ادیان ماقبل تاریخ
این مقاله نیازمند تمیزکاری است. لطفاً تا جای امکان آنرا از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید، سپس این برچسب را بردارید. محتویات این مقاله ممکن است غیر قابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد. |
ادیان ماقبل تاریخ، مجموعه ای از مدارک و اکتشافات ثبت شده از اعمال، تفکرات و رویدادهای دینی بشر را از آغاز پیدایش انسانیان تا شروع عصر باستان، ارائه می دهد، با وجود اینکه دوره ماقبل تاریخ عاری از هرگونه اسناد و متون مکتوب است و آثار دینی به جا مانده از آن همگی غیر مکتوب هستند و همچنین بر پایه نظریهها و فرضیه هایی از منابع غیر مستقیم مثل یافتههای پربحث و جدل باستان شناسی استوار هستند لذا تاریخ و رخدادشناسی ادیان به شکلی جدی از زمان اختراع خط یعنی حدود ۵۰۰۰ سال پیش در سرزمینهای شرق نزدیک آغاز می گردد.خاور نزدیک یا شرق نزدیک به سرزمین هایی اطلاق میشود که در غرب آسیا مابین دریای مدیترانه و ایران واقع شده اند این عبارت جغرافیایی بیشتر برای باستان شناسان و تاریخدانان مصطلح می باشد، البته استفاده این اصطلاح در نزد روزنامه نگاران و سیاستمداران نیز کاربرد دارد. تاریخ ادیان دارای خط سیری است که به بررسی وقایع نگاری تطبیقی پیشامدهای مهم آیینهای مختلف بشر در دورههای تعریف شده تاریخی و ماقبل تاریخی می پردازد. نخستین بار (قرن نوزدهم) در دانشگاهی در آلمان [۱] مبحث تاریخ ادیان تدریس گردید.[۲][۳][۴]
محتویات
- ۱ تاریخ ادیان و جامعهشناسی[۵]
- ۲ اهمیت مطالعه تاریخ ادیان
- ۳ مطالعه و تحقیق پیرامون تاریخ ادیان
- ۴ هسته نخستین پیدایش ادیان
- ۵ نظریات در خصوص پیدایش و تحول ادیان
- ۶ دوره ماقبل تاریخ
- ۶.۱ ۲۲۳٫۰۰۰ الی ۱۰۰٫۰۰۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۲ ۹۸٫۰۰۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۳ ۷۰٫۰۰۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۴ ۴۰٫۰۰۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۵ ۳۳٫۰۰۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۶ ۲۵٫۰۰۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۷ ۲۵٫۰۰۰ الی ۲۱٫۰۰۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۸ ۲۱٫۰۰۰ الی ۱۱٫۰۰۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۹ ۱۳٫۰۰۰ الی ۸٫۰۰۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۱۰ ۹۸۳۱سال قبل از میلاد
- ۶.۱۱ ۹٫۱۳۰ الی ۷٫۳۷۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۱۲ ۸۰۰۰سال قبل از میلاد
- ۶.۱۳ ۷٫۵۰۰ الی ۵٫۷۰۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۱۴ ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد
- ۶.۱۵ ۳۱۰۰ الی ۲۹۰۰ سال قبل از میلاد
- ۷ یادداشتها و یادکردهای ویکیپدیا
- ۸ منابع
- ۹ پیوند به بیرون
تاریخ ادیان و جامعهشناسی[۵][ویرایش]
تاریخ ادیان گذری از گذشته یک دین و واکاوی آن بر شرایط حال اجتماعی است. دین به عنوان یکی از مصادیق قدرتمند جامعه به طور کلی همه ابعاد زندگی بشری را تحت تاثیر قرار داده است. تولد، مرگ، ازدواج، کار و اخلاقیات یک تمدن[۶] یا یک قوم در کالبد دین آنها جای می گیرد. برای مطالعه هر پدیده ای بهتر است دین آن جامعه را نیز مد نظر داشت.
