اورشلیم
مختصات: ۳۱°۴۶′۰″ شمالی ۳۵°۱۳′۰″ شرقی / ۳۱.۷۶۶۶۷° شمالی ۳۵.۲۱۶۶۷° شرقی
اورشلیم، بیتالمقدس عبری:יְרוּשָׁלַיִם/عربی:أورشلیم القدس (اسرائیل) عربی:القُدس (فلسطین) |
|||
---|---|---|---|
شهر (اسرائیل/فلسطین) | |||
نمایی از قسمت قدیمی و تاریخی شهر اورشلیم |
|||
|
|||
موقعیت شهر در میان اسرائیل و فلسطین |
|||
کشور | اسرائیل، فلسطین (مورد مناقشه) | ||
ادارهکننده | اسرائیل | ||
ناحیهٔ اسرائیلی | اورشلیم | ||
استان فلسطینی | قدس | ||
حکومت | |||
• شهردار * فلسطینی * اسرائیلی |
زکی غول نیر بارکات |
||
مساحت | |||
• شهر (اسرائیل/فلسطین) | ۱۲۵٫۲ کیلومتر مربع (۴۸ مایل مربع) | ||
• منطقه کلانشهری | ۶۵۲ کیلومتر مربع (۲۵۰ مایل مربع) | ||
ارتفاع | ۲۴۷۴ متر (۸٬۱۱۷ پا) | ||
جمعیت (۲۰۰۹) | |||
• شهر (اسرائیل/فلسطین) | ۷۸۰٬۲۰۰ | ||
• تراکم | ۶٬۲۰۰/کیلومتر مربع (۱۶٬۰۰۰/پا) | ||
منطقهٔ زمانی | IST (یوتیسی ۲+) | ||
• تابستان (DST) | IDT (یوتیسی ۳+) | ||
پیششماره(های) تلفن | ۰۲ ۹۷۲ | ||
وبگاه | www.jerusalem.muni.il شهرداری اورشلیم www.alquds-online.org پایگاه رسمی بینالمللی قدس |
||
به باور جامعهٔ جهانی شرق بیتالمقدس (قدس شرقی) متعلق به کشور فلسطین است که هماکنون در اشغال اسرائیل قرار دارد.[۱] |
اورشلیم (به عبری: ירושלים)؛ یورشلایم pronounced [jeruˈʃalajim] ( ) و (به عربی: أورشلیم القُدس) یا بیتالمقدس (به عربی: بَيْتُ الْمَقْدِس) یا قُدس (به عربی: القُدس)، شهری در دامنه جبال الخلیل و یکی از قدیمیترین شهرهای جهان است. اسرائیلیها و فلسطینیها هر دو این شهر را پایتخت خود میدانند، طوری که اسرائیل موسسات دولتی اصلی خود را در این شهر نگه داشتهاست و حکومت خودگردان فلسطین آن را در نهایت به عنوان مقر حکومت خود میشناسد. گرچه هیچکدام از این ادعاها به طور گسترده مقبولیت جهانی ندارند. این شهر در هر سه دین بزرگ ابراهیمی یهودیت، مسیحیت و اسلام مقدس است. جمعیت اورشلیم ۸۰۰۰۰۰ نفر (سال ۲۰۱۲)[۲] و مساحت آن ۱۲۵٫۱ کیلومترمربع است.
اورشلیم یکی از چهار شهر مقدس یهودیان محسوب میشود و در کنار شهرهای صفاد، حبرون و طبریه، محل سکونت بسیاری از دانشمندان مذهبی یهودی بوده است.[۳] این شهر مقدسترین شهر در مسیحیت محسوب میشود و نیز پس از مکه و مدینه سومین شهر مقدس برای مسلمانان است.
قلب اورشلیم «شهر قدیمی» آن است.
