مردمان هزاره

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به: ناوبری، جستجو
هزاره
Afghan students at Bamyan-2.jpg
کل جمعیت
۵٫۵ تا ۸ میلیون تن[نیازمند منبع]
مناطق با جمعیت قابل توجه
Flag of Afghanistan.svg ۲٬۶۸۵٬۰۰۰[۱]
Flag of Pakistan.svg ۹۵۶٬۰۰۰[۲][۳]
Flag of Iran.svg ۱٬۵۶۷٬۰۰۰
(۱۹۹۳ تخمین)[۲]
Flag of Canada.svg ۳۶٬۳۷۶[۴]
Flag of the United Kingdom.svg ۲۴٬۳۳۰
Flag of Australia.svg ۹۰٬۰۰۰
Flag of Turkey.svg ۲۵٬۳۸۰
۱۵٬۶۷۲
۱۰٬۰۰۰
زبان‌ها
فارسی (دری و گویش هزارگی)
دین
اسلام - شیعه (دوازده امامی و اسماعیلی)، با اقلیت سنی
گروه‌های قومی مرتبط
ایرانی- ترکی تبار[۵]

هزاره‌ها یکی از اقوام افغانستان و کشورهای همجوار می‌باشند و اکثراً شیعه مذهب هستند. در افغانستان آنان سومین گروه قومی عمده را تشکیل می‌دهند.[۶][۷] با توجه به منابع مختلف درصد حضور هزاره‌ها در افغانستان بین ۲۵ درصد تا ۳۰ درصد می‌باشد[۸][۹][۶][۷][۱۰]

مناطق هزاره نشین در افغانستان به هزاره‌جات و هزارستان معروف است.

زبان[ویرایش]

هزارها به زبان فارسی دری با گویش هزارگی صحبت می‌کنند[۱۱][۱۲] و فرهنگی مشابه با دیگر اقوام ایران و افغانستان دارند. تعدادی واژه‌های عربی و ترکی و مغولی به این گویش وارد شده‌است.[۶][۱۳][۱۴][۱۵] گویش هزارگی برخی از ویژگی‌های دستوری دری سدهٔ چهارم و پنجم هجری را در خود حفظ کرده‌است.[۱۶] در لهجهٔ هزارگی دو حرف د غلیظ و ت غلیظ نیز وجود دارد که تلفظشان نزدیک به تلفظ آن حروف در پشتو و اردو است. میزان تفاوت لهجه با فارسی معیار در لهجه هزارگی غزنی(مالستان، قره باغ و ناهور..) بسیار زیاد و در لهجه دایزنگی، بهسودی و دایمیردادی کم است.[۱۷] همچنین بسیاری از واژه‌های اوستایی نیز در این لهجه موجود است که به گفته برخی محققان و زبان شناسان، بیش از ۲۵٪از واژه گان این لهجه ریشه اوستایی دارند. مثلاً:هزارگی آبست-اوستایی آبستا که هردو به معنی خویشاوند است ویا واژه‌های دیگری مثل:ابسو، اِنگهَ، اوته، اوثه، جُنگه، کوور، خسور، تفت، خیرتو، پیتَو، اسپی، گیرو و... برخی از زبان شناسان بدون تحقیق و ریشه یابی واژه‌ها به روش علمی، به نظریه‌پردازی اقدام نموده و این واژگان را غیرپارسی (ترکی، مغولی، وعربی) دانسته‌اند.[۱۸]

دین[ویرایش]