اهمیت مطالعه تاریخ ادیان[ویرایش]
نکته قابل توجه دیگر آنکه بسیاری از اقوام کهن که امروز حضور دارند دارای پیشینه دینی متفاوت با زمان حال خود هستند و به نظر می رسد که دین جدیدی جایگزین دین سابق ایشان شده و دین کهنه به فراموشی سپرده شده است اما با توجه به مطالعات تاریخی می توان دریافت که آثار آنها هنوز باقی است. آثار طبیعت ایرانیان هنوز در هنر آنها دیده میشود (مانند بته جغه ها[۷]) و زئوس [۸] پادشاه خدایان یونانی در نقاشی میکل آنژ [۹] به شکل تازه تری از خدای دین مسیح[۱۰] جلوه گر میشود تفکرات میترایسم[۱۱] هنوز بر سرزمینهای مسلمان سایه افکنده است. پس اگر چه بسیاری از ادیان نابود گشته اند و یا فراموش شده اند اما تفکرات آنها هنوز بر باقیمانده آن تمدن دیده میشود از اینجا است که مطالعه تاریخ ادیان به خصوص تاریخ ادیان دوران ماقبل تاریخ که زاده اندیشه انسانسایان است ضروری می نماید.
مطالعه و تحقیق پیرامون تاریخ ادیان[ویرایش]
در قرن نوزدهم میلادی فراگیری و رازگشایی در علوم وابسته به امور فرهنگشناسی و دینشناسی توسعه چشمگیری داشت . دانشگاه هایی که در آن تاریخ ادیان تدریس می شد در جستجوی دلیلی برای گوناگونی دینی و مذهبی بودند. ادیان با توجه به کوچکی و بزرگی جوامع و همچنین روند گسترش و پیشرفت شان به گروههای مختلفی دسته بندی شدند.ادیان همچنین با در نظر گرفتن میزان روح توحیدی و عقاید مشرکانهشان، به گروه بندی خاص خودشان طبقه بندی شدند. ادیان دارای طیفی خاص هستند که یک سوی آن ادیان کاملاً" سازماندهی شده، قانونمند و منظم و سوی دیگر طیف ادیان تصادفی، سرهمبندی شده و اصلاح شده قرار دارند.[۱۲]
هسته نخستین پیدایش ادیان[ویرایش]
شواهد و مدارک مبنی بر عقاید دینی به چند صد هزار سال پیش یعنی دوران انتهایی و میانه پارینه سنگی باز می گردد. باستان شناسان بر این باورند هسته نخستین اعتقاد و تفکر دینی در گروه انسانسانان از آن هنگام تشکیل شد که انسانها ۳۰۰،۰۰۰ سال پیش مردگان خود را طبق رسوم و تفکراتشان خاکسپاری می کردند.
نظریات در خصوص پیدایش و تحول ادیان[ویرایش]
به طور کلی در مورد پیدایش و تحول ادیان می توان به دو نظریه اشاره کرد. نظریه اول بر پایه نظریه تکامل و تکامل اجتماعی است . که اساس آن بر نظریات چارلز داروین[۱۳] استوار می باشد. گروهی از جامعه شناسان و مردم شناسان می گویند که دین هم مانند اقسام موجودات یا سایر دانشها و گروههای اجتماعی تدریجاً" به وجود آمده، دچار تغییر و تحول شده و پا به پای اجتماعات حرکت و توسعه یافته و سرانجام به شکل امروزی خود ظاهر گردیده است. بر اساس نظرات این گروه، در آغاز پیدایش آدمی، آنان فاقد دین بوده اند. به عبارت دیگر از دید آنان نخستین مرحله پیدایش انسان مرحله بی خدایی است. به مرور زمان گروههای اجتماعی بشری شکل گرفته و انسانها وارد دوران دیگریی می شوند که به لحاظ دینی دوران پرستش قوای طبیعت یا جانداران خاصی است که بشر به آنها جنبه تقدس داده است . در مرحله سوم بشر به سوی روح پرستی [۱۴] رفته واعتقاد یافته که عناصر قدرتمند و قابل پرستش چهره مادی نداشته، بلکه در قالب ارواح وجود دارد . پس از این دوران انسان به دوران شرک و چند خدایی وارد می شود. پس از آن اعتقاد به وجود خدای واحد و یگانه می یابد و ادیان توحیدی در جوامع بشری ظاهر می گردد. نظریه دوم منطبق به آراء ادیان توحیدی است . پیروان این ادیان معتقدند که اساساً مبحث تکامل نظریه صحیحی نیست. به این دلیل انسان اولیه یا حضرات آدم و حوا، از همان آغاز خلقت خدا را می شناخته و او را می پرستیدند. در این نظریه، دین امری ذاتی و فطری است . و پیدایش آن ربطی به تجربه و تحولات اجتماعی ندارد . خداوند تمام جهان و تمام موجودات را آفریده است . در ابتدا از هر موجودی یک جفت آفریده شده و آنان زاد و ولد کرده اند. و در طول تاریخ مدون بشری هیچ نشانه ای از تحول و تغییر انواع دیده نشده است.