محتویات
نام[ویرایش]
نام این شهر در زبان عبری یروشلاییم و در زبان عربی قدس است. از دیگر نامهای این شهر میتوان به جروسلم، اورشلیم و یا بیتالمقدس اشاره کرد.[۲]
در متنهای پهلوی از این شهر با نام اورشلیم (Urišlīm) یاد شدهاست.[۴] پس از اسلام در منابع فارسی از این شهر به طور عمده با سه نام ایلیا، اورشلیم (یا اورشلم) و بیتالمقدس یاد شدهاست.[۵] در برخی از منابع فارسی این ایلیاست که نام عبری شهر دانسته شدهاست[۶] و نیز گفته شدهاست که اورشلیم نامیاست که برخی پارسیان شهر را به آن بازخوانند.[۷] در برخی منابع ایلیا یکی سه شهرستان زمین بیتالمقدس دانسته شدهاست.[۸] دو شهرستان دیگر را نام بلقا و اریحاست.[۸] هر دو صورت بیتالمُقَدَّس و بیتالمَقْدَس در زبان فارسی به کار رفتهاست. گرچه صورت بیتالمَقْدَس اصیلتر است —و ترکیب عبری בית המקדש (بیت همقدش) با آن خویشاوند است — صورت بیتالمقدَّس به طور خاص برای گنجانیدن در بحر متقارب (و بعضاً هزج) مناسب است و در شعر فارسی به کار گرفته شدهاست.[۹]
در بسیاری از متون کهن نظم و نثر فارسی از این شهر با نام بیتالمقدس یاد شده است و بنا به گفتهٔ فردوسی نام این شهر در زبان پهلوی، کَنگْ دِزْ هوخْت بوده است:
به خشکی رسیدند سر کینه جوی | به بیتالمقدس نِهادند روی | |
که بر پهلَوانی زبان راندند | همی «کَنگْ دِزْ هوخْتَ» ش خواندند | |
بهتازی کنون «خانهٔ پاک» خوان | برآورده ایوان ضحّاک دان |
سیاست رسمی دولت اسرائیل، الزام میدارد که أُورُشَلِیمَ، که هم ریشه نامهای عبری و انگلیسی ست، در کنار القُدس به صورت أُورُشَلِیمَ-القُدس به کار برود.[۱۱]
تاریخچه[ویرایش]
در سال ۵۳۹ پیش از میلاد کوروش بزرگ به یهودیان آواره اجازه داد تا به اورشلیم بازگردند و در آنجا آزادانه برای خود کنیسه بسازند.[۱۲]
تا پیش از جنگ ششروزه ۱۹۶۷ میلادی بخش غربی شهر در اختیار اسرائیل و بخش شرقی در اختیار اردن بود. پس از آن بیتالمقدس شرقی به اشغال اسرائیل درآمد. در ۱۹۸۰ بعد دولت اسرائیل رسماً بیتالمقدس شرقی را که عمدتاً فلسطینینشین است ضمیمه خاک خود کرد، لیک جامعهٔ بینالملل این الحاق را به رسمیت نشناختهاست.[۱۳]
ریشهشناسی اورشلیم[ویرایش]
اورشلیم برخلاف آنچه ممکن است بدواً به نظر آید توسط عبرانیان بر شهر نهاده نشدهاست بلکه اصلی اوگاریتی میدارد. البته زبان اوگاریتی چون زبان عبری از زبانهای سامیاست. نام اصلی شهر قبل از ورود عبرانیان اوراشالیموم یا اوراشالیمو به معنای بنیاد شالم بود. شالم نام خدایی از خدایان اوگاریتی بود. بعدها عبرانیان این نام را تغییر ندادند چرا که در عبری به معنای باران صلح میشد. از نگاه دستور زبان عبری، این کلمه از دو بخش «اور» به معنی باران و «شلیم» به معنی صلح و سلام است.[۱۴]
مردم[ویرایش]
زبان[ویرایش]
زبانهای عمومی در این شهر، زبان عبری و زبان عربی هستند.