هزاره‌ها عمدتاً شیعه دوازده امامی[۱۹] و برخی پیرو شاخهٔ اسماعیلی هستند. تعداد قابل توجهی از هزاره‌های سنی مذهب نیز وجود دارند که در ولایات مختلفی نظیر بادغیس، غور، پنجشیر و... سکونت دارند.[۲۰][۲۱] در خصوص پذیرش مذهب شیعه از سوی هزاره‌ها نظریه واحدی وجود ندارد: امکان دارد هزاره‌ها در اوایل قرن شانزده میلادی در دوره ایلخانیان و محمد خدابنده الجایتو از اسلام سنی به شیعه گرویده باشند.[۲۲] عده‌ای دیگر معتقدند هزاره‌ها در زمان حکومت شاه عباس صفوی اسلام شیعی را پذیرفته‌اند. در مقابل برخی از محققین ریشه تشیع هزاره‌ها را برمی‌گردانند به عامل و کارگزاران ترویج اسلام در دوره خلافت علی بن ابیطالب. مثلًا علی اکبر تشدید دربارهٔ قدمت تشیع در کوهستان غور می‌نویسد: «مرکز شیعیان غور یا مسلمین غور اولین تمرکز شیعه در بلاد غور بوده‌است. زیرا بین سال‌های ۳۵ تا ۴۰ هجری مسلمان شده‌اند و در زمان خلافت علی بن ابیطالب، جعده بن خبیره المخزومی که خواهرزاده علی بن ابیطالب بود، از طرف وی به حکومت خراسان منصوب شد. به خاطر رفتار شایسته جعده، مردم غور داوطلبانه به علی بن ابیطالب محبت می‌ورزیدند. امرای غور که وضع را کاملاً انسانی می‌یابند، بدون جنگ سر بر خط فرمان علی بن ابیطالب گذارده به دین اسلام گرویدند. به پیشنهاد جعده، علی بن ابیطالب فرمان حکومت سرزمین غور را به خاندان «شنسب» که امرای قبلی آن سامان بودند صادر کرد و این فرمان‌نامه قرن‌ها در آن خانواده محفوظ بود و مایهٔ افتخار و مباهات آن دودمان به شمار می‌آمد.»[۲۳]

People of Bamyan-3.jpg

نژاد[ویرایش]

هزاره‌ها از اقوام ایرانی - ترک تبار منطقه محسوب می‌شوند و درمورد اینکه آن‌ها ریشه‌ای مغول تبار دارند یا ترک تبار اختلاف نظر وجود دارد. اکثر مردم هزاره آمیخته‌ای از نژاد شرقی و نژاد غربی هستند.[۲۴][۲۵][۲۶] هزاره‌ها از نظر کروموزوم ایگرگ (Y) یا مارکر پدری دارای دو هاپلو گروپ J2 (غربی-میان دو رودی) ۲۶٪ و C3 (شرقی - ترکی مغولی) ۳۳٪ هستند، همچنین ۶٫۶ درصد از هاپلوگروپ‌های هزاره‌ها نیز به R1a(اکثرا آریایی‌ها) تعلق دارد و نیز مقدار ۳℅ نیز از مارکر R1b نیز بهره‌مند هستند. لازم است ذکر شود که از نظر هاپلو گروپ نوع C3 هزاره‌ها با اقوام ازبک و ترکمن و افشار و از سوی مارکر پدری J2 با اعراب بین‌النهرین رابطه دارند.[۲۷] تبار هزاره‌ها از ترک های آسیای مرکزی می‌باشد. همچنین بازماندگان خانات ترکی مغولی جغتای نیز امروزه جزئی از مردم هزاره شمرده می‌شوند و به زبان پارسی سخن می‌گویند.[۲۸]

پیشینه[ویرایش]

جعبه اطلاعات

People of Bamyan-3.jpg

مردمان هزاره


[[w:رده:احزاب

درگاه WikiProject WikiProject
Category Category Commons page Commons

مورخین عرب و خراسان هزاره‌جات را به نام‌های غرجستان – غرج الشار – گرستان یاد کرده‌اند و حدود چهارگانه آن را از جانب غرب به هرات و بادغیس و از طرف شرق به کابل – از سمت شمال به جوزجان و از سوی جنوب به غزنی پیوست دانسته‌اند. به قول ابن حوقل تاریخدان عرب غرجستان کشوری بزرگی بوده‌است که موسوم به مملکت غرجه یاد شده‌است. در اغلب کتب تاریخ عرب و خراسان هزاره‌جات به نام غرجستان یاد شده که وسعت آن خیلی از وسعت کنونی آن فراتر بود و شامل غور – بامیان و غزنی می‌شد.

عبدالاحمد جاوید استاد دانشگاه در یکی از مقاله‌هایش تحت عنوان بحثی پیرامون اقوام و طوایف افغانستان می‌نویسد:

