سگوند
سگوند به قولی برگفته از سکا به معنی دلیر و شجاع[۱] یک ایل لُر ساکن غرب و جنوب غرب ایران است.[۲][۳][۴] گستره سکونتگاه ایل از جنوب استان کرمانشاه (منطقه سکاوند)، نواحی مرکزی استان لرستان تا شمال استان خوزستان میباشد.[۴] جغرافیای سکونت سگوندها در دوره قاجار تا دشت هُرو در جنوب بروجرد گسترده بوده است.[۱] جمعیت ایل به صورت طایفههای کوچک و متعددی گسترش یافته است.
گویش سگوندها به عنوان بخشی از باجلانها، زبان باجلانی است.[۴] باجلانی یکی از شاخههای زبان کردی است.[۵][۶] سگوندها هماکنون به زبان لری سخن میگویند.[۱][۷] هنری راولینسون سگوندها را از ایل باجلوند و خاستگاه آنان را به همراه ایل بیرانوند، موصل عراق میداند و معتقد است بیرانوندها و باجلوندها در قرن دوازدهم یعنی در اواخر حکومت صفویه یا در زمان افشاریه از نواحی موصل به لرستان آمدند.[۸] دانشنامه ایرانیکا و علیاکبر دهخدا نیز سگوند را یک ایل کرد معرفی میکنند.[۳][۲]
محتویات
ریشه یابی نام[ویرایش]
نام سگوند که دگرگون شده سکا است و نخست به صورت سکوند نوشته میشده است. سگوند در تلفظ طوایف لرستان «سِی وَن» است و نامی برای سکاها است [۱] و ترکیبی آن سَکِستان و سگزی است. نظیر این نامگذاری را در مورد نام سیستان نیز میبینیم که قبلاً بنا بر ریشه سکایی، سگستان بوده و عربها آن را سجستان تلفظ میکردند و بعدها در زبان فارسی سگستان تبدیل به سیستان شده است.
نام «سی ون» نیز در فارسی تبدیل به سگوند شده است. ترکها نام سگوند را در زبان ترکی ایت وند و ایتیوند و ایوتوند و ایتی ون، یعنی همان سگوند نامیدهاند.[۱]
تاریخ[ویرایش]
ریاست[ویرایش]
تاریخ ایل سگوند نشان میدهد که این ایل در دورههای مختلف به صورت خان و رعیتی اداره میشده و برخلاف برخی از ایلهای لرستان، خان بودن در میان سگوندها نشانه نجیبزادگی و دلیل بر محترم بودن خانها بوده است.[۱] تا دوره سلطنت محمدشاه قاجار یعنی بین سالهای ۱۲۱۳ تا ۱۲۲۷ هجری شمسی ریاست ایل به دست خانواده علی دوستخان بود که پس از مرگ محمدحسنخان، طایفه مختوا ریاست ایل سگوند را به دست گرفت و تا پایان اداره ایل به صورت خان و رعیتی، خانهای ایل از طایفه مختوا بودند اما پس از آن اختلافهایی به وجود آمد و ایل به دو جمعیت علیخانی و رحیمخانی تقسیم شد.[۹]
تبارنامه خانهای سگوند که از پسران حاجی خداداد و طایفه مختوا بودهاند.[۹] افرادی که در کنار نامشان حرف (رئیس) قرار گرفته است در یک دوره خان ایل سگوند بودهاند.[۹]
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
حاجی خداداد |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
مهدیخان |
|
|
|
حیدرخان |
|
|
|
|
رحیمخان (رئیس) |
|
|
|
|
|
حاجیعلیخان (رئیس) |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
رستمخان (رئیس) |
|
|
محمدحسنخان |
|
|
|
شیرمحمدخان (رئیس) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
گداخان (رئیس) |
|
|
اگورخان (رئیس) |
|
|
|
فتحاللهخان (رئیس) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
حسینخان |
|
|
|
|
حسنخان (رئیس) |
|
|
خانجان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
صادقخان (رئیس) |
|
|
غلامخان (رئیس) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
شیرمحمدخان |
|
محمدحسینخان (رئیس) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
دوره زندیه[ویرایش]
سگوندها به عنوان بخشی از باجلوندها به همراه بیرانوندها از جمله ایلهای لرستان بودند که در شکل گیری حکومت زندیان، به کریمخان زند کمک کرده و همراه وی به شیراز رفتند اما پس از انقراض سلسله زندیه به لرستان برگشتند و در هرج و مرج اوایل حکومت قاجار به تصرف املاک سایر ایلها پرداختند.[۴]
دوره قاجار[ویرایش]
پس از بازگشت ایلهای باجلوند (سگوندها) و بیرانوندها به لرستان، سگوندها با ایل ساکی برای تصاحب منطقه بالاگریوه وارد نبرد شدند که نتیجه آن کشته شدن حسینخان ساکی رئیس ایل ساکی و تصرف بالاگریوه توسط ایل سگوند بود.[۴] پس از این شکست ساکیها در لرستان و خوزستان پراکنده شده و بخشی از آنها به عنوان یکی از طوایف سگوند در آمدند.[۴]
دوره پهلوی[ویرایش]
سگوندها در کنار بیرانوندها، پاپیها و چگنیها در شورش سال ۱۳۰۲ علیه نیروهای دولتی حکومت پهلوی شرکت داشتند که نتیجه شورش سرکوب و شکست عشایر لر بود.[۱۰]
مشاهیر[ویرایش]
از مشاهیر ایل سگوند میتوان به فتحالله پورسرتیپ نایب رئیس مجلس شورای ملی،[۱۱] محمد پورسرتیپ سفیر ایران در اتریش، اسپانیا و سوریه[۱۲] و محمد عالیخانی سفیر ایران در ایالات متحده آمریکا و اندونزی[۱۳] اشاره کرد.
