ایل سنگسری

نمایی از گوت ( سیاه چادر عشایر ایل سنگسر) در ییلاق دماوند

عشایر ایل سنگسری

شهر مهدی شهر (سنگسر سابق) مرکز شهرستان مهدیشهر، خاستگاه ایل سنگسری است که خانوارهای عشایری از اواخر شهریور تا اواسط خرداد ماه در آن سکونت دارند .

سنگسری‌ها شاخص ترین کوچندگان دامنه‌های البرز هستند . آنها طولانی ترین مسیر کوچ جهان را طی می‌کنند به طوری که فاصله ی دورترین نقطه ی ییلاقی و قشلاقی آنان به بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر می‌رسد. برنارد هوکارد محقق مشهور اروپایی نیز معتقد است عشایر ایل سنگسری طولانی ترین مسیر کوچ رو جهان را دارا هستند .

نظر اندیشمندان درباره ایل سنگسر

برنارد هورکاد رئیس انجمن ایرانشناسان اروپا:

اردوهای تابستانی (خیل های) سنگسری ها به لحاظ وسعت و تجمل، از شکوه و جلوه خاصی برخوردار است.

دکتر مرتضی فرهادی، جامعه شناس ایرانی:

خط تولید پنیر و روغن در بین عشایر سنگسری به قدری تکامل یافته و متنوع است که لازم است کارخانه های نوین لبنیات سازی ایران از آن درس بگیرند.

سیاه چادر (گوت)

سیاه چادر همانا خانه عشایر ایل سنگسر در دوره ییلاق است که بایستی ضمن استحکام و ماندگاری در برابر تابش آفتاب، از ساکنین چادر در مقابل خطرات گوناگون محافظت کند . گوت نام سیاه چادر عشایر ایل سنگسر است که از پشم بز بافته می‌شود .

سیاه چادر عشایر سنگسری که "گوت" نام دارد منحصر به فرد است و در مقایسه با سیاه چادر دیگر عشایر ایران از ساختار ویژه‌ای برخوردار است .

تقسیمات داخلی سیاه چادر سنگسری همسان معماری ایرانی است . پلاس سنگسری کف آن را مفروش و دیوارهای نقش دار، فضای داخل چادر را به محل میهمانان، خانواده و آشپزخانه تقکیک می‌کنند . دست بافته‌ها و آویزه‌های بسیاری که دارای نقش و رنگ هستند در داخل چادرها کاربرد دارند.

پوشاک زنان عشایر ایل سنگسر

کژین شوی، پوشاک زنان ایل سنگسر

در گذشته های نه چندان دور، زنان سخت کوش ایل سنگسر علاوه بر رسیدگی به امور خانه، بخش مهمی از بار اقتصادی خانواده را با بافت انواع پارچه های پشمی و ابریشمی و پارچه های ظریف برای مصارف تخصصی گوناگون بر دوش می کشیدند .

از جمله این پارچه ها می توان نمونه های زیر را برشمرد :

سرگیرا sar gira (سگیرا)، پارچه پشمینه ظریف که زنان سنگسری درگذشته از آن به عنوان چادر استفاده می کردند .

کژین شوی kajin shevi، نوعی پارچه ابریشمین که تن پوش زنان سنگسری بوده است .

مکنه makene یا مقنعه، که کاربرد آن نظیر مقنعه امروزی بوده است، با این تفاوت که مکنه معمولا با نوعی سوزن دوزی ظریف و منحصر به فرد همراه است و به آن "ساخته مکنه" گفته می شود .

فراخ شوال ferakh sheval که دامن گلدار و چند لایه زنان سنگسری بوده است .

شاید اکنون نیز بتوان در سکوت راز آلود شب های شهر، صدای کوبه های دفتین یا کارگاه پارچه بافی خانگی را از ورای پنجره یک خانه گلی در کوچه های مهدیشهر (سنگسر) شنید .

محصولات تولیدی عشایر سنگسر

محصولات لبنی

عشایر ایل سنگسری از شیر گوسفند و بز، بیش از ۳۲ نوع محصول لبنی تولید می‌کنند که برخی از آنها همچون وارهون(روغن زرد)، آریشه و لورئین در نوع خود منحصر به فرد است . لازم بذکر است آریشه غذای کامل بحساب می آید زیرا حاوی مقادیر زیادی کلسیم و منیزیم میباشد.

