ایلات قوم لر

لر نام قومی ایرانی است که در غرب و جنوب و جنوب‌غربی ایران زندگی می‌کند، زبان آن‌ها لری است و شیعه مذهب هستند. ایلات قوم لر به دو دستهٔ لربزرگ و لرکوچک (فیلی) تقسیم می‌شوند که خود دارای زیرمجموعه‌های متعددی هستند

ایلات لر کوچک

بالاگریوه

بالاگِریوَه بزرگترین ایل لر کوچک است. ولادیمیر مینورسکی خاورشناس و ایران‌شناس معروف روسی طایفه‌های بالاگریوه را به عنوان لرهای اصلی معرفی می‌کند. این ایل به ۳ تیرهٔ دیرکوند، جودکی و رشنو تقسیم می‌شود، مسیو چریکف در سفرنامه خود طوایف بالاگریوه را ده طایفه معرفی می‌کند که عبارتند از دیرکوند، پیرانه وند، باج آلاوند، ساکی، جودکی، رشنی، ماما صارم، مکان علی و مقیمه. سکونت‌گاه این ایل شمال خوزستان، جنوب و شرق لرستان و شرق استان ایلام است، شهرهای اندیمشک، پلدختر، دورود، دره‌شهر، خرم‌آباد و قسمت‌هایی از دزفول و ملایر محل زندگی این ایل هستند. مردم این ایل به گویش لری بالاگریوه‌ای صحبت می‌کنند.

میرزاوند

یکی از طوایف بزرگ لُر می‌باشد که قسمتی از آن‌ها در بخش الوارگرمسیری و اندیمشک و قسمتی دیگر در خرم آباد و در دوره چگنی ساکن می‌باشند.اسم این طایفه از اسم نیای آن‌ها به نام میرزا شکل گرفته‌است.فرزندان میرزا که در بخش الوارگرمسیری و اندیمشک زیستند عبارتند از رضا-کلورضا-شیرمرد و شیرزاد که البته فرزندان رضا خود به دو شاخه تقسیم می‌شوند که از اسم همسران رضا به نام‌های فرخی و گلناز شکل گرفتند. دو فرزند دیگر میرزا به نام‌های احمدبک و جافربک نسل طایفه میرزاوند در دوره چگنی رو تشکیل دادند در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران جلد6 نوشته سرتیپ حسینعلی رزم آرا نام دهستان میرزاوند و آبادی‌ها و بُنه‌های این طایفه در بخش الوارگرمسیری ذکر شده‌است از چهره‌های نام آشنای این طایفه می‌توان استاد محمد میرزاوندی خواننده حنجره طلایی لرستان در دوران جنگ ایران و عراق رو نام برد.

جودکی

جودکی یکی از طوایف ایل بالاگریوه می‌باشد که در منطقهٔ بالاگریوه ساکن است. عده‌ای از جودکی‌ها در پلدختر ساکن هستند. آلبرت هوتوم-شیندلر در دهه ۱۹۹۰ میلادی طایفه جودکی را با خانواری در حدود ۸۰۰ خانوار معرفی می‌کند.

دیرکوند بزرگترین ایل بالاگریوه است که از جنوب خرم‌آباد تا اندیمشک ساکن هستند، دیرکوند به سه شاخهٔ اصلی میر، قلاوند، بهاروند و تیره‌های وابستهٔ دیگری مانند نجفوند، طافی، شورابی، ساتیاروند، طالبوند و … تقسیم می‌شود. تا دههٔ ۱۹۲۰ میلادی جمعیت این ایل بیش از ۱۰٬۰۰۰ خانوار بودند، ولادیمیر مینورسکی دیرکوندها را از طایفه جنگروی معرفی می‌کند. دیرکوندها به گویش لری بالاگریوه‌ای تکلم می‌کنند.

قلاوند

قلاوند یکی از طوایف بزرگ لر و جزء ایل دیرکوند است. سکونت‌گاه اصلی قلاوندها شهرستان اندیمشک و بخش الوار گرمسیری می‌باشد. این طایفه متشکل از ۳۰ طایفه و تیره می‌باشد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به؛ باشاقا،بزرگ،تتر،شانظر،شاطره و کیخا اشاره کرد.

باجولوند

باجولوند نام یک ایل بزرگ در لرستان و خوزستان است که خود از پنج ایل قائدرحمت، آروان، دالوند، سگوند، یاراحمد تشکیل شده‌است.

