شهرستان علی‌آباد

شهرستان علی‌آباد کتول یکی از شهرستانهای ایران در استان گلستان است. شهر علی آباد مرکز این شهرستان است.

جمعیت شهرستان علی آباد در سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۲۵٫۰۷۹ نفر بوده‌است .

تقسیمات کشوری

• بخش مرکزی شهرستان علی‌آباد
  • دهستان کتول
  • دهستان زرین‌گل

شهر: علی آبادکتول

• بخش کمالان
  • دهستان استرآباد
  • دهستان شیرنگ

شهر: فاضل آباد

درباره شهرستان علی آباد کتول

این شهرستان با ۱۱۶۳ کیلومتر مربع وسعت در مرکز استان گلستان واقع است. در جنوب این شهرستان کوههای مرتفع و پوشیده از درخت البرز واقع است. در شرق ان نیز شهرستان رامیان قرار دارد. در شمال آن هم دشت گرگان واقع است . این شهرستان پذیرای بسیاری از مهاجران نیز می‌باشد از قبیل سیستانی‌ها و کاشمریها شاهرودیها و کردها، بلوچ‌ها، سبزواریها و ... . زبان ارتباطی در این منطقه زبان فارسی است. از مناطق دیدنی. آن جنگل کبود وال و آبشار کبود وال که در جنوب این شهرستان است و پیاده هم می‌توان به آن رسید جنگل زرین گل و روستاهای آن حوالی، دهنه محمد آباد و روستاهای بالا دست و ... از روستاهای بزرگ آن مزرعه کتول می‌باشد که دارای خانواده‌های کردکتولی، مهاجر ، برزعلی و ... می‌باشد. موسیقی محلی کتولی در این شهرستان از جایگاه ویژه ای برخوردار است به طوری که هر ساله جنشواره موسیقی کتولی در این شهرستان برگزار می‌شود و از جایگاه ویژه ای نزد علاقه‌مندان و مردم این منطقه برخوردار است.

تاریخچه

با انجام عملیات بررسی و شناسایی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان گلستان تاریخ علی آباد کتول ۷۰۰۰ سال برآورد شده است. این تخمین بر اساس آثار شناسایی شده شامل محوطه، تپه و بناهای تاریخی است و بناهای شناسایی شده متعلق به دوران اسلامی است که شامل ۴ حمام، یک بنای مسکونی یک پل و یک آسیاب آبی است که بیشترین آثار شناسایی شده در بخش جلگه‌ای شهرستان کتول قرار دارد.