قومیت[ویرایش]
هماکنون ۳۹ درصد از جمعیت ۸۰۰ هزار نفری اورشلیم را مردم فلسطینی تشکیل میدهند.[۱۵]
مذهب[ویرایش]
ترکیب مذهبی این شهر بنا بر آمار اداره مرکزی آمار اسرائیل در سال ۲۰۱۲ میلادی۵۰۲۸۳۰ نفر یهودی، ۲۸۸۱۷۰ نفر مسلمان، ۱۴۸۲۰ نفر مسیحی، ۹۰ نفر دروزی و ۹۳۹۰ نفر هم پیرو دیگر ادیان هستند.[۲]
فرهنگ[ویرایش]
بسیاری از خانوادههای یهودی سکولار ساکن اورشلیم، به دلیل فشارهای مذهبی یهودیان ارتدوکس، دیگر شهرهای اسرائیل را برای زندگی انتخاب کرده و اکثراً به تلآویو نقل مکان میکنند و در عوض مذهبیان اصولگرا به آن مهاجرت میکنند.[۱۶]
جمعیت[ویرایش]
شهر قدیمی اورشلیم[ویرایش]
شهر قدیمی اورشلیم قلب اورشلیم یا همان بیتالمقدس است. این شهر شکلی تقریباً به صورت مربع با طول ۱ کیلومتر و کوچههای باریک و تودرتو، با معماری تاریخی دارد که مشخصه هر چهار محلهاش است – محله مسیحیها، محله مسلمانان، محله یهودیها و محله ارمنیها. دورادور این شهر قدیمی را دیواری سنگی مثل دیوار قلعههای قدیمی فرا گرفته است. در این شهر ۵۰۲۰۰۰ یهودی، ۲۸۸۰۰۰ مسلمان، ۱۴۸۰۰ مسیحی، ۹۰ دروز و ۹۴۰۰ نفر با ادیان و مذاهب دیگر زندگی میکنند.[۱۷]
محله ارمنیها[ویرایش]
هر محله به نام دینی است که پیروانش بیشتر در آن زندگی میکنند. البته مسیحیها در حقیقت دو محله دارند، چون ارمنیها هم مسیحیاند. محله ارمنیها از سه محله دیگر کوچکتر است و یکی از قدیمیترین مناطق ارمنینشین دنیاست. محله ارمنیها از این جهت که فرهنگ و تمدن خاص خودش را در قالب کلیسای جامع یعقوب مقدس (سنت جیمز) و صومعه آن حفظ کرده منحصربهفرد است.[۱۷]
محله مسیحیها[ویرایش]
محله مسیحیها با جمعیت ۱۴۸۰۰ نفر، خانه کلیسای مقبره مقدس است. بنایی که برای همه مسیحیهای جهان مهم است چون به باور مسیحیان داستان زندگی عیسی از مصلوب شدن تا مرگ و رستاخیز همینجا رخ داده است. آنطور که در اکثر روایتهای مسیحی آمده، عیسی را در جلجتا یا تپه کالوری، به صلیب کشیدند. قبر او داخل آرامگاه است و رستاخیزش هم همانجا بوده. کلیسا را گروهی متشکل از نمایندگان شاخههای مختلف مسیحیت اداره میکنند. گردانندگان اصلی کلیسای ارتدکس یونانی انطاکیه، راهبان فرقه فرانسیسکن کلیسای کاتولیک و کلیسای ارامنه هستند. اما اتیوپیها، قبطیها و کلیسای ارتودکس سریانی هم مشارکت دارند.[۱۷]
محله مسلمانها[ویرایش]
محله مسلمانها با جمعیت ۲۸۸۰۰۰ نفر، از سه محله دیگر بزرگتر است. مهمترین جای محله فضایی است که مسلمانها به آن حرم شریف میگویند. هم مسجدالاقصی و هم قبةالصخره در همین فضا واقع شدهاند.[۱۷]
مسجدالاقصی پس از مسجد الحرام در مکه و مسجد النبی در مدینه مقدسترین مکان در دین اسلام است و اداره آن به عهده بنیاد وقف –و در رأس آن مفتی اعظیم بیتالمقدس– است. مسلمانان معتقدند پیامبر اسلام از مکه به اینجا سفر کرده و با روح همه پیامبران پیش از خود عبادت کرده بوده است. کمی دورتر، بنای قبهالصخره قرار گرفته. صخره در واقع سنگی است که مسلمانان معتقدند پیامبر اسلام از روی آن به معراج رفته است. مسلمانها در تمام طول سال به این مکان مقدس میآیند. اما معمولاً شلوغترین زمان ماه رمضان است که در هر جمعه آن صدها هزار نفر برای نماز به مسجد میآیند.[۱۷]