سکوند

سکوند به قولی برگرفته از سکا به معنی دلیر و شجاع یکی از بزرگترین ایلات لر ساکن غرب و جنوب غرب ایران و شرق و جنوب شرقی عراق است. گستره سکونتگاه ایل از جنوب استان کرمانشاه (منطقه سکاوند)، نواحی مرکزی استان لرستان تا شمال استان خوزستان می‌باشد. به دو شاخه کلی عالی خانی و رحیم خانی تقسیم می‌شود:

• عالی خانی:عالیخانی . خان پرور .خداوردی . زینل . مختار . پنبه خور . پیامنی . علاوند . سیکهوند . نباتوند . کوسهوند . زرینی . علیدوست . فقیر . قلی . ماکنعلی . مختوا . عینلوند . سلاورزی . همیوند . حسن گایار . چوغاسی . تجار . رومانی . دلی . کرد . ساکی . چکمه سیاه . قپال سی
• رحیم خانی: حاجی مشه . خداوش . محسین .حاتم بایندر . شریف . کوکالی . سیفلان ‌. شانیار . فهلوان . سگوند خرده . میربگ . راق . خدکه . خرگوشه . میرآخور . مهکی . هاشم . کرزبر . میرزاعوس . نوکرامرا . چارمیر . شهرمیر . چمال

.

رشنو

رشنو از طوایف لر وابسته به ایل دیرکوند می‌باشد که در لرستان و ایلام ساکن هستند، سکونتگاه اصلی رشنوها لرستان بوده که در دورهٔ والیان فیلی عده‌ای از آن‌ها به همراه والیان به ایلام کوچ کردند. جمعیت رشنوها ۱٬۰۰۰ خانوار برآورد می‌شود.

پاپی

پاپی از ایلات مستقل لر ساکن لرستان و خوزستان می‌باشد، سکونتگاه پاپی‌ها جنوب خرم‌آباد و شمال خوزستان می‌باشد. پاپی‌ها از نظر آداب و رسوم نزدیکترین ایل لر کوچک به لرهای‌بختیاری هستند. پاپی‌ها به لری خاص خود و بیشترین نزدیکی به بختیاری گویش می‌کنند.

شوهان

شوهان بزرگترین ایل لر در استان ایلام است. این ایل شامل طایفه‌های کلای وند، صفر لکی، کرهر، بلوچ، شرف، قیطول، کاوری، فلک، سید و … است. ایل شوهان به زبان لری شوهانی صحبت می‌کنند.

چگنی

چگنی از بزرگترین ایلات لر ساکن در ایران و عراق است، چگنی‌ها در ایران عمدتاً در استان‌های لرستان، قزوین، فارس ساکن هستند، گروهی از چگنی‌ها در دوران صفویان به قزوین و خراسان تبعید شدند، چگنی‌ها به گویش خاصی از زبان لری سخن می‌گویند که به آن لری چگنویه می‌گویند.

ساکی

ساکی یکی از ایل‌های لر ساکن لرستان و خوزستان است که پس از کشته شدن حسینخان ساکی رئیس ایل در اوایل حکومت قاجار فروپاشید و هم‌اکنون یکی از طایفه‌های ایل سکوند محسوب می‌شود.

کوشکی

کوشکی از طوایف قدیمی لرستان و جز ایل دیرکوند می‌باشد، حمدالله مستوفی کوشکی را مهاجر از استان فارس می‌داند اما عده‌ای دیگر کوشکی را از نژاد کاسیان می‌دانند.

خورشیدوند

خورشیدوند از طوایف لر ساکن لرستان است، این طایفه از نسل میرشاهوردی‌خان آخرین حاکم اتابکان لرستان هستند. خورشیدوند به تیره‌های خورشیدوند، حیدروند، بیدلا، کوه‌مینه و شوره‌ای تقسیم می‌شود.

هداوند

ایل هداوند یکی از ایل‌های لر استان تهران است که بیشتر در منطقهٔ ورامین شامل شهرستان‌های ورامین، پیشوا، پاکدشت ساکنند، ایل هداوند در زمان شاه عباس به ورامین تبعید شدند.

عبدولی

عبدولی از طوایف بزرگ لر ساکن در کوهدشت و اندیمشک است، سکونتگاه این طایفه شهرستان کوهدشت بوده که بنا به دلایلی عده‌ای از آن‌ها به خوزستان مهاجرت کردند. در جنگ کوهدشت با سپاه انگلستان این طایفه نقش بزرگی ایفا کرده‌است.