رابینوی انگلیسی در کتاب مازندران و استرآباد از نظر جغرافیائی این منطقه را بدین وصف آورده‌است: ً بلوک کتول در جنوب شرقی استرآباد و در جنوب استرآباد رستاق واقع است حدود آن از کوهستان تا صحرائی است که در دست ترکمنهاست. و محدود است به رود کرک ً KARK ً و جلگه کمالان از شرق به نهر سرخ محله و از شمال به اراضی دوجی و از جنوب به میقان در بسطام طول آن از شرق به مغرب تقریباً ۱۰ مایل و از شمال به جنوب ۳۰ مایل است قسمت عمده آن پوشیده از جنگل است و صحرای علفزار نیز دارد (۱۲۸۵تا ۱۲۹۱ هـ. ش). علی‌آباد در روزگاران بسیار دور روستائی بود که در حد فاصل آبادی خار کلاته و جنگلده قرار داشت. سپس به علت سکونت شخصی به نام علی محمد معززی از شخصیت‌های برجسته آن زمان، علی‌آباد نام یافت. مرحوم نفسی در جلد دوم « تاریخ بیهقی » ص 874 می‌نویسد: «‌کوتوال – لفظ هندی است به عناوین صاحب قلعه و داروغه و در ترکی،‌آن را به معنای پاسبان و قلعه‌بان معنا کردند. این کلمه از زمان غزنویان رواج یافت. » به این ترتیب،‌معلوم می‌شود که کلمات مترادفه:‌ کوتاول – کوتوال – کتاول – کوتول، به معنای صاحب قلعه و قلعه‌بان بوده است « کتول» نیز مخفف « کوتول» می‌باشد. چنانچه در « منتخب‌التواریخ» ص 576 آمده است: « در سال 1205 محمدشاه قاجار عازم مشهد شد و آن را از دست نصرالله میرزا فرزند شاهرج بن رضا قلی بن نادرشاه خارج کرد و از یک فرسخی به عتبه بوسی مشرف شد و پس از 21 روز اقامت، فتحعلی بیک کوتول را متولی نمود». با توجه به مندرجات « کتابچه وقایع کتول» که تاریخ ورود این خاندان را حدود 1069 می‌داند و نیز فرمان شاه عباس دوم که برای حاکم استرآباد ( گرگان فعلی) صادر شده. در کتاب « احیاء الملوک» به تصحیح منوچهر ستوده آمده است: در بین ملوک سیستان جنگ و اختلاف رخ داد. عده‌ای از ملوک و سرکردگان به اردوی شاه عباس آمده و بیست سال در اردوی معلی ماندند. در اواخر حکومت شاه عباس، تیولی در اطراف « اشرف = بهشهر» به آنان داده بودند. نامبرده اضافه کرد که در مازندارن هنوز هم به گاوهای خوب خانگی « کتولی گو» و به چهار بیتی به لهجه منطقه کتول« کتولی مقام » گفته می‌شود. باری از آنجا که تاریخ سلطنت شاه عباس دوم (1077-1052) با مندرجات کتابچه وقایع کتول مطابقت دارد و نیز با توجه به گزارشات « روضه الصفا» در رابطه با کتول و قتل نقدعلی خان اول به دست حسینقلی خان قاجار در تاریخ 1187 ق نتیجه‌گیری می‌کنیم که این طایفه حدود سیصد و پنجاه سال قبل وارد این منطقه شدند و محتمل است که اقوام و نزدیکان آنان که تشکیل دهندة طایفه کتول: ( خسروی – اصلانی – ایمانی اخلاف خسروخان، اصلان خان و ایمان خان ) گردیدند به مرور ایام وارد شده باشند. اما علت اینکه با آنان « کتول» گفته شده این است که مهاجران اولیة آنان در سیستان، امیر و داروغة قلعه و قلعه‌بان بودند و به « کوتوال و کوتول» نامیده می‌شدند. پس از آمدن به این منطقه نیز به همان شغل که از اهمیت ویژه‌ای نیز برخوردار بود خوانده شدند. البته انگیزه آوردن آنان به این منطقه احتمالاً برای سرحدداری و مقابله با ترکان مهاجم بوده باشد. به مرور ایام عده‌ای از سرکردگان این طایفه بر منطقه فعلی کتول مسلط گردیده و حتی در مقاطعی از تاریخ، حاکمیت کوهسار، فندرسک، قانچی و داروغگی گوکلان را نیز به عهده داشتند. از آنجا که از قدیم الایام در نامگذاری و بلوکات معمولاً هر منطقه‌ای با نام کلانتر و سرکرده آن نامیده می‌شد چنانچه شرق کبود جامه و برز مهین رستاق به « فندرسک – خاندان میرفندرسکها » و بلوک شرقی فخر عماد الدین به « کتول – خاندان کتولها » و بلوک فخر عمادالدین غربی به « ملک – خاندان ملکا» نامیده شد، در نتیجه این منطقه از حدود دویست سال قبل به بلوک کتول اشتهار یافت. کتول در قدیمی‌ترین نقشه ‌قدیمی‌ترین نقشه‌ای که نام « کتول» در آن ذکر شده است نقشه‌ای می‌باشد که در روزنامه دولت علّیه ایران، در صدارت امیرکبیر و پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار در سال 1277 ق منتشر گردید. این نقشه که قدیمی‌ترین نقشة سیاسی و جغرافیایی از منطقه کتول ( استرآباد) می‌باشد، حاکی از آن است که خاک کتول در قسمت شمالی، امتداد داشته و در مجموع نشان می‌دهد که در آن تاریخ منطقه فارس نشین استرآباد و حومه تا رود گرگان ادامه داشت و طوایف ترکمن، از گوکلان و یموت در قسمت شمالی رود گرگان می زیستند.