مدل پروپاگاندا

پروپگاندا شکلی از ارتباط است که هدفش تحت تاثیر قرار دادن عقاید یک جامعه به سوی دلایل و جوانبی است که برای شخص یا گروهی مفید باشد.

مدل پروپگاندا مدلی مفهومی – با وجودی که از طرف مخالفین متهم به تئوری توطئه شده است - در اقتصاد سیاسی است که توسط ادوارد هرمان و نوام چامسکی ارائه شده است و نشان می‌دهد چگونه پروپگاندا، شامل سوگیری نظام مند، در رسانه‌های عمومی عمل می‌کند. این مدل به دنبال این است که نشان دهد چگونه مردم پروپگاندایز می‌شوند و چگونه رضایت برای سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در ذهن مردم بر اساس این پروپگاندا "ساخته" می‌شود.

این تئوری نشان می‌دهد که روشی که طی آن اخبار ساخته می‌شوند (از طریق تبلیغات، منابع دولتی، صاحبان رسانه و غیره) یک تقابل علایق ذاتی را به وجود می‌آورد که به عنوان پروپگاندا برای نیروهای غیر دموکراتیک عمل می‌کند.

مقدمه

«مدل پروپگاندا» که برای اولین بار در کتاب ساختن رضایت: اقتصاد سیاسی رسانه‌های جمعی (فیلترهای خبری) در سال ۱۹۸۸ ارائه شد، رسانه‌های خصوصی را به عنوان علاقه‌مندان به تجارت به فروش محصول –خوانندگان و بینندگان- به تجارت‌های دیگر (تبلیغات گران) نشان می‌دهد، به جای ارائهٔ اخبار با کیفیت به عموم مردم. با تشریح کارکردهای اجتماعی رسانه‌ها، چامسکی می‌نویسد: «... مطالعه نهادها و نحوه عملکرد آنها، جدا از عناصر حاشیه‌ای و یا یک ادبیات نسبتاً مبهم علمی، باید با وسواس نادیده گرفته شود» چامسکی - توهم الزامی: کنترل افکار در جوامع دموکراتیک این تئوری ادعای وجود پنج سطح فیلتر را می‌کند که نوع اخبار در رسانه‌های خبری را تعیین می‌کنند. این پنج فیلتر عبارتند از:

• مالکیت رسانه
• منابع درآمد رسانه
• منابع
• مؤاخذه
• ایدئولوژی ضد کمونیستی

مالکیت رسانه

گفته می‌شود اندازه و ضرورت سودجویی در شرکت‌های رسانه‌ای غالب ایجاد سو گیری می‌کند. نویسندگان اشاره می‌کنند که چگونه در اوایل قرن نوزدهم نشریات رادیکال انگلیسی ظهور کردند که به نگرانی‌های کارگران می‌پرداخت ولی مالیاتها سنگین که برای محدود کردن مالکیت روزنامه‌ها به ثروتمندان طراحی شده بود شروع به تغییر دادن این ماهیت نمود. با این وجود درجاتی از تفاوت باقی‌ماند. در بریتانیای پس از جنگ، روزنامه‌های رادیکال یا طرفدار طبقهٔ کارگر همچون دیلی هرالد، نیوز کرونیکل، ساندی سیتیزن (هیچ‌کدام نتوانستند به دیگر انتشارات ملحق شوند) و دیلی میرور (دستکم تا دههٔ ۱۹۷۰) به طور منظم مقالاتی برای زیر سؤال بردن نظام سرمایه داری منتشر می‌کردند. نویسندگان ادعا می‌کنند که این روزنامه‌های رادیکال اولیه با مالکیت شرکتی محدود نشده بودند و بنابراین برای انتقاد از نظام سرمایه داری آزاد بودند. هرمان و نوام چامسکی مدعی اند از آنجا که رسانه‌های اصلی بخشی از شرکت‌های بزرگ و کانگلومراها (شرکتهای ادغام شده مانند وستینگ هاوس و جنرال الکتریک) هستند؛ اطلاعاتی که از این مجاری به عموم می‌رسد با توجه به علایق آن‌ها سوگیری دارد. این کانگلومراها به شدت فرا تر از مرزهای سنتی رسانه‌ها فعالیت می‌کنند و بنابراین علایق مالی بسیار زیادی دارند که ممکن است با درز اطلاعاتی خاص به عموم مردم به خطر بیفتد. با این تفاسیر اخباری که به علایق مالی شرکت‌های صاحب رسانه آسیب می‌زند بیش از همه مورد سوگیری و سانسور قرار می‌گیرد. این منطق آن گونه پیش می‌رود که اگر برای رسیدن به حداکثر سود می‌بایست عینیت اخبار را قربانی کرد، بنابراین منابع خبری که نجات می‌یابد می‌باید در مورد اخباری که برخورد علایق دارند از بنیان سوگیری داشته باشد.

