کرمانشاه
| کرمانشاه کرماشان[۱][۲] |
|
|---|---|
 |
|
| کشور |  ایران |
| استان | کرمانشاه |
| شهرستان | کرمانشاه |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) دیگر | الیپی،[۳] کنپد،[۴] کامبادن کارمیسین، کرمینشان کارمیشین، کرمیشین کرمیسین، قرمسین قرمشین، کرمانشاهان قهرمانشهر، باختران[۵] |
| سال شهرشدن | سدهٔ چهارم میلادی[۶][۷] |
| مردم | |
| جمعیت | ۸۵۷٬۰۴۸ نفر[۸] |
| رشد جمعیت | ۰٫۹[۹] |
| تراکم جمعیت | ۸۳۵۰[۱۰] نفر بر کیلومتر مربع |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۹۵٫۹۷ کیلومتر مربع[۱۵] |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱۴۰۰ متر[۱۶] |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۱۴سانتی گراد |
| میانگین بارش سالانه | ۴۵۶٫۸ میلی‌متر |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | آرش رضایی[۱۸] |
| ره‌آورد | نان برنجی، نان خرمایی، نان شکری، بژی، کاک، محصولات کشاورزی[۱۹] محصولات ساختمانی[۲۰] [پیوند مرده] |
| پیش‌شماره تلفنی | ۰۸۳[۱۷] |
| وبگاه | شهرداری کرمانشاه |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران19[۲۱] |
کِرْمانْشاهْ (
آوا راهنما·اطلاعات) (کردی: کرماشان) نهمین شهر پرجمعیت و یکی از کلان شهرهای ایران و مرکز استان کرمانشاه در ایران می‌باشد که دارای جمعیتی بالغ بر۸۸۴٬۷۰۶ نفر[۲۲] و مساحت ۹۳٬۳۸۹٬۹۵۶ متر مربع است.[۱۰][۲۳] شهر کرمانشاه بزرگترین شهر کردنشین[۲۴][۲۵][۲۶] و مهمترین شهر در منطقهٔ مرکزی غرب ایران است.[۲۷][۲۸][۲۹][۳۰] کرمانشاه از شهرهای تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌رود و پیدایش آن به سده چهارم میلادی بازمی‌گردد[۶] و از آن دوران تا حمله اعراب به ایران به عنوان دومین پایتخت ساسانیان مورد توجه حکومت بود.[۳۱] در دوران سلجوقیان در قرن یازدهم میلادی کرمانشاه به عنوان شهر ارشد کردستان انتخاب شد.[۱۲] در قرون وسطی شهر کرمانشاه یا قرمسین در حکم یکی از نواحی چهارگانه عراق عجم شناخته می‌شد. در آن زمان اغلب اوقات ایالت جبال را عراق عجم می‌نامیده‌اند تا با عراق عرب اشتباه نشود که به طور تقریبی نیز با ناحیه ماد باستانی مطابقت داشت.[۳۲][۳۳] با گذشت یازده سده از حملهٔ اعراب به ایران، این شهر در دوران قاجار دوباره شکل شهرنشینی خود را بازیافت و به‌دلیل قرارگرفتن در چهارراه دو محور شمال به جنوب و خاور به باختر و نیز همسایگی با کشور عراق و واقع‌شدن بر سر راه شهرهای زیارتی کربلا و بغداد از اهمیت بسیاری برخوردار است.[۳۴] این شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت و در جنگ جهانی یکم و دوم به تصرف نیروهای بیگانه درآمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. همچنین این شهر در جنگ ایران و عراق، خسارت‌های زیادی دید.[۳۵]
شهر کرمانشاه از شمال به کوه فرخشاد، از شمال باختری به کوه طاق‌بستان و از جنوب به سفید کوه ختم می‌شود و یکی از شاهراه‌های ارتباطی خاور و باختر و کهن‌ترین راه گذر از ایران به میان‌رودان است.[۳۶]
شهر کرمانشاه دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است.[۳۷][۳۸] در سده چهارم میلادی شهر کرمانشاه که در آن دوران روستای خوش آب و هوایی بود به عنوان دومین اقامتگاه پادشاهی ساسانیان برگزیده شد.[۳۹] در دوران ساسانیان باغ‌های بزرگی در این منطقه ساخته شد و تا مدت‌ها مکان خوش‌گذرانی شاهان ساسانی بوده‌است.
کرمانشاه مرکز کشاورزی ایران است و بیشتر درآمد اقتصادی این شهر نیز از این راه‌است.[۴۰] همچنین میزان صادرات مواد خوراکی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی کرمانشاه در ۳ ماه نخست سال ۱۳۸۸ در مجموع ۹٪ از صادرات کل کشور را شامل می‌شود.[۱۹]
محتویات
وجه تسمیه
پیشینه نام کرمانشاه
کرمانشاه در دوره‌های مختلف دارای نام‌های مختلفی بوده که معمولاً با تغییر از حکومتی به حکومتی دیگر صورت می‌گرفته‌است، در قدیمی‌ترین شکل خود اولین بار در دوران باستان و در زمان فرمانروایی کاسی‌ها کرمانشاه را با نام الیپی می‌خوانند[۳] و در دوران هخامنشیان از کرمانشاه با نام‌های کامبادن، کارمیسین، کارمیشین، کرمینشان و غیره یاد می‌شود.
پس از اسلام، اعراب نام کرمانشاه را به قرمسین تغییر دادند و در دوره‌های بعدی کرمانشاه با نام کرمانشاهان و کرمانشاه خوانده می‌شد. نام کرمانشاه پس از پیروزی انقلاب ۵۷ به قهرمانشهر و چندی بعد به باختران تغییر پیدا کرد؛ ولی از آن‌جایی که این امر با اعتراضات گستردهٔ مردم همراه شد، در نتیجه چندی بعد با تلاش‌های اسماعیل ططری و با تصویب قانونی نام شهر به نام قدیمی خود تغییر یافت.[۴۱][۴۲][۴۳]
نام کرمانشاه در افسانه‌ها
در افسانه‌ها بنای شهر کرمانشاه را بدست طهمورث دیوبند پادشاه افسانه‌ای پیشدادیان بیان کرده‌اند.[۴۴]
باورها در مورد نام کرمانشاه
در مورد نامگذاری کرمانشاه باورهای متفاوتی است، عده‌ای نام کرمانشاه را به بهرام چهارم منسوب می‌دانند که در سدهٔ سوم تا چهارم میلادی پادشاه شهر کرمان بوده و پس از تأسیس کرمانشاه این شهر را با نام او می‌خوانند.[۴۵][۴۶]
نام این شهر در زبان مردم محلی کرماشان تلفظ می‌شود. محمد مکری، پژوهشگر و زبانشناس، نام کرمانشاه را تلفظی اشتباه اما مصطلح از کلمهٔ کرماشان می‌داند که از کرمانچ یا کرمانج به معنای رعیت گرفته شده و به باور وی شهر رعایا معنا می‌دهد.[۴۷] عبدالرحمان شرفکندی (هژار) نیز در فرهنگ واژگان کردی-فارسی خود با عنوان هنبانه بورینه، معنای واژهٔ کرمانج را روستایی کرد، و کرمانشاه را مخفف «کرمانج شار یا کرمانجان» دانسته است.[۴۸]
پیشینه
تاریخ باستان
کرمانشاه که در میانه‌های رشته کوه زاگرس قرار دارد به دلیل وضعیت آب و هوایی، کوهستانی بودن و وجود پناهگاه و غارهای طبیعی همواره مورد توجه انسان‌های عصر سنگ بوده‌است.[۵۰]
کرمانشاه از لحاظ بقایای سکونت‌های پیش از تاریخ، یکی از مناطق بسیار غنی و مهم در ایران و غرب آسیا است. قدیمی‌ترین آثار سکونت بشر در کرمانشاه مربوط به دورهٔ دیرینه‌سنگی[پانویس ۱] است که شامل چند تبر دستی سنگی است که در منطقهٔ گاکیه و غرب هرسین یافت شده‌است.[۵۰] این آثار دست‌کم حدود ۲۰۰ هزار سال قدمت دارند. آثار مهمی از دوران عصر سنگ در غارهای کرمانشاه کشف شده‌است که بیشترشان مربوط به دوره‌های میان‌سنگی[پانویس ۲] و نوسنگی[پانویس ۳] است.[۵۱]
مردم کرمانشاه در دوران باستان بسیاری از نخستین‌های تاریخ را به نام خود ثبت کرده‌اند؛ نخستین انسان‌هایی که در حدود ۹ هزار سال پیش با گرم شدن زمین غارنشینی را ترک کرده و به زندگی یکجانشینی روی آورده‌اند ساکنان این بوم بوده‌اند که نخستین خشت خام را تولید و در ساخت خانه و صنعت از آن استفاده کرده‌اند.[۵۲] و نخستین روستای خاورمیانه در دروان نوسنگی از ۹۸۰۰ ق. م تا ۷۴۰۰ ق. م در این مکان شکل گرفته‌است.[۵۳] کرمانشاهیان در دروان باستان با اختراع سفال نخستین انسان‌هایی بودند که رو به فعالیت‌های صنعتی آوردند و آثار زیادی از دوران پیش از تاریخ در کرمانشاه یافت شده‌است.[۵۲]
|
||||||||||||||||||||
پیش از اسلام
تاریخدانان قدمت تاریخی کرمانشاه را بین ۸ تا ۱۲ هزار سال برآورد کرده‌اند و برخلاف سایر نقاط ایران که به صورت مقطعی مورد سکونت قرار می‌گرفته‌اند، این مکان همواره مورد سکونت انسان در دوره‌های مختلف قرار گرفته‌است.[۳۸] این شهر به لحاظ تاریخی از دوران باستان به عنوان دروازهٔ ورودی آسیا به جلگهء معروف میان‌رودان بوده‌است. دلیل این ادعا همان‌طور که در متون تاریخی نیز آمده‌است، وجود بزرگترین راه ارتباطی میان فلات ایران، چین و هندوستان با ساکنان میان‌رودان است که به این راه اصطلاحاً شاهی نیز گفته می‌شود.[۵۴]
در هزاره چهارم پیش از میلاد استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی بوده و بازرگانان آن با بازرگانان شوشی و میان‌رودانی به داد و ستد و مبادله کالا مبادرت می‌ورزیدند. حضور بازارهایی در گودین کنگاور و چغاگاوانه اسلام‌آباد از آن دوره شاهدی بر این مدعا است. به استناد کتیبه‌های بابلی و آشوری، ساکنان زاگرس اقوام لولوبی و گوتی بودند. این مردمان به منظور حفاظت از این خطه مرتب با بین‌النهرینی‌ها در جنگ و ستیز بوده‌اند که در این امر به پیروزی‌های چشمگیری نیز نایل شده‌اند و از آن پس دره‌های زاگرس قرن‌ها مرکز تمدن و حکومت‌های ایرانی و میان‌رودانی بوده‌است. حضور نقش برجسته‌های این اقوام در یکی از قدیمی‌ترین نقش برجسته‌های خاورمیانه محسوب می‌شود بیانگر این موضوع است.[۳۸]
در دوران اشکانیان سرزمین کرمانشاه به دو ایالت کادینا (کرند) و کامبادنه (کرمانشاه) تقسیم می‌شده است.[۵۵]
در دوران ساسانیان یکی از شهرهای مهم این دوره به حساب می‌آمده که بناهای زیادی در دروان خسروپرویز در آن ساخته شد و همچنین نشستگاه وی نیز بوده‌است. گویند که در زمان خسرو بنای بلندی به ارتفاع ۴۵ متر به شکل مربع در آن ساخته بودند و سنگ‌ها را با سیخ‌های آهن چنان به هم وصل کرده بودند که میان سنگ‌ها دیده نمی‌شد و گمان می‌رفت که عمارت یکپارچه از سنگ ساخته شده‌است؛ که از آن برای پذیرایی از پادشاهان سایر کشورها استفاده می‌شد.[۴۵] کرمانشاه پایتخت بهاری خسرو پرویز بوده و وی همه ساله در فصل بهار به کرمانشاه می‌آمده.[۵۶]
همچنین در تاریخ آمده‌است هنگامی که محمد، خسروپرویز را به اسلام دعوت کرد، خسرو در کنار رود قره‌سو نشسته بود و با خواندن نامه به خروش آمد و نامه را پاره کرد و به داخل رود قره‌سو ریخت.[۵۷]
|
||||||||||||||||||||||||||
دوره اسلامی
در سال ۶۴۰ م در پی حمله اعراب به ایران «سعد جریر» به شهر دینور تاخت و از فتح آن ناکام ماند و سپس راهی کرمانشاه شد و بدون نبرد این شهر بدست اعراب افتاد[۵۸] با این وجود اعراب شهر کرمانشاه را بکلی ویران کردند؛ و از جمعیت آن کاسته شد و در پی آن ساکنان این شهر به شهر دینور مهاجرت کردند.[۵۹] و پس از آن از اویل قرن دوم هجری قمری مردم کرمانشاه شهر را در حاشیه رود قره‌سو احداث کردند[۵۹] و در دوران عباسیان به دلیل موقعیت استراتژیک خود یکی از چهار شهر مهم عراق عجم به حساب می‌آمده‌است.[۶۰][۶۱][۶۲] در دوره سلجوقیان، کرمانشاه به عنوان شهر ارشد ولایت کردستان بوده است.[۱۲] کرمانشاه در سال ۱۲۲۰ م پس از حمله مغول به ایران بار دیگر ویران شد و آسیب‌های بسیاری دید.[۶۳] سپاه هلاکو خان که برای فتح بغداد می‌رفت کرمانشاه را نیز ویرانه کرد. در قرن هشتم سپاه امیر تیمور به کرمانشاه یورش آورد. در توصیف شرایط آن زمان حمدالله مستوفی در کتاب نزهةالقلوب (نوشته‌شده به سال ۷۴۰ قمری برابر با ۱۳۳۹ میلادی)، شهر کرمانشاه را در شمار شهرهای کردستان آورده و نوشته‌است:
کرمانشاه، آن را در کتب قرماسین نوشته‌اند، از اقلیم چهارم است ... شهری وسط بوده‌است، اکنون دیهی است و صفه شبدیز در آن حدود است و خسروپرویز ساخته و در صحرای آن باغ انداخته دو فرسنگ در دو فرسنگ، و ...[۶۴]
صفویه
با تشکیل حکومت صفویان، کرمانشاه همچون دیگر شهرهای ایران تحت تسلط این حکومت درآمد. در سالهای آغازین حکومت صفوی به دلیل جنگ و ستیز این حکومت با عثمانی، کرمانشاه گاه تحت تسلط صفویه و گاه تحت تسلط عثمانی بود. از عصر شاه صفی به بعد، با ورود خاندان زنگنه به وادی قدرت که تیولداران کرمانشاه بودند و بنای شهر کرمانشاه در این دوره در میان پل کهنه و قلعه کهنه امروز قرار داشته‌است.[۵۹] با پایان یافتن جنگهای میان ایران و عثمانی با انعقاد عهد نامه ذهاب در سال ۱۰۱۸ سبب شد تا کرمانشاه از عصر شاه صفی تا پایان دوره صفویه دورانی از آرامش همراه با ترقی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی طی کند. در زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی، کرمانشاه به اشغال سپاهیان سلطان مراد آق قویونلو درآمد اما شاه اسماعیل با دوازده هزار قزلباش به جنگ وی رفت و موفق به بازپس گیری کرمانشاه شد.[۶۵]
افشاریه
در سال ۱۱۴۳ هـ.ق. سپاهیان نادرشاه، سپاهیان عثمانی را شکست دادند و همدان، کرمانشاهان و آذربایجان را از وجود آنان پاک کردند.[۶۶] در عصر افشاریه به دلیل وجود توپخانهٔ نادری در کرمانشاه این شهر اهمیت نظامی پیدا کرد و به جبههٔ جنگ نادر شاه با عثمانی تبدیل شد. بعد از مرگ نادر این شهر به دلیل وجود توپخانهٔ نادری در کانون توجه قدرت طلبان قرار داشت و نزاعهای میان سرداران مختلف بر سر دستیابی به این شهر صورت گرفت که در نهایت کریم خان بر آن مسلط شد.
