سنندج

سنندج سنه
کشور	ایران
استان	کردستان
شهرستان	سنندج
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	سینه دژ،سنه‌دژ، سینه، سیر، سینه دژ
سال شهرشدن	دوره صفوی (۱۳۰۷ خ)
مردم
جمعیت	۳۷۳٬۹۸۷ نفر
تراکم جمعیت	تراکم خالص شهر سنندج در حال حاضر ۸۷//۳۲۱ نفر در هکتار می‌باشد. نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت	۳٬۰۳۳
ارتفاع از سطح دریا	۱٬۴۵۰ تا ۱٬۵۳۸ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۲ درجهٔ سانتی‌گراد
میانگین بارش سالانه	۵۰۰ میلی‌متر
اطلاعات شهری
شهردار	منوچهر فخری
ره‌آورد	قالی، گلیم، کلاش، منبت کاری، نازک‌کاری چوب،
پیش‌شماره تلفنی	۰۸۷۳۳ ۰۸۷
وبگاه	شهرداری سنندج
شناسهٔ ملی خودرو	ایران ۵۱
تابلوی خوش‌آمد به شهر
سنندج روی نقشه ایران ۳۵.۳۱۷۲° شمالی ۴۶.۹۹۸۹° شرقی / 35.3172; 46.9989

سَنَندَج تلفظ (به کردی: سِنَه، کورسان)، دومین شهر بزرگ کرد نشین و بیست و سومین شهر بزرگ ایران، مرکز استان کردستان در غرب ایران است. نام سنندج دگرگون شدهٔ سنه‌دژ است و سنه دژ نیز دگرگون شده نام سینه دژاست و به این علت این نام را انتخاب کردند زیرا در وسط و مرکز یا سینه دژ(کوه)های آبیدر و رشته کوه زاگرس است . زبان مردم، کردی سورانی اردلانی است که پس از گذشت زمان تغییراتی در سخن گفتن و لهجه ساکنان آن منطقه ایجاد شده است . سنندج در ارتفاع ۱٬۴۵۰ تا ۱٬۵۳۸ متری از سطح دریا و در منطقهٔ کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای سرد و نیمه‌خشک دارد. این شهر از سمت غرب به کوه آبیدر، از سمت شمال به کوه شیخ معروف، از سمت جنوب به کوه سراج الدین، محدود شده‌است و در منطقه‌ای به وسعت ۶/۳۶۸۸ هکتار گسترده شده‌است. جمعیت این شهر بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، برابر با ۳۷۳٬۹۸۷ نفر است.

سنندج به لحاظ موقعیت جغرافیایی و فعالیت‌های شهرسازی عصر صفوی و قاجار، از بافت شهری سنتی با ارزشی برخوردار است که بناهای مسکونی و عام‌المنفعه متعددی مانند حمام، مساجد و بازار در آن باقی‌مانده‌است؛ و دارای محدودهٔ بافت تاریخی فرهنگی با وسعتی معادل ۱۱۲ هکتار است.

نام

شهر سنندج را به علت واقع شدن در دامنهٔ کوه، در قدیم سنه می‌خواندند و چون قلعه آن از لحاظ نظامی اهمیت زیادی داشته، آن را سنه‌دژ (قلعه‌ای در پای کوه) می‌نامیدند که کم‌کم به سنندج بدل شد. ژاک دمورگان که در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه به ایران آمده، همه جا از این شهر با نام سنه یاد کرده‌است

سنندج (سنه یا سنه‌دژ) که از شهرهای کهن و مقدس است به آیین مهر و زردشت در این بخش ایران بازمی‌گردد. ارتباط این شهر و نواحی مجاور آن با اساطیر پهلوانی آریایی از اهمیت و قدمت این شهر حکایت می‌کند. شهر جدید سنندج در دوره صفوی و در روزگار شاه‌صفی در سال ۱۰۴۶ هجری قمری توسط سلیمان‌خان اردلان پایه‌گذاری شد. نام سنه به احتمال زیاد از ریشه اوستایی گرفته شده است. تا قبل از دوره قاجار ازاین شهر به عنوان سنه یاد می شده است اما بعد از این دوره به سنندج تغییر نام پیدا کرد.

پیشینه تاریخی

از پیدایش و بنای شهر سنندج زمان زیادی نمی‌گذرد. در سال ۱۰۴۶هجری قمری سلیمان خان اردلان به انگیزه نظامی و ایجاد مرکزیت سیاسی برای حکومت، هسته اولیه سنندج را برروی تپه‌ای در کنار روستای «سینه» بنا نهاد. این شهر تا سال ۱۳۴۰ دارای حالتی از شهرنشینی ایستا و طبیعی بوده‌است؛ ولی از این دوره به بعد شهر از حالت ایستایی شهرنشینی خارج شده و وارد مرحله شهرنشینی سریع می‌شود.

به طوری که از این دوره تا سال ۱۳۵۷، رشد کالبدی شهر معادل دوره ۳۵۰ ساله تاریخ شهر بوده و جمعیت آن نیز دو برابر گردیده‌است. از سال ۱۳۴۵ به بعد بیش از ۸۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی روستاهای حاجی‌آباد، عباس‌آباد، شریف‌آباد، کمیز، فرجه، کانی کوزله، قرادیان، چهارباغ، قطارچیان و دگایران به محدوده شهری ملحق شده‌اند، ضمن آنکه اراضی کشاورزی روستاهای گریزه، نایسر، دوشان، حسن‌آباد، خانقاه و قشلاق هم مورد هجوم واقع شده و یا تغییر کاربری داده شده‌اند.

شهر سنندج در زمان قاجار و نمایی از آبیدر.

با شکل گیری محله‌های اصلی، به تدریج مهاجران روستایی و قشرها کم‌درآمد شهر، که از وابستگان بلافصل فئودال‌ها بوده‌اند، در خارج از محدوده محله‌های مرکزی مستقر شده‌اند و سکونتگاه‌های پیرامونی شهر سنندج را به وجود که هم اکنون جزئی از بافت قدیم شهر محسوب می‌شوند، محله‌های «جور آباد بالا و پایین» هم‌سو با چنین روندی شکل گرفته‌اند.