دوره ماقبل تاریخ[ویرایش]
دین دوره ماقبل تاریخ [۱۵] یک اصطلاح کلی برای عقاید دینی و مجموع اعمال، آداب و رسوم دینی بشر ماقبل تاریخ می باشد. این دوره شامل دین دوره پارینه سنگی[۱۶]، میانسنگی[۱۷]، نوسنگی [۱۸] و عصر برنز [۱۹] می باشد.[۲۰]
گروهی از باستان شناسان تصور می کنند در میان اجتماع انسانهای دوره میانه پارینه سنگی مثل نئاندرتالها ممکن است اندیشه هایی نظیر حیوان پرستی و توتم باوری بوده باشد.[۲۱][۲۲]
۲۲۳٫۰۰۰ الی ۱۰۰٫۰۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
دیرینهترین شواهد کشف شده از انسانسایان [۲۳] از جمله نئاندرتالها [۲۴] و حتی انسانهای هایدلبرگی [۲۵] نشانگر این است که این گونه انسانها عمداً" طبق سنن خود، مردگان را در گورهای دسته جمعی تدفین می کردند. گورها در مناطق متفاوتی از اوراسیا[۲۶] کشف شده است. این گورها نمایانگر وجود آداب و رسوم دینی در این دوره بوده است. البته در این مورد بین باستان شناسان بحث و جدلهای فراوانی وجود داشته است. نئاندرتالها مردگان خود را در گورهای ساده قرار می دادند و از نشان خاص، نماد یا مواد خاصی در قبرها استفاده نمیکردند. البته در مواردی آنها از بلوکهای سنگ آهک و نمادهای با اشکال منسوخ شده بهره می بردند. این آداب و رسوم احتمالاً" نشانگر اعتقاد و احساس همدلی برای مردگان بوده است.
۹۸٫۰۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
نئاندرتالها در بلژیک و فرانسه کنونی، پیش از خاکسپاری، اندرونی و فضولات مردگان خود را تخلیه می کردند.
۷۰٫۰۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
اکتشاف یک مجسمه غول پیکر از یک مار درون یک تالار در صحرای کالاهاری آفریقا که بوسیله نیزههای شکسته شده احاطه شده بود، برای باستان شناسان دلیلی بود که انسان هایی با تفکرات مارپرستی[۲۷] در این محل به منظور بخشش پیشکشها و هدایا اجتماع می کردند تا به ادای رسوم مارپرستی خود عمل کنند.
۴۰٫۰۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
اکتشاف قدیمیترین اسکلت با ساختار استخوان بندی انسان امروزی در نزدیکی لیک مانگو که پس از سوزاندن و خاکستر شدن دفن شده بود.[۲۸]
۳۳٫۰۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
تمام اسناد و مدارک اکتشافی و متقاعد کننده درباره مراسم تدفین نئاندرتالها دیگر از اثبات کنندگی خارج شده بودند و دلیل محکمی نداشتند، زوال نئاندرتالها تقریباً" همزمان با دوره آغاز ظهور انسان هوشمند [۲۹] در اروپا کنونی روی داد.[۳۰]
۲۵٫۰۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
اکتشاف استخوانهای درشت و جمجمه هایی که به شکل کاملاً" مشخص به رنگ آجری یا قرمز اُخری لکه گذاری شده بودند، این بقایای استخوانی، به شکل جداگانه خاکسپاری شده بودند. این آداب ممکن است ریشه و شروع مقدس پنداری برخی عتیقههای باستانی بوده باشد. شمایل ونوس [۳۱] کهنترین اکتشافی است که در گورها پیدا شده است، برخی از آنها عمداً" شکسته شده و یا به دفعات با خنجر سوراخ و شکافته شده بودند، احتمالاً" این آدمکشیها به خاطر برخی از رفتارهای اجتماعی ناشناخته بوده است.[۳۲][۳۳]
۲۵٫۰۰۰ الی ۲۱٫۰۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
نمونه هایی واضح و بدون ابهام از خاکسپاری مردگان در شبه جزیره ایبری [۳۴] و اروپای شرقی[۳۵] به وسیله باستان شناسان ارائه شده است. در تمام نمونههای اکتشافی، از گل اُخری [۳۶] به منظور تدفین مردگان استفاده شده بود. علاوه بر آن اشیاء متفاوتی نظیر پوسته صدف، لباس، تندیسکهای مختلف، اشکالی شبیه چوب طبل، مهره هایی از جنس عاج ماموت ها، ابزار نبرد از جنس عاج، اشکال عصا مانند از جنس شاخ گوزن، سنگ چخماق و ... نیز در گورها کشف شده است.[۳۷]
۲۱٫۰۰۰ الی ۱۱٫۰۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
هیچ گونه مدرکی دال بر تدفین مردگان کشف نشده است.