طوری که دیدیم سرزمین خلج نزدیک کابل و غزنی بوده‌است و خلج‌ها درهمین حدود می‌زیستند و هنوز در زمین داور علاقه‌ای به نام خلج معروف است. اما در اینکه تلفظ صحیح به فتح دوم است یا سکون آن اختلاف است. این کلمه هنوز در هند و افغانستان با سکون دوم و و در ایران به فتح دوم تلفظ می‌گردد. اصطخری، ابن حوقل و یاقوت حموی چنان‌که دیدیم حرف دوم را ساکن ضبط کرده‌اند و اما منینی حرف اول و دوم را به فتحه نوشته و به گمان اغلب به سکون دوم درست‌تر می‌نماید. خاصه اگر بپذیریم که کلمه غلجی همان خلجی است و ریشه آن را از غرچ بدانیم. اما بنابر عقیده بعضی اگر آن را از شکل ترکی قلچ تصور کنیم تلفظ آن با فتح دوم خواهد بود. (۲۳) عقیده بر این است که این کلمه ترکی نبوده خاصه با قلج ترکی ارتباطی ندارد و غالباً کلمه خلج شکل دیگر غرچ است. کلمه غرچه در ادبیات فارسی دری بمعنای کوهی مقابل روستایی آمده و از لحاظ اتساع معنی بمعنای ساده و ابله نیز به کار رفته‌است. چنانچه درین دو بیت:

صد و اند ساله یکی مرد غرچه چرا شصت و سه زیست این مرد تازی
بفریبد دلت بهر سخنی روستایی و غرچه را مانی

ناصر خسرو در یکجا گوید:

استاده بدی به بامیان شیری بنشسته به عز، در بشین، شاری

در توضیح شیر بامیان نوشته‌اند:

«شیر ملک آنجاست چنان‌که ملک ختلان را نیز شیر ختلان یا ختلان خدا یا
ختلان شاه گفتندی و شار عنوان ملک غوریا غرش یا غرستان یا: غرستان به تلفظ اوستایی غرستانه و فردوسی غرچکان.

چنان‌که گوید:

یا غرجیستان ویا غرچستان.

فرخی گوید:

سپهبد سپه شاه شرق ابو منصور فراتکین دوانی امیر غرجستان
سیاسی است مراو را که در ولایت آن پلنگ رفت نیارد مگر گشاده دهان
درین دیار بهنگام شار چندین بار پلنگ‌وار نمودند غرچکان عصیان

فردوسی در یک مصراع از شاهنامه می‌سراید:

شه غرچکان بود بر سان شیر کجا ژنده پیل، آوریدی به زیر

قرن بیستم[ویرایش]

از اواخر قرن نوزدهم میلادی بعد از روی کار آمدن امیر عبدالرحمن، هزاره‌های خودمختار شدیداً تحت فشارحکومت مرکزی قرار گرفته و با مدد قبایل سنی به شدت سرکوب گردیدند و به مدت یک قرن در انزوای سیاسی، اجتماعی و محرومیت اقتصادی فرورفتند. بعد از کودتای سال ۱۹۷۸که درپی آن گروه کمونیستی خلق به قدرت رسید، کم‌کم هزاره‌ها برای برابری حق شهروندی خود نسبت به دیگر شهروندان افغانستان شروع به انجام کارهای سیاسی کردند و رهبران هزاره مانند؛ عبدالعلی مزاری حزب‌های سیاسی خود را بنیان‌گذاری کردند. بعد از خروج ارتش سرخ از افغانستان وپایان حکومت کمونیستی با مرگ دکتر نجیب الله افغانستان وارد جنگ داخلی شد. هزاره‌ها با ساختن حزب وحدت سعی در حفظ قدرت سیاسی خود کردند؛ در سیاست جدید حزب، دیگر مذهب جایی اصلی خود را نداشت و بیشتر کوشیده می‌شد تا از تمام قوای هزاره یک انسجام کلی بسازد.[۲۹]

قرن بیست و یکم[ویرایش]

با ورود نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ حکومت طالبان سقوط کرد. قانون اساسی جدید با پشتوانه جامعه بین‌الملل ورود همه شهروندان افغانستان به نظام حکومت را ممکن ساخت؛ از همین رو هزاره‌ها توانستند ۲۰ درصد از کرسی‌های پارلمان افغانستان را در انتخابات ۲۰۱۱ از آن خود کنند.[۳۰] با گفته السنادرو مونسوتی استاد دانشگاه حقوق بین‌الملل در ژنو؛ این حرکت سیاسی مورد انتقاد سیاست مداران پشتون شده‌است.[۳۱] با وجود قوانین جدید که بر اساس آن حقوق همه شهروندان را یکسان می‌داند؛ اما هنوز هم حرکات نژاد پرستانه‌ای علیه مردم هزاره در افغانستان، پاکستان و ایران صورت می‌گیرد. در سال ۲۰۰۷ قبایل کوچی، با حمله به روستاهای هزارگی باعث آوره شدن هزاران تن از هزاره‌ها شده و ده‌ها نفر هر ساله در پی حملات آنان کشته می‌شوند. افغان‌های مهاجر در ایران که اکثریت شان را مردم هزاره تشکیل می‌دهند نه تنها از سوی نیروهای انتظامی دولت ایران مورد اهانت و آزار و اذیت قرار می‌گیرند بلکه بعضاً از جانب مردم ایران هم مورد اهانت و حتی تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند. سازمان‌های غیردولتی (NGO) با گزارشی بر بدتر شدن وضعیت حقوق شهروندی هزاره‌ها و حملات نژاد پرستانه علیه آن‌ها هشدار داده‌اند.[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]