زندیه
در عصر زندیه کرمانشاه با وجود حکمران مقتدر خود الله قلیخان زنگنه اگر چه دورانی کوتاه توأم با آرامش را از سر گذراند، اما با مطرح شدن الله قلیخان به عنوان یکی از مدعیان قدرت و تلاش وی برای دستیابی به تاج و تخت سلطنت بعد از مرگ کریم خان، بار دیگر این شهر به وادی جنگ و ستیز مبدل گشت.
در سال ۱۷۵۳ میلادی شهر کرمانشاه که در آن زمان در درهٔ رود قره‌سو واقع شده‌بود، با حملهٔ نیروهای زندیه به طور کامل تخریب شده و جمعیت آن نیز به طور کامل تخلیه شد. ابعاد این تخریب تا اندازه‌ای بود که تا نزدیک به ۱۰ سال شهری به نام کرمانشاه وجود نداشت و منطقهٔ کرمانشاه نیز بدون حاکم نشین و حاکم بود. از سال ۱۷۶۲ میلادی با منصوب شدن الله قلیخان زنگنه به حکومت کرمانشاه از سوی کریم‌خان زند، به عنوان نخستین حاکم منطقهٔ کرمانشاه پس از دورهٔ ۱۰ ساله، ساخت دوبارهٔ شهر آغاز شد و کرمانشاه این بار در درهٔ رودخانه آبشوران در جنوب غربی مکان سابق احیا گردید. شهر جدید از به هم پیوستن چهار روستای فیض‌آباد، هوری‌آباد، برزه‌دماغ و چنانی شکل گرفت که به محله‌های شهر جدید تبدیل شدند.[۶۷]
قاجاریه
کرمانشاه از جمله مناطقی بود که در ابتدای سلطنت آقا محمدخان قاجار به تصرف وی درآمد.[۶۸] در قرن نوزدهم بر اهمیت تجاری و استراتژیک کرمانشاه افزوده شد و کرمانشاه مرکز کردستان ایران شد. سر جان ملکم اهمیت کرمانشاه را به عنوان بازاری برای تجارت بین ترکیه و ایران ذکر کرده است. سر جان مکدانلد کینر بیان می‌کند که در ۱۸۰۱ شهر در حال شکوفایی بود و حدود ۱۲۰۰۰ خانه داشت که جمعیتی بالغ بر حدود ۶۰۰۰۰ نفر را سکنی می‌داد.[۶۹]
دوران بعدی رشد و توجه به کرمانشاه در دوران قاجاریه بود که مورد توجه دوباره حکومت از لحاظ سیاسی و اجتماعی بود. در سال ۱۱۸۴ با منصوب شدن محمد علی میرزا دولتشاه به حکومت کرمانشاهان طرح‌های شهری را در کرمانشاه به اجرا درمی‌آورد و شکل کنونی شهر کرمانشاه را بنا می‌کند.[۵۹] پس از در گذشت محمدعلی میرزا دولتشاه فرزندش محمدحسین میرزا حشمت‌الدوله در سال ۱۲۳۷ هـ.ق. به حکومت غرب و عراق عرب و عراق عجم از جمله کرمانشاهان منصوب شد.[۷۰]
|
||||||||||||||||||||||||
دوران معاصر
به نوشته دانشنامه ایرانیکا کرمانشاه به طور فعال در انقلاب مشروطه درگیر بود.[۷۱] به نوشته دائرةالمعارف الاسلامیه نقش اندکی در انقلاب مشروطه داشت. در سال ۱۹۱۱، سالار الدوله به نام محمد علی شاه، شاه سابق، وارد کرمانشاه شد. یک سال بعد، او با نیرویی متشکل از کلهرها، سنجابی‌ها و دیگر عشایر کرد به سوی تهران پیشروی کرد. او در نزدیکی همدان شکست خورد و سربازان دولتی کرمانشاه را بازپس گرفتند. عملیات تا پاییز ادامه یافت و در این حین کرمانشاه چند بار دست به دست شد.[۶۹]
کرمانشاه در جنگ جهانی اول برای مدتی محل تشکیل دولت موقتی مهاجرین مشروطه خواه بود. این دولت که با مهاجرت نمایندگان مجلس شورای ملی به کرمانشاه به ریاست نظام السلطنه مافی تشکیل شده بود، مناطق غربی ایران را زیر نفوذ خود داشت و توانست ۹ ماه پایدار بماند. با ورود نیروهای روسیهٔ تزاری در ۲۵ فوریه ۱۹۱۶ اعضای این دولت به قصر شیرین و از آنجا به عثمانی مهاجرت کردند. همچنین با وقوع انقلاب فوریه ۱۹۱۷ در روسیه، نیروهای روسیه تزاری از کرمانشاه خارج شدند و ارتش عثمانی توانست کرمانشاه را اشغال نماید.[۷۲]
کرمانشاه همچنین در جنگ جهانی دوم به تصرف نیروهای بریتانیا درآمد و تا پایان جنگ در اشغال ماند.
کرمانشاه در وقوع انقلاب بهمن ۱۳۵۷ نیز تأثیر زیادی داشت و تظاهرات و اعتصاب‌های مردم سبب شد تا به عنوان یکی از مراکز مقاومت مردم در برابر حکومت پهلوی شناخته شود. پس از انقلاب این شهر در جنگ ایران و عراق، خسارات زیادی دید.[۷۳]
جغرافیا
موقعیت
 |
|||||||
| منطقه | محل دبیرخانه | استان‌ها | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۴ | کرمانشاه | استان کرمانشاه استان ایلام استان لرستان استان همدان استان مرکزی استان خوزستان |
|||||
شهر کرمانشاه از شمال به کوه فرخشاد، از شمال غربی به کوه طاق بستان و از جنوب به سفید کوه منتهی می‌شود که در قسمت مرکزی استان کرمانشاه با موقعیت ۴۷ درجه و ۴ دقیقهٔ شرقی و ۱۹ درجه و ۳۴ دقیقهٔ شمالی قرار دارد و دارای ۲۴۵۰۰ کیلومتر مربع گستردگی و ارتفاع ۱۲۰۰ متر از سطح دریا است.[۱۶] کرمانشاه یکی از شاهراه‌های ارتباطی شرق و غرب و قدیمی‌ترین راه عبور زائران عتبات عالیات است که به همین سبب تأثیرات فرهنگی و معنوی برجا گذارده‌است.[۳۸] کرمانشاه در دروازه زاگرس قرار دارد. رشته کوه زاگرس که فلات ایران را از سرزمین‌های همسایه جدا کرده‌است در مسیر کرمانشاه، به دشت‌های وسیع و کوه‌های عمدتاً مجزا و دره‌های وسیعی منتهی می‌شود که از قدیم برای رسیدن به میان‌رودان مورد استفاده قرار گرفته‌است.
فاصلهٔ زمینی شهر کرمانشاه در شرایط مطلوب تا بغداد، ۳۹۰ کیلومتر، تا تهران، ۵۹۰ کیلومتر از اتوبان ساوه و ۵۱۰ کیلومتر از اتوبان قم، تا مرز خسروی (مرز ایران و عراق) در حدود ۲۰۰ کیلومتر[۷۴] و فاصلهٔ هوایی آن تا تهران ۴۱۳ کیلومتر است.
موقعیت منطقه‌ای
استان‌های ایران در طبقه‌بندی جدید در سال ۱۳۹۳ توسط وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران به پنج منطقه برحسب عوامل همجواری، جغرافیایی و ویژگی‌های مشترک تقسیم‌بندی شدند؛ که هر یک از مناطق پنجگانه یک دبیرخانه دایمی دارد؛ که شامل شهرهای تهران، اصفهان، تبریز، کرمانشاه و مشهد می‌باشد؛ و هرکدام یک دفتر ستاد مرکزی در وزارت کشور دارند؛ که برای حل مشکلات مناطق بدون مراجعه به مرکز تشکیل شده‌اند.[۷۵]
این تقسیم‌بندی جدای از تقسیمات استانی مصوب مجلس شورای اسلامی می‌باشد؛ و مربوط به موضوعات داخلی وزارت کشور می‌باشد. شهر کرمانشاه در این تقسیم‌بندی بعنوان دبیرخانه دائمی منطقه چهار شامل استان‌های کرمانشاه، ایلام، لرستان، همدان، مرکزی و خوزستان می‌باشد.[۷۶]
آب و هوا
شهر کرمانشاه دارای اقلیم معتدل کوهستانی است.[۳۷][۳۸] در قرن چهارم میلادی شهر کرمانشاه که در آن دوران روستای خوش آب و هوایی بود به عنوان دومین اقامت گاه سلطنتی ساسانیان انتخاب شد.[۳۹] در دوران ساسانیان باغ‌های بزرگی در این منطقه ساخته شد و تا مدت‌ها مکان تفریحی شاهان ساسانی بوده‌است. در دوران اسلامی نیز بارها شهر کرمانشاه را شهری خوش آب و هوا توصیف کرده‌اند که در آن آب‌ها جاری است و درختان و میوه جات فراوان دارد و کالاها در آن ارزانند.[۷۷] ابن فقیه در کتاب البلدان که در سال ۲۹۰ هجری نگاشته‌است در مورد کرمانشاه می‌نویسد:[۳۱]
او-قباد- از مداین تا رود بلخ در همه راه هیچ سرزمینی که هوایش از کرمانشاهان تا گردنه همدان-اسدآباد- خوش‌تر و آبش گواراتر و نسیمش لذت بخش‌تر باشد نیافت این بود که قرمسین را ساخت.
بیشترین ساعات آفتابی کرمانشاه به ۲۹۹۹ ساعت می‌رسد، بیشترین ساعات آفتابی در ماه‌های تیر و مرداد و کمترین آن در ماه‌های دی و بهمن است. موقعیت اقلیمی و اکولوژیک استان کرمانشاه با توجه به میزان متوسط بارندگی و رطوبت نسبی سالیانه به نحوی است که دامنه کوه‌ها و دشت‌های آن عموماً پوشیده از جنگل و مرتع بوده و در پاره‌ای از نقاط نیز زمین‌های زارعی آبی و دیمی است.[۷۸] میانگین دمای سالانهٔ شهر کرمانشاه درحدود ۱۴سانتی‌گراد و میزان بارش سالانهٔ این شهر ۴۵۶٫۸ میلی‌متر است.
 آب و هوای کرمانشاه |
|||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ژانویه | فوریه | مارس | آوریل | مـــــه | ژوئـن | ژوئیـه | اوت | سپتامبر | اکتبـر | نوامبر | دسامبر | سـال | |
| گرم‌ترین C° |
۱۴ | ۲۰ | ۲۵ | ۲۸ | ۳۴ | ۴۰ | ۴۳ | ۴۳ | ۳۷ | ۳۴ | ۲۵ | ۲۰ | ۴۳ |
| میانگین گرم‌ترین‌ها C° |
۳ | ۷ | ۱۳ | ۱۹ | ۲۵ | ۳۲ | ۳۶ | ۳۶ | ۳۱ | ۲۴ | ۱۶ | ۸ | ۲۱ |
| میانگین سردترین‌ها C° |
-۴ | -۲ | ۳ | ۸ | ۱۲ | ۱۷ | ۲۲ | ۲۰ | ۱۷ | ۱۲ | ۵ | ۱ | ۱۰ |
| سردترین C° |
-۲۱ | -۲۷ | -۱۴ | -۴ | ۲ | ۷ | ۱۱ | ۲ | ۰ | -۲ | -۹ | -۹ | -۲۷
|
| منبع: وبگاه ودربیس[۷۹] | |||||||||||||
ناهمواری‌ها
کوه‌های عمدهٔ شهرستان عبارتند از بیستون، کوه فرخشاد در شمال، پرآو در شمال شرقی، کوه میوله در شمال غربی و سفیدکوه که در جنوب شرقی شهر کرمانشاه واقع شده‌اند و غار پرآو که شهرت جهانی دارد یکی از بزرگترین غارهای دنیاست و در کوه پرآو واقع شده‌است.[۸۱]
| نام | موقعیت | ارتفاع | رشته کوه |
|---|---|---|---|
| پراو | شمال شرقی کرمانشاه | ۳۳۵۷ متر[نیازمند منبع] | رشته کوه زاگرس |
| کوه سفید | جنوب کرمانشاه | ۲۸۰۵ متر[نیازمند منبع] | رشته کوه زاگرس |
| فرخشاد | شمال کرمانشاه | ۲۹۳۰ متر | رشته کوه زاگرس |
| میوله | شمال کرمانشاه | ۲۱۰۰ متر (تقریبی) | رشته کوه زاگرس |
آب‌ها
مهمترین آب‌های کرمانشاه رودخانه قره‌سو، رودخانهٔ آبشوران، رودخانهٔ چم‌بشیر،[۸۲][پیوند مرده] دریاچهٔ طاق بستان، سراب خضر الیاس و سراب نیلوفر می‌باشند.
آلودگی
آلودگی هوا
مهمترین عامل آلودگی هوای کرمانشاه ناشی از گرد و غبار بیابان‌های کشورهای عراق و عربستان است که باعث تعطیلی ادارات، مدارس و لغو پروازها به دلیل کاهش شدید دید در برخی روزها می‌گردد؛[۸۳] میزان دید در برخی از روزها به ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر کاهش می‌یابد؛ و این آلودگی در ۱۴ تیر ۱۳۸۸ به ۲۱ برابر حد مجاز رسید؛[۸۴] عاملی که باعث بستری شدن ده‌ها نفر در بیمارستان‌ها به دلیل مشکلات تنفسی و قلبی بوده‌است.[۸۴] همچنین این پدیده باعث آسیب شدید به جنگلهای بلوک، نابودی پوشش گیاهی و بیابانی شدن منطقه شده‌است.[۸۵]
آلودگی آب‌ها
با گسترش شهر کرمانشاه رودخانهٔ قره‌سو که از میان شهر عبور می‌کند با مشکلات زیست‌محیطی مواجهه شده‌است، مهمترین عامل در آلودگی این رودخانه ریختن فاضلابی است که رودخانه آبشوران همراه می‌آورد و پس از آن ریختن فاضلاب‌های کشاورزی است به طوری که این رودخانه امروز تبدیل به فاضلاب شده‌است.[۸۶] در سالهای پیشین این رودخانه بیش از ۱۵ نوع ماهی را در خود جای می‌داده به طوریکه شغل برخی از بومیان منطقه از راه صید و فروش ماهی تأمین می‌شده‌است؛ که امروزه این زیستگاه به کلی تخریب شده‌است.[۸۷]
مردم
زبان
زبان اهالی کرمانشاه، کردی[۸۸][۸۹][۹۰][۹۱] و لهجهٔ فارسی کرمانشاهی است.[۶۱][۸۸][۸۹][۹۰] عده‌ای از مردم کرمانشاه به زبان کردی، گویش کلهری سخن می‌گویند.[۹۲] علاوه بر کردی کلهری دیگر گویش‌های کردی از جمله کردی کرمانشاهی، سنجابی، زنگنه و سورانی هم گویشورانی در میان مردم دارد.[۸۸] در کنار زبان کردی، عده‌ای از مردم به لهجهٔ فارسی کرمانشاهی تکلم می‌کنند.[۹۲][۹۳] لهجهٔ فارسی کرمانشاهی تنها خاص شهر کرمانشاه‌است.[۹۴] و از ۲۰۰ سال پیش در پی ورود مهاجرانی که برای زیارت عتبات و کسب و کار به کرمانشاه آمدند ایجاد شده است.[۹۵][۹۶][۹۷] همچنین در بخشی از مناطق شهر، گویش لکی در میان برخی ساکنان رواج دارد.
موسیقی
کرمانشاه یکی از مراکز موسیقی کردی و ایرانی است. چهره‌های نامداری از این شهر و شهرهای نزدیک به آن در موسیقی ظهور کرده‌اند که نقش پررنگی در هنر موسیقی داشته‌اند. علی اکبر مرادی نوازندهٔ برجستهٔ تنبور از شهر کرمانشاه به عنوان مرکز موسیقی کردی یاد می‌کند و ریشهٔ بسیاری از گوشه‌های موسیقی ایرانی را در موسیقی کرمانشاه می‌داند.[۹۸] حسین علیزاده دیگر استاد موسیقی ایرانی نیز از کرمانشاه با نام «پدر موسیقی ایرانی» یاد می‌کند.[۹۹] بهمن کاظمی پژوهشگر موسیقی، موسیقی رایج در شهر کرمانشاه را به سه دستهٔ موسیقی باستانی، موسیقی روستایی و موسیقی شهری تقسیم‌بندی می‌کند.[۱۰۰] از سازهای رایج در موسیقی کردی در کرمانشاه می‌توان به تنبور، دف، شمشال و کمانچه اشاره کرد.[نیازمند منبع]
فرهنگ
در کرمانشاه همواره بزرگان زیادی در ادبیات، هنر، تاریخ و سیاست برخاسته‌اند[۱۰۱] بزرگانی همچون، میرزا محمدرضا کلهر از نستعلیق‌نویسان مهم تاریخ ایران، علی‌اشرف درویشیان از نویسندگان سرشناس ایران، شامی کرمانشاهی شاعر کرد زبان، ابوالقاسم لاهوتی شاعر و فعال سیاسی انقلابی، کیهان کلهر نوازندهٔ بلندآوازهٔ کمانچه، شهرام ناظری خوانندهٔ معروف و شناخته شده، رشید یاسمی نویسنده، مورخ، مترجم و شاعر معاصر ایرانی، پوران درخشنده کارگردان سرشناس، علی‌محمد افغانی نویسنده نخستین رمان واقعی به زبان فارسی، ایرج گنج‌بخش پزشک شناخته شدهٔ مقیم فرانسه، مجتبی شمسی‌پور شیمیدان، ابوحنیفه احمدابن داود دینوری گیاه‌شناس، ستاره‌شناس، ریاضیدان و مورخ قرن نهم میلادی، یارمحمدخان کرمانشاهی از مبارزان انقلابی جنبش مشروطه و ... را می‌توان نام برد.
چاپخانه‌ها و نشریه‌ها
پس از انقلاب مشروطه وسایل تحصیل در کرمانشاه منحصر به چند مکتبخانه بود و در این میان کسانی که با کتاب و نشریه آشنا بودند به فکر تأسیس مدرسه و روزنامه‌های دستنویس و خطی افتادند، در میان سالهای ۱۲۸۴ تا ۱۲۸۷ با تلاش میر عبدالباقی نخستین چاپخانه سنگی کرمانشاه افتتاح شد و پس از آن میرزا احمد خان معتضدالدوله وزیری چاپخانهٔ شرافت احمدی را تأسیس کرد و در تاریخ ۱۸ مرداد ۱۳۰۲ با ورود نخستین چاپخانهٔ مجهز از آلمان، شرکت سعادت تشکیل شد و پس از فوت برادران سعادت شرکت منحل شد و بعدها در سال ۱۳۲۸ علاوه بر چاپخانهٔ سعادت، روزنامهٔ آن نیز منتشر می‌شد و در این چاپخانه بود که روزنامه‌های فصاحت و کوکب غرب انتشار یافتند.[۱۰۲] نخستین روزنامه رسمی در شهر کرمانشاه، روزنامه بیستون بود که در سال ۱۳۲۵ هجری قمری (۱۹۰۷ میلادی و ۱۲۸۶ هجری خورشیدی) به صاحب امتیازی ابوالقاسم لاهوتی در این شهر منتشر شد.[۱۰۳]
|
||||||||||||||||||
اجتماع
پوران درخشنده چندی پیشتر در واکنش به تعطیلی سینماهای شهر کرمانشاه عنوان کرده بود:
بالا بودن آمار بی‌کاری، افزایش طلاق، و آمار بالای معتادین در این شهر همه و همه گویای این مطلب است که در این شهر کار فرهنگی قابل توجه صورت نمی‌گیرد و استان کرمانشاه در حال طی کردن یک روند غیر فرهنگی است.[۱۰۴]
مذهب
بر مبنای پژوهشی که توسط امیر رستگار خالد استاد دانشگاه شاهد تهران و میثم محمدی انجام شده و نتایج آن در شمارهٔ ۵۸ (تابستان ۱۳۹۴) مجلهٔ علمی-پژوهشی جامعه‌شناسی کاربردی چاپ اصفهان منتشر شده‌است، مردم شهر کرمانشاه پس از شهرهای رشت، تهران و اهواز کمترین گرایش را به دین دارند. همچنین بر مبنای این آمار، شهر کرمانشاه در باور به سکولاریسم پس از شهرهای شیراز، اهواز، تهران، رشت، سنندج، همدان، ارومیه سکولارترین شهر ایران به شمار می‌رود.[۱۰۵][۱۰۶]
آمار دقیقی از میزان گرایش مردم کرمانشاه به دین و نیز درصد پیروان دین‌های گوناگون در این شهر وجود ندارد. اما به طور کلی بیشتر مردم شهر پیرو یکی از سه مذهب تشیع، تسنن و اهل حق (یارسان) هستند. همچنین گروه‌های کوچکتری از اقلیت‌های دینی وجود دارند که در مجموع ۰/۱۷ درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهند که مهمترین آنها زرتشتیان با ۰/۱۲ درصد، مسیحیان ۰/۰۲ درصد و کلیمیان ۰/۰۳ درصد از کل جمعیت هستند.[۹۰]
یهودیان
محلهٔ قدیمی یهودیان کرمانشاه، در محلهٔ فیض‌آباد و در نزدیکی یکی از پنج دروازهٔ ورودی به شهر قرار داشته که در میان کرمانشاهیان به دروازهٔ یهودی‌ها معروف بوده‌است. شمار یهودیان کرمانشاه در دوران مشروطیت در حدود ۳۰۰۰ نفر برآورد شده که تا زمان احداث مدرسهٔ آلیانس کرمانشاه یعنی ۱۹۰۴ م چندان سر و سامانی نداشتند.[۱۰۷] یهودیان کرمانشاه در دوران پهلوی و با بهبود نسبی وضع اجتماعی از محله‌های قدیمی خود مهاجرت و در نقاط مختلف شهر پراکنده می‌شوند.[۱۰۸] این شهر، تا پیش از انقلاب اسلامی یکی از انجمن‌های پرجمعیت یهودیان ایران بود. اما در حال حاضر جمعیت یهودیان شهر به اندازه‌ای کم شده‌است که از ۴ کنیسایی که در سالهای پیشین فعال بودند تنها در کنیسای اتحاد کرمانشاه، مراسم دینی خود را برگزار می‌کنند.[۱۰۹]
جمعیت
کرمانشاه نهمین شهر پرجمعیت ایران است که براساس آمار درگاه ملی آمار ایران در سال ۱۳۸۵ تعداد ۳۴۶٬۸۶۴ زن و ۳۵۷٬۸۴۵ مرد شهرنشین و مجموع ۷۰۴۷۰۹ نفر شهرنشین در کرمانشاه زندگی می‌کنند؛ و با اضافه کردن روستاییان، کرمانشاه دارای جمعیت ۷۸۴٬۶۰۲ نفر می‌باشد[۸] همچنین جمعیت شهر در سال ۱۳۸۸ براساس آماری که گزتیر[پانویس ۴] انتشار داده ۸۱۵٬۰۱۴ نفر برآورد شده‌است.[۹]
سیلوستر دوساسی،[پانویس ۵] خاورشناس فرانسوی که در سال ۱۸۰۷ م از کرمانشاه دیدن می‌کند در کتابی شمار مردمان این شهر را در حدود ۱۶ تا ۱۸ هزارنفر برآورد می‌کند.[۱۰۸] کنراد مالتبرن[پانویس ۶] نیز در کتابی که در سال ۱۸۲۴ م به چاپ می‌رساند شمار خانه‌های شهر را ۳۰۰۰ خانه عنوان می‌کند.[۱۱۰]
| مردان | سن | زنان |
|---|---|---|
| ۲۱٬۲۲۴ | ۱۸٬۶۷۸ | |
| ۷٬۵۲۳ | ۷٬۹۹۷ | |
| ۱۱٬۸۶۱ | ۱۲٬۱۰۶ | |
| ۱۸٬۰۴۵ | ۱۶٬۷۷۲ | |
| ۲۲٬۹۵۹ | ۲۱٬۹۰۵ | |
| ۲۶٬۳۲۰ | ۲۵٬۹۰۷ | |
| ۳۰٬۲۴۸ | ۳۰٬۱۵۶ | |
| ۳۰٬۹۲۲ | ۳۰٬۷۸۵ | |
| ۳۹٬۵۹۹ | ۳۹٬۳۵۰ | |
| ۵۲٬۴۶۷ | ۵۳٬۱۲۶ | |
| ۵۱٬۴۱۹ | ۴۹٬۴۷۳ | |
| ۳۸٬۴۳۴ | ۳۶٬۴۴۱ | |
| ۲۷٬۹۰۵ | ۲۵٬۹۶۰ | |
| ۲۷٬۲۰۱ | ۲۵٬۳۰۷ |
اقتصاد
کرمانشاه مرکز کشاورزی ایران است و بیشتر درآمد اقتصادی کرمانشاه از این راه‌است.[۴۰] در حوزهٔ شهرستان کرمانشاه دو شهرک صنعتی وجود دارد که بیش از ۲۵۶ واحد صنعت و تولیدی در آن احداث شده‌است. این شهرستان به لحاظ نیروی کار ارزان می‌تواند فعالیت صنعتی چشم گیر ی داشته باشد.[۱۱۱] میزان صادرات مواد غذایی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی کرمانشاه تنها در ۳ ماه نخست سال ۱۳۸۸ مجموع ۹ درصد از صادرات کل کشور را شامل می‌شود.[۱۹] بازارچهٔ مرزی پرویز خان سال ۱۳۸۷ رتبهٔ اول فعالیت را میان بازارچه‌های مرزی کشور کسب کرد.[۱۱۲] در شش ماه اول سال ۱۳۸۷ بیش از ۲۳۸٬۶۵۲ تن کالای غیرنفتی به ارزش ۱٫۵۳۱ میلیون دلار را از مبادی‌های خروجی استان کرمانشاه صادر شد و همچنان مقام اول صادرات به کشور عراق و مقام هشتم صادرات کشور ایران را به خود تخصیص داد.[۱۱۳][پیوند مرده] مهمترین کارخانه‌های شهر کرمانشاه عبارتند از: کارخانه‌های قند، پالایشگاه کرمانشاه، پالایشگاه نفت آناهیتا، مجتمع پتروشیمی کرمانشاه، کارخانه سیمان غرب، کارخانه سیمان سامان، کارخانهٔ اسید سیتریک کرمانشاه (تنها کارخانهٔ اسید سیتریک خاورمیانه).[۱۱۴]
شرکت پالایش نفت کرمانشاه
در سال ۱۳۰۱ وجود نفت خام به مقدار کافی در غرب ایران به اثبات رسید و از این زمان فعالیت استخراج و پالایش بااحداث شرکت پالایش نفت کرمانشاه که در آن زمان «پالایشگاه کرمانشاه» نام داشت شروع گردید.[۱۹]
شرکت پالایش نفت کرمانشاه با توجه به آن که پس از گسترش شهر کرمانشاه در مرکز شهر قرار گرفت ولی یکی از واحدهای صنعتی سبز صنعت نفت با ۱۲۶ هزار متر مربع فضای سبز است.[۱۱۵]
ورزش
ورزش‌های کشتی، وزنه‌برداری، پرورش اندام، فوتبال، کوهنوردی، سنگنوردی، بوکس و شمشیربازی از جمله ورزش‌های پرطرفدار در کرمانشاه به شمار می‌آیند. باشگاه فوتبال راهیان کرمانشاه که پیشتر شیرین‌فراز نامیده می‌شد، هم‌اکنون در لیگ دسته اول فوتبال ایران بازی می‌کند. این تیم در دوره ۱۳۸۷-۱۳۸۶ در لیگ برتر فوتبال ایران حضور داشت.[۱۱۶]
کرمانشاه در رشته کوهنوردی و سنگنوردی، به سبب وجود کوه‌های مناسب و دیواره‌های طبیعی در اطراف شهر فعالیت زیادی دارد. همچنین دیواره بیستون به عنوان طولاترین دیواره سنگنوردی جهان در بیستون در نزدیکی شهر کرمانشاه قرار دارد.[۱۱۷] جشنواره سنگنوردی بیستون هر دو سال یک بار در ماه مهر با حضور سنگ نوردانی از سراسر جهان در دیواره بیستون برگزار می‌شود.[۱۱۸]
مهمترین مجموعه ورزشی کرمانشاه مجموعه ورزشی آزادی کرمانشاه است که پیش از انقلاب بهمن ۱۳۵۷، استادیوم خسروپرویز نامیده می‌شد. به جز این ورزشگاه، ورزشگاه تختی کرمانشاه، استادیوم ۱۵ هزار نفری کرمانشاه و سالن امام خمینی از دیگر اماکن ورزشی شهر محسوب می‌شوند. در حال حاضر ورزشگاه‌ها و اماکن ورزشی زیر در کرمانشاه فعال هستند:[۱۱۹]
| شماره | نام ورزشگاه | رشته‌های فعال |
|---|---|---|
| ۱ | ورزشگاه آزادی | فوتبال، دومیدانی، والیبال، بوکس، اسکواش، شطرنج، تنیس، ژیمناستیک، کلینیک پزشکی، موزه ورزش، تکواندو، کشتی، استخر آزادی، تیر و کمان، نابینایان، ورزش‌های روستایی عشایری، دوچرخه‌سواری، پینگ‌پنگ |
| ۲ | مجموعه ورزشی امام خمینی | کشتی، جودو، اسکیت، رزمی، رزم‌آوران، ووشو، بوکس، تیر و کمان، پرورش اندام |
| ۳ | مجموعه ورزشی تختی | بسکتبال، وزنه‌برداری، کشتی، کاراته، ورزش باستانی، کونگ‌فو، جودو، اتومبیل رانی، انجمن‌های ورزشی، گلف |
| ۴ | مجموعه ورزشی کوثر (ویژه بانوان) | بسکتبال، والیبال، فوتسال، آمادگی جسمانی، ایروبیک، رزمی، استخر، فوتبال، دو میدانی، دوچرخه‌سواری، راگبی، کریکت، گلف، تکواندو |
| ۵ | مجموعه ورزشی امام سجاد | ووشو، کونگ‌فو، کبدی، کشتی، کاراته، رزمی، پینگ‌پنگ، کیک بوکسینگ |
| ۶ | استادیوم انقلاب کرمانشاه | فوتبال |
| ۷ | مجموعه ورزشی اشرفی اصفهانی | شنا، بدمینتون، شمشیربازی |
| ۸ | مجموعه ورزشی حضرت عباس | شنا، فوتسال، والیبال، گلبال، کشتی، فوتسال معلولین، کاراته، کیک بوکسینگ، ووشو، ژیمناستیک، تکواندو، ایروبیک |
| ۹ | دهکده المپیک کرمانشاه | سوارکاری، اتومبیلرانی |
| ۱۰ | مجموعه ورزشی کارمندان | هاکی، ووشو، هندبال، رزمی |
حمل و نقل
حمل و نقل درون‌شهری
بزرگراه‌ها
کرمانشاه به دلیل مواجهه با مشکل ترافیک به ویژه در سالهای پس از جنگ ایران و عراق ناچار از طراحی و ساخت شبکه بزرگراهی بوده‌است. کمربندی غربی کرمانشاه که در دهه ۱۳۵۰ ساخته‌شده‌بود با رشد شهر درون بافت شهری واقع شد. این کمربندی در طرح توسعه به باغ‌راه (پارک‌وی) تبدیل شد و ساخت کمربندی غربی جدیدی آغاز شد. همچنین کمربندی شرقی کرمانشاه در سال ۱۳۷۹ به بهره‌برداری رسید. در حال حاضر شبکه بزرگراهی کرمانشاه چهار بزرگراه را در محورهای شمالی، جنوبی، شرقی و غربی این شهر شامل می‌شود. مهمترین آنها عبارتند از:[۱۲۰]
- بزرگراه امام خمینی یا کمربندی شرقی کرمانشاه
- باغ‌راه امام علی یا کمربندی غربی کرمانشاه
- بزرگراه خلیج فارس در جنوب کرمانشاه
- بزرگراه صیاد شیرازی در شمال کرمانشاه.
قطار شهری
در ۱۲ اردیبهشت سال ۱۳۸۶ خط ریلی کرمانشاه به طول ۱۴ کیلومتر در شورای عالی هماهنگی ترافیک به تصویب رسید و در ۱۵ تیر ماه ۱۳۸۷ سازمان قطار شهری کرمانشاه تأسیس شد. این خط قطار شهری شامل ۱۱ ایستگاه می‌شود و میدان فردوسی را به میدان طاق بستان متصل می‌کند که این پروژه در پنج سال به پایان می‌رسد.[۱۲۱] عملیات احداث خط قطار شهری کرمانشاه در سال ۱۳۸۸ به منوریل تغییر کاربری داد و مقرر شد در برخی از قطعات مسیر به صورت زیر زمینی و در برخی دیگر به صورت هوایی برای حمل مسافران استفاده شود.[۱۲۲] به این ترتیب هزینه اجرای این پروژه پنجاه درصد کاهش می‌یابد و عنوان شده‌است که به دلیل «تفکر مهندسی و اصلاح الگوی مصرف» قطار شهری کرمانشاه به منوریل تغییر یافته‌است.[۱۲۳] با توجه به گفتهٔ یکی از نمایندگان این شهر به نظر می‌رسد مشکل اجرایی نشدن منوریل کرمانشاه بیشتر ضعفی مدیریتی است تا فراهم نشدن بودجه[۱۲۴]
حمل و نقل برون‌شهری
پایانهٔ مسافربری
دو پایانه مسافربری برون‌شهری در شهر کرمانشاه وجود دارد. پایانهٔ مسافربری شهید کاویانی برای انتقال مسافران بین شهری بوسیلهٔ مینی بوس، اتوبوس و خودروسواری مورد استفاده قرار می‌گیرد. دو شرکت ایران پیما و شرکت تعاونی مسافربری شماره ۷ در خیابان مدرس و شرکت تی بی تی در میدان مصدق دارای مراکز فروش بلیط هستند.[۱۲۵] پایانه مسافربری دیگر با نام پایانه مسافربری راه کربلا محل نقل و انتقال مسافران شهرستان‌های غرب استان و نیز کشور عراق است.
فاصلهٔ شهر کرمانشاه با برخی از مناطق پر رفت‌وآمد:[۱۲۵]
| شهر مقصد | وسیلهٔ نقلیه | طول مسافرت |
|---|---|---|
| تهران از مسیر همدان | اتوبوس | ۹ ساعت |
| تهران از مسیر ملایر | اتوبوس | ۷ ساعت |
| همدان | مینی بوس | ۳ ساعت |
| اراک | اتوبوس | ۴ ساعت |
| قم | اتوبوس | ۶ ساعت |
| بابل | اتوبوس | ۱۲ ساعت |
| بوکان | اتوبوس | ۶ ساعت |
| تبریز | اتوبوس | ۸ ساعت |
| اهواز | اتوبوس | ۱۰ ساعت |
| ارومیه | اتوبوس | ۱۲ ساعت |
| اصفهان از مسیر اراک | اتوبوس | ۸ ساعت |
| خرم‌آباد | اتوبوس | ۵ ساعت |
فرودگاه بین‌المللی
فرودگاه کرمانشاه با نام فرودگاه بین‌المللی اشرفی اصفهانی به عنوان استانداردترین و مهمترین فرودگاه غرب کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۱۲۶]
پروازهای خارجی:دبی، دمشق، جده، سلیمانیه و استانبول.[۱۲۷]
پروازهای داخلی: تهران، مشهد، کیش، بندرعباس، کرمان، شیراز، عسلویه، ساری.
راه آهن
در سال ۱۳۵۵ مطالعات برای احداث راه آهن کرمانشاه انجام شد و انجام این عملیات با شروع جنگ ایران و عراق اجرایی نشد و پس از آن نیز این پروژه تا مجلس ششم به فراموشی سپرده شد، پروژهٔ راه آهن کرمانشاه در سه فاز انجام می‌شود. فاز اول اراک-ملایر، فاز دوم ملایر-کنگاور و فاز سوم کنگاور-کرمانشاه. عملیات ساخت این پروژه در سال ۱۳۸۰ آغاز شد[۱۲۸] و قرار بود در سال ۱۳۸۵ تکمیل شود،[۱۲۹] اما عملیات اجرایی دوباره راه آهن کرمانشاه در سال ۱۳۸۵ آغاز شد و عنوان شد که این پروژه در سال ۱۳۸۷ تکمیل می‌شود.[۱۳۰] این در حالی است که در سال ۱۳۸۸ فاز دوم پروژه هنوز آغاز نشده بود.[۱۲۹] یکی از دلایل عقب ماندن این طرح اختصاص دادن بودجه طرح‌های ریلی کشور از جمله راه آهن کرمانشاه به طرح راه آهن بافق-مشهد بوده که با این کار پروژهٔ بافق-مشهد چهار سال زودتر از موعد مقرر تمام شد.[۱۲۹] ساخت این پروژه تا پایان سال ۱۳۹۰ به کرمانشاه[۱۳۱] و تا پایان سال ۱۳۹۲ به مرز خسروی و به راه آهن خانقین عراق متصل می‌شود. با این حال پایان این پروژه در زمان تعیین شده بعید به نظر می‌رسد.[۱۳۲]
ساختار شهری
وسعت عرصهٔ شهری کرمانشاه، برابر با ۹۵٫۹۷ کیلومتر مربع (نزدیک به ۱۰ هزار هکتار) است. ۸۰ درصد وسعت این شهر را زمین‌های وقفی تشکیل می‌دهند.[۱۳۳] شهر کرمانشاه ۱٫۵ درصد از مساحت کل ایران را دارد[۵۹] و به ۸ منطقهٔ شهرداری تقسیم شده‌است.
تغییرات شهری
نخستین طرح جامع شهر کرمانشاه در سال ۱۳۵۱ پیشنهاد شد. مرحلهٔ دوم طرح جامع کرمانشاه در جلسهٔ مورخهٔ ۵ اردیبهشت ۱۳۶۰ از تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران گذشت.[۱۳۴]
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، در جلسهٔ مورخهٔ ۶ دی ۱۳۷۸، به بررسی مغایرت‌های اساسی طرح تفصیلی شهر کرمانشاه نسبت به طرح جامع مصوب پرداخته و تصویب نمود تا مساحت ۴۷ هکتار جنب شهرک ظفر در شمال شهر، ۲۱ هکتار در محدودهٔ جنوب شهرک گل‌ها (شامل ۶ هکتار کمربند سبز دور شهر) و ۶۰ هکتار در غرب شهرک الهیه (شامل ۲۱/۵ هکتار کمربند سبز دور شهر) به مساحت شهر افزوده شده و در بخش جنوب غربی شهر، در ناحیهٔ میدان آزادگان، ۵۰ هکتار زمین از آموزش عالی به کاربری مسکونی و خدمات تغییر کاربری بیابد، با این شرط که ۱۰ هکتار از آن به خدمات عمومی (شامل تالار شهر، مرکز تیزهوشان و ...) اختصاص بیابد.[۱۳۵]
طرح جامع شهر کرمانشاه برای افق ۱۳۹۱، (پیش بینی شده برای جمعیت ۱۱۴۷۳۰۰ نفر و مساحت ۹۵۶۸/۱ هکتار) در جلسهٔ مورخهٔ ۳ شهریور ۱۳۸۰ شورای شهرسازی استان کرمانشاه بررسی و در جلسهٔ مورخهٔ ۲۱ بهمن ۱۳۸۱ مورد تصویب قرار گرفت.[۱۳۶] بر اساس تغییرات به عمل آمده در این طرح و بر اساس تصمیم کمیتهٔ فنی شورای عالی، حفظ کاربری‌های نظامی داخل شهر بلامانع دانسته شده و به فراهم شدن شرایط مناسب موکول شد.[۱۳۷] همچنین در این طرح پیشنهاد شد تا کرمانشاه به چند «پاره شهر» تقسیم شده و مشاور تهیه کنندهٔ طرح، راهکاری برای نظام مدیریت جدید برای هر یک از پاره شهرها و نیز برای کل شهر کرمانشاه ارائه نماید.[۱۳۸]
در جلسهٔ مورخهٔ ۱۶ آذر ۱۳۸۷، مسئلهٔ اصلاح حریم شهر کرمانشاه در شورای عالی برنامه‌ریزی و توسعهٔ استان کرمانشاه بررسی و نقشهٔ طرح به تصویب رسید. این نقشه‌ها در جلسهٔ مورخهٔ ۱۱ خرداد ۱۳۸۸ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران بررسی و تصویب نهایی شد.[۱۳۹] در جلسهٔ مورخهٔ ۳ اسفند ۱۳۸۸، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مغایرت طرح تفصیلی با طرح جامع شهر کرمانشاه را بررسی کرده و الحاق ۱۳/۵ هکتار به محدودهٔ شهر جهت اختصاص به مسکن مهر را تصویب کرد.[۱۴۰]
شهرداری کرمانشاه
بلدیهٔ کرمانشاه در زمان قاجار در میان سالهای ۱۲۷۹ تا ۱۲۹۰ در محل دیوانخانه تشکیل می‌شود که وظیفهٔ آن رفت و روب کردن خیابان‌های پر رفت‌وآمد و روشن کردن چراغ‌های پیه‌سوز خیابان‌ها بوده‌است که این وظایف تا زمان اولین شهردار، اسدالله خان فزونی به همین شکل اداره می‌شود که وی در زمان شهرداری‌اش به ایجاد خیابان شاه‌بختی از اجلالیه تا سه‌راه پهلوی (شریعتی)، سنگفرش خیابان‌های شهر و نصب فانوس‌های نفتی در معابر شهر اقدام می‌کند. کرمانشاه از زمان ساخت بلدیه در سال ۱۲۹۹ تا کنون ۷۴ شهردار داشته‌است.[۱۴۱]
ساختمان شهرداری کرمانشاه در سال ۱۸۹۷ م توسط سفارت انگلیس جهت کنسولگری تأسیس شده‌است، که در سال ۱۳۳۷ توسط شهردار وقت سلطان محمد دولتشاهی، برای ساختمان شهرداری که قبلاً در میدان شهرداری سابق قرار داشته‌است، خریداری می‌شود.[۱۴۱] هم‌اکنون شهر کرمانشاه از نظر تقسیمات منطقه‌ای شهرداری به ۸ منطقهٔ شهرداری تقسیم شده‌است.[۱۴۲]
معابر سطح شهر
| ردیف | عناوین | متراژ تعداد |
|---|---|---|
| ۱ | سرانه فضای سبز | ۸٫۸۱ |
| ۲ | تراکم (براساس جمعیت) | ۸۳٫۵ در هکتار |
| ۳ | تعداد میادین | ۳۴ |
| ۴ | تعداد پارک‌ها | ۱۶۵ |
| ۵ | تعداد خیابان‌ها | ۶۵۵ |
| ۶ | تعداد شهرک‌ها | ۶۷ |
| ۷ | تعداد کوچه ها | ۵۲۱۰ |
| ۸ | تعداد بلوارها | ۱۰۳ |
| ۹ | تعداد بن‌بست‌ها | ۲۴۷۱ |
اماکن سطح شهر
| ردیف | مکان | مهمترین‌ها | شمار | تأسیس |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | پارک ها | پارک کوهستان پارک لاله پارک شرقی طاق بستان پارک غربی طاق بستان پارک شاهد |
۱۶۵ | [۱۴۳] ۱۳۴۸ - - |
| ۲ | گورستان ها | گورستان باغ فردوس گورستان مینا آباد قبرستان مسیحیان قبرستان یهودیان |
۴ | ۱۳۵۱ - - - |
| ۳ | شهربازی ها | شهربازی کرمانشاه شهربازی طاق بستان |
۲ | - - |
| ۴ | موزه ها | موزه پارینه‌سنگی زاگرس موزه سنگ طاق بستان موزه مردم‌شناسی کرمانشاه موزه پوشاک و زیورآلات استان کرمانشاه |
۱۴ | ۱۳۸۶ - ۱۳۶۹ - |
| ۵ | کتابخانه ها | امیرکبیر شهید آوینی شهید بهشتی |
۸ | - - ۱۳۷۶ |
پارک‌ها
سران فضای سبز در کرمانشاه ۸٫۸۱ متر مربع به ازای هر نفر است و تعداد ۱۶۵ بوستان در شهر کرمانشاه وجود دارد[۱۴۴] که بیشترشان پارک‌هایی کوچک و محله‌ای هستند.[۱۰] پارک‌های مهم شهر که بیشترشان در کنار محوطهٔ تاریخی طاق بستان قرار دارند عبارتند از پارک شرقی، پارک غربی، پارک کوهستان که در شمال شرقی شهر کرمانشاه قرار دارند و پارک‌هایی که در نقاط دیگر شهر قرار دارند شامل پارک شاهد، پارک شیرین و پارک لاله می‌شوند؛ پارک شاهد محل برگزاری نمایشگاه‌های مهم شهر کرمانشاه نیز هست که در بلوار شهید بهشتی قرار دارد.
سالن‌های سینما
کرمانشاه در سال ۱۳۱۰ صاحب سینمایی بوده که توسط سید ابول نقاش با راهنمایی و کمک دوستش حبیب‌الله مراد در زمین‌های تفریحی آن روزگار ساخته شده، با نام سینما فروهر - در مجموع کرمانشاه در طی تاریخ خود دارای ۱۴ سالن سینما بوده، البته نه به طور همزمان، نام این سینماها عبارتند از سینما باربد، سینما هما کرمانشاه (قبل از سینما ایران درمحل همین سینما بوده) سینما ایران، سینما دیانا، سینما مولن روژ ورکس، (که تابستانی بوده‌اند) سینما متروپل، سینما کریستال، سینما آتلانتیک، سینما شهر فرنگ، سینما شهر تماشا، سینما صحرا، سینما فرهنگ که پس از پیروزی انقلاب این سالن‌ها متروکه شدند و یا تغییر کاربری دادند.
سینماهای شهر کرمانشاه پس از انقلاب ۵۷ شامل سینماهای آزادی، پیروزی، فرهنگ و استقلال بوده که در دی ماه ۱۳۸۷ همهٔ سینماها به جز سینما فرهنگ به گفتهٔ نهادهای دولتی به دلیل بازسازی و بهبود کیفیت سینماهای شهر کرمانشاه تعطیل شدند.[۱۴۵][۱۴۶] این در حالی بود که تعداد صندلی‌های سینما فرهنگ نیز به ۲۰۰ صندلی کاهش یافت و پس از نه ماه همزمان با عید فطر ۱۳۸۸ سینما آزادی به دستور استاندار کرمانشاه بدون بازسازی سینما بازگشایی شد و عنوان شد که به دلیل فقدان اعتبارات سینماهای این شهر هنوز بازسازی نشده‌اند.[۱۴۷][پیوند مرده] در حال حاضر تنها دو سینمای فرهنگ و آزادی به کار خود ادامه می‌دهند.
سالن‌های تئاتر
| نام | تاریخ ساخت | ظرفیت | تعداد سالن | مکان |
|---|---|---|---|---|
| مجتمع فرهنگی شهید آوینی[۱۴۸] | - | - | ۲ | میدان غدیر |
| مجتمع فرهنگی انتظار[۱۴۹] | ۱۳۸۷ | - | ۴ | میدان آزادگان |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آموزش
دانشگاه‌ها
هم اکنون ۴۹ هزار دانشجو در ۹ مرکز دانشگاهی دولتی و خصوصی کرمانشاه در حال تحصیل هستند،[۳۴] دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه اولین دانشگاه در منطقهٔ غرب کشور بود که در سال ۱۳۴۷ مدرسه عالی پرستاری کرمانشاه با پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ناپیوسته (در زیر مجموعه بهداری) و دانشکدهٔ پزشکی (زیر مجموعه دانشگاه رازی) در سال ۱۳۵۵ با پذیرش دانشجو در مقطع دکترای عمومی تأسیس، گردیدند. دانشگاه رازی پس از دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، نخستین دانشگاه در منطقهٔ غرب ایران است که در سال ۱۳۵۱ خورشیدی تأسیس شده‌است.[۱۵۰]
| نوع دانشگاه | نام | تأسیس | شمار دانشجویان |
|---|---|---|---|
| دولتی | دانشگاه رازی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه دانشگاه صنعتی کرمانشاه دانشگاه فرهنگیان واحد کرمانشاه دانشگاه فنی و حرفه‌ای واحد کرمانشاه |
۱۳۵۱ ۱۳۴۷ ۱۳۸۶ ۱۳۹۰ ۱۳۴۶ |
- - ۳٬۵۰۰ - ۱٬۹۹۶ |
| آزاد | دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه | ۱۳۶۷ | ۲۳٬۰۰۰ |
| غیردولتی | دانشگاه پیام نور کرمانشاه دانشگاه علمی کاربردی کرمانشاه مرکز آموزش عالی علمی کاربردی فرهنگ و هنر واحد کرمانشاه جهاد دانشگاهی کرمانشاه مؤسسهٔ آموزش عالی غیرانتفاعی زاگرس مؤسسهٔ آموزش عالی شهید رضایی مؤسسهٔ آموزش عالی گنجینهٔ هنر و معماری |
۱۳۷۷ ۱۳۷۳ - ۱۳۸۵ - - - |
۱۲٬۰۰۰ - - ۲٬۵۰۰ - - - |
حوزه‌ها
هم اکنون در شهر کرمانشاه ۴ حوزهٔ علمیه وجود دارد که یکی از آنها مخصوص بانوان است، مسجد و مدرسهٔ امام صادق که در سال ۱۲۴۷ توسط امامقلی میرزا عمادالدوله با نام حوزهٔ علمیهٔ عاد الدوله ساخته شد قدیمی‌ترین حوزهٔ علمیهٔ کرمانشاه به شمار می‌رود و در ۲۶ فروردین ۱۲۵۱ همراه با مغازه‌های اطراف وقف شد. فعالیت این مدرسه در دوران پهلوی متوقف و در سال ۱۳۵۹ فعالیت دوبارهٔ خود را آغاز کرد.[۱۵۱] و پس از انقلاب ۵۷، در سال ۱۳۶۳ با مجوز روح‌الله خمینی، حوزهٔ علمیهٔ امام خمینی تأسیس شد که در سال ۱۳۸۵ با پذیرش ۶۰ دانشجو کار خود را آغاز کرد.[۱۵۲]
| نام حوزه | تأسیس | شمار طلبه‌ها |
|---|---|---|
| مدرسه و حوزهٔ علمیهٔ حضرت امام صادق حوزهٔ علمیهٔ امام خمینی کرمانشاه حوزهٔ علمیهٔ حاج شهباز خان |
۱۲۴۷ ۱۳۶۳ - |
۷۰ نفر مرد، ۱۰۹ نفر زن - - |
مدرسه‌ها
اولین مدارس در شهر کرمانشاه، مدرسهٔ اسلامیه و مدرسهٔ محتشمیه بودند که در سال ۱۲۷۸ خورشیدی توسط حسینعلی خان مهندس گوران تأسیس شدند. همچنین در سال ۱۲۸۸ قرائتخانه‌ای در شهر ساخته شد که نخستین قرائتخانهٔ این شهر و نیز مدرسهٔ اکابر بود.[۱۰۲] مدرسهٔ آلیانس اسراییلیت کرمانشاه در سال ۱۲۸۳ خورشیدی از سوی اتحاد جهانی آلیانس تأسیس شد.[۱۵۳] نخستین مدرسهٔ دخترانه در کرمانشاه در سال ۱۳۰۱ خورشیدی به نام مدرسه دولتی دوشیزگان عضدیه تأسیس شد.[۱۵۴] همچنین نخستین مدرسهٔ غیردولتی در کرمانشاه در سال ۱۳۷۰ خورشیدی تأسیس شد.[۱۵۵]
کتابخانه‌ها
کتابخانه‌های شخصی
نخستین کتابخانهٔ شخصی در کرمانشاه در ۱۲۹۵ با نام کتابخانه و قرائتخانهٔ نجابت تأسیس شد و کتابخانهٔ دولتشاه واقع در کاخ محمد علی میرزا دولتشاه فرزند ارشد فتحعلی شاه و حاکم وقت کرمانشاه که نسخی نایاب و نادر را در خود خود داشت از اولین کتابخانه‌های شخصی در این منطقه هستند و دیگر کتابخانه‌های شخصی که در کرمانشاه تأسیس شدند شامل کتابخانهٔ آل آقا در مسجد جامع کرمانشاه، کتابخانهٔ سردار کابلی، کتابخانهٔ فیض مهدوی با حدود ۸۰۰۰ جلد، کتابخانهٔ سید محمود کزازی (در حال حاضر در متعلق به جلال الدین کزازی است)، کتابخانهٔ مرتضی نجومی با ۷۰۰۰ جلد، کتابخانهٔ عبدالجلیل جلیلی که در سال ۱۳۴۷ تأسیس شد و شامل ۶۰۰۰ نسخه خطی و چاپی بود که در سال ۱۳۵۹ با کتابخانهٔ محمدحسین جلیلی تبدیل به یک کتابخانه شد.[۱۰۲]
کتابخانه‌های عمومی
نخستین کتابخانهٔ عمومی کرمانشاه در سال ۱۳۴۴ توسط شهرداری کرمانشاه تأسیس شد و در همین دهه در نقاط دیگر استان هم کتابخانه‌هایی تأسیس شدند. شهر کرمانشاه دارای ۵ باب کتابخانهٔ عمومی است و نخستین کتابخانهٔ مخصوص کودکان آن، در سال ۱۳۵۳ در تأسیس شد.[۱۰۲]
فهرست کتابخانه های عمومی:
- شهرستان کرمانشاه
- استاد بهزاد
- استقلال روستای قزانچی
- الزهراء شهر هلشی
- الغدیر شهر ماهیدشت
- امام علی (ع)
- امیر کبیر
- اندیشه
- آل آقا
- آیت الله نجومی
- آیت الله خامنه ای
- پیروزی روستای چقانرگس
- حجر بن عدی
- خاتم الانبیا (ص)
- شهید آوینی
- شهید بهشتی
- شهید مطهری
- شهید مفتح روستای بوژان هلشی
- علامه طباطبایی
- علی بن ابیطالب(ع)- شهر کوزران
- غدیر حوزه علمیه امام خمینی
- شهید عسکری - نوکان (در دست ساخت )
- شهید مرادی - ماهیدشت روستای چقاگینو
کتابخانه‌های تخصصی
با تأسیس کتابخانهٔ مدرسهٔ آیت‌الله بروجردی در سال ۱۳۳۵ نخستین کتابخانهٔ تخصصی در کرمانشاه آغاز به کار کرد که مورد استفادهٔ طلاب علوم دینی بود، سایر کتابخانه‌های در زمینهٔ تخصصی شامل کتابخانهٔ مرکز تحقیقات جهاد سازندگی، کتابخانهٔ پشتیبانی ارتش،[پانویس ۷] کتابخانهٔ مرکز دولتی کرمانشاه، کتابخانهٔ سازمان برنامه و بودجه، کتابخانهٔ مرکز آموزشی توانیر، کتابخانهٔ ادارهٔ برق، کتابخانهٔ سازمان آب و فاضلاب می‌شود. بر اساس آمار ۱۳۸۲ کرمانشاه دارای ۷ کتابخانهٔ تخصصی با مجموع ۶۷٬۵۱۳ کتاب است.[۱۰۲]
کتابخانه‌های دانشگاهی
با تأسیس دانشگاه رازی در سال ۱۳۵۱ نخستین کتابخانهٔ دانشگاهی در کرمانشاه ساخته شد و پس از انقلاب ۵۷ با نام کتابخانهٔ شهید مطهری شناخته شد که شامل ۶۰٬۰۰۰ جلد کتاب و ۴۵۰ عنوان نشریه و همچنین کتب نفیس خطی، پایان‌نامه‌ها، نقشه‌ها، اسناد و مدارک است. کتابخانهٔ دیگر مربوط به کتابخانهٔ مرکزی و اسناد و مدارک دانشگاه علوم پزشکی است که در سال ۱۳۶۵ تأسیس شده و حدود ۴۵٬۰۰۰ کتاب تخصصی و مرجع، ۳۰۰ عنوان نشریهٔ جاری و پایان‌نامه‌ها و غیره را شامل می‌شود. همچنین کتابخانهٔ دانشگاه ادبیات از دیگر کتابخانه‌های دانشگاهی شهر کرمانشاه‌است که شامل ۲۶٬۰۰۰ جلد کتاب فارسی و ۴٬۰۰۰ جلد کتاب لاتین و ۲۰ عنوان نشریه و غیره‌است. کتابخانهٔ دانشگاه پیام نور هم که در سال ۱۳۷۴ تأسیس شد شامل ۱۵٬۰۰۰ جلد کتاب فارسی و لاتین است؛ کتابخانهٔ مرکز آموزشی فنی مهندسی که در سال ۱۳۶۴ تأسیس شد نیز شامل ۹۱٬۴۱۵ جلد کتاب در کلیه رشته‌ها را نگهداری می‌کند. همچنین کتابخانهٔ مرکز آموزش عالی نیز شامل ۱۶٬۰۰۰ جلد کتاب است. طبق آماری در سال ۱۳۸۲ شمار کتابخانه‌های استان ۱۳ باب و مجموع ۸۷۴٬۱۹۱ جلد کتاب است.[۱۰۲]
آثار تاریخی
کرمانشاه پیش از اسلام یکی از شهرهای مهم ایران به شمار می‌رفت و پس از اسلام بارها توسط اعراب مورد حمله قرار گرفت؛ مسعر ابن مهلهل که در قرن چهارم از کاخ‌های باستانی شاهان ایران در کرمانشاه دیدن کرد و شرح ویران کردن آن توسط اعراب را نوشته‌است.[۱۵۶] گرچه این مسئله با توجه فاصله زمانی مسعر ابن مهلهل از صدر اسلام مورد تردید است؛ مخصوصاً با توجه به اینکه کرمانشاه - که اعراب آن را قرمسین می‌خواندند- در زمان بنی عباس شهری آباد و معمور بوده است.[۶۰][۶۱][۶۲]
جاذبه‌های تاریخی پیش از اسلام شهر کرمانشاه بیشتر آثار باقی‌مانده از دوران ساسانیان است که سرآمد آنها طاق بستان است که به گونه‌ای نماد شهر کرمانشاه هم به حساب می‌آید و در پایین‌تر از محوطهٔ تاریخی طاق بستان و شهر تاریخی کامبادنه منطقه‌ای به نام شکارگاه خسروپرویز وجود دارد که در زمان خسروپرویز برای شکار تفریحی کاربرد داشته‌است که در نقش برجسته‌های طاق بستان این شکارها به تصویر کشیده شده‌اند. سنگ‌نبشته بیستون نیز از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو، در دامنه کوه بیستون قرار دارد.
طاق بستان
طاق بستان مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نبشته‌های دورهٔ ساسانی است که در شمال غربی کرمانشاه واقع شده‌است. این مجموعه در قرن سوم میلادی ساخته شده‌است و ارزش هنری و تاریخی زیادی دارد. چند صحنه تاریخی از جمله تاج‌گذاری خسرو پرویز، تاج‌گذاری اردشیر دوم، تاج گذاری شاهپور دوم و سوم و همچنین چند سنگ‌نوشته (کتیبه) به خط پهلوی کتیبه‌ای در آن کنده‌کاری شده‌است. ۰
سنگ‌نبشته بیستون
سنگ‌نبشته بیستون یا کتیبه بیستون، از آثار دوره هخامنشیان واقع در سی کیلومتری شهر کرمانشاه در دامنه کوه بیستون است.[۱۵۷] سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است[۱۵۸] که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد. این اثر از سال ۲۰۰۶ یکی از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو است.
آثار تاریخی دورهٔ قاجار
بیشتر بناهای تاریخی پس از اسلام شهر کرمانشاه بیشتر مربوط به دورهٔ قاجار می‌شوند، زمانی که شهر کرمانشاه به دلیل موقعیت خود مورد توجه قرار می‌گیرد، این بناها که در نزدیکی بازار کرمانشاه و محلهٔ فیض آباد؛ محلهٔ قدیمی شهر قرار دارند شامل مسجدهای قدیمی، تکایا و خانه‌های قدیمی هستند، بازار کرمانشاه که در دوران پهلوی به چهار قمست تقسیم شده‌است بیشتر این بناها را در خود و مناطق اطراف خود جای داده‌است، که شامل تکیه معاون الملک، مسجد عمادالدوله، مسجد جامع کرمانشاه، مسجد جامع شافعی، تکیه بیگلربیگی، مسجد حاج شهباز خان، مسجد شاهزاده، مسجد دولتشاه، خانه خواجه باروخ و غیره می‌شوند.
تکایای شهر کرمانشاه و اکثر مساجد تاریخی این شهر مربوط به دوران قاجار و پهلوی اول می‌باشند و معماری قدیمی شهر نیز در این حال و هوا فرورفته‌است. تکیه معاون الملک معروفترین‌ترین اثر از دوره قاجاریه در شهر کرمانشاه‌است که که کاشی‌های منحصربه‌فردش آن را از دیگر تکایا متمایز می‌کند. این بنا در بافت قدیمی شهر در محلهٔ آبشوران بنا شده‌است که به دستور حسین خان معین الرعایا در سال ۱۳۱۵ هجری قمری ساخته شده‌است.[۱۵۹] شهر کرمانشاه هم اکنون دارای ۷۶ باب مسجد و ۱۱ باب کانون فرهنگی و ۸ کتابخانه عمومی است.[۱۶۰] تکیه بیگلر بیگی نیزیکی از تکایای زیبای کرمانشاه است که در دوره قاجاریه توسط عبدالله خان ملقب به بیگلربیگی ساخته شده است و از لحاظ آئینه کاری بی نظیر است.[۱۶۱]
گردشگاه‌ها
پارک جنگلی طاق بستان که در شمال شرقی شهر کرمانشاه قرار دارد شامل کوهستان‌ها، چشمه‌ها، فضای سبز، دریاچه‌های مصنوعی، مجموعه نقش برجسته‌های ساسانی و شکارگاه خسرو پرویز می‌شود که به دلیل آب و هوای معتدل مورد توجه پادشاهان ساسانی قرار گرفته‌است و از آن به عنوان شکارگاه سلطنتی استفاده کرده‌اند که امروزه به دلیل امکانات تفریحی و آثار تاریخی یکی از پر جاذبه‌ترین مناطق کرمانشاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۱۶۲]
همچنین غار پرآو بزرگترین غار عمودی دنیا و دومین اثر طبیعی ملی کرمانشاه،[۱۶۳][۱۶۴] از مکان‌های مهم برای غارنوردی است که هر ساله غارنوردان داخلی و خارجی زیادی را راهی کوه پراو می‌کند.[۱۶۵] یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد غار پراو وجود دهانه آن در ارتفاع سه‌هزار متری از سطح دریا است که این بالاترین سطح در بین تمام غارهای دنیا می‌باشد و به این دلیل لقب اورست غارهای جهان را دارا می‌باشد.[۱۶۶]
موزه‌ها
موزه‌های متعددی در شهر کرمانشاه وجود دارند که بیشتر موزه‌های شهر را موزه‌هایی در در زمینه فرهنگی تشکیل می‌دهد که ۱۴ موزه در این زمینه در شهر کرمانشاه وجود دارد.[۱۶۷]
|
||||||||||
نگاره‌هایی از موزه‌های کرمانشاه
سوغاتی‌ها
ردیف اول نان خرمایی، ردیف دوم کاک، ردیف سوم نان برنجی
شیرینی‌ها
بژی، نان روغنی کرمانشاهی و نان شکری.
سوغات
نان برنجی، کاک، روغن کرمانشاهی و نان خرمایی.
صنایع دستی
گلیم، گیوه، جاجیم، موج، انواع آلات موسیقی(دف، تنبور، تار، دیوان و سه‌تار) و چرم.
غذاها
ترخینه، خورش خلال بادام، دنده کباب کرمانشاهی، سیب پلو، آش عباسعلی و آبگوشت کرمانشاهی، آبگوشت باغی.
نگاره‌هایی از سوغاتی‌های کرمانشاه
-
نان برنجی
-
نان خرمایی
-
خورش خلال بادام
-
گیوه
روز ملی
به پیشنهاد معاونان گردشگری کرمانشاه و با تأیید مجلس شورای اسلامی، ۵ مرداد ماه به عنوان روز ملی «کرمانشاه گهوارهٔ تمدن» نام گذاری شده که همزمان با عملیات مرصاد است.[۱۶۸][۱۶۹]
ارتباط‌های بین‌المللی
کنسولگری‌ها
شهرهای خواهر
| پرچم | شهر | کشور | سال خواهر خواندگی |
|---|---|---|---|
 |
رسبورگ | آمریکا | دهه ۱۳۵۰ |
 |
سیسیل | ایتالیا | ۲۰۱۰[۱۷۰] |
 |
غازی عینتاب | ترکیه | ۲۰۱۰[۱۷۱] |
 |
اشپلیت | کرواسی | ۲۰۱۱[۱۷۲] |
همچنین به دلیل خواهرخواندگی شهر رسبورگ در ایالت اورگن آمریکا با شهر کرمانشاه در دهه ۱۳۵۰، خیابانی به نام خیابان کرمانشاه در رسبورگ نامگذاری شده‌است.[۱۷۳][۱۷۴]
جستارهای وابسته
یادداشت‌ها
پانویس
- ↑ [بی نا]. «وبگاه آتالند» (فارسی). بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ [بی نا] تاریخ =[بی تا]. «گفتگو میر جلال الدین کزازی» (فارسی). آی بی سی پارس. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «لغت نامه دهخد» (فارسی). بازبینی‌شده در ۲۲ آوریل ۲۰۱۰.
- ↑ اومستد(۱۳۷۲)، ص. ۱۵۵
- ↑ عبدالحسین آذرنگ. «پاتاق» (فارسی). بنیاد دائرةالمعارف اسلامی. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰. «بلعمی، ج ۱، ص ۵۰۷، قوزانلو، ج ۱، ص ۳۱۶–۳۲۲»
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «Kermanshah» (انگلیسی). Helicon Publishing. دانشنامه فارلکس. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «Kermānshāh» (انگلیسی). دانشنامه بریتانیکا. [بی تا]. بازبینی‌شده در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۰.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵، جمعیت تا سطح آبادی بر حسب سواد». وبگاه رسمی مرکز آمار ایران. بازبینی‌شده در آبان ۱۳۹۰.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ [بی نا]. «Kermānshāh: Les villes les plus grandes avec des statistiques de la population» (فرانسه). gazetteer، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ [بی نا]. «معابر سطح شهر» (فارسی). شهرداری کرمانشاه، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «kermanshah» (انگلیسی). Iran Chamber Society. بازبینی‌شده در مارس ۲۰۱۰.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ «Britannica Encyclopedia» (انگلیسی).
- ↑ Things to Do in Kermanshah, Iran: Tourist Attractions & Travel Guide
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ هانیه ساری اصلانی. «جشن میلاد حضرت علی (ع) در مسلک اهل حق» (فارسی). انسان‌شناسی و فرهنگ، ۱۳۹۱/۰۴/۰۵. «انسان‌شناسی و فرهنگ»
- ↑ «نقشهٔ بافت‌های فرسودهٔ مصوب شهرها: کرمانشاه». وبگاه شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران. بازبینی‌شده در ۱۴ ژانویهٔ ۲۰۱۳.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ خرمشاهی(۱۳۷۵)، ص. سیزده
- ↑ [بی نا]. «پیش شماره شهرها» (فارسی). شرکت مخابرات استان کرمان، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «شهردار کرمانشاه انتخاب شد». خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، ۵ اردیبهشت ۱۳۹۵. بازبینی‌شده در ۵ اردیبهشت ۱۳۹۵.
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ ۱۹٫۳ [بی نا]. «تاریخچه شرکت پالایش نفت کرمانشاه» (فارسی). شرکت پالایش نفت کرمانشاه، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ وزارت بازرگانی بازدید در ۲۱ اوت ۲۰۰۹
- ↑ بانک اطلاعاتی آکو، لیست پلاک‌های خودروهای ایران
- ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بازبینی‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۰۹.
- ↑ «همه شور بود و اشتیاق و لحظه شماری» (فارسی). خبرگزاری دولتی کرد پرس، ۱۲ اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ http://www.mehrnews.com/news/1563659/کرمانشاه-پرجمعیت-ترین-شهر-کردنشین-ایران
- ↑ http://www.shahrekhabar.com/economic/1425128820035607
- ↑ [۱]
- ↑ http://www.ousu.org/2011_readings_in_education.pdf
- ↑ http://www.assistnews.net/Stories/2010/s10020115.htm
- ↑ http://www.iranchamber.com/cities/kermanshah/kermanshah.php
- ↑ Bruke, Andrew (2004),p.176
- ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ خرمشاهی(۱۳۷۵)، ص. چهارده
- ↑ «عراق عجم» (فارسی). لغت نامه دهخدا. بازبینی‌شده در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «Persian Iraq» (انگلیسی). Britannica Enczclopedia. بازبینی‌شده در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ [بی نا]. «دربارهٔ استان» (فارسی). سازمان صنایع و معادن استان کرمانشاه، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ [بی نا]. «چهارگوشه ایران: استان کرمانشاه» (فارسی). روزنامه. مؤسسه همشهری، ۶ اسفند ۱۳۸۶. کد مطلب:۴۵۱۴۰. بازبینی‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۰۹.
- ↑ Innes Clarke,John (1969), p.1
- ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ وب گاه دانشگاه آزاد اسلامی منطقه ۱۱
- ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ ۳۸٫۲ ۳۸٫۳ ۳۸٫۴ خبر گذاری فارس کد خبر: ۸۵۰۹۲۷۰۲۳۰
- ↑ ۳۹٫۰ ۳۹٫۱ دانشنامه encyclopedia (انگلیسی) بازدید شده در ۲۹ ژوئیه ۲۰۰۹
- ↑ ۴۰٫۰ ۴۰٫۱ [بی نا]. «Kermanshah» (انگلیسی). Thetis Travel Agency، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ مهرداد فرهمند. «مرگ مردی که نام کرمانشاه را به آن بازگرداند» (فارسی). بی‌بی‌سی فارسی، ۹ مرداد ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۹ اوت ۲۰۱۰.