کایدخورده

کایدخورده از طوایف بزرگ لر ساکن ایلام است، این ایل در شهرستان‌های دهلران، اندیمشک، شوش، بخش موسیان و مورموری ساکن است، جمعیت ایل کایدخورده حدود ۲۰٬۰۰۰ نفر تخمین زده می‌شود.

جنگروی

جنگروی از طوایف لر کوچک است که بنیان‌گذار اتابکان لر کوچک بودند، شجاع الدین خورشید از این طایفه بود که با کمک طوایف لر در لرستان و ایلام ادعای استقلال کرد و طولانی‌ترین حکومت ایرانی بعد از اسلام و دومین حکومت طولانی ایرانی بعد از اشکانیان را بنا نهاد. اتابکان لر کوچک ۴۳۶ سال عمر کرد.

🌛دریڪ یا زریڪ🌜 نام اولین سکه زر دوران باستان، میراث ارزشمند و سندی معتبر از تاریخ کهن، معرف قدمت و ریشه اصلی دو ایل بزرگ زاگرس نشین (دیرڪ و زیرڪ)

دریڪ یا دیرڪ وند یکی از مهم‌ترین ایلات کهن منطقه بکر و سرسخت رشته کوه زاگرس است، این ایل بزرگ در لرستان از طوایف فراوانی همچون (بهاروند، قلاوند، یاقوند، میر و ...) تشکیل شده، و محل سکونتش جنوب غرب لرستان منطقه ای معروف به بالاگریوه که به معنای بالانشین است میباشد، منطقه ای که زمانی جایگاه شاهان ساسانی، اشکانی و هخامنشیان بوده و در دل خود یکی از ۶ گنجینه بزرگ جهان، همان گنج بزرگ کلماکره را جای داده و نشان از ناگفته‌های سر بر مهر بسیار دارد. همچنین مردمان این ایل کهن بجز ایران در استانهای کردنشین کشورهای عراق، ترکیه و شهرستان (دیرک) استان حسکه سوریه نیز سکونت دارند. تاریخ مستند علمی،

امیدواریم روزی توسطه افراد شایسته، تاریخ پژو و بدون غرض، بدور از اینهمه داستانها و روایات نادرست، با کمک از مستندات، میراث بجامانده، اشیاء، نامها، منطقه و...، بصورت علمی، مستند و صحیح به تاریخ واقعی و درست این کهن دیار دست یابیم، باسپاس

ایلات لر بزرگ

ممسنی

ایل ممسنی از بزرگترین ایلات لر است که در حال حاضر در شهرستان‌های ممسنی و رستم استان فارس زندگی می‌کند و از ۳ طایفهٔ رستم، بکش، جاوید تقسیم می‌شود. ممسنی‌ها بعد از ایل‌های بختیاری و بویراحمد بزرگترین گروه ایلی قوم لر را تشکیل می‌دهند. مردم ایل ممسنی به گویش لری ممسنی سخن می‌گویند.

دشمن زیاری

دشمن‌زیاری از ایلات لر بویر احمدی است که در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و استان فارس زندگی می‌کنند اما بیشتر در شهرهای دهدشت و بیضا ساکن هستند. گویش این ایل لری بویراحمدی است.

ایل بویراحمدی

بویر احمدی بعد از ایل بختیاری بزرگترین ایل لر است، ایل بویراحمدی جز لر بزرگ محسوب می‌شود. این ایل از ۲۳ ایل ساکن کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان و فارس و بوشهر و چهار محال بختیاری و کرمان( شهرستان رابر )تشکیل شده‌است، سکونتگاه این ایل منطقهای حدود سواحل خلیج فارس تا بهبهان و تا کوه پایه‌های دنا و فارس و کرمان را در بر می‌گیرد. ایل بویراحمد حدود ۴٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر جمعیت دارد. گویش این ایل لری بویراحمدی است.

تامرادی

ایل تامرادی بزرگترین ایل بویر احمدی که در استان کهگیلویه و بویراحمد ساکن است، سکونت‌گاه این طایفه شهرهای یاسوج، دهدشت مارگون است، تامرادی حدود ۱۵۰٬۰۰۰هزار نفر جمعیت دارد، تامرادی از دو واژهٔ تات (عمو) و مرادی (اسم مردانه مراد) تشکیل شده‌است.

