مردمان ایرانی
این مقاله دربارهٔ مردمان ایرانی است. برای دیگر کاربردها، ایرانی (ابهام‌زدایی) را ببینید.
| کل جمعیت | |
|---|---|
| ۱۸۵–۲۵۰ میلیون[۱] بیشتر جوامع در ایران، افغانستان و همچنین در ترکیه، عراق، سوریه، آذربایجان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، روسیه، قزاقستان، گرجستان، ارمنستان، عمان، چین (سین کیانگ)، هند، پاکستان، بریتانیا، آلمان و ایالات متحده. | |
| مناطق با جمعیت قابل توجه | |
| ایران و فلات ایران، آناتولی، آسیای جنوبی، آسیای مرکزی، قفقاز و به عنوان جوامع مهاجر در آمریکای شمالی و اروپای غربی. | |
| زبان‌ها | |
|
زبانهای ایرانی، یک شاخه از زبانهای هند و اروپایی | |
| دین | |
| اکثریت مسلمان (شیعه و سنی)، مسیحیت ارتدکس،[۲] مزدیسنا، ارتدکس گرجی، نسطوری، یهودیت، بی خدایی، ندانم گرایی ، بهائیت و یارسان. | |
| گروه‌های قومی مرتبط | |
| دیگر هندوایرانی‌ها |
| از سلسله مقالات دربارهٔ |
| ایرانشناسی |
|---|
 |
|
موضوعات |
اقوام ایرانی‌تبار یا مردمان ایرانی،[۳] گروه قومی از تبار اقوام ایرانی‌زبان باستان هستند که به یکی از زبانهای ایرانی گویش می‌کنند.[۴] این گروه قومی در سراسر فلات ایران، از هندوکش تا آناتولی مرکزی و از آسیای میانه تا دریای پارس، منطقه‌ای که ایران بزرگ یا ایران‌زمین نامیده می‌شود،[۵] پراکنده شده‌اند.
در نوشته‌های تاریخی و ادبی، ایرانیان با کشیدن مرزهایی بین خود و بیگانگان، خویش را از دیگران متمایز کرده‌اند. برای نمونه:
- ایران و انیران (در دوران ساسانیان)
- ایران و توران (در اساطیر)
- ایران و روم
- ایرانی و تازی (عجم و مردم عرب)
- تاجیک (پارسی‌زبان) و ترک
- ایران و هند
- ایران و فرنگ (اروپا)[۶]
زمانی اقوام ایرانی‌زبان را می‌شد در سرتاسر اوراسیا از بالکان تا غرب چین پیدا کرد.[۷] بخش عمدهٔ اقوام ایرانی‌زبان کنونی و اقوام ایرانی‌تبار با هم مشترک است ولی تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. همانگونه که مشخص است اقوام ایرانی‌تبار محدود به مرزهای کنونی کشور ایران نیستند.
.JPG)
بسیاری از اقوام ایرانی‌تبار خود ریشه در شاخه‌ای از آریاییهای هندواروپایی شناخته شده به ایرانی‌ها دارند. یافته‌های باستان‌شناسی در مکان‌هایی مانند:روسیه٫ آسیای میانه و خاورمیانه اطلاعات کمی را دربارهٔ این که این اقوام چگونه می‌زیسته‌اند ارائه کرده‌اند.
اقوام ایرانی نقش بسیار مهمی را در تاریخ بازی کرده‌اند. مادها یکی از نخستین کشورها و امپراتوری‌های چند ملیتی را تشکیل دادند و قبایل کوچ‌رو سکاها-سرمتی بر زمین‌های گسترده‌ای از روسیه و بالکان حکم فرما بوده‌اند[۸][۹] و احتمالاً یک قبیله زنان جنگاور سرمتی الهام بخش اسطوره یونانی آمازون‌ها بوده‌اند.[۱۰] همچنین پژوهشگران معتقدند آیین‌های گوناگونی از مردمان ایرانی‌تبار مانند مزدیسنا و آیین مانوی تأثیرات بسیار مهم فلسفی را بر مفاهیم یهودیت و مسیحیت داشته‌اند.[۱۱] اقوام ایرانی باستان نیای مردمان بسیاری مانند:پارسها، بختیاریها، لرها ، لکها، مردم آذری، مردم مازندرانی، تات‌ها ، تالشها، گیلکها، کردها، بلوچها، هزاره‌ها، آیماق‌ها، پشتونها، تاجیکها و… هستند.
مردمان ایرانی با قدمت ۱۰٬۰۰۰ سال یکی از کهن‌ترین ملت‌های دنیا می‌باشند.[۱۲]
محتویات
معنی و کاربرد
واژه ایرانی مشتق شده از ایران است که خود واژه ایران به معنی سرزمین آریاییها است.[۱۳][۱۴] خود واژه آریا در زبان نیاهندوایرانی به معانی بسیاری مانند: اصیل و شریف معنی شده‌است.
آمارنگاری
| مردم | سرزمین | جمعیت |
|---|---|---|
| ایران٫ افغانستان٫ تاجیکستان ازبکستان (تاجیکها) و پاکستان٫ قفقاز |
۷۲–۸۵ میلیون | |
| آذری‌ها | ایران/آذربایجان/ترکیه/روسیه/گرجستان و… | ۳۵ تا ۵۰ میلیون |
| افغانستان و پاکستان | ۳۵–۵۰ میلیون | |
| کردها | ترکیه٫ ایران٫ عراق٫ ارمنستان٫ اسرائیل٫ گرجستان٫ آذربایجان و سوریه | ۴۵ تا ۵۰ میلیون |
| بلوچها | ایران٫ افغانستان و پاکستان | ۱۵ میلیون |
| کاسپی‌ها و آماردها و تپورها (مازندرانی‌ها و گیلکها و گرگانیها) | ایران | ۵ تا ۱۰ میلیون |
| ایران | ۵ میلیون | |
| تات‌ها و تالشها | ایران و آذربایجان | ۱٫۵ میلیون |
| اوستیای شمالی-آلانیا (روسیه) ٫ اوستیای جنوبی (گرجستان)٫ مجارستان | ۰٫۷ میلیون | |
| تاجیکستان٫ افغانستان و چین | ۰٫۹ میلیون | |
| سریکالی‌ها | سین‌کیانگ جنوبی (چین) | |
| یغنابی‌ها | پیرامون رودخانه زرافشان (تاجیکستان) | ۰٫۰۲۵ میلیون |
| پارسیان هند و ایرانیان هند | هند | ۰/۱ میلیون |
| کمزاری | عمان (استان مسندم) | ۰٫۰۲۱ میلیون |
دین
- اسلام دین اکثریت[نیازمند منبع]
- مهرپرستی دین بسیار قدیمی ولی منقرض شده
- ایزدی دین قدیمی و باستانی درمیان کردهای شنگال
- یارسان (اهل حق، کاکه یی) رایج در میان کردها
- زرتشتی دین غالب ایران در دوران باستان
- آیین بهایی
- مسیحیت:دین اقلیت ولی با سابقهٔ تاریخی در ایران
- بودایی گری
- مانوی
- مزدک
- زروانی فرقهٔ بدعت‌گذار زرتشتی که از زرتشتیان جدا شدند[۱۵]
- خداناباوری و ندانم‌گرایی
زبان‌ها
زبانهای کهن ایرانی
در میان زبانهای کهن ایرانی، تنها دو زبان اوستایی و آذری از روی متون نوشته شده، شناخته شده‌اند. قدیم‌ترین بخش این نوشته‌ها مربوط به قرن ششم پیش از میلاد است. زبان اوستایی در شمال شرق ایران و آذری در شمالغرب ایران استفاده می‌شد.[۱۶] بیشترین، زبانهای ایرانی کنونی از این دو زبان سرچشمه گرفته‌اند.
