ولایت بدخشان (افغانستان)

ولایت بدخشان
کشور:	افغانستان
نام رسمی:	ولایت بدخشان
مرکز ولایت:	فیض آباد
مساحت:	۴۷٬۴۰۳ کیلومتر مربع
جمعیت:	۸۷۴٬۸۰۰
منطقه زمانی:	UTC+۴:۳۰
ارتفاع از سطح دریا:	شهر فیض آباد ۱۲۰۰ متر
زبان: فارسی، زبان‌های پامیری
وب‌گاه:

عکس مهوارهٔ پامیر دوطرف بدخشان افغانستان و کوهستان بدخشان تاجیکستان

ولایت بَدَخشان یکی از ولایت‌ها (استان‌ها) ی کشور افغانستان است. بدخشان در شمال شرقی افغانستان واقع است. این ولایت از نظر موقعیت جغرافیایی بین خطوط طول البلد شرقی ۷۰ درجه ۴ دقیقه و ۳۶ ثانیه وعرض البلد شمالی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه و ۱۶ ثانیه واقع است. بدخشان از سطح دریا ۱۸۰۰ متر ارتفاع دارد و مرکز آن شهر فیض آباد است.

این ولایت در ۴۷۰ کیلومتری کابل واقع است. بدخشان از جنوب با ولایت‌های کنر، لغمان و کاپیسا و از غرب با ولایت تخار هم‌مرز است. مساحت بدخشان بیش از ۴۷۰ هزار کیلومتر مربع می‌باشد و جمعیت تخمینی آن حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن است.

پیشینه

این منطقه در سال ۱۸۹۶ میان دو امپراتوری بزرگ (روسیه تزاری و بریتانیا) به دو بخش تقسیم گردید. یک بخش این استان تحت نام بدخشان روسیه و بعداً منطقه خودگردان کوهستانی بدخشان شوروی با مرکزیت شهر خاروغ به روسیه تعلق گرفت، و بخش دوم با مرکزیت شهر فیض‌آباد به امارت افغانستان پیوست. روسیه و انگلیس آمودریا (جیحون) را به عنوان مرز طبیعی پذیرفته و توسط ستون‌های مرزی نشانه‌گذاری شد. در سال ۱۹۱۷ بعد از پیروزی انقلاب بلشویکی در روسیه بدخشان روسیه به شوروی در تشکیل جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان تعلق گرفت.

بدخشان در شعرهای شاعران به کیفیت لعل خویش معروف بوده‌است.

جغرافیای انسانی

مساحت بدخشان افغانستان ۴۷٬۴۰۳ کیلومتر مربع بوده و جمیعت آن بالغ بر ۸۷۴٬۰۰۰ نفر است، بیشتر باشندگان این استان را تاجیک‌ها تشکیل داده و به زبان فارسی سخن می‌گویند. در بدخشان زبانهای دیگری به نام زبانهای پامیری (از خانواده زبانهای ایرانی شرقی) هنوز زنده هستند، و مردم به آنها تکلم می‌نمایند. همچنین گروهی نیز به زبان قرقیزی سخن می‌گویند. همچنین گروهی از پشتون‌ها و ازبک‌های کوچ نشین و نیمه کوچ نشین نیز که به اینجا مهاجرت کرده‌اند نیز در این ولایت ساکن هستند. عده کمی از مسلمانان روسی نیز بعد از جنگ شوروی و افغانستان در دهه ۸۰ میلادی نیز در این ولایت ساکن شده‌اند. دین بیشر مردم مسلمان سنی است بجز عده‌ای از پامیری زبانان که پیرو مذهب شیعه اسماعیلی هستند.