به دنبال اجرای اصلاحات ارضی در سال‌های آغازین دهه ۴۰، ساختار اجتماعی اقتصادی شهر سنندج همانند بسیاری از شهرهای دیگر ایران دستخوش تغییرات جدی می‌شود. درواقع نضج اولیه اسکان غیررسمی شهر سنندج در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۵ تشکیل می‌یابد و در اواخر این دوره به وضوح و روشنی در ساختار کالبدی شهر نمایان می‌شود. بیشترین مهاجرت به سمت شهر در فاصله سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ اتفاق می‌افتد که اوج بحران‌های سیاسی اجتماعی به ویژه در کردستان است.

بنابراین، رویدادهای سیاسی اجتماعی به مثابه عاملی در جهت تسریع روند مهاجرتی عمل می‌کند که بر نظام اقتصادی اجتماعی جدیدی که از دهه ۴۰ به بعد شکل گرفته بود، مبتنی‌است. جمعیت سنندج در این دوره به بیش از دو برابر می‌رسد. حجم بسیار زیادی از این جمعیت در سکونتگاه‌های خودرو همچون «عباس‌آباد» در امتداد محور شمالی شهر و «تقتقان» در امتداد محور شرقی استقرار می‌یابند.

اطلاعات موجود نشانگر آن است که محله‌های عباس‌آباد و کانی کوزله که مهم‌ترین سکونتگاه‌های نابسامان در شرق سنندج برشمرده می‌شوند قبل از سال ۱۳۵۵ وجود نداشته‌اند. در شمال شهر نیز محله‌های «تقتقان»، «اسلام‌آباد»، و «گردی گرول» به طور عمده پس از این سال شکل گرفته‌است. با شکل‌گیری و گسترش محله‌های غیررسمی در فاصله سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ فاصله برخی از روستاهای اطراف شهر به وسیلهٔ سکونتگاه‌های نابسامان و محله‌های حاشیه‌ای شرقی و غربی، پر شد. از این نمونه می‌توان به روستا «حاجی‌آباد» در شرق و «فرجه» در غرب سنندج اشاره کرد.

با آمدن مهاجران جدید، نسل‌های گذشته آنان به تدریج به سمت مرکز شهر و بافت قدیم حرکت کردند و عملاً بخش‌هایی از بافت قدیم شهر که به مناطق حاشیه‌ای می‌پیوستند، به محل استقرار نسل‌های قدیمی و مهاجران بدل شدند. در این خصوص می‌توان به محله‌های «شمال شهدا»، «پیرمحمد و بهارمست»، «گلشن»، و «چم حاجی نسه» اشاره کرد که غالب آن‌ها جزو بافت قدیم شهر بوده‌اند و بخش‌هایی از آنکه به محله‌های حاشیه‌ای شمالی و شرقی پیوسته‌اند و به صورت سکونتگاه‌هایی با شرایط و امکانات نسبتاً بهتر برای نسل اول مهاجران درآمده‌اند.

تاریخچه‌ای از منطقه سنندج

منطقه سنندج مدت چهار قرن تحت حکومت حکام موروثی خاندان اردلان بود که نسبت خود را به ساسانیان می‌رسانیدند. خانواده اردلان، به جز یک وقفه کوتاه، در سراسر دوره صفوی قدرت را در دست داشتند. در دوره زندیان سنندج نیز به تسخیر حکومت زندیه در آمد.

پس از یک دوره هرج و مرج و جنگ که به تخریب سنندج انجامید، «خسروخان اردلان» (مقلب به کبیر) در سال‌های ۱۱۶۸ تا ۱۲۱۴ هجری قمری در سنندج مستقر شد. آقا محمد خان قاجار، به پاداش، حکومت سنقر (کلیایی) را به او داد. از سال ۱۲۱۴ تا ۱۲۴۰ هجری قمری «امان‌الله خان اردلان» (کبیر) پسر «خسروخان» در سنندج حکومت کرد که در این مدت اصلاحات زیادی برای آبادانی و عمران شهر سنندج به عمل آمد. امان‌الله خان کبیر، پسری به نام «خسروخان ناکام» (ناکام، چون جوان مرگ شد. تولد ۱۲۰۵، وفات ۱۲۴۰) داشت. او به خاطر توانایی اش در سواد و ادبیات، مشهور و زبانزد بود. پس از او در زمان پسرش «رضا قلی»، جنگ و منازعات میان خانواده اردلان گسترش پیدا کرد. برادر او «امان‌الله» (معروف به غلامشاه خان) در سال ۱۲۶۵ تا ۱۲۸۴ حکومت کرد که آخرین وارث حکومت اردلان‌ها در کردستان بود.

سنه پیش از سال ۱۰۴۶ هجری قمری روستای کوچکی بود که طایفه‌ای به نام زرین کفش درآنجا به زندگی می‌پرداختند. تاریخ نگاران نیای این خاندان را که به لهجهٔ کردی «کوش زرین» گفته می‌شود را به طوس نوذرپهلوان نامدار شاهنامه نسبت می‌دهند. زرین کفشها دارای کلوت (کلاه) و شلایی (پارچه ایی سیاه که به گونهٔ ای ویژه به دور کلاه پیچیده می‌شد) بودند و کفش‌های گلابتون‌دوزی شده به پا می‌کردند که نشان شاهزادگی بوده، که به دلیل پوشیدن همین کفش‌ها به زرین کفش‌ها نامزد شدند.

میدان پهلوی (انقلاب کنونی) در سال ۱۳۳۸ خورشیدی.

شهر سنندج تقریبا در نیمهٔ اول قرن یازدهم بنا شده‌است و به همین دلیل، جغرافی‌نویسان بعد از اسلام از این شهر ذکری نکرده‌اند گرچه این شهر نوبنیاد است، اما چند گور بیش از نهصد ساله در قبرستان شیخان و وجود مدفن امامزاده پیرمحمد، و مدفن هاجره خاتون، در این شهر، همگی دلیل بر قدمت تاریخی آن است.

شهر سنندج مقر طوایفی از کردهای اردلان، احمدزینل، تاری‌مرادی، قمرتوزه‌ای، چهاردولی، خرات، دوم (گیوه‌کش)، سورسوری، شیخ‌اسماعیل، قادر مریویسی، کوش زرین (کفش زرین)، گرگدای، گوران و هلاج (حلاج) بوده‌است.[۱] (محمد مردوخ کردستانی، تاریخ مردوخ، چاپخانه ارتش ۱۳۵۴، ج ۱، ص ۷۶–۱۱۶).

در سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ شهر سنندج اهمیت خودرا در مقام حاکم نشین منطقه از دست می‌داد. با روی کار آمدن رضاشاه حکومت مرکزی توانست تا اندازه‌ای امنیت را در سر تا سر ایران تأمین نماید. در این زمان سنندج بخشی از استان پنجم (استان کرمانشاهان بود). از سال ۱۳۴۰ به بعد استان کرمانشاه تقسیم شد به استان کردستان و استان کرمانشاهان و سنندج به عنوان مرکز سیاسی و اداری استان کردستان، مهمترین و بزرگترین شهر استان جدید التاسیس کردستان بود.

سنه‌دژ

دژ سنندج در زمان قدیم

پس از انهدام قلعه حسن‌آباد، در سال ۱۰۴۶ هجری قمری در زمان حکومت شاه صفی، سلیمان‌خان اردلان پسر تیمورخان اردلان از بستگان مورد اعتماد شاه صفی به کردستان آمد، مرکز ایالت کردستان را از حسن‌آباد به سنندج انتقال داد و شهر سنندج را در محل روستای سینه پی نهاد و دژ حکومتی را بر بالای تپه‌ای به بلندای ۲۰ متر در کنار روستای سینه (که امروزه به باشگاه افسران معروف است) را ساخت و در بیرون و پیرامون دژ؛ خانه، گرمابه و بازار و مسجدی ساخت و یک رشته کاریز نیز در دشت «سرنوی» پی نهاد و آب آن را به شهر و میان قلعه آورد. دژی را که «سلیمان خان» بنا نهاد «سنه دژ» نامید که بر اثر گذشت زمان و تلفظ‌های گوناگون به «سنه دج» و سپس «سنندج» دگرگون شد. بنای اصلی آن از زمان خسروخان اول تا امان‌الله خان اول طول کشید. حسنعلی خان اردلان، والی سنندج در سال ۱۱۱۶ هجری قمری درمیان قلعهٔ حکومتی چند تالار و عمارت بنیان می‌کند و سپس مسجد و مدرسه‌ای بزرگ در شهر سنندج بر پا می‌کند که دو منار بلند داشته‌است. این دو منار یک صد سال پا بر جا بود که در زمان «امان‌الله خان اردلان» والی کردستان که مردی سخت مذهبی و تندرو بود از جای در آمد و به جای آن مسجد و دو منار و باغی به نام فردوس ساخت.

«امان‌الله خان» قلعهٔ حکومتی را گسترش می‌دهد و تالاری بزرگ در آن می‌سازد و کف آنرا به گونهٔ ای نیمه شفاف مفروش می‌کند. سپس تالار دیگری می‌سازد و تصویر پادشاهان بزرگ جهان همچون ناپلئون، امپراتور فرانسه و الکساندر تزار روسیه و چند تصویر از جنگهای بزرگ و نامدار را بر دیوار نقاشی می‌کند. در دورهٔ رضاخان یادمان‌های با ارزش دژ به دست «علی محمد بنی آدمی» ملقب به شریف الدوله از بین رفت. حوض مرمرینی که از سنگ یشم در دورهٔ «امان‌الله خان اردلان» ساخته شده و در دژ به کار رفته بود به تهران فرستاده شد و در کاخهای رضا خان به کار رفت. این دژ از نوع دژهای کاخهای حکومتی بود همچنین به دلیل اینکه در کوهستان ساخته شده بود به دژهای کوهستانی شبیه بود. این بنا که به دورهٔ صفوی بازمی‌گردد دارای ویژگیهای شیوهٔ اصفهانی می‌باشد. برای حفاظت از قلعهٔ حکومتی و منازل خوانین و حکام، دیواری بر گرد قلعه کشیده شد و ۴ دروازه به نام‌های قلعه چوارلان (رو به غرب)، سرتپوله (رو به شمال)، عبدالعظیم (رو به قبله) آقا رحیم (رو به شرق) ساخته شد. این دیوار به همراه ۴ دروازه محلهٔ میان‌قلعه را تشکیل می‌داد.

وضعیت طبیعی

جغرافیا

باغ امانیه از بالای آبیدرشهر

سنندج، مرکز استان کردستان با مساحت ۶/۳۶۸۸ هکتار در غرب ایران و در بخش جنوبی استان کردستان قرار دارد.

شهر سنندج از نظر طبیعی محصور بین تپه‌هایی در یک جام فضائی قرار گرفته‌است به طوری که کوه‌ها و تپه‌های (آبیدر، کوچکه رش و توس نوذر (توس نوذر یک تپه کوچک در حاشیه شهر است)) که ادامه سلسله جبال زاگرس هستند در اطراف این شهر کشیده شده‌اند؛ و در پاره‌ای از نقاط از جمله جنوب غربی و شمال شرقی رشد و گسترش شهر را محدود کرده‌اند. بخش‌های زیادی از شهر سنندج برروی تپه‌هایی واقع شده. وضعیت توپوگرافی شهر و کوه‌های اطراف آن باعث گردیده‌است که شهر به صورت طبیعی در یک دره نسبتاً مسطح محصور گردد و قطعاً شکل گیری در جهات دیگری گسترش پیدا کرده‌است و همچنین شکل گیری شبکه معابر و خیابان‌های اصلی و فرعی، کوچه‌ها و محلات بر حسب شیب زمین بوده و حتی بیشتر قسمت‌های شهر، ساختمان‌ها به صورت پله بندی و تراس بندی استقرار یافته و غیر از محلات نو ساز (چون اکثر شهرک‌های تازه ساخت اطراف شهر) اغلب کوچه‌ها باریک و پر پیچ و خم و پله‌ای می‌باشند. رود قشلاق به طول ۹۵ کیلومتر از سه کیلومتری مشرق سنندج عبور می‌کند. امروزه حجم آب دهی رود قشلاق به دلیل گسترش و توسعه فیزیکی شهر و کمبود بارش به شدت پایین آمده‌است. رود همیشگی قشلاق از کوه‌های شمال خاوری سنندج سرچشمه گرفته و از سه کیلومتری خاور سنندج می‌گذرد و به گاو رود می پیوند. از کوه‌های سنندج می‌توان به کوه آبیدر، کوچسار، شیخ معروف، مسجد میرزا، ملاکاوو، چرخ لان و سراج الدین اشاره کرد. فاصله شهر سنندج تا تهران ۵۱۲ کیلومتر می‌باشد همچنین از طریق مریوان ۱۴۰ کیلومتر با خط مرزی نیز فاصله دارد.