درآمد

دومین فیلتر مدل پروپگاندا درآمد به دست آمده از طریق آگهی‌های تجاری است. بیشتر رسانه‌ها می‌بایست مقدار زیادی تبلیغات جذب کنند تا بتوانند هزینه‌های تولید خود را پوشش دهند؛ بدون این منبع روزنامه‌ها مجبور به افزایش قیمت هستند. رقابت سختی میان رسانه‌ها برای جذب آگهی دهنده‌ها جریان دارد؛ روزنامه‌ای که تبلیغات کمتری از رقیب خود جذب کرده، در موقعیت به شدت ضعیف تری از رقیب خود قرار دارد. نبود منابع درآمد از این راه برای روزنامه‌های مردمی قرن نوزده و بیست از دیگر عوامل نابودی این روزنامه‌ها بود. محصول از خوانندگان ثروتمندی تشکیل شده که روزنامه را خریداری می‌کنند –که البته به عنوان قشر تحصیل کرده و تصمیم گیرندهٔ مردم در نظر گرفته می‌شوند- در حالی که کارگزاران اصلی که روزنامه به آنان خدمت می‌کند شرکت‌هایی هستند که برای آگهی محصولاتشان تبلیغ می‌کنند. بر اساس این فیلتر، اخبار خود چیزی جز فیلتری که برای جذب خوانندگان مرفه و تصمیم‌گیر برای دیدن آگهی‌ها نیست. آگهی متن اصلی است و هر گونه شکلی به خود می‌گیرد تا خوانندگان را به خود جلب کند. اخباری که با حال و هوای خرید در تضاد است یا اطلاعاتی که تصویری از جهانی که رو به زوال را نشان می‌دهد، به حاشیه رانده می‌شود و یا به کل کنار گذاشته می‌شود. این تئوری بیان می‌دارد که مردمی که روزنامه را خریداری می‌کنند خود محصولاتی هستند که به آگهی دهندگان فروخته می‌شوند و خود اخبار ماهیتی حاشیه‌ای دارند.

منابع

سومین فیلتر به منابع خبری رسانه های جمعی اشاره دارد. "رسانه های جمعی در همزیستی با منابع قدرتمند اطلاعات با الزامات اقتصادی و منافع دوجانبه قرار دارند." حتی شرکت های رسانه ای بزرگ مانند بی بی سی نمی‌توانند به همه جا خبرنگار بفرستند. بنابراین منابع خود را بر جاهایی که احتمال بیشتری برای حادث شدن اخبار مهم وجود دارد متمرکز می کنند: کاخ سفید، پنتاگون و ترمینال های مرکزی دیگر اخبار. برای مثال برای اطلاع از دیدگاه رسمی دولت در بریتانیا، خبرنگاران به سخنان شخص نخست وزیر یا سخنگوی وی نیاز دارند. شرکت های تجاری نیز به عنوان منابع معتمد اخبار پر اهمیت شناخته می شوند. سردبیران و خبرنگارانی که این منابع رسمی را مورد انتقاد قرار می دهند ممکن است از دسترسی به این منابع حیاتی برای رسانه‌شان باز داشته شوند. بنابراین رسانه از درج مقاله هایی که این منابع خبری، که به آنها متکی است، را نقد می کند، امتناع می کند.

مواخذه

چهارمین فیلتر مواخذه (توپخانه ضد هوایی=Flak) است که هرمان و چامسکی آن را به عنوان بازخورد منفی به بیانات رسانه یا برنامه ها رادیو و تلویزیون می دانند. مواخذه می تواند شکل های گوناگون به خود بگیرد: نامه، تلگراف، تلفن، تومار پرونده های قضایی، سخنرانی و حتی لوایح پیشنهادی به مجلس، و دیگر اشکال شکایت، تهدید و فعل تنبیهی. سازمان های تجاری مرتباً گرد هم می آیند تا ماشین های مواخذه را سامان دهند. واژه ی مواخذه بدین منظور از طرف هرمان و چامسکی مورد استفاده قرار گرفته که تلاش هدفمند برای بی ارزش کردن مخالفت های شخصی یا سازمانی علیه فرضیه های موجود را نشان دهد؛ فرضیه هایی که مورد علاقه ی قدرت حاکم است. بر خلاف مکانیزم های سه فیلتر اول –که از تحلیل مکانیزم بازار آزاد منبعث شده‌اند- مواخذه، توسط تلاش های هماهنگ و عمدی برای مدیریت اطلاعات عمومی شناخته می شود.

