گسل
گسل یا گسله (به انگلیسی: Fault) به شکستگی‌هایی اطلاق می‌شود که سنگ‌های دو طرف صفحهٔ شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت کرده باشند. این جابه‌جایی می‌تواند از چند میلی‌متر تا صدها متر باشد. انرژی آزادشده به هنگام حرکت سریع گسل‌های فعال، عامل وقوع اغلب زمین‌لرزه‌ها است.[۱]
گسل‌های بزرگ در پوسته زمین نتیجه حرکت برشی زمین هستند و زمین‌لرزه‌ها نیز نتیجه نیروی رهاشده در حین لغزش سریع لبه‌های یک گسل به هم است. بزرگ‌ترین نمونه‌های گسل، مرزهای میان ورقه‌های زمین‌ساختی کره زمین است. از آنجا که یک گسل معمولاً از یک شیار مستقیم و مرتب تشکیل نشده و ناحیه‌ای از تغییر شکل‌های پیچیده زمین را در بر می‌گیرد معمولاً بجای گسل از «منطقه گسلی» صحبت می‌کنند. بزرگ‌ترین گسل ایران گسل زاگرس می‌باشد
محتویات
انواع[ویرایش]
طبقه‌بندی بر اساس شیب سطح گسل[ویرایش]
زمین‌شناسان گسل‌ها را بر اساس لغزش به سه دسته تقسیم می‌کنند:
- در صورتی که لغزش کلی در جهت شیب گسل باشد، گسل شیب‌لغز (Dip-slip fault) نامیده می‌شوند.
- در صورتی که لغزش کلی به موازات امتداد گسل باشد، گسل امتدادلغز (Strike-slip fault) نامیده می‌شوند.
- در صورتی که لغزش دارای هر دو مؤلفهٔ امتدادی و شیبی باشد، گسل مورب‌لغز (Oblique-slip fault یا Diagonal-slip fault) نامیده می‌شوند.[۲]
گسل شیب‌لغز[ویرایش]
گسل‌های شیب‌لغز هم می‌توانند «عادی» باشند و هم «معکوس». گسل‌های عادی هنگامی ایجاد می‌شوند که پوستهٔ زمین تحت کشش باشد. در گسل‌های شیب‌لغز عادی فرادیواره نسبت به فرودیواره به سمت پایین حرکت کرده‌است. وضعیت گسل‌های معکوس، خلاف گسل‌های عادی است؛ بدین معنی که فرادیواره نسبت به فرودیواره به سمت بالا حرکت می‌کند. گسل‌های معکوس هنگامی ایجاد می‌شوند که پوستهٔ زمین تحت فشار باشد. شیب گسل‌های معکوس نسبتاً زیاد و بیش از ۴۵° است.[۳]
گسل‌های رانده جابه‌جایی‌ای همانند گسل‌های معکوس دارند منتها شیب صفحهٔ گسل کمتر ار ۴۵° است.[۴]
گسل امتدادلغز[ویرایش]
در گسل‌های امتدادلغز جابه‌جایی به موازات امتداد گسل صورت می‌گیرد.[۵] در این نوع گسل‌ها سطح گسل تقریباً عمودی است. گسل‌های امتدادلغز راست‌بر را گسل‌های راست‌لغز و گسل‌های امتدادلغز چپ‌بر را گسل‌های چپ‌لغز نیز می‌نامند.
گسل مورب‌لغز[ویرایش]
گسلی که هم مؤلفهٔ لغزشی امتدادی داشته باشد و هم مؤلفهٔ لغزشی شیبی، گسل مورب‌لغز نام دارد.[۶] تقریباً همهٔ گسل‌ها هر دو مؤلفه را دارند، ولو کوچک. در نتیجه برای اینکه همهٔ گسل‌ها در این دسته جای نگیرند، لازم است که هر دو مؤلفهٔ گسل‌های مورب‌لغز قابل اندازه‌گیری و درخور توجه باشند.
طبقه‌بندی بر اساس شیب سطح گسل[ویرایش]
- گسل‌های پرشیب (High
- گسل چینه‌ای (Bedding Fault) (طبقه‌ای)
- گسل مطابق و نامطابق
طبقه‌بندی بر اساس وضعیت گسل نسبت به طبقات اطراف[ویرایش]
- گسل امتدادلغز (Strike Slip Fault)
مانند هیمالیا
- گسل مورب‌لغز (Oblique Slip Fault)
- گسل طولی (Longitudinal Fault)
- گسل عرضی (Transvers Fault)
- گسل شیب‌لغز (Dip Slip Fault)
- گسل چرخشی (Pivotal Fault) یا محوری
طبقه‌بندی گسل‌ها بر اساس طرح آن‌ها[ویرایش]
در این روش گسل‌ها را بر مبنای وضعیت آن‌ها نسبت به یکدیگر طبقه‌بندی می‌کنند. در این تقسیم‌بندی:
- گسل‌های موازی (Parallel Fault)
- گسل‌های محیطی (Peripheral Fault)
- گسل‌های پَرمانند (Feather Fault)
- گسل‌های پوششی (En Echelon Fault) (پله‌ای)
- گسل‌های شعاعی (Radial Fault)
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- معماریان، حسین. زمین‌شناسی برای مهندسین. تهران: مؤسسهٔ انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۸. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۳-۳۹۲۶-۸.
- معماریان، حسین. زمین‌شناسی مهندسی و ژئوتکنیک. تهران: مؤسسهٔ انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷. شابک ۹۶۴-۰۳-۴۰۰۰-۶.
- مدنی، حسن. زمین‌شناسی ساختمانی و تکتونیک. مؤسسهٔ انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۷. شابک ۹۶۴-۴۴۳-۰۰۶-۹.
- جعفری، عباس، فرهنگ بزرگ گیتاشناسی (اصطلاحات جغرافیایی)، انتشارات گیتاشناسی، تهران، چاپ دوم ۱۳۷۲ خورشیدی
- پورکرمانی، م؛ و ادیب، ا. زمین‌شناسی ساختمانی، انتشارات دانشگاه پیام نور
- ویکی‌پدیای انگلیسی، نسخهٔ ۱۴ اکتبر ۲۰۰۶.
- اطلاعات فهرستوار انواع گسل‌ها از پایگاه داده‌های علوم زمین کشور.
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گسل موجود است. |
- کتاب جغرافی دوم راهنمایی۱۳۹۰