سراسرنمای سنندج در شب.

موقعیت جغرافیایی

مختصات جغرافیایی سنندج در موقعیت ۱۴ درجه و ۳۵ دقیقه عرض شمالی و ۴۶ درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۴۵۰ تا ۱۵۳۸ متر در نقاط مختلف شهر متغیر است.

آب و هوا

پارک ملت سنندج در زمستان

آب و هوای شهر سنندج سرد و نیمه‌خشک است. در فصل بهار و تابستان هوای معتدل دارد. متوسط دمای سنندج در بهار ۱۵٬۲۰، در تابستان ۲۵٬۲۰، در پاییز ۱۰٫۴۰ و در زمستان ۱٫۶۰ درجهٔ سانتی‌گراد است. حداکثر دما در تیر حدود °۴۴ و حداقل آن در بهمن، °۱۳٫۵- درجهٔ سانتی‌گراد است. بارندگی سالانه به طور متوسط ۳٬۴۹۷ میلیمتر بوده و حداکثر روزانه، ۶۱ میلیمتر است.

مردم

سراسر نمای سنندج از آبیدر

شهر سنندج مقر طوایفی از کردهای اردلان، (غمینی) احمدزینل، قاری‌مرادی، قمرتوزه‌ای، چهاردولی، خرات، دوم (گیوه‌کش)، سورسوری، شیخ‌اسماعیل، قادر مریویسی، کوسن رزین (کفش رزین)، گرگدای، گوران و هلاج بوده‌است. ساکنان سنندج، کرد زبان هستند که به لهجه اردلانی از گویش سورانی تکلم می‌کنند. دین مردم سنندج اسلام و اکثریت آن‌ها پیرو مذهب تسنن از شاخه شافعی می‌باشند، درصدی نیز پیرو مذهب تشیع هستند. اقلیت‌های مسیحی (کاتولیک) و کلیمی نیز وجود دارند که طی چند سال گذشته از کشور مهاجرت کرده‌اند. مدارس آلیانس در سال ۱۳۱۶ هجری قمری در سنندج مانند شهرهای همدان، اصفهان، شیراز و کرمانشاه که بیشترین تعداد یهودیان را داشتند، تأسیس شدند. یک محله کامل برای یهودیان وجود داشته و قسمت اعظم تجارت منطقه را در دست داشتند. در زمان‌های قدیم، ۳ یا ۴ کنیسه وجود داشت ولی هم اکنون دو کنیسه فعال است. یک کنیسه قدیمی هم در سنندج وجود دارد که در حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد. در کنیسه سنندج، می‌توان قدیمی‌ترین نُسَخِ سفر تورات را یافت، که ناب‌ترین پوست آهو را دارا است و جوهر آن از جوهر چینی است. شغل یهودیان قدیمی در سنندج، پارچه‌فروشی و خرازی بوده است. همچنین، بعضی از بناهای قدیمی سنندج، کار یهودیان قدیمی سنندج است.

میدان آزادی سنندج

از آیین‌های سالانه که در سنندج برگزار می‌شود عاشورا می‌باشد که در بیان مردم سنندج به روز قتل معروف می‌باشد. در این روز شهر تعطیل شده و مردم شیعه و سنی شهر در آن شرکت می‌کنند.

زبان

زبان مردم سنندج کُردی به لهجه سورانی اردلانی می‌باشد. در گذشته ارمنی‌ها نیز در این شهر زندگی می‌کردند اما با گذشت زمان از سنندج مهاجرت کردند.

جمعیت

جمعیت شهر سنندج در سال ۱۳۳۵ برابر با ۴۰٬۶۴۱ نفر با ۷٬۹۰۰ خانوار بوده‌است. در سال ۱۳۴۵ جمعیت شهر به ۵۴٬۵۷۸ نفر و ۱۵٬۱۰۶ خانوار رسیده‌است. نرخ رشد جمعیت در این دوره ۲٫۹۹ درصد بوده‌است که در مقایسه با نرخ رشد سایر مراکز استان‌ها در کشور نرخ رشد بالایی می‌باشد. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر سنندج در این سال بالغ بر ۳۳۱٬۴۴۶ نفر بوده که از این تعداد ۱۷۱٬۷۲۳ نفر مرد و ۱۷۱٬۷۲۳ نفر زن بوده‌اند. همچنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر، ۸۱٬۳۸۰ خانوار بوده‌است.

مذهب

دین مردم شهرستان سنندج اسلام با مذهب سنّی (شافعی) است. همچنین در سنندج هنوز تعداد اندکی از یهودیان به جا مانده‌اند. همچنین اقلیتی از اهل تشیع دراین شهر زندگی می کنند که اکثر آنها از شهرهای دیگر به این شهر آمده اند.

هرم جمعیتی سنندج در سال ۱۳۸۵

مردان	سن	زنان
۸٬۳۴۹	۶۵+	۷٬۴۲۳
۳٬۰۷۷	۶۰–۶۴	۳٬۱۲۱
۴٬۳۷۵	۵۵–۵۹	۴٬۳۴۴
۷٬۳۸۵	۵۰–۵۴	۶٬۳۳۹
۸٬۵۸۳	۴۵–۴۹	۸٬۱۳۷
۱۰٬۱۲۹	۴۰–۴۴	۹٬۷۲۹
۱۲٬۳۲۸	۳۵–۳۹	۱۱٬۶۰۶
۱۳٬۲۸۱	۳۰–۳۴	۱۲٬۷۵۱
۱۶٬۸۴۹	۲۵–۲۹	۱۶٬۰۳۴
۲۱٬۶۰۷	۲۰–۲۴	۲۲٬۴۷۱
۲۰٬۷۲۰	۱۵–۱۹	۱۹٬۹۰۸
۱۴٬۴۵۶	۱۰–۱۴	۱۳٬۷۴۸
۱۰٬۵۲۴	۵–۹	۱۰٬۰۶۶
۱۰٬۶۹۰	۰–۴	۱۰٬۰۶۱

لباس

لباس کردی دارای تنوع خاص در مناطق مختلف است.

