شهرستان بوکان

شهرستان بوکان
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	آذربایجان غربی
مردم
جمعیت	۲۲۴٬۶۲۸ نفر(۱۳۹۰)
رشد جمعیت	۱٬۲
تراکم جمعیت	۱۰٫۱۲۹ نفر بر کیلومتر مربع
مذهب	سنی شافعیشیعه و سایر
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۵۴۱٫۳۰۶ کیلومترمربع
ارتفاع از سطح دریا	۱۲۹۷
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۲۳
بارش سالانه	۴۲۸–۵۰۰ میلیمتر
روزهای یخبندان سالانه	۱۰۰ روز
داده‌های دیگر
فرماندار	جمال خسروی
پیش‌شماره تلفنی	۰۴۴۴، ۶۲٬۶۳٬۶۵
وب‌گاه	فرمانداری بوکان
شهرها
بوکان سیمینه
تعداد بخش‌ها
مرکزی سیمینه

شهرستان بوکان یکی از شهرستان‌های مهم کردنشین ایران واقع در استان آذربایجان غربی است. این شهرستان بر سر جاده ترانزیتی غرب و در منطقه تقریباً کوهستانی و معتدل قرار گرفته که از جهت شمال به شهرستان میاندوآب و از جنوب به شهرستان سقز و از شرق به شهرستان شاهین‌دژ و از غرب با شهرستان مهاباد همسایه‌است.

مرکز این شهرستان شهر بوکان است. شهر بوکان در ۳۶ درجه و ۳۱ دقیقه عرض شمالی و ۴۶ درجه و ۱۲ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریای آزاد ۱۳۷۰ متر می‌باشد. بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۰ جمعیت شهرستان بوکان برابر با ۲۲۴٬۶۲۸ نفر بوده است، که از این تعداد ۱۰۲٬۴۸۸ نفر آنان مرد و ۱۰۱٬۸۲۰ نفر آنان زن بوده‌اند.

شهرستان بوکان (شهر بوکان و توابع آن) سومین شهرستان استان آذربایجان غربی از لحاظ جمعیت بعد از شهرستان‌های ارومیه و خوی و دومین شهر باسواد استان بعد از ارومیه است. بر اساس نتایج آمارگیری سال ۱۳۸۵ نیز این شهر پس از ارومیه و خوی سومین شهر پرجمعیت آذربایجان غربی و همچنین بر اساس نتایج این آمارگیری این شهر پس از کرمانشاه و سنندج سومین شهر بزرگ کردنشین ایران محسوب می‌شود. همچنین این شهر ۵۱ امین شهر پرجمعیت ایران و ۲۴۲۳ امین شهر پرجمعیت جهان است.

شهرستان بوکان در رتبه‌بندی گردشگری شهرستان‌های اطراف دریاچه ارومیه، رتبه نخست را بخود اختصاص داده است شهرستان بوکان دارای ۲۰۱ روستا است که از این تعداد ۲۵ روستای آن متروکه است.

پیشینه و نام گذاری

روایات بسیار متعددی در مورد واژهٔ بوکان موجود است که بیشتر تاریخ نگاران و باستانشناسان آن را تاریخی و برخی مغولی می‌دانند ولی پژوهشگران کُرد نیز براین باورند که این واژهٔ کُردی می‌باشد. جهانگردان عرب در دوره‌های مختلف به ایران سفر کرده‌اند، در سال‌های ۹۸۰ میلادی به این کشور آمده‌اند و بیشتر گزارش‌های موجود آن‌ها حاکی از سفر به کرمانشاه تا مراغه آذربایجان بوده است. در تمامی مسیر (کرمانشاه تا مراغه) نام تمامی آبادی‌ها، شهرها، کوه‌ها و سایر را ثبت کرده ولی هیچ اشارهٔ به نام بوکان نشده است.

درحالی که بعد از جهان گردان عرب، ترک‌ها و مغول‌ها در سال ۱۰۴۰ میلادی به این مناطق آمده و از آن تاریخ به بعد نام بوکان رویت شده است. اگر به نام توابع و آبادی‌های شهرستان بوکان توجه شود مشاهده می‌شود که از ۲۰۱ روستای این شهرستان نام ۷۳ روستای آن ترکی و مغولی است. در بیشتر صفحات جوامع التاریخ رشیدی در صفحه‌های ۷۴، ۵۲۲، ۸۲ بارها نام بوکان ذکر شده است. نوه جوچین پسر چنگیزخان مغول و نام بسیاری از سردارهای مغول بدون هیچ تغییری «بوکان» بوده است. برخی از روستاهای این شهرستان برگرفته از اسامی سرداران و سپاه ایلخانی و مغولی می‌باشد. واژه گانی مانند آختاچی، قاجر، قره گویز، طرغه، جمبوغه و نام‌های از این دست که حاکی از چیره گی مغول‌ها بر آذربایجان و این مناطق بوده است.

