الاستبصار
اَلاِْسْتِبْصار فیما اختلف من الأخبار: کتابی روایی از شیخ طوسی و چهارمین کتاب از کتب اربعه است.
استبصار اولین کتاب فقه‌الحدیثی است که به مبحث تعارض در اخبار پرداخته‌است. این کتاب یکی از کتب اربعه مذهب شیعه بوده و همچنان مورد بحث و مطالعه دانشمندان اسلامی است. مؤلف کتاب پس از نقل اخبار متعارض با استفاده از روش‌هایی به جمع و تالیف اخبار متعارض پرداخته‌است.
محتوا[ویرایش]
این کتاب مجموعه‌ای است از اخبار اختلافی که از اهل بیت روایت شده‌است. شیخ طوسی در این کتاب کلیه روایاتی را که در مباحث گوناگون فقهی وارد شده و روایتی نیز بر خلاف آن آمده، جمع کرده‌است.
پس از نگارش کتاب تهذیب الاحکام توسط شیخ طوسی، همان طور که مولف در مقدمۀ استبصار آورده است از وی خواسته اند تا روایاتی را که با یکدیگر ناهمخوانی دارند جمع آوری کرده و روایات صحیح و غیرصحیح را تشخیص دهد. استبصار کتابی مختصرتر از تهذیب الاحکام است که صرفا به آن دسته از ابواب فقهی پرداخته است که روایاتی ناهمخوان در آنها وجود دارند. لذا اگرچه ترتیب ابواب فقهی در این کتاب مطابق معمول کتب روایی دیگر است (از باب طهارت تا باب دیات) اما لزوما به تمام ابواب فقهی پرداخته نشده است.
شیخ طوسی برای نگارش این کتاب از دو کتابخانه بزرگ آن زمان در شهر بغداد که مملو از کتاب‌های معتبر و نسخه‌های اصلی بوده استفاده کرده:
- کتابخانه استادش سید مرتضی. شامل ۸۰ هزار جلد کتاب
- کتابخانه شاپور که بسیار بزرگ‌تر از آن بوده و برای علمای شیعه در منطقه کرخ بغداد تأسیس شده بود.
شیخ طوسی در بخش اول و دوم کتاب تمام سند را آورده، ولی در بخش سوم فقط به نام راوی که روایت را از کتاب او نقل کرده اکتفا می‌کند و در پایان کتاب سند خود را به آن راوی آورده تا روایات از ارسال خارج شده و به روایات مسند ملحق گردند. اصطلاحاً این بخش را «مشیخه» می‌نامند، یعنی اساتید و مشایخ.
اعتبار[ویرایش]
آقا بزرگ تهرانی در کتاب «الذریعة إلی تصانیف الشیعة» می‌گوید:
کتاب استبصار یکی از کتاب‌های چهارگانه و یکی از مجموعه‌های روایی است که وسیله استنباط احکام شرعی در میان فقهای شیعه دوازده امامی از زمان مؤلف تا این زمان بوده‌است.
ابن ادریس در کتاب سرائر می‌گوید:
کتاب استبصار را شیخ طوسی برای جمع آوری روایات مخالف نگاشته‌است.وی در این کتاب روایات و احادیث مخالف را به هم نزدیک کرده و میان آنان توافق در معنا ایجاد می‌کند.
شرح‌ها بر کتاب[ویرایش]
۱. کتاب جامع الأخبار فی إیضاح الاستبصار نوشته «شیخ عبداللطیف بن علی بن احمد بن ابی جامع حارثی شامی عاملی» شاگرد شیخ بهائی.
۲. نکت الإرشاد در شرح استبصار نوشته شهید اول، محمد بن مکی.
۳. شرح استبصار نوشته سید میرزا حسن بن عبد الرسول حسینی زنوزی خوئی (۱۱۷۲ - ۱۲۲۳ هجری).
۴. شرح استبصار نوشته «امیر محمد بن امیر عبد الواسع خاتون آبادی» داماد علامه مجلسی (درگذشت ۱۱۱۶ هجری).
۵. شرح استبصار نوشته «شیخ عبد الرضا طفیلی نجفی».
۶. شرح استبصار نوشته «فقیه قاسم بن محمد جواد» معروف به ابن الوندی و فقیه کاظمی، درگذشت بعد از سال ۱۱۰۰ هجری و معاصر با شیخ حر عاملی.
۷. شرح استبصار نوشته «علامه سید محسن بن حسن اعرجی کاظمی» (درگذشت ۱۱۲۷ هجری).
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- «الاستبصار». دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- «کتاب الاستبصار». دائره المعارف طهور.
پیوند به بیرون[ویرایش]
- «متن کتاب الاستبصار» (عربی).
|
||||||||||||||||||