لباس مردها شامل نیم‌تنه‌ای به نام چوخه که از جنس پشم یا کتان است و شلواری گشاد به‌نام رانک که مچ‌پای آن تنگ است که در روستاه‌ها استفاده می‌گردد. سورانی که نوعی آستین شل و دراز است که دارای شکل مثلثی بوده و برروی مچ و دست‌بسته می‌شود. شال که به آن «پشت ون» و «پشت ینه» نیز گفته می‌شود، ۳ تا ۱۰ متر طول دارد که در ناحیه کمر برروی لباس‌ها بسته می‌شود. دستار یا «کلاقاه» نیز به به عنوان کلاه بر سر مردان کاربرد دارد. لباس دیگری نیز به‌نام مَلَکی دارند که شامل نیم‌تنه‌ای بدون یقه‌است و از پایین تا بالا با دکمه بسته می‌شود.

لباس زنان شامل پیراهن بلند (بدون پولک یا با پولک)، جافی، شلواری است همانند شلوار مردان که توسط زنان کرد مخصوصاً در روستاها در هنگام کار پوشیده می‌شود، در مراسم عروسی زنان شلوارهای گشادی می‌پوشند که از ابریشم ساخته شده و براق است. قبای بلندی که برروی لباس‌های بلند پوشیده می‌شود که به آن «کولنجه» می‌گویند که ساخته شده از مخمل یا ابریشم ضخیم است و روسری که دارای رشته‌های بلند سیاه و سفید ابریشمی‌است و روی آنرا زر دوزی می‌کنند و کلاو فیس که با سکه و زیورآلات مزین گردیده است، لباس زن‌های سنندجی بر خلاف لباس سایر مناطق کردستان، فاقد شال است و به روی لباس سخمه می‌پوشند.

فرهنگ و هنر

مشاهیر

سنندج همواره یک شهر فرهنگی بوده است و هنرمندان زیادی در سنندج چشم به جهان گشوده‌اند.

سید علی‌اصغر کردستانی

مستوره اردلان شاعر، نویسنده و تاریخ‌نگار، سید علی‌اصغر کردستانی خواننده، کامکارها، شاهرخ اورامی شاعر و نویسنده و پژوهشگر، صدیق تعریف خواننده، هادی ضیاءالدینی نقاش و مجسمه‌ساز، ناصر رزازی خواننده و موسیقیدان، حسین یوسف‌زمانی موسیقیدان و نوازنده، عباس کمندی خواننده و نویسنده، مظهر خالقی موسیقیدان و خواننده، کمال قادری خواننده؛ سعدالله نصیری خواننده و نوازنده مشهور دیوان٬ عادل نادری خواننده٬ فتانه ولیدی (خواننده) تعدادی از هنرمندان معاصر شهر سنندج می‌باشند.

جشن‌ها

مردم سنندج نیز مانند دیگر مردمان کُرد جشن‌های چهارشنبه سوری و نوروز را به نام یک جشن ملی و باستانی جشن می‌گیرند.

سینماها

نمایش فیلم در سنندج پیش از افتتاح رسمی نخستین سالن، از سال ۱۳۲۰ در مکان «باغ ملی» (سه راه طالقانی کنونی) با دستگاه آپارات سیار بر روی زمین و بدون صندلی در کنار حوض باغ ملی آغاز شد. نخستین سینمای رسمی سنندج، «سینما فردوسی» بود که در زمین باشگاه قدیم ارتش (بان باشگاه) با آپارات زغالی، در سالنی با ظرفیت ۲۰۰ نفر، به نمایش فیلم‌های هندی و مصری به صورت صامت می‌پرداخت. قیمت بلیط این سینما تنها یک ریال بود.

سینماهای فعال

هم اکنون پردیس سینمایی بهمن سنندج وابسته به حوزه هنری با سه سالن نمایش به ترتیب دارای ۵۶۹، ۱۳۰ و ۶۰ صندلی در تاریخ ۱۰ مهر ماه ۹۱ به عنوان بزرگترین پردیس سینمایی غرب کشور و یکی از مجهزترین سینماهای کشور و همین‌طور سینما شیدا سنندج با یک سالن نمایش در حال کار می‌باشند.

کتابخانه های عمومی

[۲][۳]

شهید برهان عالی

• تاریخچه

کتابخانه شهید برهان عالی سنندج در زمینی به مساحت 5000 متر مربع و زیر بنای 1200 متر مربع در سال 1385 با نظارت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کردستان در دو طبقه تاسیس گردید.کتابخانه دارای بخش های جداگانه از جمله مخزن کتاب ، بخش مرجع ، بخش دفاع مقدس ، بخش کتب نفیس ، بخش کودک ، بخش نشریات ادواری ، بخش امانت می باشد.

• بخش مخزن

سازمان دهی و نظم مجموعه: بر اساس سیستم رده بندی دیویی مرتب گردیده و کتابها در رده های کلیات ، دین ، فلسفه و روانشناسی ،علوم اجتماعی ، زبان ،علوم طبیعی ،علوم کاربردی ،هنر ، ادبیات ،تاریخ و جغرافیا و با طرح قفسه باز اداره می شود. در این بخش اعضای کتابخانه می توانند کتاب های مورد نظر خود را در سایت www.saman.pl.ir جستجو نمایند و در صورت بودن کتاب نسبت به درخواست کتاب از کتابدار اقدام نمایند.همچنین از طریق سایت می توانند کتاب مورد نظر را رزرو و یا تمدید نمایند.

• سالن مطالعه

سالن مطالعه به ظرفیت 90 نفر جهت استفاده مراجعین دایر می باشد

• بخش مرجع

شامل کتب دایره المعارف، دانشنامه،لغت نامه،و فرهنگ ها می باشد.کتب این بخش امانت داده نمی شود.

• بخش نشریات

که شامل روزنامه ها و مجلات می باشد که به صورت منظم جهت استفاده ازطرف نهاد کتابخانه های عمومی کشور به کتابخانه ارسال می گردد.

• بخش کتب نفیس

این کتابخانه به نگهداری تعداد 61 جلد نسخ خطی ،123 جلد چاپ سنگی و 291 جلد چاپ سربی و کتب وقفی مرحوم استاد برهان الدین حمدی مترجم کتاب الاربعین امام محمد غزالی مفتخر می باشد.