در کتاب ظفرنامه تیموری جلد دوم، بوکان و بوری از فرزندان جغتای مغول بودند که بوکان در تواریخ دیده نشده، ولی پسری داشت به اسم «مواتوگان» که در سال ۶۱۷ ه. ق/ ۱۲۲۱ به هنگام محاصره بامیان به قتل رسید.

در سده‌های دوازدهم و سیزدهم هجری قمری بنا به روایتی، ایل خلکی هنگام قشلاق و ییلاق در منطقهٔ که تمام اطراف آن نیزار و زمین مرطوب و باتلاقی بوده است همچنین چشمهٔ در اطراف آن واقع بود که علی مردان بیگ (رهبر ایل) خانواده و ایل خود را در این مکان سکان داده و روستای ساخته است و به اسم بوکان نامگذاری کرد. بنا به روایت آن‌ها، یکی از ساکنان روستا که به قصد آوردن آب از آن چشمه؛ راهی آن جا بود با عده‌ای برخورد کرده از او پرسیده‌اند که کجا می‌خواهی بروی؟ او در پاسخ گفته: «ده چم بو کانی» یعنی به چشمه می‌روم. شاید جهت سلیس بودن و خوش آهنگ بودن، به مرور زمان حرف (ی) از آن واژه حذف شده و نهایتاً آن مکان و به عبارتی نام آن روستا بوکان شده است.

به گفته ابراهیم افخمی، بوکان را ابتدا شهر کهنه خوانده‌اند و آن شهر در جنوب غربی فعلی شهر بوکان واقع شده است و در اثر زلزله ویران گردیده و در آن محل که نیزار و چشمه سار بوده بعدها بوکان را بنا کرده‌اند. اما نظریه عامیانه و قالب بر روی نام این شهر چنین است که بوکان بر سر چند راه مهم بوده که هرگاه مردم مناطق دیگر از آن عبور می‌کردند به دلیل طبیعت بکر و چشمه آن، در کنار آن چشمه به پای کوبی و رقص پرداخته و بیشتر مراسمات عروسی را در آنجا برپا کرده و در فرهنگ زبان کردی نیز واژه بوک به معنی عروس، که به مرور زمان این مکان بوکان (بوک+ ان) نام گرفته است که به معنی عروسان است.

شهرستان بوکان از دیرباز محل سکونت اقوام ساکن در سلسله جبال زاگرس بوده و آثار فراوانی از آنان باقی‌مانده است. قدیمی‌ترین آثاری که تاکنون در این منطقه شناسایی شده است، بقایای دوره‌های نئولتیک، دالما و کالکوتیک می‌باشد که آثار فوق در تپه‌های قره گویز (دالما ۴۸۰۰–۴۱۰۰ قبل از میلاد) تپهٔ ترکماکندی (نئولتیک- کالکوتیک)، تپهٔ ناچیت و قره کند (عصر برنز)، گردشین (هخامنشی)، گردتپه (اشکانی و ساسانی) یافت شده است. گسترهٔ آثار این شهرستان تا قرون ۳ و ۴ هجری و دورهٔ قاجار ادامه می‌یابد. ۸۲ اثر تاریخی شهرستان بوکان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی و سیاسی

وسعت

شهرستان بوکان با وسعت ۲۵۴۱٫۳۰۶ کیلومترمربع، حدود ۶٫۵۰ درصد از سطح استان را به خود اختصاص می‌دهد. این شهرستان در ارتفاعی حدود ۱۰۰۰ تا بیش از ۲۰۰۰ متر از سطح دریا بوده و شیب میانگین وزنی آن ۸ درصد محاسبه گردیده‌است. از سطح شهرستان ۳۰٫۳۱ درصد اراضی کوهستانی، ۲۹٫۷۳ درصد تپه‌ها و ۳۹٫۹۶ درصد بقیه را اراضی دشتی، سیلابی و… تشکیل می‌دهند. از نظر مختصات جغرافیایی در ۳۶ درجه و ۳۲ دقیقه عرض شمالی و ۴۶ درجه و ۱۳ دقیقه طول شرقی واقع گردیده‌است.

