عبدالله بن مسعود

عبدالله بن مسعود (نام کامل: عبدالله بن مسعود بن غافل بن حبیب الهذلی) معروف به ابن مسعود، از صحابه و یاران پیامبر خدا بود و ششمین مردی بود که در زمانی که محمد در مکه دعوت به اسلام را آغاز کرد، به اسلام گروید. وی از اولین حافظین قرآن در زمان پیامبر بوده و از مسلمانانی است که هر دو گروه سنی و شیعه به او احترام می‌گذارند.

اسلام آوردن

او در نوجوانی تحت تاثیر شخصیت پیامبر خدا قرار گرفت و مسلمان شد و از محمد خواست تا به او قرآن بیاموزد. عبدالله بن مسعود در این باره می‌گوید:

وقتی مسلمان شدم از دهان محمد هفتاد سوره را فرا گرفتم که کسی درباره آنها با من اختلاف و منازعه نمی‌کرد.

ابن مسعود بعد از پیامبر اسلام نخستین کسی بود که در مکه با صدای بلند و آشکار قرآن را تلاوت نمود که منجر به ضرب و شتم وی توسط قریش و غیر مسلمانان گردید و از ناحیهٔ صورت مجروح شد.

ابن حجر در مورد عبدالله بن مسعود می‌گوید:

او یکی از پیشگامان نخستین بود که از ابتدای دعوت اسلامی مسلمان شد و به حبشه و مدینه هجرت کرد ودر جنگ بدر و دیگر جنگها حضور داشت و همواره در سفر و حضر در رکاب پیامبر خدا بود.

در زمان خلفای نخستین

بعد از مرگ محمد، او به یکی از بزرگ‌ترین مفسرین قرآن مبدل گردید. به طوریکه بسیاری از مردم اگر در مورد قرآن سئوالی داشتند به او رجوع می‌کردند.

مصحف ابن مسعود

در روایتی در صحیح بخاری از پیامبر اسلام نقل شده‌است که:

قرائت قرآن را از چهار نفر بخواهید: عبدالله بن مسعود، سالم مولی أبی حذیفة، ابی بن کعب و معاذ بن جبل.

مصحف (قرآن) ابن مسعود با مصحف رایج از نظر ترتیب سوره‌ها و بخشهای قرآنی در میان مسلمانان تفاوتهایی داشت. همچنین در این مصحف سوره حمد و سوره ناس و سوره فلق نیامده بود. سوره توبه در این مصحف با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع شده بود. این مصحف در بعضی موارد با قرائت مشهور مخالفت دارد. ابن مسعود می‌گفت ما آیه ۶۷ سوره مائده را در زمان پیامبر اینگونه تلاوت می‌کردیم: «یا ایها الرسول بلغ ماانزل الیک من ربک، ان علیا مولی المومنین...» یعنی: «ای پیامبر آن چه به تو نازل شده‌است را ابلاغ کن که علی مولای مومنان است...»

سید حسین مدرسی طباطبایی در بررسی خود نشان می‌دهد که این روایت‌ها خبر واحد هستند که توسط اهل سنت برای منزلت‌بخشی به برخی صحابه ساخته‌شده‌اند و باهم تناقضات بسیار شدیدی دارند.رسول جعفریان به دو دلیل روایاتی که در باب تفاوت‌های مصحف ابن مسعود با قرآن فعلی نقل شده‌اند را نادرست می‌داند :

1. برخی بزرگان اهل سنت مانند فخر رازی و ابن حزم نسبت دادن این روایت به ابن مسعود را ناروا دانسته‌اند.
2. عاصم روایتش از قرآن را از ابن مسعود گرفته و معوذتین در قرآن عاصم آورده‌شده‌اند.

قرآن مشهور	مصحف ابن مسعود
إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا	إني أراني أعصر عنبا
إِنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ أَكَادُ أُخْفِيهَا	... إني أكاد أخفيها من نفسي
وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَىٰ مُكْثٍ	... فرقناه عليك ...
وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا	والسارق والسارقة فاقطعوا أيمانهما
مَا نَنسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا	ما ننسك من آية أو ننسخها نجئ بمثلها
هَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ فِي ظُلَلٍ مِنَ الْغَمَامِ وَالْمَلَائِكَة	... إلا أن يأتيهم الله والملائكة في ظلل من الغمام
وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ	إن تأويله إلا عند الله ...
إِلَّا أَن يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ	إلا أن يفحشن
أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِين	... غلظاء على الكافرين
مَن لَّعَنَهُ اللَّهُ وَغَضِبَ عَلَيْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِيرَ	من غضب الله عليهم و جعلهم قردة وخنازير
فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ	فلنسئلن الذين أرسلنا إليهم قبلك رسلنا
حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ	حتى يلج الجمل الأصفر في سم المخيط
وَلَمَّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ	ولما صبر عن موسى الغضب
إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ فَلا تَسْأَلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ	إنه عمل غير صالح أن تسألني ما ليس لك به علم
النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ	النبي أولى بالمؤمنين من أنفسهم وأزواجه أمهاتهم وهو أب لهم
أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ	أسرى بعبده من الليل من المسجد الحرام
وَالشَّمْسُ تَجْرِي لِمُسْتَقَرٍّ لَّهَا	والشمس تجري لا مستقر لها
مَن بَعَثَنَا مِن مَّرْقَدِنَا	من أهبنا من مرقدنا
وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ	... كالصوف المنفوش
قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَىٰ فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ	إنی أرى في المنامِ أفعل ما أمرت به
فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا	ثم جعلنا المضغة عظامًا وعصبًا فكسوناه لحمًا

منابع

• داستان اسلام صحـابه نوشتهٔ دکتر عبدالله بن عبدالعزیز الجبرین
• تحلیل وقایع زندگی پیامبر اکرم نوشتهٔ علی محمّد صلّابی
• زندگانی امام حسین نوشتهٔ زین العابدین رهنما