سامان (شهر)

سامان
کشور	ایران
استان	چهارمحال و بختیاری
شهرستان	سامان
بخش	بخش مرکزی سامان
سال شهرشدن	۱۳۴۷
مردم
جمعیت	۱۵٬۳۲۷ نفر
جغرافیای طبیعی
مساحت	۳۷۷ هکتار
ارتفاع از سطح دریا	۱٬۹۶۳ متر
اطلاعات شهری
شهردار	یزدان آقاخانی
ره‌آورد	گردو، بادام، سیب، آبغوره، آلوچه، هلو
پیش‌شماره تلفنی	۰۳۸
وبگاه	شهر سامان
شناسهٔ ملی خودرو	ایران 71
تابلوی خوش‌آمد به شهر
سامان روی نقشه ایران ۳۲.۴۵۱۴° شمالی ۵۰.۹۱۱۷° شرقی / 32.4514; 50.9117

سامان یکی از شهرهای استان چهارمحال و بختیاری در ایران و مرکز شهرستان سامان می‌باشد.

شهر سامان در فاصله ۲۲ کیلومتری شمال شرقی شهرکرد قرار دارد. سامان به دلیل قرار گرفتن در حاشیهٔ زاینده رود از زمینه مناسبی برای کشاورزی، باغداری و جذب گردشگر برخوردار است. محصولات کشاورزی شهر سامان شهرت بسیاری دارند و این شهر به علت وضعیت خاص جغرافیایی برای تولید محصولاتی همچون بادام و گردو بسیار مناسب و از قطب‌های مهم تولید این محصولات است.

این شهر زادگاه شاعران معروفی چون دهقان سامانی و عمان سامانی می‌باشد. بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ جمعیت شهر سامان برابر با ۱۴٬۷۷۷ نفر بوده‌است. این شهر تا سال ۱۳۴۵ از لحاظ آماری شهر شناخته نمی‌شد تا این که در این سال پیشنهاد شهرداری گرفتن آن مطرح شد و در سال ۱۳۴۷ به صورت رسمی به شهر ارتقاء یافت.

موقعیت جغرافیایی

پل زمان‌خان - تابستان ۱۳۹۲

شهر سامان در حاشیهٔ دامنهٔ شرقی کوه شیراز و در فاصله بسیار نزدیکی از رود زاینده رود قرار دارد. سامان در فاصله ۲۲ کیلومتری شمال شرقی شهرکرد و ۸۵ کیلومتری غرب استان اصفهان و متصل به راه غربی شهرکرد به اصفهان قرار گرفته‌است. وضیعت طبیعی آن تقریباً کوهستانی و دارای تپه و ماهورهای متعدد و سرسبز است. در طرح جامع استان چهارمحال و بختیاری ۶ مسیر پیشنهادی گردشگری تعریف شده‌است که مسیر شماره ۲ آن از سامان می‌گذرد. این مسیر عبارت است از: شهرکرد ـ چالشتر (قلعه چالشتر) ـ سامان (پل زمان خان ـ حاشیه زاینده رود) ـ هوره (پل هوره) ـ مارکده ـ دریاچه سد زاینده رود ـ بن (آبگیر بن) ـ امامزاده سید محمد ـ شهرکرد.

مردم شناسی

مردم این شهر غالباً قشقایی هستند، هم چنین مهاجرهایی از اطراف اصفهان و شهرکرد و غرب خوزستان در بین فامیل‌های ساکن در این شهر به چشم می‌خورند. اهالی شهر سامان پیرو دین اسلام (تشیع) می‌باشند.

زبان و ادبیات

مردم شهر سامان به زبان ترکی قشقایی و اندکی از جمعیت به فارسی صحبت می‌کنند. زبان اصلی مردم شهر سامان و نیز روستاهای اطرافش ترکی قشقایی است و در محیط اداری، مدرسه و سطح شهر به زبان فارسی و گاه به ترکی قشقایی سخن می‌گویند. با آن که سامان شهر کوچکی است اما زادگاه چندین شاعر بنام است. از جمله این شاعران می‌توان به دهقان سامانی، عمان سامانی، افلاکی سامانی، نیسان سامانی، قطره، دریا، ذره، محیط و تبیان اشاره کرد.