محله یهودیها[ویرایش]
محله یهودیها با جمعیت ۵۰۲۰۰۰ نفر، خانه دیوار ندبه یا دیوار غربی یا دیوار براق است – که در زبان عبری به آن کتل میگویند. یهودیان معتقدند پرستشگاه اورشلیم (یا هیکل مقدس) اینجا قرار داشته است. حرم درونی آن یا همان قدسالاقداس – کدش هاکدوشیم در زبان عبری – مقدسترین مکان یهودیان بوده و هست. یهودیان معتقدند سنگی که جهان با آن بنا شده در اینجا بوده و همینجا بوده که ابراهیم میخواسته پسرش اسحاق را قربانی کند. یهودیهای بسیاری بر این باورند که قبهالصخره جایی است که قدسالاقداس قرار گرفته بوده. امروزه دیوار ندبه (یا دیوار غربی) نزدیکترین جا به قدسالاقداس است که یهودیها میتوانند در آن عبادت کنند. اداره دیوار بر عهده خاخامی است که به خاخام دیوار ندبه معروف است. هر سال میلیونها نفر از این دیوار بازدید میکنند. یهودیهای بسیاری هم از سراسر دنیا برای عبادت و نزدیکی با میراثشان به اینجا میآیند بهویژه در ایام مقدس مانند روش هشانا یا یومکیپور.[۱۷]
جغرافیا[ویرایش]
|
این بخش به تمیزکاری نیاز دارد. محتویات این بخش ممکن است غیرقابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشند یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کنند. |
اورشلیم در ۳۵ درجه و ۱۳ دقیقه طول شرقی و ۳۱ درجه و ۵۰ دقیقه عرض شمالی واقع شدهاست. این شهر بر روی کوههای یهودا، که مقسم آب بین دره اردن در شرق و دریای مدیترانه در غرب است، بر روی دو تپه صخرهای به ارتفاع ۷۵۰ متر از سطح دریا در میانه کوههای بیتایل (یا بیت ئیل) در شمال و حبرون یا الخلیل در جنوب، در فلات قدس و الخلیل واقع شدهاست. در جانب مغرب شهر دامنه کوههای یهودا گستردهاست و در جانب مشرق دشت یهودا که تا دریای مرده ادامه دارد. فاصله این شهراز کناره غربی کوههای یهودا ۱۵ تا ۱۶ کیلومتر و از کناره شرقی آن تنها ۲ کیلومتر است. بلندی ارتفاعات شمالی و جنوبی شهر به ۱۰۰۰ متر میرسد. چون بلندی شهر در میانه این دو ارتفاع کمتر از ایناست، شکل توپوگرافیک این شهر به چیزی شبیه زین اسب بدل شدهاست. این وضعیت با شکل ساختشناختی کوههای یهودا، که همچون صخرهای یکپارچه و بدون درهاست آن را به دژی تبدیل کرده که بر ناحیه وسیعی در پیرامون خود اشراف دارد. فاصله این شهر از ساحل مدیترانه ۵۲ کیلومتر، و از دریای مرده ۲۲ کیلومتر، و ارتفاع آن از سطح دریای مرده (که سطح آن از دریاهای آزاد پائینتر است) حدود ۱۱۵۰ متر است. اورشلیم از عمان ۸۸ کیلومتر، از دمشق ۲۹۰ کیلومتر، از بیروت ۳۸۸ کیلومتر، و از قاهره ۵۲۸ کیلومتر فاصله دارد. این شهر در ملتقای راههای واصل بین شمال به جنوب و شرق به غرب در منطقه واقع شده و علاوه بر آن که از طریق راههای زمینی به شهرهایالخلیل، بیتلحم، رامالله و نابلوس میپیوندد، از طریق خط آهن نیز با تلآویو و یافا در ساحل مدیترانه مربوط است. فرودگاه قلندیه در بخش شمالی نیز ارتباط این شهر را با جهان خارج برقرار میکند.
حصار اورشلیم[ویرایش]
حصار شهر اورشلیم گرداگرد شهر کهن را فراگرفتهاست.