چرام

چرام از ایلات لر بویر احمدی است که حدود ۱۰٬۰۰۰ نفر جمعیت دارد، این ایل از ۵ طایفه و ۱۳ تیره تشکیل شده‌است، نیمی از این ایل هنوز زندگی کوچرو دارند.

طیبی

طیبی از ایلات بزرگ لر بویر احمدی است که در شهرستان کهگیلویه ساکن هستند. این ایل ۵۰٬۰۰۰ نفر جعیت دارد.

جاکی

جاکی یکی از ایلات بزرگ گروه لر شیعه مذهب بویر احمدی که به دو دستهٔ لیراوی و چهار بنیچه منشعب می‌شدند. امروزه دیگر نامی از ایل جاکی و شاخه‌های آن در میان نیست و هر یک از ایلات و طوایف وابسته به آن به‌طور مستقل در استان کهگیلویه و بویراحمد پراکندهاند.

بهمئی

بهمئی از ایلات لر کهگیلویه است که در خوزستان و شهرستان بهمئی ساکن هستند، این ایل به دو دستهٔ گرمسیری و سردسیری تقسیم می‌شود، ایل بهمئی همانند دیگر ایلات لر شورش علیه رضاشاه انجام دادند.

باوی

ایل باوی از ایلات اصیل و ریشه دار لر بویر احمدی است، نام این ایل به صورت بابوی و بابویی نیز ذکر شده‌است. بارون دوبد جمعیت این ایل را ۴٬۰۰۰ خانوار ذکر کرده‌است.

بوربور

ایل بوربور از ایلات لر ایران است که امروزه در سراسر این کشور پراکندهشدهاست. از مناطق سکونت بوربورها می‌توان به آذربایجان، ورامین، خراسان شمالی، فارس و کرمان اشاره کرد. برخی از بوربورها زیرمجموعهای از ایلات دیگر چونافشار، بهارلو، بختیاری، هداوند، خمسه، قشقایی و ترکمن شدهاند.

ایل‌های لربختیاری

بختیاری‌ها جزئی از مردم لر به شمار می‌آیند و به زبان لری بختیاری گویش می‌کنند.

ایل جانکی برگرفته از کتاب (تاریخ بختیاری) تألیف سردار اسعد - ملک المورخین- لوریمر- لیارد

ایل جانکی:

طایفه بزرگ و خاص باب بختیاروند است که از توابع و متعلقات مالمیر است که به نام ایذه شناخته می‌شود. خاک جانکی از لردگان تا ایذه و باغملک و قسمت‌هایی از شوشتر ومسجدسلیمان محدود می‌شود. ایل جانکی از نخستین طایفه‌هایی است که از رودخانه کارون عبور کرده و به دشت ایذه و قلعه تل راه یافت حال جانکی را به دو دسته جانکی سردسیر وجانکی گرمسیر تقسیم می‌کنند. بعد از جانکی‌ها، طایفهٔ بهداروند در مالمیر سکنا گزید که بعدها توسط رضا شاه کوچانده شد.

• • توجه**جانکی گرمسیر جزو کیان ارثی چهارلنگ می‌باشد

جانکی سردسیر:**هفت لنگ بهداروند**

برامحمدی-جلیلی-ریگی-معموری-بارزی-بروبر-شیاسی-سوتک-بوگر

جانکی گرمسیر:**چهارلنگ کیان ارثی**

طایفه بهوند (بهوندی) مکوند-زنگنه—بلواسی-آل خورشید-ممبینی

زراسوند ：

زراسوند طایفه بزرگی از ایل بختیاری شاخه دورکی هست و سردسیر آن‌ها در استان چهارمحال بختیاری منطقه چغاخور که پایتخت ایل بختیاری هست و مرکز فرماندهی ایل بختیاری و نشیمنگاه خوانین بختیاری در این منطقه قرار داشت و گرمسیر آن‌ها در مسجدسلیمان و اندیکا قرار دارد. اکثر خوانین بختیاری و ایلخانی بختیاری از جمله سردار اسعد بختیاری، تیمسار بختیار، سردار جنگ، سردار ظفر، و … از طایفه بزرگ زراسوند هستند. وزراسوند به چندین تیره تقسیم می‌شود از جمله توشمال، احمد خسروی، علاسوند، میر، زنبور و …

بهوند (بهوندی):

بهوند طایفه بزرگی از ایل کیان ارثی از شاخه جانکی گرمسیر است. از ایل چهارلنگ بختیاری. مناطق (استان‌ها و شهرستان) بهوند نشین؛ رامهرمز، باغملک، ایذه، شوشتر، اردل، اصفهان، شهرکرد، کوه گیلویه و بویر احمد، هفتکل، لالی، مسجد سلیمان و…