موقعیت جغرافیایی

شهرستان بوکان در منطقه تقریباً کوهستانی و معتدل قرار گرفته که از جهت شمال به شهرستان میاندوآب و از جنوب به شهرستان سقز و از شرق به شهرستان شاهین‌دژ و از غرب با شهرستان مهاباد و از جنوب غرب با شهرستان سردشت و منطقه ایل گورک همسایه‌است. مرکز این شهرستان شهر بوکان است.

تقسیمات سیاسی شهرستان

الحاق به استان کردستان

بوکان در اولین تقسیمات سیاسی سال ۱۳۴۴ دهستان ترجان سقز کنونی از توابع آن بوده که شامل (روستای ترجان، گردیگلان، بوگه بسی، زنبیل، قره گویز، شیلان ئاوا، یازر بلاغی و..) و از همان سال ۱۳۴۴ این قسمت‌ها از بوکان جدا و علی‌رغم ناشی گری طوایف کُرد منطقه و نفوذ خوانین بخش تیلکو به استان کردستان الحاق گردید. درحالی تا قبل از آن سال، این دهستان جزئی از منطقه مکریان و بوکان بوده است.

تقسیمات کنونی

شهرستان بوکان دارای ۲ بخش به نامهای مرکزی و سیمینه‌است و ۷ دهستان دارد. تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده‌است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:

بخش‌ها

• بخش مرکزی
• بخش سیمینه

شهرها

• شهر بوکان
• شهر سیمینه

دهستان‌ها

دهستان‌های بخش مرکزی

• دهستان آختاچی
• دهستان بهی فیض الله بیگی
• دهستان ایل‌تیمور
• دهستان ایل‌گورک مکری

دهستان‌های بخش سیمینه

• دهستان آختاچی شرقی
• دهستان آختاچی محالی
• دهستان بهی دهبکری

مردم

اقلیت‌های قومی و مذهبی

از جمعیت این شهرستان، طبق آنچه که فرمانداری بوکان ارائه کرده است، در سال ۱۳۹۲ بیش ۹۳ درصد و در نقاط شهری ۹۲ درصد و در نقاط روستایی ۹۷ درصد را مسلمانان تشکیل می‌دهند. در شهرستان بوکان، تاکنون هیچ گونه آماری از اقلیت‌های قومی و مذهبی آن ارائه و صورت نگرفته است در حالی بوکان، سومین شهر مهاجرپذیر ایران به شمار می‌آید.

جغرافیای اقلیمی و زیستی

خاک شناسی

خاک‌های مطالعه شده در این شهرستان عمدتاً جزو خاکهای کلاس‌های II و VIاست، که در مناطق کوهستانی کم‌عمق و در بخش‌های مسطح نیمه‌عمیق تا عمیق هستند؛ به سبب وجود عوامل بازدارنده گوناگون سطح شهرستان برای کاربری‌های زراعت آبی، دیم، مرتع و چراگاه محدودیت‌هایی دارد که به‌ترتیب می‌آید. برای کاربری‌های زراعت آبی۸۲ درصد از وسعت شهرستان محدودیت شدید، ۵ درصد محدودیت زیاد، ۳ درصد محدودیت کم و ۱۰ درصد محدودیت خیلی کم دارد. برای کاربری زراعت دیم ۴۳ درصد از مساحت شهرستان محدودیت شدید و۲۶ درصد محدودیت متوسط دارد. برای کاربری مراتع و چراگاه ۱۶ درصد محدودیت شدید، ۴۸ درصد محدودیت زیاد، ۳۳ درصد محدودیت متوسط و۳ درصد محدودیت کم دارد.

نقشه زمین‌شناسی بوکان

زلزله

این شهرستان از نظر توپوگرافی دارای شیب کم ومناسب برای ساخت وساز شهرسازی واز نظر زلزله در منطقه بدون خطر قرار دارد.

گونه‌های جانوری موجود

مهمترین جانوران مهره‌دار شهرستان بوکان دوزیستان، خزندگان، پرندگان، ماهیان و پستانداران هستند. گونه‌های دوزیستان و خزندگان و ماهیان در بخش‌های مربوطه اشاره شده‌است ولی گونه‌های پستانداران شامل: قوچ‌ومیش، خرس، گرگ، روباه، شغال، رودک، سمور، زرد بر و انواع جوندگان هستند.