نویسندگان معروف[ویرایش]

چهره‌های سرشناس افراد زنده[ویرایش]

حسین علی یوسفی رهبر حزب دموکراتیک هزاره‌های پاکستان تا سال ۲۰۰۹

ورزشکاران[ویرایش]

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ "Afghanistan". اطلاعات‌نامه جهان. سیا. December 13, 2007. Retrieved December 26, 2007. 
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Gordon, Raymond G. , Jr. (ed.), ۲۰۰۵. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex. : SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com/.
  3. ↑ Census of Afghans in Pakistan, UNHCR Statistical Summary Report (retrieved December 27, 2007)
  4. ↑ The population of people with descent from Afghanistan in Canada is ۴۸٬۰۹۰. Hazaras make up an estimated 9% of the population of Afghanistan according to the CIA Factbook and others. The Hazara population in Canada is estimated from these two figures. Ethnic origins, 2006 counts, for Canada
  5. ↑ Program for Culture and Conflict Studies at NPS - Home
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ L. Dupree, "Afghānistān: (iv.) ethnocgraphy", in Encyclopوdia Iranica, Online Edition 2006, (LINK). خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام "Iranica2" چندین بار با محتوی متفاوت تعریف شده‌است
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ CIA World Factbook.
  8. ↑ دولت‌آبادی، بصیر احمد، شناسنامه افغانستان، تهران: نشر عرفان، ۱۳۸۷، صفحهٔ ۲۸.
  9. ↑ http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+af0037)
  10. ↑ «A survey of the Afghan people - Afghanistan in ۲۰۰۶», The Asia Foundation, technical assistance by the Centre for the Study of Developing Societies (CSDS; India) and Afghan Center for Socio-economic and Opinion Research (ACSOR), Kabul, 2006, PDF.
  11. ↑ Ehsan Yarshater (ed.). "HAZĀRA iv. Hazāragi dialect". Encyclopوdia Iranica (Online ed.). United States: Columbia University. Retrieved 2011-01-13. 
  12. ↑ Mongols of Afghanistan: An Ethnography of the Moghôls and Related Peoples of Afghanistan Mouton, The Hague, Netherlands, page 17, OCLC 401634
  13. ↑ خاوری، محمد جواد، امثال و حکم مردم هزاره، مشهد: نشر عرفان، ۱۳۸۰، ص۱۶.
  14. ↑ Malistani, A. H. Tariq and Gehring, Roman (compilers) (1993) Farhang-i ibtidal-i milli-i Hazarah: bi-inzimam-i tarjamah bih Farsi-i Ingilisi = Hazaragi - Dari/Persian- English: a preliminary glossary A. H. Tariq Malistani, Quetta, OCLC 33814814
  15. ↑ Farhadi, A. G. Ravan (1955). Le persan parlé en Afghanistan: Grammaire du kâboli accompagnée d'un recuil de quatrains populaires de la région de Kâbol. Paris.
  16. ↑ همان. ص ۱۷.
  17. ↑ همان، ص۲۰.
  18. ↑ شوکت علی محمدی. دُر اوستایی در صدف لهجه هزارگی. صبح امید کابل، ۱۳۹2. 106. 
  19. ↑ 1911 Encyclopوdia Britannica - Hazara (Race)
  20. ↑ هزاره‌ها و هزارستان اثر گروه تحقیقی پیدی میتلند. مجمع نویسندگان افغانستان، 1375 ه. ش. 192. 
  21. ↑ The Afghans, Their History and Culture, Religion
  22. ↑ Revolution unending: Afghanistan, 1979 to the present, By Gilles Dorronsoro, pg.44
  23. ↑ یزدانی، حسین علی، پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها/حسین علی یزدانی-تهران: محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی، ۱۳۸۵، ص ۷۳و۷۴
  24. ↑ http://news.nationalgeographic.com/news/2003/02/0214_030214_genghis_2.html Genghis Khan a Prolific Lover, DNA Data Implies