همچنین آنان در تولید نوعی شکلات محلی به نام چیکو تبحر خاصی دارند . چیکو و روغن زرد که ماحصل تلاش عشایر ایل سنگسر است، بخشی از سوغات مهدیشهر را تشکیل می‌دهد .

از دیگر فراورده‌های لبنی عشایر سنگسر می‌توان به شیر، ماست، توک، کره، خورش، رهون، درنه، سزمه، دوونه ( کشک )، سه جو، تفره و ... اشاره کرد .

صنایع دستی

از صنایع دستی منحصر به فرد و شاخص عشایر سنگسری می توان به چنگوم، پلاس و ... اشاره کرد. چنگوم نوعی آویز مخصوص زنان و پلاس نوعی زیرانداز رنگارنگ است.

محصولات گوشتی

نژاد گوسفند سنگسری، متعلق به عشایر ایل سنگسر است. گوشت این نژاد از حیث پرواری بی‌نظیر است بطوریکه، محصول گوشت تقریباً ٪۶۰ از وزن گوسفند پیش از ذبح را تشکیل می‌دهد.

جشن ها و آیین های ایل سنگسر

جشن نرون

جشن نرون یکی از جشنهای کهن و اساطیری ایل سنگسر است. نرون یا انیران به معنای روشنایی بی پایان است. جشن نرون در مهدیشهر و بخصوص در بین عشایر ایل سنگسر از تاریخ ۶ شهریور شروع شده و به مدت یک هفته ادامه می یابد .

در این جشن گوسفندان نر زیبا و از نژاد اصیل قوچ سنگسری را آذین می کنند و در فضایی وسیع رهایشان می کنند. آنگاه انار را بر شاخ شان می کوبند تا تکه تکه شود و بعد آنها را رها می کنند تا در گله ازدیاد نسل کنند. فلسفه تکه تکه شدن انار همانا ازدیاد بیش از پیش نسل در دامهای سنگسری است.

همچنین شب نرون پایان سال حساب و کتاب گله داریست.

جشن تیرگان

جشن تیرگان در میان سنگسری ها به جشن تیر مُ ای سیزده مشهور است. در سیزدهمین روز از ماه اوریا تقویم سنگسری (مصادف با ۲۲ آبان ماه شمسی)، خانواده ها به دیدار بزرگ فامیل می روند، اشعاری از فردوسی و حافظ و افسانه های کهن منطقه سنگسر می خوانند و بدین شکل این جشن باستانی را پاسداری می کنند. در این جشن غذای محلی به نام "سیزده تامو" پخت می شود.

قلمرو ایل سنگسر

امروزه بخش‌هایی از مراتع استان‌های سمنان، تهران، قزوین، قم، مرکزی، مازندران، گلستان، گیلان، خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی، و اصفهان همچنان در اختیار عشایر ایل سنگسر قرار دارد .

نگارخانه

• 

  فراخ شوال تیره ساده مخصوص استفاده زنان متاهل و از پوشاک زنان ایل سنگسر]

• 

  مکنه ابریشمین قرمز رنگ ویژه نوعروسان، از محصولات تولیدی زنان عشایر سنگسر

• 

  نمایی از گوت (سیاه چادر عشایر ایل سنگسر) در ییلاق دماوند

• 

  کژین شوی، پوشاک زنان ایل سنگسر

• 

  نمایی از داخل گوت (سیاه چادر ایل سنگسر)

• 

  نمایی از گوت، سیاه چادر ایل سنگسر در جشنواره عشایر ایل سنگسر- ییلاق گل زرد در نزدیکی دماوند

• 

  سرگیرا، پوشاک زنان عشایر ایل سنگسر)

• 

  فراخ شوال گلدار مخصوص استفاده دوشیزگان و از پوشاک زنان ایل سنگسر

• 

  عمل آوری آرشه و وارهون، از محصولات لبنی منحصر به فرد عشایر ایل سنگسر

جستارهای وابسته

• مهدیشهر
• موزه عشایری ایل سنگسر
• زبان سنگسری
• واژه نامه سنگسری
• گوتکه مال
• گوسفند سنگسری
• نقش مایه های باستانی در فرهنگ و آثار ایل سنگسر
• ایل سنگسری (کتاب)
• کتاب تاریخ سنگسر-مهدیشهر
• کتاب گاهشماری سنگسری
• آونگ خاطره‌های ما
• گاهشماری سنگسری
• تاریخ سنگسر، سرزمین دلاوران سرسخت

پیوند به بیرون

• انجمن دیده بان میراث ایل سنگسر
• وب‌گاه موزه عشایری ایل سنگسر