ضد کمونیسم و ترس

پنجمین و آخرین فیلتری که هرمان و چامسکی شناسایی می کنند "ضدکمونیسم" است. کتاب ساختن رضایت در زمان جنگ سرد نوشته شد. چامسکی این مدل را به عنوان "ترس" به روز کرده است، معمولاً به نام "دشمن" یا "دیکتاتور شیطانی"، شامل سرهنگ قذافی، صدام حسین و اسلوبودان میلوسویچ. ضدایدئولوژی، ترس و نفرت عمومی را نسبت به گروهی که تهدیدی بالقوه به شمار می روند را بر می انگیزد، خواه واقعی باشد، بزرگنمایی شده و یا توهمی. کمونیسم طبق این تئوری زمانی تهدید اول بود. کمونیسم و سوسیالیسم با نظر مخالفانشان تصویر می شدند و با ویژگی های به خطر افکندن آزادی بیان و نشریات مورد حمله قرار می گرفتند. هرمان و چامسکی عقیده دارند این تصویر سازی ها معمولاً برای ساکت نگاه داشتن صداهایی بود که منتقد علایق حاکم بودند.

انتقادات به مدل پروپگاندا

کلاهن و مولن دو موج انتقادی به مدل پروپکاندا را شناسایی می کنند. این دو اشاره می کنند که پس از انتشار این مدل در سال ۱۹۸۸، توجهی کمتر از آنچه هرمان و چامسکی پیش بینی می کردند به این مدل در مطالعات رسانه ای شد. طبق انتظار هرمان و چامسکی و مدل پروپگاندا نیز، این مدل از طرف رسانه ها مورد بی توجهی قرار گرفت، چنانچه مدیالنز گزارش می دهد، به مدل پروپگاندا تا سال ۲۰۰۴ تنها یک بار در نشریه ی گاردین اشاره شده .

موج اول انتقادات: ارتداد (اواخر دهه ی ۱۹۸۰ و اوایل دهه ی ۱۹۹۰)

در زمان موج اول انتقادات به مدل پروپگاندا، بسیاری از متخصصین و محققین، به طور عمده این مدل را رد کردند. در بحث های مطرح شده در این دوره منتقدین اشاره می کنند که مدل پروپگاندا قدرت نظام پروپگاندا را بزرگنمایی می کند و اثر مخالفت های مردمی را کوچک جلوه می دهد و به علایق نخبگان محدود می کند ، دیدگاه تئوری توطئه در مورد رسانه ها ارائه می دهد ، جسم سختی برای تحلیل است ، سیاست زده است ، جبری، کارکردگرا و ساده انگارانه است ، و تاثیر حرفه ای گری ژورنالیستی را در نظر نمی‌گیرد . نکته ی مهم در تمامی این انتقادات این است که این منتقدین با مدل پروپگاندا با اصطلاحات خودش مواجه نشده اند، در مقابل اینان ادعایی را به هرمان و چامسکی نسبت می دهند که ایشان مطرح نکرده اند و از پاسخ به دلایل رفتار رسانه ها که توسط هرمان و چامسکی مشاهده شده است سرباز می زنند. این اجتناب از موضوعی آشکار بر خلاف علوم اجتماعی خوب است، که در آن پژوهشگران به یافته ها ی محققین دیگر نقد وارد می کنند. این انتقادات توسط هرمان و کلاهن پاسخ داده شده است.

موج دوم انتقادات: اشتغال (اوایل دهه ی ۲۰۰۰)

طی دومین موج انتقادات، اشتغال بیشتری با مدل پروپگاندا صورت گرفت و مباحث اساسی بیشتری پیش گرفته شدند. در رابطه با نتایج و روش شناسی مباحث بسیاری نیز شکل گرفت.