انواع پرندگان نیز عبارتنداز:

کبک، کبک‌چیل، عقابها، شاهین، بحری، بالابان، لیل، دلیجه، انواع جغد، کرکس‌مصری، دال، حواصیل‌ها، لک‌لک سفید، غازخاکستری، اردک‌سرسبز، خوتکا، فیلوش، اردک‌ارده‌ای، آنقوت، غازپیشانی‌سفید، قره‌غاز، کشیم‌ها، اکراس، کاکاتی‌ها، انواع پرستوهای دریایی، سار، انواع دارکوب، چنگر، سبکبالان و میش‌مرغ می‌باشد.

میش مرغ

پرندهٔ نادری بنام میش‌مرغ در دشت‌های سوتا و سه‌کانیان و در این منطقه زیست می‌کند و در تمام فصول سال دیده می‌شود و مرحله حساس تخم‌گذاری را نیز در این منطقه می‌گذرانند و تعداد قابل توجهی از آن حدود ۱۵۰قطعه در این شهرستان هستند که با توجه به موقعیت منطقه و افزایش جمعیت در چند سال اخیر قابل ملاحظه می‌باشد و از طرف محیط‌زیست کاملاً تحت‌حفاظت قرار دارد. پرندگان شکاری و لاشخورها و انواع پرندگان سبک‌بال، کبک‌معمولی و چیل در سطح شهرستان زیست می‌نمایند ولی تعداد جمعیت و تنوع گونه‌ای پرندگان آبزی با مقایسه با پرندگان خشک‌زی کمتر بوده و پرندگان آبزی فقط در مسیر رودخانه سیمینه‌رود و زرینه‌رود در محدوده این شهرستان دیده می‌شود. از عمده‌ترین زیستگاه‌های چیرگ در ایران می‌توان به دشت‌های اطراف بوکان (دشت سوتاو حمامیان، دشت اینگیجه و آلبلاغ، دشت قازلیان و دشت سه‌کانیان) اشاره کرد که بیشترین جمعیت تولید مثل کننده و زمستان گذران میش‌مرغ در ایران را در خود جای داده‌اند. بوکان آخرین پناهگاه این گونه با ارزش در ایران می‌باشد و میش مرغ یکی از مهمترین آثار طبیعی ملی در شهرستان بوکان بشمار می‌رود.

سمندر کردستانی

در ایران چهار نوع شاخص سمندر وجود دارد که عبارتند از (Neurergus)، (N.crocatus)، (N.kaiseri)، (N.microspilotus) که سمندر کردستانی از نوع N.microspilotus است. پراکنش جهانی سمندر کردستانی محدود به کشورهای ایران (غرب و شمال غرب)، عراق (شمال شرق) و ترکیه (جنوب شرق) بوده و در زمان حاضر جزو گونه‌های در خطر انقراض(endangere) بوده و در فهرست سرخ IUCN طبقه‌بندی شده‌است. هم اینک این گونه تنها در ایران در استان‌های کرمانشاه و کردستان (زاگرس مرکزی) و جنوب آذربایجان غربی پراکندگی دارد و بهترین زیستگاه برای این سمندر شهرستان بوکان می‌باشد.

گونه‌های گیاهی

این شهرستان به دلیل موقعیت مناسب آب و هوای خوب و منحصر به فرد خود توانسته بخشی از گونه‌های گیاهی و جانوری را درخود پرورش و جذب کند در شکارگاه‌ها و سطح شهرستان، برخی از گونه‌های گیاهی و جانوری موجود دراین شهرستان عبارتند از:

بادام کوهی، نسترن وحشی، زالزالک، گلابی وحشی، انواع بلوط غرب، داغداغان، گز، پسته وحشی (بنه)، انواع گون‌ها، انواع کنگر، انواع سلمه‌تره، ختمی، فرفیون، شیرین‌بیان، گزنه، پونه، کاکوتی، بداغ‌اوتی، کلاه‌میرحسن، بومادران، گل‌گندم، غازآیاقی، آویشن، ریواس، کلاه‌میرحسن، شویدوحشی، ترشک، لاله، جگن، نی، سرخس، تربچه‌وحشی، بارهنگ، مرغ و… [

کشاورزی

شهرستان بوکان جزو شهرستان‌های برتر تولیدکننده گندم در کشور از لحاظ افزایش کمی و کیفی محصول شناخته شده است که هر ساله توانایی تولید ۹۰ هزار تن گندم را داراست و رتبه نخست تولید گندم آذربایجان غربی را در اختیار دارد. محصولات عمده کشاورزی شهرستان بوکان گندم، جو، پنبه، حبوبات و چغندرقند است. بوکان از جمله شهرستانهای سردسیر آذربایجان غربی است که میوه‌های آن سیب، هلو و زردآلو، آلبالو، خیار و.. است. به لحاظ داشتن مراتع فراوان و سرسبز، پرورش گوسفند، بز و گوساله در آن رواج دارد و صدور آن از اهمیّت خاصی برخوردار است. از صنایع دستی، جاجیم بافی و گلیم بافی دارد.