• بخش کودکان

کودکان عضو کتابخانه می توانند در کلاس های قصه گویی و برنامه های اوقات فراغت طرح تابستان شرکت کرده و از وسایل کمک آموزشی در این بخش استفاده نمایند

• تبادل اندیشه

این طرح برای اولین بار در استان و در راستای اشاعه فرهنگ کتابخوانی در بین همشهریان فرهنگ دوست و اعضا محترم کتابخانه ، همچنین ارتقاء سطح کیفی مطالعه علاقمندان از سوی کتابخانه شهید برهان عالی اجرا می شود.طرح تبادل اندیشه به افراد امکان می دهد تا کتابهای خود را با کتاب های دیگران تعویض نمایند.علاقمندان میتوانند کتاب های بدون استفاده خود را که از نظر محتوایی و کیفی دارای ارزش است ، با کتابهای کتابخانه مذکور مه بدین منظور فراهم شده مبادله نمایند. تمدید و رزرو کتاب از طریق شماره تلفن 08733784043

• شرایط عضویت
• تخفیفات
• آدرس : تلفن 08733784043

جاذبه‌های تاریخی و مذهبی

دولت صفوی توجه خاصی به شهر سنندج به عنوان مرکز ایالت اردلان داشت همین مسئله موجب شد که زمینه حضور هنرمندان و معمارانی از اصفهان به این شهر فراهم گردد و در نتیجهٔ معماری سبک اصفهانی که با اقلیم سنندج هم همخوانی و انطباق داشت در این شهر گسترش یافت و عماراتی از جمله کهن دژ و ساختمان‌های داخل آن و بازار سنندج با پلانی مستطیل شکل که کاملاً تحت تأثیر معماری بازار پیرامون میدان نقش جهان اصفهان بود ساخته شد، یکی از چهار باغ‌هایی که در ایران پس از چهار باغ اصفهان ساخته شد، چهار باغ سنندج در شمال بازار بود، این چهار باغ در دوره قاجار به محله مسکونی چهار باغ تبدیل شد البته تأثیر سبک معماری اصفهان در دوره زندیه و قاجاریه هم تداوم یافت و چهار باغ و عمارت خسروآباد در جنوب غرب سنندج ساخته شد که اکنون عمارت خسروآباد و بخشی از چهار باغ آن باقی‌مانده‌است.

عمارت و خانه‌های تاریخی

از عمارت و خانه‌های تاریخی شهر سنندج می‌توان به عمارت خسروآباد، موزه سنندج، عمارت مشیر دیوان، عمارت امجدالاشراف، عمارت وکیل الملک، عمارت احمدزاده، عمارت سرهنگ آزموده اردلان، عمارت ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام، عمارت ملک التجار، مجموعه عمارت شیخ محمد باقر غیاثی، عمارت سالار سعید (موزه سنندج)، عمارت آصف وزیری (خانه کرد)، خانه پیر مرادی، خانه معمار باشی، خانه آیت‌الله شیخ محمد مردوخ کردستانی، خانه گله داری و خانه مجتهدی اشاره کرد.

بازارها

مشهورترین و تاریخی ترین بازارهای سنندج عبارت اند از بازارتاریخی سنندج و بازار سرتپوله. بازار سنندج در دو طرف خیابان انقلاب قرار گرفته و در سال ۱۰۴۶ ه. ق همزمان با مرکزیت شهر سنندج به عنوان مرکز حکومت اردلان‌ها ساخته شده است. پلان این بازار به صورت مستطیل بزرگی است که در اثر خیابان کشی دوران حکومت پهلوی به دو بخش تقسیم شده و بخش شمالی آن بازار سنندجی است و بخش جنوبی آن بازار آصف نام گرفته است .«توانمندی‌های استان کردستان در زمینه‌های میراث فرهنگی و گردشگری». Publisher. 

حمام‌ها

از حمام‌های تاریخی سنندج می‌توان به حمام شیشه، حمام خان، حمام صلاحی، حمام عبدالخالق، حمام عمارت آصف، حمام عمارت ملالطف الله شیخ الاسلام، حمام وکیل الملک، اشاره کرد.

دیگر آثار تاریخی

پل تاریخی قشلاق واقع در شرق سنندج، بر روی رودخانه قشلاق ساخته شده که از آثار دوره صفویه و زندیه است.

• ساختمان شهرداری این ساختمان در زمان دولت دکتر مصدق و توسط «ابراهیم مختار پوریان» معمار سنندجی ساخته شده است.

جاذبه‌های مذهبی

مساجد

از مساجد تاریخی سنندج می‌توان به مسجد و زیارتگاه هاجره خاتون، مسجد خورشید لقا خانم، مسجد دارالاحسان، مسجد دارالامان، مسجد رشید قلعه بیگی، مسجد وکیل، مسجد وزیر اشاره کرد.

امامزاده‌ها

از دیگر مکان‌های مذهبی اسلامی می‌توان به، امامزاده پیرعمر سنندج، امامزاده پیرمحمد، مقبره شرف الملک اردلان، مقبره شیخ محمد باقر غیاثی و مقبره هاجر خاتون خواهر علی بن موسی الرضا اشاره کرد.

مکان‌های مذهبی دیگر ادیان

از مکان‌های مذهبی دیگر ادیان که در حال حاضر پابرجا مانده است می‌توان به کلیسای سنندج و کنیسه یهودیان سنندج اشاره کرد.

جشن‌های مذهبی

از دیگر جاذبه‌های شهر سنندج مراسم عرفانی دراویش می‌باشد که به صورت هفتگی در برخی تکایای آن اجرا می‌گردد و گردشگرانی از این مراسم دیدن می‌نمایند. در استان کردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد:

طریقه قادریه: پیروان این طریقه مریدان شیخ عبدالقادر گیلانی هستند که درک حقیقت و وصول به حق را در قیل و قال می‌دانند و در حالت سماع دف زنان اصطلاحاً «به عالم جذبه می‌روند». طریقه نقشبندی: مؤسس این طریقت خواجه بزرگ مولانا بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی است و پیروان او وصول به حق را در تفکر و سکوت می‌دانند.

جاذبه‌های طبیعی

استان کردستان از طبیعتی زیبا برخوردار است و جنگل بخشی از زیبایی‌های استان را شکل بخشیده است. جنگل‌های استان در اطراف شهرهای بانه و مریوان واقع شده و بعد از جنگل‌های شمال کشور در درجهٔ دوم اهمیت قرار دارد. معروف‌ترین درختان جنگلی این جنگل‌ها بلوط، گلابی، زبان گنجشک (ون)، گردو، سیب وحشی، پسته وحشی، زالزالک، آلبالو جنگلی، بادام تلخ، افرا و درخت‌هایی مانند گز و بید وحشی در کنار رودخانه‌است. از جاذبه‌های طبیعی می‌توان جنگل‌های اطراف سنندج که مساحت آن حدود ۷۸٬۰۰۰ هکتار است و در جنوب سنندج واقع شده‌اند، پارک جنگلی آبیدر، پارک ملت نام برد.