عمان سامانی یکی از معروف‌ترین شاعران ملی است و کتاب شعر بسیار معروفی به نام گنجینة الاسرار دارد که در آن وقایع عاشورا را به زبان شعر توضیح می‌دهد. دیوان گنجینة الاسرار این چنین آغاز می‌شود:

کیست این پنهان مرا در جان و تن		کز زبان من همی گوید سخن
این که گوید از لب من راز کیست؟		بنگرید این صاحب آواز کیست؟

مراسم‌ها

مراسم چاق چاقو

مراسم چاق چاقو یکی از مراسم‌های عزاداری حسینی می‌باشد که اصالتاً مربوط به شهرستان سامان است و هم اکنون در شهرستان سامان (شهر سامان و اکثر روستاهای زیر مجموعه مثل شوراب صغیر) و برخی نقاط استان چهارمحال و بختیاری (مثل سورشجان) برگزار می‌شود. نکته مهم مربوط به مراسم چاق چاقو این است که برخلاف بسیاری از مراسم‌های عاشورایی، چاق چاقو در نیمه شب (اغلب ساعت ۳ نیمه شب) و فقط یک شب (صبح عاشورا) برگزار می‌شود. در این مراسم دسته بزرگی از جمعیت با شکلی خاص، اشعاری ویژه و آهنگی مخصوص در شهر سامان به راه می‌افتند و هرنفر دو قطعه سنگ یا چوب تخت در دست می‌گیرد با نظمی خاص برهم می‌کوبند.

مردم در این شب تا زمانی که هوا تاریک است باید شهر را دور بزنند و مراسم تا اذان صبح ادامه پیدا می‌کند و پس از اقامه نماز جماعت صبح به خانه و یا مساجد باز می‌گردند و خود را برای عزاداری روز عاشورا آماده می‌کنند.

یکی از نوحه‌های مخصوص این مراسم (که به زبان بومی شهر سامان یعنی ترکی قشقایی است):

ای خدا گین چالمَسِـن		بـِگـِجَه سحر اُولمَسِن
گین چالور طوفان اولُر		کرب و بلادَ قان اولُر
گین چالور طوفان اولُر		اصغر بـُقاز قان اولُر
ای خدا گین چالمَسِـن		شام غریبان اُولمَسِن
ای خدا گین چالمَسِـن		زینب پریشان اُولمَسِن

افراد سرشناش شهر سامان

• دهقان سامانی: میرزا ابوالفتح خان دهقان سامانی، ملقّب به «سیف الشعرا» و متخلّص به «دهقان سامانی»، از شاعران به نام ایران می‌باشد. دهقان سامانی در اصفهان در مدرسهٔ صدر نزد آخوند ملا محمد کاشانی و شیخ حسن شیرازی تحصیل علوم ادبی و دینی کرد. از معروف‌ترین آثار دهقان، می‌توان به دیوان اشعار او اشاره کرد که به «شکرستان» معروف است.
• عمان سامانی: میرزا نورالله عمان سامانی، ملقّب به «تاج الشعرا» و متخلّص به «عمان سامانی»، یکی از معروف‌ترین شاعران ملی است و کتاب شعر بسیار معروفی به نام گنجینة الاسرار دارد که در آن وقایع عاشورا را به زبان شعر توضیح می‌دهد.

مکان‌های دیدنی شهر سامان

پل زمان خان

نوشتار اصلی: پل زمان خان

پل زمان خان

پل زمان خان نفر یکی از بناهای با ارزش و قدیمی شهر سامان است که دارای دو دهانه، ۳۰ متر طول و ارتفاع ۱۲ متر است. پل زمانخان بر روی رودخانه زاینده رود بر روی سه‌پایه سنگی طبیعی بنا شده و در ۲۲ کیلومتری شمال شهرکرد قرار دارد. دیرینگی این پل مربوط به دوره صفویان است و آخرین مرمت آن در سال ۱۳۲۱ انجام شده است.

در حال حاضر این پل بیش تر جنبه گردشگری دارد. قرار گرفتن پل زمان خان بر روی آب‌های زاینده رود و وجود مناظر طبیعی چشمگیر اطراف در کنار اقدامات عمرانی انجام شده، این منطقه را به یکی از قطب‌های گردشگری شهر سامان تبدیل کرده است. اطراف پل مملو از باغ‌های فراوان با درختان گوناگون میوه می‌باشد که مناظر زیبایی را بوجود می‌آورند. منطقه‌ای که پل زمان خان در آن قرار دارد دارای آب و هوای معتدل و بسیار پاکیزه است و در روزهای تعطیل پذیرای سیل گردشگران می‌باشد. بیش تر ماهیان این رودخانه ماهی قزل آلای وحشی (گوشت صورتی) می‌باشد و جریان آب رودخانه بسیار تند است.