شهرستان بوکان با تولید بیش از ۶۰۰۰ تن انواع سبزیجات، رتبه دوم آذربایجان غربی پس از شهرستان ارومیه را در این محصول کشاورزی داراست. در این شهرستان ۱۷۰ هکتار زمین به کاشت انواع سبزی اختصاص یافته و به صورت میانگین از هر هکتار ۳۵ تن انواع سبزی برداشت می‌شود که سالانه بیش از شش هزار تن انواع سبزیجات برگی و میوه‌ای در این شهرستان تولید می‌شود.

امکان مذهبی زیارتی

نام مکان مذهبی	بخش	موقعیت	قدمت	کاربرد
چهل اصحابه	سیمینه	روستای کلتپه قرمیش	یکی از قدیمی‌ترین زیارتگاه اسلامی	قبرستان
پیرمحمد	مرکزی	جاده شهریکند، سه راه محمودآباد روستای بغده داغی	قدمت	مکان زیارتی
مقبره حاج شیخ صوفی	سیمینه	جاده بوکان-میاندواب، روستای داشبند بطرف روستای علی کند	قدمت	قبرستان تاریخی
مقبره حاجی شیخ گُل	سیمینه	۲ کیلومتری جاده بوکان-میاندواب، روستای ناچیت	قدمت	مکان زیارتی
خانقاه شمس برهان	مرکزی	۳۰کیلومتری جاده بوکان-مهاباد سه راهی روستای خانقاه	قاجار	مکان زیارتی و تاریخی
مقبره شیخ احمد کُر یا کور (احمد مکریانی)	مرکزی	۶ کیلومتری شمال‌غرب شهر بوکان، روستای گردی قبران	قاجار	مکان زیارتی و مقبره شاعر نابینایی کُرد

آثار باستانی بوکان

نام اثر	موقعیت	قدمت
تپه تابانی	روستای احمدآباد محال فیض الله بیگی	دوره پارتی و ساسانی
تپه آسیاب کهنه	روستای احمدآباد محال فیض الله بیگی	اقوام هزاره اول پیش از میلاد
تپه کلک آبی	روستای باغچه محال فیض الله بیگی	اقوام هزاره اول پیش از میلاد
تپه سیخان کوچک	روستای ساریقامیش محال فیض الله بیگی	اقوام هزاره اول پیش از میلاد
تپه سیخان بزرگ	روستای ساریقامیش محال فیض الله بیگی	اقوام هزاره اول پیش از میلاد
تپه موچه	روستای تکان‌تپه محال فیض الله بیگی	اقوام هزاره اول قبل از میلاد
تپه کلتپه	روستای کلتپه	اقوام هزاره اول قبل از میلاد
قلعه تپی	روستای تپی	دوره نیریزد و هزاره و پانصد سال پیش از میلاد
تپه قره کند	روستای قره‌کند محال آختاچی	هزاره اول پیش از میلاد
قلعه بردینه	جاده شاهیندژ، روستای آغجیوان	دوره مانا
تپه روژبیانی	در روستای عزیزکند	دوره برنز پیش از میلاد
تپه داربسر	روستای داربسر در محال آختاچی	دوره اشکانیان
زمینهای جره	روستای شیخلر محال آختاچی	دوره اشکانیان و ساسانی
گردی خلیسکه	روستای سراب محال آختاچی	دوران اقوام پارینه‌سنگی
تپه گرده‌خزینه	روستای سراب	اقوام دوران کالکوتیک
تپه گرده‌شین	روستای سراب	اقوام دوران کالکوتیک
تپه آشی	شهر سیمینه	اقوام برنز پیش از اسلام
گوک‌تپه	روستای گوکتپه	نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد
تپه گرده‌شین	روستای رحیم خان محال آختاچی	دوره برنز قبل از میلاد
تپه محمود	روستای ارمنی بلاغی	اقوام اواخر دوره نوسنگی
گرد عثمان قلعه	روستای ساریقامیش	هزاره یکم پیش از میلاد
تپه کانی‌کوزه	وستای کانی کوزه‌له	دوره کالکوتیک پیش از میلاد
قلعه ناچیت	روستای ناچیت	دوره برنز پیش از میلاد
تپه مقصود	روستای ملالر	دوره کالکوتیک
تپه عبدالله تپی سی	روستای عبدالله تپی سی	دوره برنز پیش از میلاد
تپه گرده‌مالان	کهنه‌ملالر	هزاره یکم پیش از میلاد
تپه گرد عربلو	روستای علی‌کند	هزاره یکم پیش از میلاد
تپه سردارآباد	روستای سردارآباد	اقوام پارتی و ساسانی پیش از میلاد
تپه قلایچی	روستای قلایچی	تمدن ماناها
دخمه عباس‌آباد (معروف به بی بی کند)	جاده شاهیندژ در روستای عباس‌آباد بهی بوکان	پیش از تاریخ
قلعه کچی بگ	۵ کیلومتری بوکان در روستای تبت	پیش از تاریخ
پل سلطان	جاده شهریکند، روستای زیراندول	دوره صفویه