مناظر اطراف جاده سنندج، کامیاران.

باغ‌سازی نزد ایرانیان سابقه دیرینه‌ای دارد. در این میان چهار باغ به خاطر چهار عنصر مقدس و گردونه زندگی، از اهمیت خاصی برخوردار بود. باغ سازی در کردستان به دلیل علاقه‌مندی والیان کردستان به سبک معماری ایرانی و باغ سازی ایرانی، رونق و گسترش یافت. از چندین چهار باغ، اکنون فقط نام برخی از آن‌ها در کردستان باقی‌مانده‌است برخی از .. باغ‌های این شهر.. عبارت است ازباغ امیریه، باغ امانیه و چهارباغ خسروآباد که یکی از زیباترین چهار باغ‌هایی که در ایران پس از چهار باغ اصفهان ساخته شد بود. این باغ که دقیقاً به وسیلهٔ چهار خیابان به چهار قسمت تقسیم شده بود، تا حدود سال ۱۳۴۵ نیز موجود بود، اما شهرسازی جدید موجب شد تا به جای آن خانه‌هایی که اکنون پیرامون این عمارت وجود دارند، احداث شوند. جز درختان پیرامون عمارت و جوی آب مرکزی، دیگر عناصر چهار باغ از بین رفته و بسیاری از درختان و حوضچه‌ها نابود شده‌اند.

قلل مرتفع

به علت کوهستانی بودن منطقه هر ساله تعداد بسیاری از کوهنوردان به قلل مشهور و مرتفع سنندج صعود می‌نمایند. مهم‌ترین قلل این شهرستان عبارتند از: آبیدر، سلطان سراج الدین، آوالان در جنوب سنندج، شاه نشین در ژاوه رود، کوه کوچک در جنوب غربی و کوه چرخ لان در جنوب غربی سنندج.

مجموعه پارک تفریحی آبیدر

پارک امیریه در دامنهٔ کوه آبیدر سنندج.

این مجموعه در غرب سنندج و در انتهای خیابان ابیدر بر دامنه کوه آبیدر قرار گرفته است. شهر سنندج از فراز این پارک چشم انداز بسیار زیبائی دارد. چندین باغ و چشمه طبیعی در این پارک وجود دارد. یکی از بزرگ‌ترین باغ‌های این مجموعه باغ امیریه می‌باشد که دارای سینما نیز می‌باشد. این مجموعه از قدیم‌الایام تفریحگاه مردم سنندج بوده و کوه آبیدر دارای محبوبیت خاصی میان مردم است. از دیگر جاذبه‌های سنندج می‌توان به*سد وحدت و موزه تاریخ طبیعی اشاره کرد.

بزرگترین سینمای روباز جهان

سینمای پارک امیریه دامنه کوه آبیدر با پرده‌ای در ابعاد ۱۲×۲۵ متر، بزرگترین سینمای روباز جهان محسوب می‌شودو درفصل تابستان به ویژه، هزاران نفر از مردمانی که برای گردش به دامنه کوه آبیدر می روند می توانند بیننده فیلم‌های سینمایی و سایر برنامه‌ها دراین سینما باشند.

سینمای روباز آبیدر

فهرست هتل‌های سنندج

ردیف	نام	درجه	آدرس
۱	هتل بین‌المللی لاله (در دست ساخت)	۵ ستاره	تکیه و چمن
۲	هتل شادی	۴ ستاره	بلوار پاسداران
۳	هتل شاهو (در دست ساخت)	۴ ستاره	بلوار پاسداران
۴	هتل جهانگردی	۳ ستاره	سه راه شالمان
۵	هتل فرهنگیان	۲ ستاره	سه راه شالمان
۶	هتل آبیدر	۱ ستاره	فردوسی
۷	هتل جبار	۱ ستاره	فردوسی
۸	هتل هدایت	۱ ستاره	فردوسی

محله‌ها

از محلات رسمی شهری سنندج می‌توان به پل بند (نظام‌آباد)، چهارباغ، تازآباد، سرتپوله، آغه‌زمان (آقازمان)، قطارچیان، قلعه چهارلان، میدان اقبال، پادگان، اکباتان، عباس‌آباد، مردوخ، شالمان، تختی، بهاران، پاسداران (۶ بهمن)، کلکه جار، جار نصرالله‌خان، مبارک‌آباد، جورآباد بالا و پایین تقتان شریف‌آباد بردشت، گریاشان، گلشن، پیرمحمد و بهارمست، اشاره کرد.

شهر سنندج از بالا

از سایر محلات شهر که بعدها و با گسترش شهر به سنندج پیوستند می‌توان به فرجه، حاجی‌آباد، چم حاجی نسه، تپه شیخ محمد باقر، گردی گرول، غفور (زورآباد پیشین)، تقتقان، کانی کوزله، کمربندی، شهدا (فرح) و عباس‌آباد اشاره کرد. از شهرک های جدید این شهر:شهرک 5آذر.شهرک معلم.شهرک مولوی می توان نام برد.

سیاست

دفتر نمایندگی وزارت امورخارجه

در تاریخ ۰۲–۰۷–۱۳۹۲ دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در سنندج به افتتاح رسید. این دفتر در ساختمان استانداری کردستان واقع در خیابان امام خمینی واقع شده است.

شهرداری

نوشتار اصلی: شهرداری سنندج

شهرداری سنندج، مؤسسه عمومی غیردولتی است که در ۱۳۰۰ خورشیدی با نام بلدیه ایالت کردستان، تأسیس شد و اداره شهر سنندج را به عهده دارد. مسئولیت اداره این سازمان با شهردار سنندج است که پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید اما اکنون از طریق آرای شورای شهر سنندج انتخاب می‌شود. ساختمان شهرداری سنندج اولین ساختمان شهرداری سنندج به شیوه مدرن است که در زمان مصدق ساخته شده است. شهردار فعلی سنندج مهندس حیدری است.

مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها

• دانشگاه کردستان
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات کردستان
• دانشگاه علوم پزشکی کردستان
• دانشگاه آزاد اسلامی سنندج
• جهاد دانشگاهی
  • دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج
• دانشگاه پیام نور استان کردستان
• آموزشکده سما واحد سنندج
• آموزشکده فنی شهید یزدان پناه
• آموزشکده فنی وحرفه ای دختران سنندج
• دانشگاه جامع علمی کاربردی
• سازمان مدیریت صنعتی
• مرکز تربیت معلم شهید مدرس
• مرکز تربیت معلم بنت الهدی صدر سنندج
• مؤسسه غیرانتفاعی ماد

* مؤسسه غیرانتفاعی توسعه دانش

• پارک علم و فناوری به ریاست دکتر خالد سعیدی .
• مرکز فناوری کسب وکار سنندج با مدیریت مهندس جمال ساعد .

مراکز درمانی

• بیمارستان بعثت
• بیمارستان توحید
• بیمارستان قدس
• بیمارستان تأمین اجتماعی
• بیمارستان کوثر (در دست احداث)
• بیمارستان شهید قاضی
• بیمارستان دکتر سیدالشهدایی (خصوصی)
• بیمارستان آریا (خصوصی)
• بیمارستان آرا (خصوصی)

صنعت

شهر سنندج دارای نیروگاه سیکل ترکیبی و کارخانه‌های متعدد است.

شرکت تراکتورسازی کردستان نیز که در سنندج مستقر است در تاریخ ۱۵/۴/۸۴ به ثبت رسیده‌است و در حال حاضر تراکتورهای موردنیاز استان‌های غرب ایران را تأمین می‌کند.

صنایع کارخانه‌ای نساجی، کفاشی، چرم‌سازی، تولید شیر پاستوریزه، کاغذسازی، تولیدات شیمیایی، تولیدات برق و الکترونیک و فلزی، تولیدات کانی غیر فلزی، فراورده‌های غذایی و داروسازی از جمله صنایع شهرستان سنندج هستند. در این شهرستان معادن زیادی نیز وجود دارد که به علت مرغوبیت جنبه صادرات دارند.

شهر سنندج دارای فرودگاهی به نام فرودگاه سنندج است. واحد سوختگیری این فرودگاه در زمینی به مساحت هفت هزار متر مربع احداث شده که دارای پنج مخزن و دو واحد ذخیره‌سازی‌است و (در سال ۱۳۸۸ خورشیدی) در طول روز سوخت شش فروند هواپیما را تأمین می‌کند.

شهر سنندج یکی از مراکز مهم قالی‌بافی ایران است که قالی‌های آن به صورت بسیار ظریف و تک‌پود با گره متقارن بافته می‌شود.

سد مخزنی وحدت (قشلاق)، که در ده کیلومتری شمال شهر بر رودخانه قشلاق احداث شده و دریاچه وحدت را به وجود آورده‌است، آب آشامیدنی اهالی سنندج را تأمین می‌کند.

مجتمع پتروشیمی کردستان در جاده سنندج- کرمانشاه و در فاصله ۶ کیلومتری روستای «سرنجیانه» سنندج ساخته خواهد شد و بزرگ‌ترین واحد صنعتی این شهر به شمار می‌رود. مجتمع پتروشیمی کردستان، یکی از ۸ مجتمع پتروشیمی‌است که در مسیر خط لوله اتیلن غرب، در استان‌های غربی ایران ساخته می‌شود.

نیروگاه سیکل ترکیبی سنندج شامل چهار واحد گازی و دو واحد بخار با ظرفیت نامی ۹۵۶ مگاوات در هفت کیلومتری این شهر قرارداد.

فرودگاه

فرودگاه سنندج
یاتا: SDG – ایکائو: OICS
خلاصه
مکان		سنندج، ایران
ارتفاع		۴۵۲۲ پا / ۱۳۷۸ متر
مختصات		۳۵°۱۴′۴۵.۰۸″ شمالی ۰۴۷°۰۰′۳۳.۲۹″ شرقی
باند
باند	طول		سطح
	پا	متر
۰۱/۱۹	۸۶۶۰	۲۶۴۰	آسفالت
Source: World Aero Data [۴]

فرودگاه بین‌المللی سنندج در شهر سنندج در استان کردستان واقع شده‌است.

پرواز داخلی

در حال حاضر در نوبت صبح روزانه یک پرواز از سنندج به تهران و بلعکس توسط شرکت آسمان و در نوبت بعد از ظهر نیز یک پرواز توسط هواپیمایی قشم از سنندج به تهران و بالعکس انجام می‌شود.

پرواز خارجی

هم اکنون پروازهای خارجی به مقصد سلیمانیه و اربیل (هه ولیر) اقلیم کردستان عراق در این فرودگاه صورت می‌گیرد. این پرواز ها به صورت میانگین دو پرواز در هفته صورت می‌گیرد.

---

فهرست فرودگاه‌های ایران

نگارخانه

• 

  نمایی از شهر

• 

  پارک امیریه در دامنه آبیدر.

• 

  آبیدر و نمایی از سنندج

• 

  سینمای روباز پارک امیریه سنندج

• 

  امیریه

• 

  عمارت خسروآباد در دورهٔ قاجار

• 

  اشیاء تاریخی در موزه سنندج

• 

  قبرهای تاریخی در داخل موزه سنندج

• 

  کاشیکاری مسجد دارالاحسان

• 

  عمارت آصف وزیری (خانه کرد)

• 

  پل قشلاق

• 

  نمایی از آبیدر

• 

منابع

• مختصات و ارتفاع

ویکی انگلیسی سایت مرجع هوانوردی و هوافضای پارس

سنندج دارالایاله کردستان ایران- تألیف محمد کامبیز قصری انتشارات دانشگاه کردستان ۱۳۸۱

جستارهای وابسته

• فهرست عمارت و خانه‌های قدیمی سنندج
• فهرست جاذبه‌های مذهبی سنندج
• فهرست حمام‌های قدیمی سنندج
• فهرست مشاهیر سنندج
• حکومت اردلان
• کردستان ایران

پیوند به بیرون

سایت رسمی دکتر سید مهدی فرشادان نماینده سنندج و دیواندره و کامیاران در مجلس شورای اسلامی

• پورتال شهرداری سنندج
• فرمانداری سنندج
• انجمن سنندج نتورک

در دانشنامه‌های دیگر

• مقاله سنندج در لغت‌نامه دهخدا
• مقاله سنندج در دانشنامه اسلامی