جان کرنر در برابر جفری کلاهن (۲۰۰۲-۲۰۰۳)

اولین تبادل نظر درباره ی مدل بین جان کرنر و جفری کلاهن در مجله ی اروپایی ارتباطات در سالهای ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ شکل گرفت. جفری کلاهن با رد بسیاری از انتقادات وارد شده بر مدل – توطئه وار بودن، جبرگرایی و کارکردگرایی، تشابه با مدل دروازه بانی خبر، رد حرفه گرایی ژورنالیستی، شکست در نظریه پردازی تاثیرات رسانه و این پیش فرض که علایق طبقۀ حاکم واحد است – دوباره این مدل را مطرح می کند و بر پنج فیلتر و راهبرد روش شناسی آن تمرکز می نماید.

در پاسخ کرنر ، تشکیک می کند که مدل که برای توصیف عملکرد رسانه ها در ایالات متحده طراحی شده بتواند در کشورهای دیگر با نظام های رسانه ای و ساختار سیاسی بسیار متفاوت، قابل تعمیم باشد. دوم، کرنر می پرسد مدل پروپگاندا چه بینش نظری جدیدی وارد مطالعات رسانه ای اروپایی می کند. سوم، کرنر شکایت می کند که فرض شده است پنج فیلتر بدون هیچ گونه مختصات و کیفیت های بیشتری عمل می کند و این منجر شده است به دیدگاهی کل گرا و نهایی از عملکرد رسانه ها. چهارم، کرنر مقهوم فیلتر را نقد می کند و می پرسد که فرایند فیلتر شدن خود تولید کننده ی پیام های رسانه ای موجود است یا تنها در خدمت اصلاح آن چیزی است که پیشتر وجود داشته. پنجم، کرنر طرفداران مدل پروپگاندا را متهم می کند که مطالعات با سابقه ی رسانه ای اروپایی را نادیده می گیرند که ریشه در تحلیل انتقادی مارکسیستی و روابط رسانه-دولت-بازار دارد. ششم، کرنر می پرسد که آیا مدل اصول لیبرال را رد می کند یا از آن حمایت می نماید؛ آیا کارکنان رسانه که در نظام پروپکاندا دخیلند از عمل و تاثیراتش آگاهند یا خیر؛ و همچنین با به کارگرفتن مفاهیمی چون "شستشوی مغزی تحت آزادی" و "کنترل افکار" مدل نگران تاثیرات رسانه است یا رفتار آن ها.

در پاسخی دیگر، کلاهن بر جذابیت مدل پروپگاندا از دیدگاه علوم اجتماعی، مخصوصا از جهت سهولت آزمون پیشبینی های آن تاکیدی دوباره می کند. وی، بر خلاف کرنر که این مدل را "بسته می داند، کلاهن بحث می کند که عمل پنج فیلتر مشروط و متغیر است؛ بنابراین مدل در همین رابطه منعطف و "باز" است.

دیوانخانه ی چامسکی: اریک هرینگ و پیرس رابینسون (۲۰۰۳)

هرینگ و رابینسون اشاره می کنند که آثار چامسکی مورد اغماض است و نادیده گرفته می شود. ایشان در مقاله ای دیگر با عنوان "چامسکی، بیش از حد مجادله آمیز یا بیش از حد انتقادی" توضیحی سازمانی برای نادیده گرفته شدن چامسکی عنوان می کنند و آن را به دلیل عملکرد فیلتر مواخذه می دانند، که تحلیل و دیدگاه ضد-نخبه را سرکوب می کند، و اشاره می کنند که دانشگاه ها بخشی از ساختار دولتی-شرکتی هستند.

الیور بوید-بارت و فیلتر ششم (۲۰۰۴)

بوید-بارت از روش شناسی مدل شکایت می کند و اشاره می کند که مدل نشان نمی‌دهد که وزن هر کدام از فیلتر ها در زمینه های مختلف به چه میزان است. نیز وی اشاره می کند که مدل تنها به ویژگی های ساختاری پرداخته است و بازبینی این مدل را خواستار شده است. وی به علاوه، فیلتر ششمی ارائه می دهد که آن را "خرید سهم " روزنامه نگاران و رسانه های آنها توسط سازمان های جاسوسی می نامد.

