تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله
| تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة | |
|---|---|
| نویسنده | محمدحسین نائینی |
| محل نشر | عثمانی |
| تاریخ نشر | ۱۳۲۷ قمری |
| تعداد صفحات | ۹۵ |
| موضوع | فقه سیاسی، فلسفه سیاسی |
| زبان | فارسی |
| کتاب‌شناسی محمدحسین نائینی | |
تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة رساله‌ای سیاسی از محمدحسین نائینی در محدودهٔ نظریهٔ شیعی حکومت جور در دورهٔ غیبت[۱] و در دفاع از حکومت انتخابی و مخالفت با سلطنت مطلقه و حکومت استبدادی است که آن را در ربیع‌الاول ۱۳۲۷ ق. (پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی و پیش از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان) نوشت و در همان سال در بغداد به چاپ رساند[۲] این کتاب مورد تأیید محمدکاظم خراسانی و عبدالله مازندرانی دو فقیه معروف آن زمان نیز قرار گرفت.
عنوان کامل کتاب را «تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة فی لزوم المشروطیة الدولة المنتخبة لتقلیل الظلم علی أفراد الأمة و ترقیةالمجتمع» نیز ثبت کرده‌اند[۳].
موضوع[ویرایش]
کتاب به گفته نگارنده «در تشریح حقیقت استبداد و مشروطیت دولت و تحقیق قانون اساسی و مجلس شورای ملی و توضیح معنی حریت و مساوات است» او استبداد را به دو نوع استبداد سیاسی و استبداد دینی تقسیم کرده و از میان بردن استبداد دینی را بسیار دشوارتر می‌داند.
استبداد را به سیاسی و دینی منقسم و هر دو را مرتبط به هم و حافظ یکدیگر و با هم تؤام دانسته‌اند و قلع این شجره خبیثه و تخلص از این رقیت خسیسه -که وسیله آن فقط به التفات و تنبه ملت منحصر است- در قسم اول اسهل و در قسم دوم در غایت صعوبت و بالتبع موجب صعوبت علاج قسم اول هم خواهد بود[۴].
نائینی در این کتاب مخالفت اسلام با کسب دانش را رد کرده و مشروعیت حکومت در زمان غیبت را منوط به تدوین قانون اساسی، تشکیل مجلس شورای ملی و نظارت مجتهدین بر قوانین مجلس می‌داند.
جمع‌آوری کتاب[ویرایش]
شایعه جمع‌آوری کتاب به دستور مؤلف در منابع متعددی نقل شده است. با این حال صحت و چگونگی آن به درستی مشخص نیست و دلایل متفاوتی نیز در مورد آن نقل شده و برخی نیز آن را به مخالفان مشروطه نسبت داده‌اند. یکی از فرزندان نائینی در دهه ۷۰ شمسی این موضوع را به شدت تکذیب کرده و اظهار کرده که این داستان را در ایران شنیده است[۵].
از انگیزه‌هایی که برای صدور فرمان جمع‌آوری کتاب آورده‌اند اینست که آن را با مقام و موقعیت خود در عرصه مرجعیت منافی می‌دید[۶] و یا اینکه با وجود این کتاب به عنوان یک شخصیت سیاسی و نه یک شخصیت دینی شهرت پیدا می‌کرد[۷].
البته چاپ دوم این اثر یک‌سال بعد از انتشار چاپ اول در تهران و در کارخانه مشهدی خداداد باسمه‌چی انجام شد.
ترجمه[ویرایش]
تنبیه الامه چند بار به عربی ترجمه شده است:
- ۱۴۱۰ توسط محمدسعید الطریحی در مجله الموسم در لبنان و در پایان کتاب ضد الاستبداد توفیق السیف، چاپ ۱۹۹۹ در بیروت
- ۱۴۱۹ توسط عبدالکریم آل نجف در قم
فهرست[۸][ویرایش]
تنبیه الامه در یک دیباچه، پنج فصل و یک خاتمه نوشته شده است.
- دیباچه
- فصل نخست: اصل حکومت دینی و عقلی مشروطه است
- حکومت غیراستبدادی و محدود یا حکومت عقلی و شرعی
- مشورت اساس حکومت شرعی و عقلی
- معاویه بنیان‌گذار استبداد در اسلام
- عصمت شیعی و بیعت سنی مبنای محدودیت اسلام
- فصل دوم: ادلهٔ وجوب محدود کردن سلطنت
- فصل سوم: در لزوم تشکیل حکومت مشروطه
- فصل چهارم: شبهات مخالفین مشروطه
- فصل پنجم: شرایط و وظایف نمایندگان مجلس
- خاتمه
پانویس[ویرایش]
- ↑ جواد طباطبایی. «میرزای نائینی و نظریهٔ مشروطیت ایران». در تأملی دربارهٔ ایران، نظریهٔ حکومت قانون در ایران، مبانی نظریهٔ مشروطه‌خواهی. چاپ نخست. تبریز: ستوده، ۱۳۸۶. ۴۹۳. ISBN 978-964-764-490-6.
- ↑ ناظم‌الاسلام کرمانی. تاریخ بیداری ایرانیان. چاپ اول. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۷. ج ۲ صفحه ۵۳۵.
- ↑ محمدعلی مدرس تبریزی. ریحانة الادب. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب، ۱۳۳۵. ج ۴ ص ۱۶۲.
- ↑ ص ۵۸
- ↑ ماهنامه حوزه، مصاحبه با آیت‌الله نجفی همدانی،۱۳۷۵. ش ۷۶-۷۷، ص ۲۰-۲۱
- ↑ عبدالهادی حائری. تشیع و مشروطیت. تهران: امیرکبیر، ۱۳۶۰. ص ۲۲۰.
- ↑ علی خاقانی. شعرائ الغری. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۸. ج ۴ ص ۳۰۱.
- ↑ محمدحسین نائینی. تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة. روح‌الله حسینیان. مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۷. ISBN 978-964-419-188-6.
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- محمدحسین نائینی. تنبیه الامة و تنزیه الملة. به تصحیح سید جواد ورعی. چاپ اول. قم: بوستان کتاب، ۱۳۸۲. ISBN 964-371-348-2.