جستارهای وابسته

• مکریان
• بوکان
• زبان کردی
• بخش سیمینه
• بخش مرکزی شهرستان بوکان
• فهرست روستاهای شهرستان بوکان

منابع

نام مکان	آدرس	کاربرد
پارک ساحلی	غرب شهر بوکان، جنب کوه سیاه	بوستان، منطقه تفریحی سیاحتی
سد بوکان	۳۵ کیلومتری جنوب شرقی بوکان واقع در مسیر جاده شاهین دژ	منطقه گردشگری و تفریحی
کوه برده زرد	مسیر جاده کوسه و قازلیان	منطقه گردشگری
کوه سیاه (برده رش)	مسیر روستای کوسه روبروی پارک ساحلی	منطقه گردشگری، پارک جنگلی
غار قلایچی	۱۲ کیلومتری بوکان مسیر جاده شاهین دژ	منطقه گردشگری
روستای سردارآباد و آشی گلان	۳۰ کیلومتری بوکان واقع در جاده مهاباد (جاده برهان) سه راهی خانقاه	منطقه سیاحتی
غار کول آباد	۴۰ کیلومتری بوکان واقع در جاده میاندوآب	منطقه گردشگری
پارک محمدیه	کمربندی داخل شهر بوکان	سیاحتی، بوستان، تفریحی
کوه طرغه	۲۵ کیلومتری بوکان مسیر جاده مهاباد	منطقه گردشگری
استان آذربایجان غربی مرکز ارومیه شهرستان‌ها ارومیه اشنویه بوکان پلدشت پیرانشهر تکاب چالدران چایپاره خوی سردشت سلماس شاهین‌دژ شوط ماکو مهاباد میاندوآب نقده شهرها آواجیق ارومیه اشنویه ایواوغلی باروق بازرگان بوکان پلدشت پیرانشهر تازه‌شهر تکاب چهاربرج خلیفان خوی دیزج دیز ربط زرآباد سردشت سرو سلماس سیلوانه سیمینه سیه‌چشمه شاهین‌دژ شوط فیرورق قره‌ضیاءالدین قطور قوشچی کشاورز گردکشانه ماکو محمدیار محمودآباد مرگنلر مهاباد میاندوآب میرآباد نازک علیا نالوس نقده نوشین‌شهر جاذبه‌های گردشگری سنگ‌نگاره ساسانی خان‌تختی آبشار شلماش تپه قلایچی بازار خوی پل قطور پیست اسکی خوشاکو تپه حسنلو تخت سلیمان دخمه سنگی فرهاد دریاچه ارومیه دژ بسطام آرامگاه شمس تبریزی غار سهولان فقرگاه قره‌کلیسا کاخ و موزه باغچه‌جوق کلیسای ننه‌مریم موزه ارومیه غار چهل پله خضرلو موضوعات مرتبط آشوریان و آذربایجان غربی در جنگ جهانی اول یهودیان آذربایجان شهرهای آذربایجان غربی روابط بین جنسیت‌ها در آذربایجان غربی مشاهیر آذربایجان غربی اقتصاد آذربایجان غربی تاریخ آذربایجان غربی دریاچه ارومیه گروههای قومی آذربایجان غربی تقسیمات سیاسی آذربایجان غربی طبیعت آذربایجان غربی زبان کردی زبان ترکی آذربایجانی ورزش در آذربایجان غربی صدا و سیمای مرکز آذربایجان غربی