کرت لنگ و گلادیس لنگ دربرابر هرمان و چامسکی (۲۰۰۴)

دومین تبادل نظر در باره ی مدل پروپگاندا میان کرت و گلادیس لنگ و هرمان و چامسکی در مجله ی ارتباطات سیاسی در سال ۲۰۰۴ شکل گرفت. لنگ و لنگ انتقاد می کنند که هرمان و چامسکی نیتی سیاسی از ارائه ی این مدل داشته‌اند و نمونه گیری و آزمون های تجربی آنان را زیر سؤال می برند و اشاره می کنند که ایشان از ارائه ی نمونه گیری خود سر باز زده‌اند. همچنین لنگ و لنگ واژه ی "نسل کشی" به کار رفته در کتاب هرمان و چامسکی را به چالش می کشند. نیز شکایت می کنند که چامسکی و هرمان از این که چگونه وقایع تبدیل به خبر شده‌اند اطلاعی نداشته اند و ایشان را متهم می کنند که پیش فرضی داشته‌اند که این اطلاعات در دست بوده ولی از نظام تولید رسانه ها خارج شده است. ایشان همچنین به هنجارهای روزنامه نگاری و حرفه ای گری اشاره می کنند که بازدارنده ی آن چیزی است که چامسکی و هرمان پیش بینی کرده‌اند.

هرمان و چامسکی در پاسخ خود از شیوه ی نمونه گیری خود دفاع می کنند و اشاره می کنند که بر حسب اهمیت موضوعات و پوششی که رسانه ها به آن ها داده‌اند برگزیده شده‌اند. از طرفی واژه ی نسل کشی مورد نظر خود را تعریف می کنند و لنگ و لنگ را برای زیر سؤال بردن این واژه متهم به سوگیری سیاسی می کنند. نیز ایشان به شیوه ی انتخاب اخبار "ارزشمند" و "غیرارزشمند" اشاره می کنند و می پرسند که این چه چیزی است که این ارزش را تعیین می کند، با این حال ایشان اشاره می کنند که تاکید خود را همچنان بر نتایج تجربی مطالعاتشان می دانند، چرا که در آنجاست که حقایق قاطعی درباره ی رسانه ها وجود دارد و اشاره می کنند که لنگ و لنگ هیج توضیح جایگزینی برای این سوگیری ها در رسانه ها ارائه نمی‌دهند.

در پاسخ لنگ و لنگ بحث می کنند که فرایند تولید رسانه ها محصولات مذاکره ای هستند (برساخت های اجتماعی) و نه کنترل شده. ایشان باز هم یافته های تجربی هرمان و چامسکی را مورد سؤال قرار می دهند و باز هم مفهوم "نسل کشی" ایشان را به چالش می کشند. هرمان و چامسکی نیز در پاسخی دوباره به این مشکلات پاسخ دادند.

کالین اسپارکس و بازبینی مدل پروپگاندا (۲۰۰۷)

اسپارکس ، ادعای هرمان و چامسکی در باره ی رضایت و مخالفت نخبگان (ذیل فیلتر منبع) را به چالش می کشد، و دوگانگی استراتژیکی-تاکتیکی که ایشان فرض گرفته‌اند را مورد سؤال قرار می دهد و اشاره می کند که نه تنها طبقه سرمایه داری غالباً به دلایل علایق خاص خود منقسم می شوند، بلکه نظام های اقتصادی و سیاسی کشورهای دیگر تفاوت زیادی با آن ایالات متحده دارد. اسپارکس تاکید می کند که می باید میان عملکرد و نقش رسانه های نخبه و رسانه های جمعی تفاوت قایل شد؛ وی بحث می کند که وابستگی به منبع مقبولیت ژورنالیستی را تضمین نمی‌کند – آنچنان که منابع نخبه ممکن است جدا و تقسیم شده باشند و از این رو جا را برای منابع جایگزین، غیرشرکتی و غیردولتی باز کنند؛ و نیز تصریح می کند که روزنامه نگاران، به دلیل موقعیت اجتماعی شان، گاهی از دستورها دولتیان، مدیران و صاحبان سر باز میزنند.