زبانهای میانه ایرانی
زبانهای میانه ایرانی، بطور کلی به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:
- ۲- غربی: پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی (پارسی میانه)[۱۷]
زبانهای نو ایرانی
زبانهای ایرانی نو در ایران و افغانستان متمرکزند. نمایندگانی از این زبان‌ها را در تاجیکستان، عراق، سوریه، ترکیه، ازبکستان، ترکستان چین و شبه‌قاره هند هم می‌توان یافت.[۱۸]
با آن که امروزه فارسی، زبان مشترک و رسمی سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان است، سایر زبانهای نو ایرانی، نیز به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:
- ۱- شرقی: پشتو، آسی، زبانهای پامیری، پراچی و …
ژنتیک
پراکندگی تک‌گروه در بین اقوام ایران باستان:
| قوم | زبان | n[۱۹] | R1b[۲۰] | n | R1a | n | I | n | E1b1b | n | E1b1a | n | J | n | G | n | N | n | T | n | L |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مردمان ایرانی (شمال ایران) | ایرانی غربی | ۳۳ | ۱۵٫۲[۲۱] | ۳۳ | ۶٫۱[۲۱] | ۳۳ | ۰٫۰[۲۱] | ۳۳ | ۰٫۰[۲۱] | ۳۳ | ۰٫۰[۲۱] | ۳۳ | ۳۳٫۳[۲۱] | ۳۳ | ۱۵٫۲[۲۱] | ۳۳ | ۶٫۱[۲۱] | ۳۳ | ۰٫۰[۲۱] | ۳۳ | ۳٫۰[۲۱] |
| مردمان ایرانی (جنوب ایران) | ایرانی غربی | ۱۱۷ | ۶٫۰[۲۱] | ۱۱۷ | ۱۶٫۲[۲۱] | ۱۱۷ | ۰٫۰[۲۱] | ۱۱۷ | ۵٫۱[۲۱] | ۱۱۷ | ۱٫۷[۲۱] | ۱۱۷ | ۳۵٫۰[۲۱] | ۱۱۷ | ۱۲٫۸[۲۱] | ۱۱۷ | ۰٫۹[۲۱] | ۱۱۷ | ۳٫۴[۲۱] | ۱۱۷ | ۶٫۰[۲۱] |
| بلوچها | ایرانی شمال غربی | ۲۵ | ۸٫۰ | ۲۵ | ۲۸٫۰ | ۲۵ | ۰٫۰ | ۲۵ | ۸٫۰ | ۲۵ | ۰٫۰ | ۲۵ | ۱۶٫۰ | ۲۵ | ۰٫۰ | ۲۵ | ۰٫۰ | ۲۵ | ۰٫۰ | ۲۵ | ۲۴٫۰ |
| پشتونها | ایرانی جنوب شرقی | ۹۶ | ۴٫۲[۲۲] | ۹۶ | ۴۴٫۸[۲۲] | ۹۶ | ۰٫۰[۲۲] | ۹۶ | ۲٫۱[۲۲] | — | — | ۹۶ | ۶٫۳[۲۲] | ۹۶ | ۱۱٫۵[۲۲] | ۹۶ | ۰٫۰[۲۲] | ۹۶ | ۱٫۰[۲۲] | ۹۶ | ۱۲٫۵[۲۲] |
| کردها | ایرانی شمال غربی | ۹۵ | ۱۶٫۸ | ۹۵ | ۱۱٫۶ | — | — | ۹۵ | ۷٫۴ | — | — | ۹۵ | ۴۰٫۰ | — | — | — | — | — | — | ۹۵ | ۳٫۲ |
| تاجیک‌های افغانستان | ایرانی غربی | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| تاجیک‌های تاجیکستان | ایرانی غربی | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| تاجیک‌های سمرقند | ایرانی غربی | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| تاجیک‌های چین | ایرانی غربی | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| یغنابی‌ها | ایرانی شمال شرقی | ۳۱ | ۳۲٫۳ | ۳۱ | ۱۶٫۱ | ۳۱ | ۰٫۰ | ۳۱ | ۰٫۰ | — | — | ۳۱ | ۳۲٫۳ | ۳۱ | ۰٫۰ | — | — | — | — | ۳۱ | ۹٫۷ |
پانویس
- ↑ * ایران: Library of Congress, Library of Congress – Federal Research Division. "Ethnic Groups and Languages of Iran" (PDF). Retrieved 2009-12-02. (گویش‌های فارسی و کاسپی-۶۵% کردی ۸%-لری/بختیاری ۵%- بلوچی ۲%):۸۰% از جمعیت یا تقریباً ۶۳ میلیون نفر.
- افغانستان: اطلاعات نامه جهان افغانستان: unting Pashtuns, Tajiks, Baluchs, 21 million
- تاجیک‌های آسیای میانه شامل تاجیکستان و ازبکستان ۱۰–۱۵ میلیون
- کردهای ترکیه، سوریه، لبنان و عراق بر مبنای اطلاعات نامه جهان ۲۲ میلیون برآورد شده
- آسی‌ها، تالش، تات‌ها، کردهای قفقاز و آسیای میانه: ۱–۲ میلیون بر مبنای اطلاعات نامه جهان/مردم شناسی.
- تاجیک‌های چین: ۵۰،۰۰۰ تا ۱۰۰،۰۰۰
- سخنوران ایرانی در بحرین، Persian Gulf، اروپای غربی و ایالات متحده آمریکا، ۳ میلیون.
- پاکستان شامل بلوچ ها+پشتون ها+آوارگان افغان بر مبنای اطلاعات نامه جهان و دیگر منابع: ۳۵ میلیون.
- ↑ آسی‌های قفقاز مسیحیان ارتدکس هستند.
- ↑ R.N Frye, "IRAN v. PEOPLES OF IRAN" in Encyclopædia Iranica. "In the following discussion of “Iranian peoples,” the term “Iranian” may be understood in two ways. It is, first of all, a linguistic classification, intended to designate any society which inherited or adopted, and transmitted, an Iranian language. The set of Iranian-speaking peoples is thus considered a kind of unity, in spite of their distinct lineage identities plus all the factors which may have further differentiated any one group’s sense of self."
- ↑ J. Harmatta in "History of Civilizations of Central Asia", Chapter 14, The Emergence of Indo-Iranians: The Indo-Iranian Languages, ed. by A. H. Dani & V.N. Masson, 1999, p. 357
- ↑ Frye, Richard Nelson, Greater Iran, ISBN: 1-56859-177-2 p.xi: "... Iran means all lands and peoples where Iranian languages were and are spoken, and where in the past, multi-faceted Iranian cultures existed...."
- ↑ وبگاه دانشنامه ایرانیکا، سرواژه‌های IRANIAN IDENTITY
- ↑ Iranian languages - Britannica Online Encyclopedia
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Scythia
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Sarmatians
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Amazons
- ↑ Runciman, Steven (1982). The Medieval Manichee: A Study of the Christian Dualist Heresy. Cambridge University Press. ISBN: 0-521-28926-2.
- ↑ Iran is one of the oldest nations in the world, with a history dating back tens of thousands of years. kids.nationalgeographic.com
- ↑ Farsi, the most widely spoken Persian Language, a Farsi Dictionary, Farsi English Dictionary, The spoken language in Iran, History of Farsi Language, Learn Farsi, Farsi Transl...
- ↑ Iran - LoveToKnow 1911
- ↑ دین‌های ایران باستان، هنریک ساموئل نیبرگ، ص ۳۸۸
- ↑ ««زبانهای ایرانی»». دانشنامهٔ بریتانیکا (انگلیسی).
- ↑ ««زبانهای ایرانی کهن و میانه»». سایت پایگاه تاریخ و فرهنگ ایران.
- ↑ اشمیت، رودیگر: راهنمای زبانهای ایرانی (جلد دوم)، تهران: انتشارات ققنوس، ص ۴۰۹
- ↑ ستون اولی مقدار کل نمونه مطالعه شده را نشان می‌دهد
- ↑ ستون دومی درصد یک تک‌گروه را در بین نمونه‌ها نشان می‌دهد
- ↑ ۲۱٫۰۰ ۲۱٫۰۱ ۲۱٫۰۲ ۲۱٫۰۳ ۲۱٫۰۴ ۲۱٫۰۵ ۲۱٫۰۶ ۲۱٫۰۷ ۲۱٫۰۸ ۲۱٫۰۹ ۲۱٫۱۰ ۲۱٫۱۱ ۲۱٫۱۲ ۲۱٫۱۳ ۲۱٫۱۴ ۲۱٫۱۵ ۲۱٫۱۶ ۲۱٫۱۷ ۲۱٫۱۸ ۲۱٫۱۹ [M. Regueiro et al. (2006), "Iran: Tricontinental Nexus for Y-Chromosome Driven Migration"]
- ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ ۲۲٫۲ ۲۲٫۳ ۲۲٫۴ ۲۲٫۵ ۲۲٫۶ ۲۲٫۷ ۲۲٫۸ Sadaf Firasat, Shagufta Khaliq, Aisha Mohyuddin, Myrto Papaioannou, Chris Tyler-Smith, Peter A Underhill and Qasim Ayub, "Y-chromosomal evidence for a limited Greek contribution to the Pathan population of Pakistan," European Journal of Human Genetics (2007) 15, 121–126.
منابع
Tracing European Founder Lineages in the Near Eastern mtDNA Pool The American Journal of Human Genetics, Volume 67, Issue 5, November 2000, Pages 1251-1276 Martin Richards, Vincent Macaulay, Eileen Hickey, Emilce Vega, Bryan Sykes, Valentina Guida, Chiara Rengo, Daniele Sellitto, Fulvio Cruciani, Toomas Kivisild, Richard Villems, Mark Thomas, Serge Rychkov, Oksana Rychkov, Yuri Rychkov, Mukaddes Gölge, Dimitar Dimitrov, Emmeline Hill, Dan Bradley, Valentino Romano, et al.
جستارهای وابسته
 شهروندان ایرانی در خارج از کشور و زادگانشان | |
|---|---|
| خاورمیانه | |
| اروپا | |
| آسیا | |
| اقیانوسیه | |
| آمریکا | |
| همچنین ببینید | |
هندواروپاییها | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| شاخههای زبانی |
|  | ||||
| مردمان |
| |||||
| زبان اولیه | ||||||
| باستان‌شناسی | فرهنگهای: آباشهوو · آفاناسوو · آندرونوو · اوساتوو · بادن · پُتاپوفکا · پُلتاوکا · تدفین خمرهای · تِراماره · تریالِتی · جام · چرناوُدا · خواجهلی-گادابای · خِوالینسک · دنیپر میانی · دنیپر-دونِتس · سامارا · سردنی استوگ · سروگلازوو · شاسِن · شرنوله · شولاوری-شومو · ظروف راهراه · کاراسوک · کِمی اوبا · کوبان · کورا-ارس · کوکوتنی-تریپیلی · کولچی · گورآهونی · گوراَلواری · گورچالی · فرهنگ کورگانی (کورگان) · گوشی · گومِلنیتا-کارانوو · لوساتی · لیلاتپه · مایکوپ · ناروا · نووتیتوروفسکا · ووچدول | |||||
| مطالعات | ||||||
| قفقازیتبارها |
|  | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| آلتاییها |
| |||||||||||||||||||||
| هندواروپاییها |
| |||||||||||||||||||||
| آفروآسیاییها |
| |||||||||||||||||||||