این حصار دارای دروازههای است با نامهای زیر:
وضعیت حقوقی[ویرایش]
وضعیت اورشلیم یکی از مهمترین موضوعات در مناقشه اسرائیل و فلسطین بودهاست، در سال ۱۹۴۷ قطعنامه ۱۸۱ مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد حکومت آینده فلسطین مقرر کرد تا این شهر برای یک دوره ده ساله تحت کنترل هیچکدام از دو کشور فلسطین و اسرائیل قرار نگیرد و با یک رژیم ویژه بینالمللی با نظارت سازمان ملل متحد اداره شود. اما این طرح هیچگاه اجرایی نشد. با پایان جنگ ۱۹۴۸ بخش غربی شهر به تصرف اسرائیل و بخش شرقی به تصرف اردن درآمد و اسرائیل در جنگ شش روزه بخش شرقی را نیز تصرف کرد.[۱۸] جامعه جهانی حضور اسرائیل در بیت المقدس شرقی و بخشهای دیگر کرانه باختری رود اردن را «اشغال نظامی» میداند و به همین دلیل هم با ساخت شهرکهای یهودی نشین در این مناطق مخالف است.[۱۹]
در ۳۱ ژوئیه ۱۹۸۰ با تأیید کنست پایتختی اورشلیم طبق مرزهای تعیین شده توسط دولت اسراییل در سال ۱۹۶۷، به یک اصل قانونی در حقوق اسراییل تبدیل شد.[۲۰] در پاسخ شورای امنیت سازمان ملل متحد طی قطعنامهٔ ۴۷۸ در همان سال اسراییل را برای اتخاذ این قانون سرزنش کرد، و تأکید کرد که این مخالف قانونهای بینالمللی است، و از اطلاق پذیری کنوانسیون ۱۹۴۹ ژنو بر بخش غربی اورشلیم جلوگیری نخواهد کرد، زیرا این شهر جزء فرمانداری اورشلیم تحت قدرت ملی فلسطین پنداشته میشود.[۲۱] سازمان آزادی بخش فلسطین مرکزی را در بخش شرقی اورشلیم اداره میکرد که به دستور وزارت کشور اسراییل بسته شد.[۲۲]
مراکز آموزشی[ویرایش]
دانشگاه عبری اورشلیم بر بالای تپهای به نام کوه اسکوپوس قرار دارد. این دانشگاه، یکی از برترین دانشگاههای اسرائیل است.[۲۳]
مرکز درمانی هداسا، از بیمارستانهای دانشگاهی اسرائیل و یکی از برترین بیمارستانهای اسرائیل است که بر بلندیهای کوه اسکوپوس در اورشلیم واقع شدهاست.
دانشگاه قدس نیز دانشگاهی فلسطینی است که در قسمت شرقی شهر اورشلیم واقع شدهاست.
کتابخانه ملی اسرائیل با ۵ میلیون نسخه دارایی، مالک بزرگترین کتابخانه جهان به زبان عبری[۲۴] نیز در شهر اورشلیم واقع شدهاست.
جستارهای وابسته[ویرایش]
- بناهای با اهمیت مذهبی اورشلیم
- نامهای دیگر اورشلیم
- دانشگاه عبری اورشلیم
- کتابخانه ملی اسرائیل
- نام بیتالمقدس در متون کهن فارسی
- یوم یروشالاییم یا روز اورشلیم
پانویس[ویرایش]
- ↑ BBC فارسی - جهان - محمود عباس: بازدید از مسجد الاقصی مجاز است
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ چرنوفسکی، اریکا. «چرا بیتالمقدس اینقدر مهم است؟». بیبیسی فارسی، ۲۸ آبان ۱۳۹۳. بازبینیشده در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۴.
- ↑ طبریه، وزارت مهاجرت اسرائیل
- ↑ مکنزی، فرهنگ کوچک زبان پهلوی ←اورشلیم؛ مینوی خرد صفحهٔ؟
- ↑ لغتنامه دهخدا←بیتالمقدس؛ مستوفی، «مقالهٔ سوم»، نزهةالقلوب؛ ۵۲. مجملالتواریخ والقصص، ۴۱؛ ابوریحان بیرونی، التفهیم ۲۴۷
- ↑ برای نمونه: مستوفی، «مقالهٔ سوم»، نزهةالقلوب، ۵۲
- ↑ مجملالتواریخ ۴۱
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ تاریخ بلعمی، ۳۴۳
- ↑ چنانکه سعدی در بحر متقارب میگوید: «چو بیتالمقدّس درون پر قباب / رها کرده دیوار بیرون خراب». یا نظامی در همان بحر گوید: «چو از قدسیان این حکایت شنید / عنان سوی بیتالمقدّس کشید». خاقانی در بحر هزج میگوید: «که بهر دیدن بیتالمقدّس / مرا فرمان بخواه از شاه دنیا».