  25. ↑ * "The Hazara Tribes in Afghanistan" in (1959) Collection of papers presented: International Symposium on History of Eastern and Western Cultural Contacts (1957: Tokyo and Kyoto) Japanese National Commission for Unesco, Tokyo, p. 61 9240301
    • Quintana-Murci, Lluیs et al. (May 2004) "Where West Meets East: The Complex mtDNA Landscape of the Southwest and Central Asian Corridor" American Journal of Human Genetics 74(5): pp. 834–35
    • Debets, G. F. (1970) Physical Anthropology of Afghanistan: I–II (translated from Russian) Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Cambridge, Mass. , OCLC 90304
    • Rubin, Barnett R. (2002) The Fragmentation of Afghanistan: State Formation and Collapse in the international system Yale University Press, New Haven, Conn. , page 30, ISBN 0-300-05963-9
  26. ↑ Jochelson, Waldemar (1928) Peoples of Asiatic Russia American Museum of Natural History, New York, page 33, OCLC 187466893, also available in microfiche edition
  27. ↑ Afghanistan's Ethnic Groups Share a Y-Chromosomal Heritage Structured by Historical Events
  28. ↑ "HAZĀRA: ii. HISTORY". Alessandro Monsutti (Online ed.). United States: Encyclopædia Iranica. December 15, 2003. Retrieved 2012-08-09. 
  29. ↑ Les Hazaras, minorité chiite montante de l'Afghanistan، رورنامه لوموند مذهبی. سایت فرانسوی.
  30. ↑ نگاهی به ترکیب قومی و سیاسی مجلس جدید افغانستان، سایت بی‌بی‌سی فارسی.
  31. ↑ Avec l’arrivée des forces de la coalition en 2001, la situation s’améliore encore pour les Hazaras، سایت روزنامه لومند سیاسی. فرانسوی.
  32. ↑ Les Hazaras، سازمان غیردولتی برای مردم تهدید شده.
  33. ↑ Adelkhah, Fariba; Olszewska, Zuzanna (2007), "The Iranian Afghans", Iranian Studies 40 (2): 137–165,
  34. ↑ http://www.hazarasinholland.w.pw/index.php?option=com_content&view=article&id=201:2010-06-03-22-34-59&catid=52:2009-03-16-02-13-01&Itemid=53
  35. ↑ http://oyrenci-sesi.info/yeni/17158
  36. ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی محقق کابلی
  37. ↑ الموقع الرسمی لسماحة آیت‌الله العظمی الشیخ محمد إسحاق الفیاض (دام ظله)
  38. ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه علمیه رسالت کابل
  39. ↑ BBC فارسی - افغانستان - سیما سمر؛ فعال حقوق بشر
  40. ↑ حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان
  41. ↑ حزب وحدت اسلامی افغانستان (A.I.U.P)
  42. ↑ Welcome To Bashardost for Afghanistan
  43. ↑ فارسی - اخبارافغانستان - مجتبی نیک زاد؛ فعال علمی، تحقیقاتی و دانشجویی
  44. ↑ Jackson, Andra (2008-08-13). "Coming out kung fu fighting for Hollywood dream". Melbourne: Theage.com.au. Retrieved 2012-05-09
  • تاریخ هزاره‌ها - هزارستان

پیوند به بیرون[ویرایش]

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مردمان هزاره موجود است.
داده‌های کتابخانه‌ای
سکاها • ایلامی‌ها • میتانی‌ها • ماننایی‌ها • آپاسیاک • آریزانتیان • تات‌ها • آشوری‌ها • زازارها • کاسی‌ها • مادها • پارت‌ها • یازیگ‌ها •  • سرمتی‌ها • پارس‌ها • یاسی‌ها • تخارها • تاجیک‌ها • باصری‌ها • آذری‌ها • لارستانی‌ها • شول‌ها • کردها • قشقایی‌ها • تالشی‌ها • آماردها • مردم ایماق • تپورها • کاسپی‌ها • مازندرانی‌ها • گیلک‌ها • لرها • هزاره‌ها • بلوچ‌ها • لک‌ها • بختیاری‌ها • آسی‌ها • پامیری‌ها • پشتون‌ها • درانی‌ها • سغدی‌ها • غلجائی‌ها • تاجیک‌های چین • پارسیان هند • پارسیان افغانستان • پارسیان آذربایجان • تات‌های قفقاز
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مردمان_هزاره&oldid=18405334»