زبان اوستایی
زبان اوستایی از شاخهٔ زبانهای ایرانی باستان و جزو زبانهای شرقی ایران است.[۱] نسک‌های اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان را بدین زبان نوشته‌اند. این زبان هم‌ریشه با سانسکریت و نزدیک به پارسی باستان است.[۲] تنها اثر به جا مانده به آن اوستا است. از مطالعهٔ اوستا برمی‌آید که دو گویش گوناگون از این زبان در اوستا به کار رفته‌است که یکی کهنه‌تر می‌نماید. نخستین لهجهٔ گاهانی است که سروده‌های شخص زرتشت به آن است. به علاوه یسن‌های ۳۵ تا ۴۱ (هفت هات) و نیز چهار دعا از یسن ۲۷ به این لهجه است. لهجهٔ پسین‌تر لهجهٔ سایر قسمت‌های اوستای امروزی است.
محتویات
خاستگاه زبانی
اوستایی به احتمال قوی از زبانهای نواحی غرب ایران بوده و در آن دو گویش باستانی (هورامی) و جدید می‌توان تشخیص داد. گویش هورامی به اوستا نزدیک تر است.[۳] تاریخ متروک شدن زبان اوستایی بدرستی دانسته نیست. کهن‌ترین قسمت اوستا (سرودهای زردشت) محتملاً میان قرون ۱۰ و ۶ ق.م. تنظیم شده، ولی قسمت عمدهٔ آن که جدیدتر است متعلق به دورهٔ هخامنشی است. اوستا که تنها اثر این زبان است به خطی که در اواخر دورهٔ ساسانی برای نوشتن اوستا از روی خط پهلوی تنظیم شده، نوشته شده. تحقیق زبان اوستایی با توسعهٔ زبان‌شناسی تطبیقی پیشرفت بسیار کرده، اما هنوز فهم همهٔ نکات اوستا به آسانی ممکن نیست.
الفبا و نگارش زبان
در دورهٔ ساسانیان الفبایی برپایهٔ الفبای زبوری و پهلوی اختراع شد و اوستا بدان نوشته شد. این الفبا را خط اوستایی یا دین دبیره نامیده‌اند. این الفبا برای هریک از آواهای اوستایی یک نشانه دارد. نشانه‌های الفبایی جدا از هم نوشته می‌شده و در هر جای کلمه که می‌آمده یک صورت داشته‌است. دین دبیره دارای ۴۸ نویسه که ۱۴ تا از آن‌ها صدادار است[۴] و آواهای زبان را به خوبی از یک‌دیگر متمایز می‌کند. دلیل این دقت بالا در ابداع خط آن است که این خط را برای ثبت متون مقدس ساخته بودند و می‌بایست صورت دقیق تلفظ را بازتاب می‌داده‌است.
نویسه‌ها
زبان اوستایی در مجموع، الفبای اوستایی ۳۷ بیصدا (Consonant) و ۱۶ صدادار (Vowel) دارد. دو رویهٔ رونویسی برای اوستایی موجود است، روش قدیمی کریستین بارتلوما (Christian Bartholomae) و شیوه نوتر کارل هافمن (Carl Hoffmann).
متن‌های اوستایی
متون به جای مانده به این زبان همگی در حیطهٔ مجموعه اوستا قرار دارند. اوستای باستانی دارای بیست و یک کتاب مجزا بوده که امروزه تنها پنج بخش آن به ما رسیده که حدود یک سوم اوستای ساسانیان است.[۵] قدیمی‌ترین بخش اوستا سرودهای گاهان است که زرتشت را سراینده آن دانسته‌اند. سابقهٔ این اشعار برپایهٔ گمانه‌زنی‌های زبانشناختی به اوایل هزارهٔ نخست پیش از میلاد می‌رسد. سایر بخش‌های اوستا در قرن‌های بعدی تکمیل شده‌اند. اوستای کنونی بجز گاهان دارای پنج بخش دیگر است که زبانی نسبتاً یکدست دارد. این بخش‌ها شامل یسنا، یشت، ویسپرد، وندیداد و خرده اوستا می‌باشد.[۶]
آواشناسی
آواها در زبان اوستایی نقش عمده‌ای ایفا کرده و به دلیل ویژگی تصریفی زبان در تغییر حالات نقش مهمی داشته‌اند. آواهای زبان اوستایی براساس آوانویسی دوران جدید که برای سهولت مطالعه این زبان توسط متخصصان ایجاد شده به دو بخش واکه و همخوان تقسیم می‌شوند.
واکه‌ها:
- a ā ə ə̄ e ē o ō å ą i ī u ū
| واکه پیشین | واکه مرکزی | واکه پسین | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| کوتاه | بلند | کوتاه | بلند | کوتاه | بلند | |
| بسته | i /i/ | ī /i:/ | u /u/ | ū /u:/ | ||
| میانه | e /e/ | ē /e:/ | ə /ə/ | ə̄ /ə:/ | o /o/ | ō /o:/ |
| باز | a /a/ | ā /a:/ | å /ɒ:/ | |||
| خیشومی | ą /ã/ | |||||
همخوان‌ها:
- k g γ x xʷ č ǰ t d δ ϑ t̰ p b β f
- ŋ ŋʷ ṇ ń n m y w r s z š ṣ̌ ž h
| لبی | دندانی | لثه‌ای | پیش-کامی یا کامی |
نرمکامی | لبی-نرمکامی | چاکنایی | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| انسدادی خیشومی | m /m/ | n /n/ | ń [ɲ] | ŋ /ŋ/ | ŋʷ /ŋʷ/ | ||||||||
| کامی | p /p/ | b /b/ | t /t/ | d /d/ | č /tʃ/ | ǰ /dʒ/ | k /k/ | g /ɡ/ | |||||
| سایشی | f /ɸ, f/ | β /β/ | ϑ /θ/ | δ /ð/ | s /s/ | z /z/ | š /ʃ/ | ž /ʒ/ | x /x/ | γ /ɣ/ | xʷ /xʷ/ | h /h/ | |
| ناسوده | y /j/ | w /w/ | |||||||||||
| لرزشی | r /r/ | ||||||||||||
بازخوانی متون اوستایی
منابع
- تفضلی، احمد. «ادبیات اوستایی» تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار. چاپ سوم تهران: سخن ۱۳۷۸.
- زبان فارسی و سرگذشت آن، نوشتهٔ دکتر محسن ابوالقاسمی.
پیوند به بیرون
- فرهنگ اوستایی-انگلیسی
- خودآموز خط اوستایی (به فارسی)
 |
این یک مقالهٔ خرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |
