تحریرالوسیله

تحریرالوسیله اثری از روح‌الله خمینی به زبان عربی شامل فتاوای وی در تمامی ابواب فقه به روش غیراستدلالی است. وی این کتاب را به عنوان حاشیۀ کتاب وسیلة النجاة ابوالحسن اصفهانی نوشته است. نویسنده سعی کرده حاشیه خود را با کمترین تغییر در متن وسیلهٔ النجاهٔ به آن بیفزاید. وسیلة النجاة که خمینی اعتقاد بسیاری به آن داشت خود حاشیه‌ای بر کتاب ذخیرةالصالحین محمدکاظم طباطبایی یزدی است.

این کتاب اولین بار در نجف در زمان اقامت نویسنده‌اش در این شهر منتشر شد. خلاصه‌ای از آن به زبان عربی نیز به نام «زبدةالاحکام» منتشر شده‌است.

تحریرالوسیله اثر عمیقی نیز بر نظام حقوقی ایران در دوران جمهوری اسلامی گذاشته‌است. علاوه بر آن‌که در تدوین و اصلاح بسیاری از قوانین به آن رجوع می‌شود، در بسیاری از آراء دادگاه‌ها نیز به آن استناد شده‌است.

ترجمه‌ها

چندین ترجمهٔ فارسی از تحریرالوسیله موجود است. از جمله: ترجمه محمدباقر موسوی همدانی در چهار جلد، ترجمهٔ علی اسلامی و قاضی‌زاده زیرنظر محمد مؤمن قمی و حسن طاهری خرم‌آبادی، ترجمهٔ بخش‌هایی از تحریرالوسیلة به قلم عبدالکریم بی‌آزار شیرازی با اضافات. ترجمه دیگر از هاشم نوری کرمانشاهی در چهار جلد نیز موجود است.۱۳۶۴ تحریر الوسیله ترجمه هاشم نوریی

ترجمهٔ ترکی استانبولی این کتاب هم توسط عبدالله اون آلان انجام شده و در سال ۱۳۸۹ انتشارات احسان در استانبول جلد دوم آن را با تیراژ ۱۵۰۰ نسخه منتشر کرد.

موضوعات مورد بررسی قرار گرفته شده در کتاب

• جلد اوّل

1. اجتهاد و تقلید
2. طهارت
3. نماز
4. روزه
5. زکات
6. خمس
7. حج
8. امر به معروف و نهی از منکر
9. دفاع
10. مکاسب و متاجر
11. بیع
12. شفعه
13. صلح
14. اجاره
15. جعاله
16. عاریه
17. ودیعه
18. مضاربه
19. شرکت و قسمت
20. مزارعه
21. مساقات
22. دِین و قرض

• جلد دوم

1. رَهن
2. حَجَر
3. ضمان
4. حواله و کفاله
5. وکالت
6. اِقرار
7. وقف و مسایل مربوطه
8. وصیت
9. ایمان و نذور
10. کفّارات
11. صید و ذبح
12. اطعمه و اشربه
13. غصب
14. احیاءِ اموات
15. لقطه(مال ضایع شده ای که دسترسی به صاحبش مقدور نیست)
16. نکاح
17. طلاق
18. خلع و مبارات
19. ظهار
20. ایلاء
21. لعان
22. مواریث
23. قضا
24. شهادت
25. حدود
26. قصاص
27. دیات
28. مستحدثات

شرح‌ها و حاشیه‌ها

چندین شرح بر تحریرالوسیله نیز نوشته شده که از معروف‌ترین آن‌ها «تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله» اثر محمد فاضل لنکرانی، مفصل‌ترین شرح، که در بیست و هشت جلد منتشر شده، شرح ناصر مکارم شیرازی به نام «انوارالفقاهه»، شرح سید مصطفی خمینی به نام «مستند تحریرالوسیله» در دو جلد، شرح احمد مطهری ساوجی به نام «مستند تحریرالوسیلة» در شش جلد و شرح‌هایی از فقهایی چون یوسف صانعی، محمد مؤمن قمی، محمدحسن احمدی فقیه یزدی، احمد سبط‌الشیخ انصاری، علی‌اکبر سیفی مازندرانی، عبدالنبی نمازی و زین‌العابدین احمدی زنجانی است. همچنین فقهایی چون مکارم شیرازی، فاضل لنکرانی، نوری همدانی، علوی گرگانی، یوسف صانعی، احمدی فقیه یزدی و تجلیل تبریزی نیز بر تحریرالوسیله حاشیهٔ فتوایی نوشته‌اند. ششم بهمن ماه 1391 همایش «تحریرالوسیله، شروح و تعلقات» در مرکز فقهی ائمه اطهار برگزار شد و از محموعه بیست و هشت جلدی «تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله» اثر محمد فاضل لنکرانی رونمایی و از شارحان تحریرالوسله تقدیر شد. عبدالله جوادی آملی، محمدجواد فاضل لنکرانی، محمد موسوی بجنوردی و محمد سروش محلاتی در این همایش به سخنرانی پرداختند و خواستار آن شدند که از کتاب تحریرالوسیله به عنوان متن اصلی درسی حوزه های علمیه استفاده شود.

چگونگی نگارش شرح ها

معمولا ، آیت الله خمینی ، در چند دور درس خارج فقه و اصول خود ، اکثر ابواب فقه را شرح داده است. شاگردان حاضر در درس وی ، با استفاده از تقریراتی که پای درس استاد برداشته اند ، دلایل صدور فتاوای تحریر الوسیله توسط استاد را مورد ارزیابی قرار داده اند. اگرچه ، دلایلی را هم که از نظر خودشان برای اثبات تحریرالوسیله قابل توجه بوده ولی استاد به آن ها اشاره ای نکرده را هم آورده اند.

موارد استفاده

استفاده به عنوان منبع درس خارج فقه

علاوه بر مواردی که دربالا به آن اشاره شد ، از کتاب تحریر الوسیله ، در کنار انوار الهدایة(یکی دیگر از آثار آیت الله خمینی) برای تنظیم دروس خارج مورد استفادۀ فقها قرار می گیرند. اگرچه در بعضی از کرسی های درس خارج ، به آن استناد هم می شود.

منابع

• علی محمد حکیمیان. تحریرالوسیله، دانشنامهٔ جهان اسلام
• تحریرالوسیله، پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران

جستارهای وابسته

• فهرست آثار سید روح‌الله خمینی