رودخانه زاینده‌رود در شهرستان سامان

جاده آسفالته، واحدهای اقامتی و پذیرایی (هتل گل‌های سامان و مجتمع توریستی) پارکینگ، سکوی نشیمن، تجهیزات برای بازی کودکان، فضای سبزو سرویس بهداشتی و فاصله دو کیلومتری تا پمپ بنزین از امکانات و تسهیلات موجود در این کانون گردشگری است.

قنات‌های سامان

در استان چهار محال و بختیاری ۸۴۰ رشته قنات وجود دارد و سامان بیش‌ترین تعداد قنات را دارد. قدیمی‌ترین قنات استان، قنات لغدنبه سامان می‌باشد.

از دیگر قنات‌ها و چشمه‌های سامان می‌توان به قنات پِز، یالانچی، چشمه سامان، چشمه مرزعه برمه (واقع در کوه برمه) و ... اشاره کرد که از هر کدام برای آبیاری مزارع سامان استفاده می‌شود. وجود این قنات‌ها یکی از علت‌های اصلی رونق کشاورزی و پرورش گردو و بادام در سامان می‌باشد.

مزرعه‌های سامان

در شهر سامان مزارع بسیاری وجود دارد که معروف‌ترین آن‌ها عبارت اند از: لغدم (از قنات لغدمبه برای آبیاری این مزرعه استفاده می‌شود)، پز، دستیگر، یالانچی، گاوچر و مزرعه قدیمی برمه (واقع در کوه برمه) می‌باشند. در گذشته آب چشمه مزرعه برمه با لوله‌های گلی (تموشه) برای آشامیدن به قلعه شهر منتقل می‌شده و هنوز هم آثاری از این لوله‌ها بر جای مانده است.

امروزه مردم سامان علاوه بر مزرعه‌ها در طرح‌های کشاورزی سامان که با لوله از رودخانه زاینده رود آب بر سر زمین‌ها می‌آورند نیز فعالیت دارند و در طرح‌های کشاورزی سامان بیش تر بادام، زرد آلو و هلو کشت می‌شود. لازم است ذکر شود که بیش‌ترین هلو استان در شهرستان سامان (و به ویژه تمامی روستاهای زیر مجموعه) کشت می‌شود.

مسجد جامع سامان

نوشتار اصلی: مسجد جامع سامان

مسجد سامان در محله مسجد جامع یا میانه شهر سامان قرار دارد. این مسجد دارای یک شبستان و دو ورودی در شمال خاوری و جنوب باختری می‌باشد که ورودی شمال خاوری به شکل هشتی و با گنبدی عرقچین ساخته شده است. شبستان مسجد پلانی مستطیل شکل دارد و به شیوه طاق و چشمه بر روی هشت ستون سنگی مشعلی شکل استوار شده است. مسجد سامان فاقد تزیینات خاص است و رسمی بندی‌هایی که از آجر و در نمای ورودی شمال مسجد به کار رفته تنها تزیینات آن است. مصالح مورد استفاده در این مسجد که قدمت آن به دوره قاجاریه می‌رسد، عبارتند از: آجر، گچ و ساروج. دیرینگی این مسجد مربوط به دروه قاجار است و در تاریخ ۲۸ شهریور ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۱۹۶۷۶ بعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. متأسفانه سر در مسجد که یکی از ملاکهای تشخیص قدمت مسجد است، هنگام مرمت مسجد بخاطر عبور سیم برق یا به هر دلیلی گوشه آن آسیب دیده است.

کوه شیراز سامان

کوه شیراز سامان

کوه شیراز یکی از کوه‌های سامان با ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر است و شهر سامان در دامنه این کوه واقع شده است. برخی از تاریخ نگاران بر این باورند که محل اولیه شهر سامان در فاصله ۳ کیلومتری این کوه ایجاد شده. چندین بار گروه‌های کوهنوردی به این کوه صعود کرده‌اند. امروزه در اطراف این کوه طرح کشاورزی عمان قرار دارد. علاوه بر این کوه، در سامان کوه دیگری نیز وجود دارد که کوه برمه نامیده می‌شود.