۱۳٫۰۰۰ الی ۸٫۰۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
اکتشاف درباره خاکسپاریها ادامه پیدا کرد. دسته ای از زنان، مردان و کودکان در غاری تدفین شده بودند که گویا ۱۰،۰۰۰ سال پیش نیز اعمال تدفین در آنجا انجام می شد. گورها به وسیله دیوارههای غار و سنگهای آهکی مشخص و تفکیک شده بودند. نوع خاکسپاریها و گورها شبیه هم بودند و در همگی از گل اُخری برای مردگان استفاده شده بود، همچنین در گورها، صدف و جواهراتی از جنس عاج ماموت که متعلق به هزاران سال قبل بود، پیدا شد. تعدادی از گورها به حالت دوگانه شامل یک مرد و یک نوجوان پسر بودند. تعدادی از گورها نیز به منظور خاکسپاری مرده ای دیگر، بر روی گور دیگری حفر شده بودند، در این حالت استخوانهای مرده قبلی در نهانگاهی قرار داده می شد. گورها همچنین از طریق سنگهای بزرگ نشانه گذاری می شدند، یک جفت شاخ گوزن آغشته به گل اخری به شکل تیرک هایی در درون غار قرار داده می شد، باستان شناسان بر این عقیده هستند که رسم کنونی قرار دادن دسته گل بر روی سنگ قبرها ناشی از این سنت انسانهای اولیه است.
۹۸۳۱سال قبل از میلاد[ویرایش]
آغاز انقلاب نوسنگی [۳۸]، افزایش تصاعدی جمعیت، تاسیس حکومتهای پادشاهی، ظهور شهرها و کشورها و سازماندهی شدن ادیان در این برهه تاریخی روی داد. حکومتهای نخستین معمولاً" دین سالار [۳۹] بودند و قدرت سیاسی خود را بوسیله دین توجیه می کردند.
۹٫۱۳۰ الی ۷٫۳۷۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
کشف تپه گوبکلی در جنوب ترکیه امروزی، به عنوان دیرینهترین مکان پرستش و رسوم دینی.[۴۰]
۸۰۰۰سال قبل از میلاد[ویرایش]
اکتشاف ۵ پایه ستون (تیر) از جنس الوار بلوط در نزدیکی استون هنج، باستان شناسان بر این باور هستند که ممکن است که این پایهها ستون یک معبد بوده باشد.[۴۱]
۷٫۵۰۰ الی ۵٫۷۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
در این برهه زمانی، اسکان و زیستگاه بشری در منطقه کاتال هویوک به عنوان یک مرکز معنوی و روحانی شبه جزیره آناتولی (ترکیه کنونی) توسعه پیدا کرد. احتمالاً" برخی اعمال دینی در معابدی همگانی انجام می شد. ساکنین کاتال هویوک از خود یادگارهای زیادی به جای گذاشتند که به عنوان نمونه می توان از تندیسکهای سفالین و آثاری در رابطه با اعضاء جنسی و شکار نام برد.[۴۲][۴۳]
۴۰۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
یافتههای تصدیق شده از تصنیفات سرودههای مقدس ریگ ودا از دین هندی باستانی یا دین ودایی، به زبان ودیک سانسکریت که از زبانهای هند و اروپایی می باشد. ریگ ودا به معنای قطعات حمد و ستایش است . هر قطعه یا سروده را به زبان هندی منتره می گویند و بیش از هزار و بیست و پنج سرود دارد که اکثر آنها مناجات و ادعیه هایی هستند که خطاب به یک یا دو خدا گفته شده و ما بقی در وصف طبیعت و ایزدهای آنها سروده شده اند و البته می توان گفت که همگی به گونه ای زیباترین و جالبترین صورت از پرستش طبیعت را نشان می دهند.ریگ ودا شامل ده دفتر سرود است. هندیها معتقد بودند این سرودهها در برگیرنده دانشی سرمدی و فوق بشری هستند و در واقع هنگامی بر حکیمان آشکار شده که در حالت مراقبه بوده اند.