- ↑ علی اکبر ناطق نوری. «قانون تغییر نام استان باختران به کرمانشاه» (فارسی). سامانه حافظه قوانین و مقررات، ۱۸ فروردین ۱۳۷۲. بازبینی‌شده در ۲ اوت ۲۰۱۰.
- ↑ محمد شیخ الملوکی. «معرفی استان کرمانشاه» (فارسی). صدای و سیمای مرکز کرمانشاه، مهر ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۰.
- ↑ «کرمانشاه» (فارسی). سازمان میراث فرهنگی و صنایع گردشگری استان کرمانشاه. استان در یک نگاه> شهرستانها> کرمانشاه. بازبینی‌شده در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۰.
- ↑ ۴۵٫۰ ۴۵٫۱ «واژه کرمانشاه» (فارسی). وبگاه لغت نامه دهخدا. بازبینی‌شده در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۰.
- ↑ Silk Buckingham, James(1830),p.235
- ↑ محمد مکری. «کرمانشاه، باختران، کرماشان» (فارسی). مجلهٔ فرهنگی تاقوه‌سان، ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۲۱ اوت ۲۰۱۵.
- ↑ شرفکندی، عبدالرحمان (هژار)، هنبانه بورینه: فرهنگ کردی فارسی، تهران: سروش، چاپ یکم، ۱۳۶۹، ص۶۱۲.
- ↑ «نمایش انسان نئاندرتال در موزه پارینه سنگی کرمانشاه» (فارسی). خبرگزاری اجتماعی و فرهنگی میراث آریا، ۲۱ مهر ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۰.
- ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ «/بررسی سیر تحول تاریخ در کرمانشاه/۱» (فارسی). خبرگزاری ایسنا، کرمانشاه، ۲۳ بهمن ۱۳۸۸. کد خبر:۵–۴۰۸۷–۸۸۱۰. بازبینی‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۰. «محمدی فر»
- ↑ «کرمانشاه دیار سنگ و آب آماده پذیرایی از مهمانان نوروزی است» (فارسی). خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران-ایرنا، ۱۵ اسفند ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۱۳ اوت ۲۰۰۹.
- ↑ ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ ابوالحسن باقری نسب. «کرمانشاه گهواره تمدن دارای بیشترین تنوع آثار تاریخی است» (فارسی). خبرگزاری آفتاب، ۸ فروردین ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۰. «روزنامه اطلاعات»
- ↑ «قدیمی‌ترین روستای خاورمیانه در کرمانشاه کشف شد». وبگاه کرماشان، ۲۶ می۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۵ دسامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «شهر کرمانشاه» (فارسی). وب گاه آرت کرمانشاه. بازبینی‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ گذر تاریخ، آفتاب آنلاین
- ↑ گذر تاریخ، آفتاب آنلاین
- ↑ Silk Buckingham, James(1830),p.209, footer
- ↑ بلاذری(۱۹۸۸)، ص. ۴۲۶
- ↑ ۵۹٫۰ ۵۹٫۱ ۵۹٫۲ ۵۹٫۳ ۵۹٫۴ شهرداری کرمانشاه. «دربارهٔ شهر» (فارسی). وبگاه شهرداری کرمانشاه. بازبینی‌شده در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۰.
- ↑ ۶۰٫۰ ۶۰٫۱ «عراق عجم» (فارسی). لغت نامه دهخدا. بازبینی‌شده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۰.
- ↑ ۶۱٫۰ ۶۱٫۱ ۶۱٫۲ «کرمانشاه، نگین تاریخی و طبیعی غرب ایران» (فارسی). مؤسسه مرور وقایع جهان، ۲۰ اسفند ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۰.
- ↑ ۶۲٫۰ ۶۲٫۱ http://www.meisami.com/Cheshm/Special/Kordestan02/11.htm گفته‌ها و ناگفته‌های تحولات سیاسی کردستان ایران
- ↑ Boulanger, Robert(1966),p.812
- ↑ مستوفی، حمدالله، نزهةالقلوب، تهران: دنیای کتاب، به اهتمام و تصحیح گای لیسترانج، چاپ یکم، ۱۳۶۲، ص۱۰۸.
- ↑ http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=پیشینه_تاریخی_استان_کرمانشاه%23.D8.AF.D9.88.D8.B1.D9.87_.D8.A7.D8.B3.D9.84.D8.A7.D9.85.D9.89
- ↑ گذر تاریخ، آفتاب آنلاین
- ↑ کشاورز، اردشیر، کرمانشاه ما به دورنمای قدیم شهر، در کرمانشاه، تهران: انستیتو فرهنگی کردستان، با همکاری مؤسسهٔ فرهنگی آراس هولیر، ۱۳۸۸، صص ۱۸۷–۱۸۲، ص ۱۸۴.
- ↑ گذر تاریخ، آفتاب آنلاین
- ↑ ۶۹٫۰ ۶۹٫۱ "Kirmāns̲h̲āh". Brill Reference. 2016-02-16. Retrieved 2016-02-16.
- ↑ گذر تاریخ، آفتاب آنلاین
- ↑ دانشنامه ایرانیکا: تاریخ کرمانشاه از غلبه عرب‌ها تا ۱۹۵۳ میلادی، نوشتهٔ جان کالمارد، نوشته‌شده در ١١ مارس ۲۰۱۵؛ بازدید در ۱۶ فوریه ۲۰۱۶.
- ↑ «جنگ جهانی اول در استان کرمانشاه» (فارسی). دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. بازبینی‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «چهارگوشه ایران: استان کرمانشاه» (فارسی). مؤسسه همشهری، ۶ اسفند ۱۳۸۶. کد مطلب:۴۵۱۴۰. بازبینی‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۰۹.
- ↑ [بی نا]. «KERMANSHAH» (انگلیسی). وبگاه پرشیا، اکتبر ۱۹۹۷. بازبینی‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «استان‌های کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند». www.hamshahrionline.ir. بازبینی‌شده در 2016-09-16.
- ↑ «ناصریان: تقسیم‌بندی ۵ گانه کشوری مربوط به سیاست‌های داخلی وزارت کشور است/امیری:تقسیمات کشوری حساسیت بالایی دارد». خبرگزاری فارس.
- ↑ حوقل النصیبی، ابوالقاسم (۱۹۳۸ م)، ص. ۳۵۹
- ↑ خرمشاهی(۱۳۷۵)، ص. ده
- ↑ «آب و هوای کرمانشاه» (انگلیسی). وبگاه ودربیس. بازبینی‌شده در ۲۷ ژوئیه ۲۰۰۹.
- ↑ وب سایت آژانس ایرانگردی و جهانگردی بازدید شده در تاریخ ۲۷ ژوئیه ۲۰۰۹
- ↑ وب گاه آرت کرمانشاه بازدید در ۲۸ ژوئیه ۲۰۰۹
- ↑ [بی نا]. «کرمانشاه» (فارسی). روزنامه اینترنتی سلام کرمانشاه.
- ↑ جام جم آنلاین کد خبر: ۱۰۰۹۱۱۴۲۵۲۶، بازدید در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ ۸۴٫۰ ۸۴٫۱ سایت خبری تحلیلی فردا کد خبر: ۸۵۹۴۷، بازدید در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ «پدیده گردوغبار بر پیکره جنگلهای بلوط غرب کشور آسیب جدی وارد کرده‌است». خبرگزاری ایرنا، ۲۷ آوریل ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۷ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ مردم سالاری تاریخ انتشار: ۰۵/۱۱/۱۳۸۷، بازدید در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ روزنامه همشهری کد خبر:۱۰۰۸۶۲، بازدید در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ ۸۸٫۰ ۸۸٫۱ ۸۸٫۲ «جاذبه‌های فرهنگ عامه کرمانشاه». روزنامه جام جم. بازبینی‌شده در مارس ۲۰۱۰.
- ↑ ۸۹٫۰ ۸۹٫۱ «روزنامه سلام کرمانشاه». بازبینی‌شده در مارس ۲۰۱۰.
- ↑ ۹۰٫۰ ۹۰٫۱ ۹۰٫۲ «آشنایی با فرهنگ و نژاد استان کرمانشاه». بازبینی‌شده در مارس ۲۰۱۰.
- ↑ «زبان و گویش» (فارسی). بازبینی‌شده در ۱۱ مارس ۲۰۱۰.
- ↑ ۹۲٫۰ ۹۲٫۱ «میراث فرهنگی> فرهنگ عامه>زبان و گویش> در یک نگاه» (فارسی). سازمان میراث فرهنگی و صنایع گردشگری استان کرمانشاه. بازبینی‌شده در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۰.
- ↑ «Arrest of the Assyrian leader of the Kermanshah Church in Iran». خبرگزاری اسیست، ۲۱ فوریه ۲۰۱۰. بازبینی‌شده در ۱ دسامبر ۲۰۱۰.
- ↑ دن وودینگ. «Arrest of the Assyrian leader of the Kermanshah Church in Iran». February 21, 2010.
- ↑ زبان و گویش مردم استان کرمانشاه در یک نگاه. اداره میراث فرهنگی استان کرمانشاه
- ↑ http://kermanshah.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=30831
- ↑ لیمویی، علی (1389). واژه نامک (واژه نامهٔ فارسی کرمانشاهی). کرمانشاه: باغ نی.
- ↑ «Kermanshah is a center for Kurdish Music». infowelat.com، May 30, 2014.
- ↑ «کرمانشاه «پدر موسیقی» ایرانی است». روزنامهٔ شرق، چهارشنبه ۱۶ مهر ۱۳۹۳.
- ↑ کاظمی، بهمن، موسیقی قوم کرد، تهران: مؤسسهٔ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، با همکاری فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، چاپ یکم، ۱۳۸۹، ص۵۴.
- ↑ [بی نا]. «استان کرمانشاه سرشار از استعدادهای شگفت‌انگیز است» (فارسی). ایسنا-کرمانشاه، ۱۳۸۹/۰۵/۱۰. کد خبر:۵–۵۸۱۴–۸۹۵. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ ۱۰۲٫۰ ۱۰۲٫۱ ۱۰۲٫۲ ۱۰۲٫۳ ۱۰۲٫۴ ۱۰۲٫۵ محمد جعفرپناهی. «کرمانشاه، کتابخانه‌های» (فارسی). دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ شیریان، محمدحسین، تاریخ مطبوعات استان کرمانشاه، کرمانشاه: اداه کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه، شورای پژوهشی، چاپ یکم، ۱۳۹۲، ص۳۹ و ص۶۹.
- ↑ سیمره
- ↑ «رشد فرد گرایی در شیراز». روزنامهٔ شرق، شمارهٔ ۲۳۶۴، ۱۴ مرداد ۱۳۹۴. بازبینی‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۵.
- ↑ «مذهبی‌ترین و سکولارترین شهرهای ایران کدامند؟». میلیون ایران، ۲۷ تیر ۱۳۹۴. بازبینی‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۵.
- ↑ [بی نا]. «مدارس آلیانس در ایران و اثر آن در مشروطیت». وبگاه جاودان، ۶ شهریور ۱۳۸۷. کد مطلب:۱۰۱. بازبینی‌شده در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۰.
- ↑ ۱۰۸٫۰ ۱۰۸٫۱ معرفی کتاب یهودیان کرمانشاه بازدید در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ [بی نا]. «یهودیان کرمانشاه» (فارسی). انجمن کلیمیان تهران، خرداد ۱۳۸۵. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ ,Conrad Malte-Brun(1824),p.225
- ↑ [بی نا]. «شهر کرمانشاه» (فارسی). حوزه هنری استان کرمانشاه، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ [بی نا]. «دریاچه «تاق بستان» در محاصره غرفه‌های فروش» (فارسی). مؤسسه فرهنگی قدس، [بی تا].
- ↑ سازمان بازرگانی استان کرمانشاه بازدید در ۲۱ اوت ۲۰۰۹
- ↑ هنگامه نصرالدین پور. «گزارش مکتوب هفتگی کارخانه اسید سیتریک کرمانشاه ۱۳۸۹/۰۴/۰۱» (فارسی). صدا و سیمای کرمانشاه، تیر ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۲۹ اوت ۲۰۱۰.
- ↑ [بی نا]. «شرکت پالایش نفت کرمانشاه واحد صنعتی سبز شد» (فارسی). شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی، ۲۶ خرداد ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «راهیان کرمانشاه در لیگ آزادگان ۱۴–۲۰۱۳» (انگلیسی). Persian League، ۹ خرداد ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۵.
- ↑ [بی نا]. «کوه‌های کرمانشاه» (فارسی). پایگاه اینترنتی دیواره بیستون، ۹ خرداد ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۵.
- ↑ [بی نا]. «جشنواره جهانی سنگنوردی بیستون» (فارسی). سایت تحلیلی خبری عصر ایران، ۳۰ مهر ۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۵.
- ↑ [بی نا]. «فهرست ورزشگاه‌های کرمانشاه» (فارسی). پایگاه اطلاع‌رسانی اداره ورزش و جوانان کرمانشاه، ۹ خرداد ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۵.
- ↑ «کلنگ فاز اول بزرگراه خلیج فارس کرمانشاه به زمین زده‌شد/ اتصال کمربندی شرق به غرب» (فارسی). ۶ شهریور ۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۸ اسفند ۱۳۹۴. «خبرگزاری مهر»
- ↑ «مترو: عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین (ع):واگن‌های مترو با کمتر از ۳۵درصد داخلی‌سازی می‌شوند» (فارسی). ۷ مهر ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۰. «خبرگزاری ایسنا»
- ↑ «اجرای قطار شهری کرمانشاه به صورت مونوریل و مترو». تین نیوز، ۷ دی ۱۳۸۸. کد:۷۱۱۰. بازبینی‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۰. «روزنامه جمهوری اسلامی»
- ↑ «استاندار کرمانشاه: طرح منوریل با نصف هزینه مترو اجرا می‌شود» (فارسی). خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۱۳۸۸/۰۸/۰۴. کد:۷۵۲۹۴۶. بازبینی‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۰.
- ↑ «مشکل مترو کرمانشاه ضعف مدیریت است نه بودجه». تابناک، ۲۰ دی ۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۱۲۵٫۰ ۱۲۵٫۱ Bruke, Andrew (2004),p.178
- ↑ [بی نا]. «ترمینال بین‌المللی فرودگاه کرمانشاه افتتاح می‌شود» (فارسی). خبرگزاری فارس، ۱۳۸۵/۰۵/۲۲. شماره:۸۵۰۵۲۲۰۵۱۶. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ [ایسنا]. «پرواز استانبول _ کرمانشاه با نرخ ویژه انجام می‌شود» (فارسی). خبرگزاری ایسنا، ۱۳94/10/۲7. شماره:91121409003. بازبینی‌شده در 20 ژانویه ۲۰۱6.
- ↑ «راه آهن غرب در بن‌بست ۱۰ ساله» (فارسی). ۸ آذر ۱۳۷۵. کد:۴۹۴. بازبینی‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۰.
- ↑ ۱۲۹٫۰ ۱۲۹٫۱ ۱۲۹٫۲ «احداث راه آهن کرمانشاه با روند فعلی ۷۰ سال طول می‌کشد» (فارسی). ۱۴ آذر ۱۳۸۸. شماره ۴۱۳۰. بازبینی‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۰.
- ↑ «آغاز ساخت ایستگاه راه آهن کرمانشاه» (فارسی). ۰۹ آذر ۱۳۸۵. بازبینی‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۰. «روزنامه همشهری»
- ↑ «کار اجرای راه آهن غرب کشور در محدوده نهاوند شروع شد» (فارسی). ۷ اردیبهشت ۱۳۸۹. کد:۱۰۶۰۹۴. بازبینی‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۰.
- ↑ «عزم مشکوک برای عدم اجرای راه آهن غرب» (فارسی). تابناک، ۱ تیر ۱۳۸۹. کد خبر: ۱۰۵۶۰۰. بازبینی‌شده در ۱۲ اوت ۲۰۱۰.
- ↑ «مدیرکل اوقاف استان کرمانشاه: ۸۰ درصد شهر کرمانشاه وقفی است.» (فارسی). پایگاه اینترنتی جوان آنلاین، ۱۱ تیر ١٣٩۳. شمارهٔ خبر:۶۵۶۲۹۱. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۵.
- ↑ مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران از بدو تأسیس تا پایان سال ۱۳۹۰، گردآوری و تنظیم وزارت راه و شهرسازی معاونت شهرسازی و معماری، دفتر طرح‌های کالبدی، دبیرخانهٔ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی و شهرسازی و معماری: نصرالدین الیاس زاده مقدم، عارف اقوامی مقدم، ۱۳۹۰، شابک: 978-600-5392-20-3، ص ۱۶۱.
- ↑ مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران از بدو تأسیس تا پایان سال ۱۳۹۰، گردآوری و تنظیم وزارت راه و شهرسازی معاونت شهرسازی و معماری، دفتر طرح‌های کالبدی، دبیرخانهٔ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی و شهرسازی و معماری: نصرالدین الیاس زاده مقدم، عارف اقوامی مقدم، ۱۳۹۰، شابک: 978-600-5392-20-3، ص ۴۳۶.
- ↑ مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران از بدو تأسیس تا پایان سال ۱۳۹۰، گردآوری و تنظیم وزارت راه و شهرسازی معاونت شهرسازی و معماری، دفتر طرح‌های کالبدی، دبیرخانهٔ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی و شهرسازی و معماری: نصرالدین الیاس زاده مقدم، عارف اقوامی مقدم، ۱۳۹۰، شابک: 978-600-5392-20-3، ص ۵۲۹.
- ↑ مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران از بدو تأسیس تا پایان سال ۱۳۹۰، گردآوری و تنظیم وزارت راه و شهرسازی معاونت شهرسازی و معماری، دفتر طرح‌های کالبدی، دبیرخانهٔ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی و شهرسازی و معماری: نصرالدین الیاس زاده مقدم، عارف اقوامی مقدم، ۱۳۹۰، شابک: 978-600-5392-20-3، ص ۵۳۰.
- ↑ مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران از بدو تأسیس تا پایان سال ۱۳۹۰، گردآوری و تنظیم وزارت راه و شهرسازی معاونت شهرسازی و معماری، دفتر طرح‌های کالبدی، دبیرخانهٔ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی و شهرسازی و معماری: نصرالدین الیاس زاده مقدم، عارف اقوامی مقدم، ۱۳۹۰، شابک: 978-600-5392-20-3، ص ۵۳۱.
- ↑ مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران از بدو تأسیس تا پایان سال ۱۳۹۰، گردآوری و تنظیم وزارت راه و شهرسازی معاونت شهرسازی و معماری، دفتر طرح‌های کالبدی، دبیرخانهٔ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی و شهرسازی و معماری: نصرالدین الیاس زاده مقدم، عارف اقوامی مقدم، ۱۳۹۰، شابک: 978-600-5392-20-3، ص ۷۸۸.
- ↑ مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران از بدو تأسیس تا پایان سال ۱۳۹۰، گردآوری و تنظیم وزارت راه و شهرسازی معاونت شهرسازی و معماری، دفتر طرح‌های کالبدی، دبیرخانهٔ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی و شهرسازی و معماری: نصرالدین الیاس زاده مقدم، عارف اقوامی مقدم، ۱۳۹۰، شابک: 978-600-5392-20-3، ص ۸۲۳.
- ↑ ۱۴۱٫۰ ۱۴۱٫۱ وبگاه شهرداری کرمانشاه بازدید در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ [بی نا]. «شهردار کرمانشاه خبر داد: افزایش تعداد مناطق شهرداری به ۸ منطقه» (فارسی). پایگاه اینترنتی شهرداری کرمانشاه، دوشنبه ٢٦ فروردین ١٣٩٢. شماره:٣٢٦٠. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۵.
- ↑ «ایرنا - بوستان لاله کرمانشاه ساماندهی شد». www.irna.ir. بازبینی‌شده در 2016-09-11.
- ↑ «وجود ۱۶۵ بوستان فعال در کرمانشاه» (فارسی). خبرگزاری فارس، ۱۳۹۵/۰۲/۰۵.
- ↑ [بی نا]. «رئیس حوزه هنری استان: سینماهای کرمانشاه تعطیل شدند» (فارسی). بانک اطلاعاتی نشریات کشور، ۱۳۸۷/۱۰/۲۳. ۱۶. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰. «روزنامه اعتماد»
- ↑ [بی نا]. «سینماهای کرمانشاه تعطیل شدند» (فارسی). روزنامه جام جم، ۲۵ دی ۱۳۸۷. شماره:۱۰۰۸۹۶۳۸۵۴۶۶. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «سینماهای کرمانشاه» (فارسی). روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۳۸۸/۰۶/۱۹. کد خبر:۶۷۵۱۵۱.
- ↑ اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه: تالار آوینی کرمانشاه میزبان هنرنمایی گروه‌های نمایشی استان، ۲۷ بهمن ۱۳۹۰.
- ↑ با حضور معاون وزیر فرهنگ، تئاتر شهر کرمانشاه افتتاح می‌شود؛ ۳ خرداد ۱۳۹۲.
- ↑ «دربارهٔ دانشگاه» (فارسی). دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی کرمانشاه. بازبینی‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۰.
- ↑ «مدرسه علمیه امام صادق (ع) کرمانشاه» (فارسی). پایگاه حوزه، ۱۳۷۴. بازبینی‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۰.
- ↑ بی نا. «فارغ‌التحصیلی ۴۳ طلبه از حوزه علمیه امام خمینی کرمانشاه» (فارسی). بانک اطلاعات نشریات کشور، ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸. شماره ۱۹۳۴۴. بازبینی‌شده در ۲۶ اوت ۲۰۱۰. «روزنامه کیهان»
- ↑ ریچارد گوتئیل. «یهودیان کرمانشاه» (انگلیسی). دانشنامهٔ یهودی، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۵.
- ↑ «بیوگرافی میرجلال‌الدین کزازی» (فارسی). پایگاه اینترنتی راسخون، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۵.
- ↑ بهاران خرم‌نژاد. «نگاهی به عملکرد مدارس غیرانتفاعی استان: آفتابه لگن هفت دست، شام و ناهار هیچ» (فارسی). روزنامهٔ شرق، چهارشنبه، ۱۶ مهر ۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۵.
- ↑ [بی نا]. «آشنائی با کرمانشاه» (فارسی). روزنامه اینترنتی سلام کرمانشاه، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (انگلیسی) بازدید در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۰
- ↑ خبرگزاری میراث فرهنگی بازدید در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ [بی نا]. «تکیه معاون الملک» (فارسی). آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما واحد کرمانشاه، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ وب گاه کرمانشاه آرت
- ↑ http://www.razi.ac.ir/Portal/Home/Default.aspx?CategoryID=86f443b8-ccac-4371-ac20-01993b015bf4 دربارهٔ کرمانشاه - پورتال دانشگاه رازی کرمانشاه
- ↑ [بی نا]. «پوشش گیاهی و جنگل‌ها» (فارسی). خبرگزاری آفتاب، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ [بی نا]. «غار «پراو» به عنوان دومین اثر طبیعی ملی کرمانشاه به ثبت رسید» (فارسی). خبرگزاری مهر، ۱۳۸۸/۱۱/۲۵. بازبینی‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ [بی نا]. «ثبت غار پرآو به عنوان اثر ملی طبیعی منتظر بررسی در دولت است» (فارسی). خبرگزاری فارس، ۱۳۸۸/۰۶/۱۳. شماره:۸۸۰۶۱۳۰۴۰۶. بازبینی‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ مترجم: کاضم فریدیان. «روس‌ها در غار پراو به هیجان آمدند» (فارسی). روزنامه ابتکار، اکتبر ۲۰۰۶. بازبینی‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ http://www.isna.ir/news/94031106611/بازی-با-مرگ-در-خطرناکترین-غار-ایران-تصاویر بازی با مرگ در خطرناکترین غار ایران-خبرگزاری ایسنا
- ↑ خبرگزاری آفتاب بازدید در ۶ ژوئیه ۲۰۱۰
- ↑ «حضور رئیس مجلس در مراسم روز ملی کرمانشاه» (فارسی). خبرگزاری آریا، ۴ مرداد ۱۳۸۹. کد خبر:۲۰۱۰۰۷۲۶۱۴۳۸۲۲۹۳۱. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ [بی نا]. «نامگذاری سالروز عملیات مرصاد کرمانشاه به نام روز ملی کرمانشاه» (فارسی). سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمانشاه، [بی تا]. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ [بی نا]. «مدال صلح به شهرداری کرمانشاه اهدا شد» (فارسی). خبرگزاری پانا، ۱۳۸۸/۰۹/۲۱. بازبینی‌شده در ۱ سپتامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «امضای تفاهم نامه همکاری استان‌های کرمانشاه و قاضی آنتپ ترکیه». روزنامه صبح خراسان، ۱۱ آذر ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۰.
- ↑ «کرمانشاه و اسپیلیت خواهر خوانده می‌شوند». عصر ایران، ۱۱ تیر ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ۱۳ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ جایگاه خیابان کرمانشاه در شهر رسبورگ بر روی نقشه گوگل ارث، بازدید در ۲۷ فوریه ۲۰۱۶.
- ↑ پایگاه اینترنتی مووتو، خانه‌ای در خیابان کرمانشاه در رسبورگ، بازدید در ۲۷ فوریه ۲۰۱۶.
منابع
فارسی
- آلبرت تن آیک اومستد. تاریخ شاهنشاهی هخامنشی. ترجمهٔ محمد مقدم. تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۲. ISBN 964-00-0466-9.
- احمد بن یحیی بلاذری. «فتح‌های جبال-حلوان». در فتوح البلدان. ترجمهٔ محمد توکل. بیروت: دار و مکتبة الهلال، قرن سوم.
- بهمن کاظمی. موسیقی قوم کرد. چاپ یکم. تهران: مؤسسهٔ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، با همکاری فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، زمستان ۱۳۸۹. ۴۰۶. ISBN 978-964-232-099-8.
- حمدالله مستوفی. نزهةالقلوب. به اهتمام و تصحیح گای لیسترانج. تهران: دنیای کتاب، ۱۳۶۲. ۳۷۸.
- سید ضیاء الدین خرمشاهی. کتاب سبز (بانک اطلاعات استان کرمانشاه). کرمانشاه: کانون تبلیغاتی دالاهو، دی ۱۳۷۵.
- عبدالرحمان شرفکندی (هژار). هنبانه بورینه: فرهنگ کردی فارسی. ویرایش محمدماجد مردوخ روحانی. تهران: سروش، ۱۳۶۹. ۱۰۳۵. ISBN 964-435-701-9.
- اردشیر کشاورز. «کرمانشاه ما به دورنمای قدیم شهر». و دیگران. در کرمانشاه. چاپ یکم. تهران: انستیتو فرهنگی کردستان، با همکاری مؤسسهٔ فرهنگی آراس هولیر، ۱۳۸۸. ۱۸۷–۱۸۲.
- محمدحسین شیریان. تاریخ مطبوعات استان کرمانشاه. چاپ یکم. کرمانشاه: اداه کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمانشاه، شورای پژوهشی، دی ۱۳۹۲. ۵۲۲. ISBN 978-964-04-9485-1.
عربی
- ابوالقاسم بن حوقل النصیبی. صورة الارض. ویرایش الطبعة الثانیه. [بی جا]: لیدن، ۱۹۳۸ م.
انگلیسی
- Silk Buckingham, James. Travels in Assyria, Media, and Persia. ویرایش 2ND Edition. Oxford University:Henry Colburn and Richard Bentley، ۱۸۳۰.
- Boulanger, Robert. The Middle East, Lebanon, Syria, Jordan, Iraq, Iran. Hachette، ۱۹۶۶.
- Conrad Malte-Brun. Universal geography: or a description of all parts of the world, on a new plan, according to the great natural divisions of the globe; accompanied with analytical, synoptical, and elementary tables. London: Wells and Lilly، ۱۸۲۴.
- Innes Clarke,John; Drummond Clark, Brian. Kermanshah: an Iranian provincial city. illustrated ed. University of Durham (Dept. of Geography), 1969. ISBN 978-0-900974-01-4, ISBN 0-900974-01-X.
- Bruke, Andrew; Elliott, Mark; Mohammadi, Kamin. «Western Iran». در Iran;LONELY PLANET IRAN;Country Guide Series;Lonely planet;City guide. Lonely Planet، ۲۰۰۴. ISBN 1-74059-425-8,ISBN 978-1-74059-425-7.
پیوند به بیرون
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای کرمانشاه دارد. |
در پروژه‌های خواهر می‌توانید در مورد کرمانشاه اطلاعات بیشتری بیابید.
در میان واژه‌ها از ویکی‌واژه
در میان گفتاوردها از ویکی‌گفتاورد
در میان تصویرها و رسانه‌ها از ویکی‌انبار
در میان خبرها از ویکی‌خبر- وبگاه رسمی شهرداری کرمانشاه
- وبگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه
- پورتال استانداری کرمانشاه
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