تقسیمبندی[ویرایش]
سگوندها یکی از پنج ایل باجلان ساکن لرستان است.[۱۴] ایل باجلوند به پنج طایفه عمده تقسیم می شود که عبارتند از : [۹]
- یاراحمدی
- قائدرحمت
- آروان
- دالوند
- سگوند
- تیرههای اصلی ایل سگوند عبارتند از
- [۹]
- مختوا
- قلی
- علیدوست
- خداوردی
- محمد
- زینل
- سگوند خورده
- حاجیکلی
- حاجیمشه
- شاه عینل
- پنبه خور
- مهدیخانی
- رومیانی
- تیرههای فرعی عبارتند از
- [۹]
- عینالوند
- کولیوند
- پیامنی
- فقیر
- فهلوان
- ماکیانی
- شریف
- نوکره مرا(طولابی)
- مال امیر
- دلی
- کرد
- سلاحورزی (سلیورزی)
- چمال
- چکمهسی
- ساکی
- رشنو
از دیگر تیرههای ایل سگوند میتوان به تیره عینالوند که زیر مجموعه بزرگی از تیره مختوا میباشد اشاره نمود که بیشتر در شمال خوزستان و منطقه کرگاه در جنوب شرقی شهر خرمآباد ساکن هستند.[۱۵]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ اردشیر سگوند. «ایل سگوند و پیوند آن با قوم باستانی سکاها». پایگاه مجلات تخصصی نور. بازبینیشده در ۱۳ مارس ۲۰۱۳.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «KURDISH TRIBES». دانشنامه ایرانیکا، ۱۶ ژوئن ۲۰۱۴. بازبینیشده در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۵.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «سگوند». لغتنامه دهخدا. بازبینیشده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ چگنی، فرهاد. ایل سگوند، نام و تاریخ آن. کیهان فرهنگی، ۱۳۷۸. ۶۶، ۶۷پایگاه مجلات تخصصی نور.
- ↑ «BĀJALĀN». دانشنامه ایرانیکا. بازبینیشده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «Kurdish language». Britannica Encyclopedia. بازبینیشده در مارس ۲۰۱۰.
- ↑ «ایلات وطوایف لرستان». وب سایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان. بازبینیشده در ۱۶ مهر ۱۳۸۹.
- ↑ راولینسون، هنری لرزیک. سفرنامه راولینسون: گذر از ذهاب به خوزستان. ترجمهٔ سکندر امان اللهی بهاروند. تهران: ترجم، ۱۳۶۲. ۱۵۲.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ ۹٫۴ ۹٫۵ قایم مقامی، جهانگیر. جغرافیای بلاد و نواحی، عشایر خوزستان (قبائل سگوند). زبان و ادبیات یادگار، ۱۳۲۳. پایگاه مجلات تخصصی نور.
- ↑ ستوده، سیدیدالله. شورش لرستان. ج. نخست. خرمآباد: شاپورخواست، ۱۳۹۱. ۱۱۰. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۷۰۷-۷۵-۱.
- ↑ کاظمی، مشاهیر لر، ۲۴۱.
- ↑ کاظمی، مشاهیر لر، ۲۴۲.
- ↑ کاظمی، مشاهیر لر، ۲۴۳.
- ↑ ایل باجولوند
- ↑ «ایلات و طوایف کوچنده لرستان». وب سایت اداره کل امور عشایری استان لرستان. بازبینیشده در ۱۶ مهر ۱۳۸۹.
منابع[ویرایش]
- کاظمی، ایرج. مشاهیر لر. چاپ نخست. خرمآباد: افلاک، ۱۳۷۶. شابک ۹۶۴-۶۴۳-۱۰۰-۳.
پیوند به بیرون[ویرایش]
|
|