تخار (قوم)
تُخار نام قومی ساکن تخارستان بود که در سدهٔ سوم پیش از میلاد در نواحی کوچا و تورفان در شمال شرقی سرزمینی که بعدها ترکستان شرقی یا ترکستان چین خوانده شد، به سر میبردند. مردمی قوی و نیرومند بودند و به یکی از زبانهای وابسته به گروه زبانی هند و اروپایی سخن میگفتند که به زبان تخاری معروف است. هرچند این زبان شرقیترین زبان شناخته شدهٔ هند و اروپایی است، اما از لحاظ بخشبندی ستم-کنتوم، به شاخهٔ غربی یا کنتوم تعلق دارد.[۱][۲]
پیشینه[ویرایش]
در میانههای سدهٔ دوم پیش از میلاد تخارها بر اثر تهاجمات هونها ناگزیر به نواحی غربیتر کوچ کردند. منابع چینی در شرح این رویداد از دو قوم یوئهچی و ووسون نام بردهاند که از برابر هونها گریخته، و به نواحی فرغانه راندهاند و اندکی پس از ۱۶۰ ق.م. از سیحون (سیردریا) گذشتند و به قلمرو دولت یونانیِ باختر سرازیر شدند.[۳][۴] و میان سالهای ۱۴۰ تا ۱۳۰ ق.م. دولت یونانی باختر را برانداختند.[۵] استرابون از مردمی چادرنشین به نام «تخاروی (Tokharoi)» یاد کرده است که در این تهاجم شرکت داشتهاند. با برافتادن دولت یونانی باختر، این قبایل بیابانگرد دولت کوشانیان را بنیاد نهادند و پس از آن، تاریخ تخاریان و زیستگاه جدیدشان، یعنی تخارستان با تاریخ این دولت درآمیخت.[۶]
با انقراض کوشانیان به دست شاپور اول ساسانی (۲۴۰-۲۷۰ میلادی) قلمرو آنان و از آن میان تخارستان بر قلمرو ساسانیان افزوده شد.[۷] بنابر سنگنوشتهٔ شاپور اول ساسانی در کعبهٔ زرتشت، او حکومت تخارستان را به پسرش نرسی سپرد و پس از آن، این سرزمین را استانداران ساسانی ملقب به «کوشانشاه» اداره میکردند[۸]، تا آنکه در ۳۶۰ م. با تهاجمات گروهی از هونها موسوم به هونهای کیداری به نواحی شرقی شاهنشاهی ساسانیان، حکومت ایرانی کوشانشاهان برافتاد و این سرزمین به تصرف آنها درآمد.[۹] اما دیری نپایید که در اواخر سدهٔ چهارم میلادی موج تازهای از مهاجمان هون، معروف به هپتالی از جیحون گذشتند و کیداریها را به نواحی جنوبیتر راندند و نخستین پادشاهی هپتالی را در تخارستان بنیاد نهادند که از تخارستان تا مرو را شامل میشد.[۱۰] تخارستان در دست هپتالیان باقی بود، تا آنکه در حدود سال ۵۵۸ م. خسرو اول انوشیروان با یاری ترکان غربی آنجا را تصرف کرد و هپتالیان را به اطاعت درآورد. اما چیرگی ساسانیان بر تخارستان چندان نپایید، زیرا با گذر ترکان غربی از جیحون و استقرار در نواحی جنوبی آن، تخارستان به دست آنان افتاد.[۱۱]
تخارستان در سال ۳۲ هجری قمری/۶۵۲ میلادی توسط سپاهیان عبدالله بن عامر بن کریز به جنگ و صلح گشوده، و بر قلمرو مسلمانان عرب افزوده شد.[۱۲] از سدهٔ نهم میلادی به بعد (پس از آمدن قوم ترکتبار اویغور در سدهٔ نهم میلادی) از قوم تُخار و زبان تخاری دیگر اثری پیدا نشده و گمان میرود این زبان با هجوم اقوام ترک به منطقه منقرض شده باشد.[۱۳]
مومیاییشدههای تکلهماکان[ویرایش]
در اواخر دههٔ هشتاد میلادی، اجساد ۳۰۰۰-سالهٔ مومیاییشدهٔ چند تخاری که به خوبی سالم باقی ماندهبودند در صحرای دورافتادهٔ تکلهماکان در چین کشف شد.[۱۴] آنان دارای موی سرخ-طلایی و ویژگیهای اروپایی بودند و به نظر نمیرسید که نیاکان مردمان امروزی چینی باشند.[۱۵]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ آناتولی لوین (Anatole V. Lyovin)، درآمدی بر زبانهای دنیا (An Introduction to the Languages of the World)، نیویورک ۱۹۹۷، صفحهٔ ۵۲
- ↑ ریچارد نلسون فرای (Richard Nelson Frye)، ویراستار: احسان یارشاطر، تاریخ ایران کمبریج (The Cambridge History of Iran)، جلد سوم، لندن ۱۹۸۸، صفحهٔ ۲۹
- ↑ بیوار (A. D. H. Bivar)، تاریخ سرزمینهای خاوری ایران (The History of Eastern Iran)، ص. ۱۲۲
- ↑ ریچارد نلسون فرای (Richard Nelson Frye)، ویراستار: احسان یارشاطر، تاریخ ایران کمبریج (The Cambridge History of Iran)، جلد سوم، لندن ۱۹۸۸،، ص. ۱۸۱
- ↑ گروسه (R. Grousset)، شاهنشاهی استپها (L’Empire des steppes)، پاریس٬ ۱۹۴۸
- ↑ رقیه بهزادی، قومهای کهن در آسیای مرکزی و فلات ایران، تهران، ۱۳۷۳ ش، ص. ۹
- ↑ گیرشمن (R. Ghirshman)، ایران (Iran)، لندن، ۱۹۶۱، ص. ۲۹۲
- ↑ بیوار (A. D. H. Bivar)، تاریخ سرزمینهای خاوری ایران (The History of Eastern Iran)، ص. ۲۰۹
- ↑ همو، ص. ۲۱۲
- ↑ همانجا
- ↑ تاریخ طبری، ظهیرالدین نیشابوری، سلجوقنامه، تهران ۱۳۳۲ ش، 7 2/100
- ↑ احمد بلاذری، فتوح البلدان، به کوشش عبدالله انیس طباع و عمر انیس طباع، بیروت، ۱۴۰۷ ه.ق./۱۹۸۷ م.، صص. ۵۷۱-۵۷۴
- ↑ [مجموعهٔ یونسکو از تاریخ تمدنها در آسیای میانه، جلد سوم UNESCO Collection of History of Civilizations of Central Asia))]
- ↑ وبگاه شبکهٔ رادیویی و تلویزیونی پیبیاِس، مومیاییشدههای اسرارآمیز چین، بازیابی: ۸ نوامبر ۲۰۰۹
- ↑ وبگاه شبکهٔ رادیویی و تلویزیونی پیبیاِس، مومیاییشدههای تکلهماکان (نگارههای اجساد مومیاییشده)، بازیابی: ۸ نوامبر ۲۰۰۹
منابع[ویرایش]
- دانشنامه ایران (دائرةالمعارف یزرگ اسلامی)، سرواژهٔ «تخارستان»
|
|