حکومت اردلان

حکومت اردلان حوالی ۱۸۳۵

حکومت اردلان حکومت شمال غرب ایران در دوران ملوک‌الطوایفی از ۱۱۶۹-۱۸۶۷ میلادی. در تاریخ کردها از سلسله امیران محلی که حاکمیت در کردستان جنوبی و بخشی از کردستان شمالی، و مرکزیت منطقه جزیره (منطقه) را از قرن هفتم هجری قمری به عهده داشته اند، با عنوان حکام اردلان یاد شده است. دارالملک یا کرسی آن موصل بوده، اردلان همچنین نام طایفه‌ای است که این حاکمان به آن تعلق داشتند.

تاریخ حکومت اردلان

قباد اردلان بنیانگذار حکومت اردلان بود که تاعصر صفوی جانشینان او بدون هیچ مشکلی بر مناطق کردنشین حکومت میکردنداز زمان شاه عباس اول صفوی حکومت اردلان با مداخله حکومت مرکزی ایران مواجه شد. از سال ۱۰۰۶ هجری قمری که شاهوردی عباس آخرین اتابکان لر کوچک به دستور شاه عباس اول صفوی در سیمره به قتل رسید و به حکومت اتابکان لر کوچک در پیشکوه و پشتکوه خاتمه داده شد، ایران عصر صفوی به چهار ایالت والی نشین چون عربستان، لرستان، کردستان و گرجستان و ۳۶ بیگلربیگی نشین تقسیم گردید و حکومت کردستان همچنان در اختیار خاندان اردلان با عنوان والی قرار گرفت.

حسین خان سلیوزری یا حسین خان دوم والی لرستان که از سال ۱۰۱۹ هجری قمری به دستور شاه عباس اول به حوزه ی متصرفات هَلوخان اردلان لشکر کشید و در چند نوبت شکست خورد، موجب شد تا شاه عباس خود به جهت شکست هَلوخان به اسفند آباد یا علیشکر راهی شود، و در روستای سیهم قروه اتراق کند.

شاه عباس در مصاف با هَلوخان اردلان از مشاوره ی علی بیگ یا آلی بالی بیگ زنگنه بهره مند شد، علی بیگ شاه عباس را به عدم درگیری و از در دوستی واردشدن با والی اردلان تشویق و نتیجه آن که شاه عباس صفوی بدون جنگ موفق به انقیاد والی شد و بر همین اساس شاه صفوی به پاداش خدمت علی بیگ زنگنه بیش از ۱۵ روستا از شمار املاک خاصه شاهی کرمانشاهان را به جهت اسکان، عمران و کشت و زرع مردم کرد مهاجر زنگنه (از موصل و سلیمانیه و... به داخل فلات ایران حسب سالهای ۱۰۱۲ تا ۱۰۲۰ هجری قمری) به تیول آن ها درآورد. بخش اعظم آن روستاها درعداد املاک موقوفه ی دولتی چهار دانگ شهر کرمانشاه به حساب می آیند.

بعد از نادرشاه، تنش هایی در پشتیبانی از زندیه و قاجاریه در مصاف والی کرمانشاهان با والی اردلان به سال ۱۰۹۹ هجری قمری وجود داشته است. اما تداوم همکاری و دوستی محفوظ مانده است. در عهد فتحعلیشاه قاجار پیوندهای سببی بسیاری با بزرگان اردلان نسل اندر نسل صورت گرفت، و تا زمان محمد شاه قاجار، احکام حاکمیتی حکام کردستان شمالی چون شهر زور، سلیمانیه، بابان و... بنا به روادید والیان اردلان، سپس انعکاس موضوع به حکومت کرمانشاهان و سرحدداری عراقین، و با پیشنهاد والیان کرمانشاهان (از زمان شاهزاده محمدعلی میرزا دولتشاه) به دربار، تنفیذ و صدور احکام حکومتی از جانب شاه صورت می گرفته است.

با انتصاب شاهزاده فرهاد میرزا معتمدالدوله عموی ناصرالدین شاه به حکومت کردستان از سال ۱۲۴۸ هجری قمری به حکومت اردلان خاتمه داده شد، اما آثار به جای مانده از عصر والیان اردلان در شهر سنندج و... از جمله مساجد و مدارس علمیه و دیگر آثار خیریه، نام آنان را در تاریخ کردستان محفوظ داشته.

جستارهای وابسته

• ایران در دوران ملوک‌الطوایفی
• اتابکان لر بزرگ
• اتابکان لر کوچک

منابع

• اردشیر کشاورز. والیان اردلان در تاریخ کرد

• Wikipedia contributors, "Ardalan," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ardalan&oldid=110008001 (accessed February 24, 2007).