۳۱۰۰ الی ۲۹۰۰ سال قبل از میلاد[ویرایش]
آرامگاه راهرو مانند نیو گرنج با در نظر گرفتن زوایای افق و تطبیق آن با انقلاب زمستانی در ایرلند بنا شد.
یادداشتها و یادکردهای ویکیپدیا[ویرایش]
- ↑ Religionsgeschichtliche
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Near_east»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «History_of_religions»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Timeline_of_religion»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ sociology
- ↑ civilization
- ↑ Paisley (design)
- ↑ zeus
- ↑ Michelangelo
- ↑ jesus
- ↑ Mithraic Mysteries
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «organized_religions»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ Charles Darwin
- ↑ Animism
- ↑ Prehistoric Era
- ↑ Paleolithic religion
- ↑ Mesolithic religion
- ↑ Neolithic religion
- ↑ Bronze Age
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Prehistoric_religion»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Animal_Worship»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Totem»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ Hominidae
- ↑ Neanderthals
- ↑ Homo heidelbergensis
- ↑ Eurasia
- ↑ Snake Worship
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Mungo_Lake_remains»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ Homo sapien
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Homo_sapien»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ Venus figurines
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Venus_figurines»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Neolithic_Revolution»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ Iberian Peninsula
- ↑ Eastern Europe
- ↑ red ocher
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Neolithic»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ Neolithic Revolution
- ↑ theocracies
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Göbekli_Tepe»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۰).
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Stonehenge»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۱ اوت ۲۰۱۰).
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Catalhoyuk»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۱ اوت ۲۰۱۰).
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا، «Anatolia»، ویکیپدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۱ اوت ۲۰۱۰).
منابع[ویرایش]
- سایت باستانشناسی بریتانیا www.britarch.ac.uk، مقاله When Burial Begins به فارسی آغاز خاکسپاری مردگان نوشته:Paul Pettitt استاد دانشگاه آکسفورد.
- سایتی که در مورد عتیقهها و آثار باستانی، تاریخی و فرهنگی به جا مانده نیو سوت ولز می باشد. www.gtj.org.uk
- گذری بر توسعه نمادها، زبانها و هوش بشری از نیاکان باستان تا عصر حاضر
- بقایای دوره چهارم زمین شناسی در استرالیا نویسندگان: Bowler JM, Jones R, Allen H, Thorne AG
- زندگی و مرده سوزانی حوالی لیک مانگو در نیو سوت ولز نویسندگان: Bowler JM, Jones R, Allen H, Thorne AG
- انسان ماقبل تاریخی در لیک مانگوی استرالیا ۳۲۰۰۰ سال پیش نویسندگان:Barbetti M, Allen H سال ۱۹۷۲
- تغییرات میزان شوری و آب و هوایی دوره چهارم زمین شناسی نویسنده:Bowler, J.M. سال۱۹۷۱
- ساختار ادیان غربی نوشته: Daniel Dubuisson سال ۱۹۸۸
- جستاری در تمدن و بربریت، نوشته: Timothy Fitzgerald انتشارات آکسفورد، سال ۲۰۰۷ صفحه ۴۵ و ۴۶
- مقاله نخستین معبد جهان، مجله باستان شناسی، نوامبر و دسامبر ۲۰۰۸ صفحه ۲۳ نام مجله به انگلیسی:Archaeology magazine
- نقش فرهنگ در تحول دین و دولت مسلمانان نوشته : آقای علی باقری
- سایت www.planetquest.org مقاله تاریخ ستاره شناسی به انگلیسی The History of Astronomy
پیوند به بیرون[ویرایش]
http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/gobekli-tepe.html?c=y#
http://www.history.com/search?search-field=history+of+religion&x=0&y=0
http://www.planetquest.org/learn/newgrange.html
|