منابع

• Herman، E. S.، & Chomsky، N. (۱۹۸۸). MANUFACTURING CONSENT: The Political Economy of the Mass Media. New York: Pantheon Books.
• Mullen، A.، & Klaehn، J. (۲۰۱۰). The Herman–Chomsky Propaganda Model: A Critical Approach to Analysing Mass Media Behaviour. Sociology Compass ، ۲۱۵-۲۲۹.
• Medialens. (۲۰۰۴، February ۱۲). MEDIA ALERT: A FEW SIMPLE TRUTHS: Propaganda، Power، And Moral Truisms. Retrieved February ۱۶، ۲۰۱۲، from Medialens: http://www.medialens.org/alerts/04/040212_Few_Simple_Truths.html
• LeFeber، W. (۱۹۸۸، November ۶). Whose News? New York Times .
• Nelson، R. A. (۱۹۹۰). Bias versus fairness: The social utility of issues management. Public Relations Review ، ۱۵-۳۲.
• Entman، R. (۱۹۹۰a). Dissent on Manufacturing Consent: A Reply by Robert Entman. Journal of Communication ، ۱۹۰-۱۹۲.
• Entman، R. (۱۹۹۰b). News as Propaganda. Journal of Communication ، ۴۹۴-۴۹۵.
• Lemann، N. (۱۹۸۹، January ۶). Book Reviews. The New Republic .
• Schudson، M. (۱۹۸۹). The Sociology of News Production. Media، Culture and Society ، ۲۶۳-۲۸۲.
• Salmon، C. (۱۹۸۹). Review of Manufacturing Consent by Herman and Chomsky. Journalism Quarterly ، ۴۹۴-۴۹۵.
• Golding، P.، & Murdock، G. (۱۹۹۱). Culture، Communications and Political Economy. In J. C. Gurevitch، Mass Media and Society (pp. ۱۵-۳۲). London: Edward Arnold.
• Schlesinger، P. (۱۹۸۹). From Production to Propaganda. Media، Culture and Society ، ۲۸۳-۳۰۶.
• Eldridge، J. (. (۱۹۹۳). Getting the Message. New York: Routledge.
• Goodwin، J. (۱۹۹۴). What’s Right (and Wrong) about Left Media Criticism? Herman and Chomsky’s Propaganda Model. Sociological Forum ، ۱۰۱-۱۱۱.
• Hallin، D. C. (۱۹۹۴). We Keep America on Top of the World. New York: Routledge.
• Herman، E. S. (۲۰۰۰). The Propaganda Model: A Retrospective. Journalism Studies ، ۱۰۱-۱۱۲.
• Herman، E. S. (۱۹۹۶، July-Aug). The Propaganda Model Revisited. Monthly Review ، ۴۸.
• Herman، E. S. (۱۹۹۰). Dissent on Manufacturing Consent: A Critique by Edward Herman. Journal of Communication ، ۱۸۹-۱۹۰.
• Klaehn، J. (۲۰۰۲). A Critical Review and Assessment of Herman and Chomsky’s ‘Propaganda Model. European Journal of Communication ، ۱۴۷-۱۸۲.
• Klaehn، J. (۲۰۰۳a). Behind the Invisible Curtain of Scholarly Criticism: Revisiting the Propaganda Model. Journalism Studies ، ۳۵۹-۳۶۹.
• Klaehn، J. (۲۰۰۸). Media، Power and the Origins of the Propaganda Model: An Interview with Edward S. Herman. Retrieved February ۱۶، ۲۰۱۲، from Fifth-Estate-Online: The International Journal of Radical Mass Media Criticism: http://www.fifthestate-online.co.uk/comment/mediapower.html
• Corner، J. (۲۰۰۳). Debate: The Model in Question – A Response to Klaehn on Herman and Chomsky. European Journal of Communication ، ۳۶۷-۳۷۵.
• Klaehn، J. (۲۰۰۳b). Debate: Model Construction and Various Other Epistemological Concerns – A Reply to John Corner’s Commentary on the Propaganda Model. European Journal of Communication ، ۳۷۷-۳۸۳.
• Herring، E.، & Robinson، P. (۲۰۰۳a). Forum on Chomsky – Introduction. Review of International Studies ، ۵۵۱-۵۵۲.
• Herring، E.، & Robinson، P. (۲۰۰۳b). Too Polemical or too Critical? Chomsky on the Study of the News Media and US Foreign Policy. Review of International Studies ، ۵۵۳-۵۶۸.
• Boyd-Barrett، O. (۲۰۰۴). Judith Miller، the New York Times and the Propaganda Model. Journalism Studies ، ۴۳۵-۴۴۹.
• Lang، K.، & Lang، G. E. (۲۰۰۴a). Noam Chomsky and the Manufacture of Consent for American Foreign Policy. Political Communication ، ۹۳-۱۰۱.
• Herman، E. S.، & Chomsky، N. (۲۰۰۴a). Reply to Kurt and Gladys Engel Lang. Political Communication ، ۱۰۳-۱۰۷.
• Lang، K.، & Lang، G. E. (۲۰۰۴b). Response to Herman and Chomsky. Political Communication ، ۱۰۹-۱۱۱.
• Herman، E. S.، & Chomsky، N. (۲۰۰۴b). Further Reply to the Langs. Political Communication ، ۱۱۳-۱۱۶.
• Sparks، C. (۲۰۰۷). Extending and Refining the Propaganda Model. Westminster Papers in Communication and Culture ، ۶۸-۸۴.