جغرافیای طبیعی

بدخشان دارای کوههای بلند و رودخانه‌های خروشان است، فراورده‌های عمده این استان گندم، جو، جودر (گندم سیاه)، جواری (ذرت)، و ارزن است، از جمله میوه‌های این استان توت و چارمغز (گردو)، زردآلو، اناری خواهان، آلوبالو و سیب آن مشهور است. سیب بهارک و چارمغز سرغیلان درین ولایت از شهرت خوبی برخوردار است. بدخشان به داشتن معادن لعل، لاجورد، زمرد، فیروزه و طلای خویش دارای شهرت است. عمده‌ترین مخزنهای طبیعی آن، در یمگان لاجورد به حجم سه صدکیلومتر طول و ۴۷ کیلومتر عرض، و معدن لعل در سرغیلان که ازان به علت عدم مشخص بودن محل آن استفاده صورت نمی‌گیرد، می‌باشد. در نتیجه برسیهای که اخیراً در مورد نفت در افغانستان صورت گرفته‌است، این استان را دارای زخایر بزرگی نفتی تثبیت نموده‌اند. این استان با جمهورهای تاجیکستان، پاکستان و استان سین کیانگ جمهوری خلق چین دارای مرز مشترک است.

کوه‌های مهم این استان خواجه‌محمد، کمالنگ، جلغر هزارچشمه و سفیدخرس نام دارند.

رودخانه‌های مهم آن عبارت‌اند از رود کوکچه، واخان، انجمن، وردوج، تگاب، تنگی شیوا، پامیر، جرم، خستک، جوخان کوف آب، آیش آب، جیروآب، رونج آب، زریچ آب، دریاچه سبز وچاهیل در سرغیلان، آغرده در غارسپان، غوری‌سنگ، درواز، راغ. ولایت بدخشان ۵۳ فیصد منابع آبی افغانستان را داراست.

بلندترین قلهٔ کوه‌های هندوکش در خاک افغانستان بنام «نوشاخ» درین ولایت قرار دارد. فلات پامیر که به نام بام دنیا معروف است، درین استان موقعیت دارد.

دریاچه (جهیل])های آن شیوا، سرغیلان زرقل و چقمقین نام دارند.

بدخشان؛ در همهٔ متون ادبی جهان و بویژه فارسی کهن، نسبت شهرت لعلش جایگاه ویژه داشته‌است و ادیبان و شعرا آن را در پهلوی عقیق یمن مثال زده‌اند.

اماکن تاریخی

از اماکن تاریخی آن می‌توان از ویرانه‌های بهارک (که در حاشیه شهر تاریخی بهارستان و لان شی آباد شده‌است)، اشکاشم و توپخانه زیباک و مقبره ناصر خسرو نام برد.

ولسوالی‌ها

بر اساس تقسیمات سیاسی ولایت بدخشان دارای ۲۸ ولسوالی (شهرستان) می‌باشد. این ولسوالی‌ها شامل واخان، کشم، بهارک، جُرم، یفتل پایین، یفتل بالا، راغ، ارگو، ارغنچخواه، نُسی، شُکی، ماهمی، اشکاشم، خاش، خواهان، کوفاب، کوهستان، کران و منجان، شهر بزرگ، شغنان، تگاب، تیشکان، وردوج، یمگان، یاوان و زیباک، شهدا و درایم است.

افراد سرشناس

• برهان‌الدین ربانی، رهبر جمعیت اسلامی افغانستان و رئیس جمهور سابق افغانستان
• طاهر بدخشی، رهبر سازمان انقلابی زحمتکشان افغانستان (سازا) و فعال سیاسی
• لطیف پدرام، سیاست‌مدار، نویسنده، شاعر، روزنامه‌نگار، و رهبر حزب کنکره ملی افغانستان
• فوزیه کوفی، نماینده بدخشان در مجلس نمایندگان و از چهره‌های فعال حقوق زنان افغانستان
• احمد لاهوری، سرمعمار بنای تاج محل

چشم‌اندازها

• 

  طبیعت زیبای پارک ملی واخان، لنگر پامیر.

• 

  دریاچه شیوا یکی از دریاچه‌های طبیعی در ولسوالی شغنان، ولایت بدخشان واقع است.

• 

  کودکان بدخشانی، سال ۲۰۱۲.

• 

  قلهٔ نوشاخ بلندترین قله افغانستان در مرز بدخشان و پاکستان جای دارد.

جستارهای وابسته

ولایت‌های افغانستان

منابع

یک لایه اطلاعاتی جهت تقسیمات ولایت بدخشان