_نام‌خانوادگی‌های شناسنامه‌ای زیرشاخه بهوند؛ **بهوندی** ۱~بهوند یوسفی ۲~بهوند تقوی نژاد ۳~بهوندی نژاد ۴~بهوندی کیا ۵~ده مُنبِین (تیره) قسمت جانکی (ممبینی) ۶~ده علی (علیزاده) ۷~ده ایمان (ایمانی) ۸~ده رفیع (رفیعی) ۹~شیرالی ۱۰~قنبری ۱۱~زمانی ۱۲~گرمسیری ۱۳~کارگر ۱۴~مرادی ۱۵~ده کریم (کریمی) ۱۶~عیوضی ۱۷~زارع ۱۸~دریاباد (نوادگان دریابان غیور ارتش جمهوری اسلامی) ۱۹~بیگدلی ۲۰~آریایی ۲۱~آغاجری ۲۲~نوذری ۲۳~امینی کیا ۲۴~شجاعی ۲۵~بلعواسی (ابولعباسی) ۲۶~اندیشه ۲۷~اشکانی ۲۸~الماسی ۲۹~منوچهری ۳۰~نوروزی_بعضی از آنها ۳۱~مهربانی ۳۲~صدر ۳۳~فروغی ۳۴~یوسفی ۳۵~متویی ۳۶~ظهرابی ۳۷~افشین (نوادگان افشین خان، بهوند پهلوان رامهرمز) ۳۸~سیادتی نیا ۳۹~جوادی ۴۰~محیط ۴۱~علیبازی ۴۲~غجری ۴۳~پاتش ۴۴~داودی ۴۵~کاید ۴۶~محمدی ۴۷~چراغی ۴۸~زکویان ۴۹~انیسه ۵۰~زنگنه-بعضی از آنها ۵۱~مقدم زاده

بهداروند

بهداروند، یا بختیاروند، طایفهای از ایل بختیاری، شاخه هفتلنگ می‌باشد. این طایفه بزرگ بختیاری، به «بهداروند» یا «بختیاروند» نیز، شهرت دارد. در ساختار اجتماعی ایل بختیاری، بهداروند، به طایفه و نیز، به یکی از چهار باب تشکیلدهنده شاخه هفتلنگ بختیاری، اطلاق می‌شود.

آسترکی

آسترکی طایفهای از دورکی بختیاری است طوایف لر در ایران به دو دسته لر کوچک و لر بزرگ تقسیم می‌شوند. آسترکی از طوایف لر بزرگ است.

بابادی

بابادی یکی از ۴ طوایف (یا باب) بزرگ ایل هفت لنگ بختیاری است که به دلیل تعداد خانوار و جمعیت زیاد، آن را ایل بابادی نیز می‌گویند. در حال حاضر محل سکونت اصلی ایل بابادی در کوهرنگ، بیرگان، فارسان، مسجدسلیمان، خانمیرزا، ایذه، اردل، لالی و شوشتر است اما در گذشته آنان نیز مانند سایر بختیاری‌ها به ییلاق و قشلاق (سردسیر و گرمسیر) کوچ می‌کردند.

منجزی

منجزی یکی از طوایف بزرگ لر بختیاری از شاخه هفت لنگ و از باب بهداروند می‌باشد، این طایفه از ۹ تیره تشکیل شده‌است. سکونتگاه منجزی‌ها استان اصفهان، خوزستان و چهارمحال و بختیاری است.

منابع

• کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران جلد ۶(تقسیمات لرستان و خوزستان) نوشته سرتیپ دکتر حسینعلی رزم آرا فروردین ۱۳۳۰ ه‍.ش
• امان‌الهی بهاروند، سکندر. پژوهشی دربارهٔ پیوستگی قومی و پراکندگی جغرافیایی لرها در ایران. آگاه، آذر 1393. شابک ‎۹۶۴-۳۲۹-۱۳۵-۹. 
• صیفی نژاد، جواد. لرهای ایران: لربزرگ، لرکوچک. تهران: آتیه، 1381. شابک ‎۹۶۴ - ۷۴۰۹- ۲۲-۲. 
• مینورسکی، ولادیمیر. لرها و لرستان. ترجمهٔ سکندر بهاروند. تهران: آرون، آبان 1389. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۲۳۱-۲۵۷-۳.