- ↑ شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، نشر Bibliotheca Persica، نیویورک، جلد اول، صفحهٔ ۷۴
- ↑ האתר הרשמי של עיריית ירושלים
- ↑ CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org
- ↑ بیتالمقدس، شهری در آستانه انفجار بیبیسی فارسی، ۲۰ آبان ۱۳۹۳
- ↑ «Meaning, origin and etymology of the name Jerusalem» (انگلیسی). وبگاه رسمی. بازبینیشده در مرداد ۱۳۸۸.
- ↑ Lynfield, Ben. “Why Jerusalem’s new mayor will only be able to count on one half of the city”. independent, 22 اکتبر 2013. Retrieved 25 اکتبر 2013.
- ↑ اتوبوسهای زنانه مردانه در اورشلیم (دویچه وله فارسی)
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ ۱۷٫۳ ۱۷٫۴ ۱۷٫۵ چرا بیتالمقدس اینقدر مهم است؟ بیبیسی فارسی، ۲۸ آبان ۱۳۹۳
- ↑ شهر ادیان (وزارت امور خارجه اسرائیل)
- ↑ BBC فارسی - جهان - محمود عباس: بازدید از مسجد الاقصی مجاز است
- ↑ Basic Law- Jerusalem- Capital of Israel
- ↑ Security Council Resolutions 1980
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Orient_House
- ↑ «فهرست یکصد دانشگاه برتر جهان». مجله نیوزویک، ۱۳ اوت ۲۰۰۶. بازبینیشده در ۲۰۰۷/ژوئن/۴.
- ↑ Jewish National & University Library History
منابع[ویرایش]
ویکیسفر یک راهنمای سفر برای اورشلیم دارد. |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ اورشلیم موجود است. |
- بیرونی، ابوریحان. التفهیم لاوائل صناعة التنجیم. به تصحیح و مقدمهٔ جلالالدین همایی. چاپ پنجم. تهران: نشر هما، ۱۳۸۶. ISBN 978-964-6171-31-2.
- طبری، محمد بن جریر. تاریخ الرسل و الملوک [تاریخ بلعمی]. ترجمهٔ ابوعلی بلعمی. با تکملهٔ ابوعلی بلعمی و تصحیح محمدتقی بهار و کوشش محمد پروین گنابادی. چاپ سوم. تهران: زوّار، ۱۳۸۵. ISBN 964-401-094-9.
- مجمل التواریخ و القصص. به تصحیح محمدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب، ۱۳۸۱. ISBN 964-5870-73-9.
- مستوفی، حمدالله. نزهةالقلوب (مقالهٔ سوم). به کوشش محمد دبیرسیاقی. چاپ اول. قزوین: حدیث امروز، ۱۳۸۱. ISBN 964-7536-17-8.
- مکنزی، دیوید نیل. فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمه مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ۱۳۷۹.
|
|
|
|
|
|
|
|
- اورشلیم
- استان اورشلیم
- استان قدس
- پایتختهای آسیا
- پایتختهای فرهنگ عربی
- پایتختهای فلسطین
- تاریخ اسلام
- جوامع تاریخی یهودیت
- خشکی اسرائیل
- سرزمینهای مورد مناقشه در آسیا
- شهرهای استان اورشلیم
- شهرهای اسرائیل
- شهرهای تورات
- شهرهای فلسطین
- شهرهای مقدس یهودیان
- مکانهای مقدس
- مکانهای مقدس اسلامی
- مکانهای مقدس یهودی
- نزاع اسرائیل و فلسطین
- نزاع اسرائیل و فلسطین در اورشلیم
- هلال حاصلخیز