدام کرد و هزاران نفر بدست وی به اسلام وارد شدند.

آثار هنری

مهاجرت او و صدها تن دیگر از دروایش ایرانی پیروش و ایرانیان دیگر به کشمیر، موجب انتقال هنرهایی ایرانی همچون شالبافی، بافندگی، سفالگری و خوش‌نویسی شد.

وی که به قصد حج از کشمیر خارج شده بود، به دعوت حاکم پاخلی چند روزی آنجا اقامت گزید اما به دلیل بیماری در همانجا درگذشت. پیکرش را به ختلان (کولاب) جایی که مسجد و مدرسه‌ای احداث کرده بود منتقل کرده و به خاک سپردند.

وی همچنان در کشمیر و تاجیکستان هواداران فراوانی دارد. لقب شاه همدان در کشمیر به وی داده شده و هنوز هواداران او در «خانقاه مولا» یا «زیارتگاه شاه همدان» در کنار رود جهلم کشمیر حضور می‌یابند.

در تاجیکستان نیز خصوصاً پس از فروپاشی شوروی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. تصویر و شعری از وی بر روی اسکناس‌های ۱۰ سامانی در این کشور آمده‌است.

هر که ما را یاد کرد ایزد مر او را یار باد		هر که ما را خوار کرد از عمر برخوردار باد
هر که اندر راه ما خاری فکند از دشمنی		هر گلی از باغ وصلش بشکفد بی خار باد
در دو عالم نیست ما را با کسی گرد و غبار		هر که ما را رنجه دارد، راحتش بسیار باد

اقبال لاهوری درباره وی سروده است:

سید السادات، سالار عجم		دست او معمار تقدیر امم
تا غزالی درس ﷲ هو گرفت		ذکر و فکر از دودمان او گرفت
مرشد آن کشور مینو نظیر		میر و درویش و سلاطین را مشیر
خطه را آن شاہ دریا آستین		داد علم و صنعت و تهذیب و دین
آفرید آن مرد، ایران صغیر		با ھنرهای غریب و دلپذیر
یک نگاہ او گشاید صد گرہ		خیز و تیرش را به دل راهی بدہ

بنا به نظر عمادالدین باقی، سید روح‌الله خمینی از نوادگان وی است. در دوران پهلوی از این موضوع به عنوان بهانه‌ای برای «هندی زاده» نامیدن وی استفاده شد که خشم مردم را در پی داشت.

از اشعار معروف میر سید علی همدانی که در مقبرهٔ ایشان به نمایش گذاشته شده‌است:

پرسید عزیزی که علی اهل کجایی		گفتم به ولایات علی کز همدانم
نی زان همدانم که ندانند علی را		من زان همدانم که علی را، همه دانم

جستارهای وابسته

• نجم‌الدین کبری
• سید ابوالحسن حافظیان