سامان از نظر برخی بزرگان

محمدحسن خان اعتمادالسلطنه (صنیع الدوله)، مترجم و رئیس دارالطباعه و دارالترجمة ناصرالدین شاه در کتاب مراة البلدان ناصری در مورد سامان نوشته شده‌است که:

سامان ۳۰۰ خانوار جمعیت ملکی اربابی دارد. باغات بسیار و ۱۷ مزرعه دارد که از چشمه و قنات و رودخانه آن مشروب میشود

دهقان سامانی، از معروف‌ترین شاعران استان چهارمحال و بختیاری در مورد زادگاهش چنین گفته‌است:

سامان که بود به زیر کوه شیراز		داده‌است به مرغ روح سعدی پرواز
آن مرغ شده به قالب دهقان باز		گوید غزل و همی بر آرد آواز
ای دل ار می‌طلبی مملکت جانی را		رو به سامان وببین جنت روحانی را
دهی آراسته و ساخته بینی چو بهشت		مستعد گشته به هر فصل و گل افشانی را

اقتصاد و صنعت گردشگری

پل زمان خان در تابستان سال ۱۳۹۲

شهر سامان به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی رود زاینده رود یکی از مهم‌ترین قطب‌های کشاورزی، باغداری و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری و کشور ایران محسوب می‌شود.

مجتمع فرهنگی تفریحی پل زمانخان و باغ‌های اطرافش، مجموعه کاخ پیشین فرح دیبا که اکنون به هتل تبدیل شده، مجتمع ویلایی زاگرس و مناظر زیبای حاشیه زاینده رود از جمله جاذبه‌های گردشگری اسن شهر محسوب می‌شود. آرامگاه دهقان سامانی، شاعر پرآوازه ایرانی نیز در این شهر قرار دارد،
پل «زمان خان نفر» یکی از آثار تاریخی شهر سامان است و هم اکنون بازماندگان «زمان خان نفر» به نام «طایفه زمان خان لو» از طوایف «ایل نفر» در شهر مرودشت در محله «نفرآباد» که نام رسمی آن نیز خیابان «ایل نفر» می‌باشد، زندگی می‌کنند. بر اساس کتاب فارسنامه ناصری «سلسله خوانین ایل نفر از طایفه زمان خان لو می‌باشد».
این منطقه به‌دلیل وضعیت خاص جغرافیایی برای تولید محصولاتی همچون بادام و گردو بسیار مناسب است. ۱۳درصد بادام کشور در شهرستان سامان تولید می‌شود.

یکی از مشکلات به وجود آمده در شهر سامان و بسیاری از دیگر نقاط استان چهارمحال و بختیاری، تونل‌های گلاب ۲ و بهشت آباد است که در صورت حفر این تونل‌ها محیط زیست سامان و سایر نقاط استان به طور کلی به هم می‌خورد. علاوه بر مشکلات زیست محیطی که این دو تونل در این استان به وجود می‌آورد، باید توجه داشت که شغل کشاورزی اصلی‌ترین شغل شهر سامان (و دیگر نقاط شهرستان سامان) می‌باشد و حفر این دو تونل و استفادهٔ آن‌ها از رودخانه زاینده رود آب مورد نیاز کشاورزی سامان را از بین می‌برد. در حال حاضر این شهر از آب‌های زیرزمینی استفاده می‌کند اما منابع آب زیرزمینی بالاخره روزی به پایان خواهند رسید. با توجه به این مطالب این دو تونل خسارت‌های جبران ناپذیری به استان چهارمحال و بختیاری می‌رسانند به ویژه به شهرهای سامان و فرخ شهر که در مسیر این تونل‌ها قرار دارند.

سازمان‌ها و اداره‌ها

مراکز آموزشی

• دانشگاه پیام نور واحد سامان: دانشگاه پیام نور سامان در سال ۸۶ با یک رشته تحصیلی (مدیریت صنعتی) و با ۷۵ نفر دانشجو فعالیت خود راآغاز نمود. اکنون تعداد رشته‌های تحصیلی در دانشگاه هشت رشته (مدیریت صنعتی، مدیریت جهانگردی، حسابداری، علوم اقتصادی، مهندسی صنایع، مهندسی مدیریت پروژه، ریاضیات و کاربردها، مترجمی زبان انگلیسی) در مقطع کارشناسی و با پذیرش از طریق دوره‌های رسمی و فراگیر، بدون آزمون در حال حاضر به ۵۰۰ دانشجو خدمات رسانی می‌نماید.

جستارهای وابسته

• پل زمان خان
• مسجد جامع سامان

منابع

• فارسنامه ناصری جلد دوم صفحهٔ ۱۵۸۵