سفیدرود

سفیدرود
سرچشمه	قزل اوزن، شاهرود
ریزشگاه	دریای کاسپین
ریزشگاه‌های حوضه زهکشی	ایران گیلان
طول	۶۷۰ کیلومتر
حوضه آبریز	جلگه کاسپین

سفیدرود دومین رود بلند ایران و بزرگترین رود شمال ایران است. از ترکیب دو رود شاهرود و قزل اوزن که در شهر منجیل به هم می‌پیوندند شکل می‌گیرد و تا ریختن به دریای خزر عرض استان گیلان را می‌پیماید؛ و از منجیل تا ساحل دریا همه جا سفیدرود به سمت شمال شرقی جاری و جریانش سریع و مقدار آب آن زیاد است. از سد سفیدرود تا گندلان بستر آن بین دو کوه و بسیار باریک و از این نقطه به بعد دلتای وسیعی با شاخه‌های زیاد تشکیل داده شاخه اصلی آن پس عبور از شهرستان رودبار، شهرستان رشت، شهرستان آستانه اشرفیه در پارک ملی بوجاق به دریای خزر می‌ریزد.

این رود علاوه بر اینکه در پیدایش تمدن و اقتصاد منطقه‌ای که در آن جاری است تأثیر داشته است. عامل مهم پدید آمدن دو ناحیهٔ تاریخی آنسوی رودی و این سوی رودی یا بیه‌پس و بیه‌پیش است با توجه به اهمیت این رود در منطقه بسیاری از جغرافیا نگاران اسلامی و سفرنامه‌نویسان در منابع خود از رود و نام‌های آن یاد کرده‌اند.

تنوع آبزیان

بر اساس بررسی‌های انجام شده در طرح جامع شیلاتی طی سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ در ناحیه دهانه رودخانه سفیدرود تا سد سفیدرود و سر شاخه‌های قزل‌اوزن و شاهرود، ۴۵ گونه و زیرگونه ماهی متعلق به ۳۶ جنس و ۱۷ خانواده شناسایی شده که در بین ماهی‌های مهاجر عمده‌ترین آنها عبارتند از: اوزون برون، تاس ماهی، ماهی سفید، کپور معمولی، سس ماهی، لای ماهی، اسبله، سفید کولی، شاه کولی، سیاه کولی و البته ماهی‌های خانواده کپور بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده‌اند. رودخانه سفیدرود از لحاظ مهاجرت و زاد و ولد آبزیان بخصوص گونه‌های ماهیان خاویاری و گونه‌های ماهیان استخوانی از رودخانه‌های منحصربه فرد در حوزه جنوبی دریای خزر می‌باشد.

نمای ۳۶۰° از رودخانه سفیدرود

تهدید زیست‌محیطی

کم‌آبی

احداث بی ضابطه سدهای متعدد در بالادست و رودخانه‌های قزل اوزن و شاهرود سبب کم‌آبی این رود شده و این رودخانه که در گذشته حتی دارای قابلیت کشتیرانی کوچک و متوسط بود این قابلیت را از دست داده است.

آلودگی

فاضلاب انسانی و خانگی، پساب صنعتی و بیمارستانی بدون تصفیه مستقیماً در طول مسیر و سموم و کودهای کشاورزی بدون مدیریت از بالادست راهی رودخانه و دریاچه سد سفیدرود می‌شوند این آب سپس مورد استفاده کشاورزی، آبزی پروری و آشامیدنی قرار می‌گیرد؛ و سپس به دریای خزر می‌ریزد

واژه‌شناسی و تاریخچهٔ نام

نام بومی آن ثابت است. اما، نام غیر بومی آن مختلف و معمولاً ترجمه‌های متفاوت نام بومی می‌باشد:

نام در اوستا

برخی از اوستاشناسان سفید رود را همان رود دائیتی در اوستا می‌دانند.

نام بومی

نام بومی آن به ویژه در شهرستان رودبار، اسپه می‌باشد که در زبان تاتی و تالشی سفید معنی می‌دهد. ایشان دریای خزر را نیز کاسپه می‌نامند. از نام‌های دیگر سفیدرود در گیلان می‌توان به ایسپارو، سیبدورو، سیودورو اشاره نمود.

نام‌های غیر بومی

نام‌های غیر بومی این رود را می‌توان در سه گروه، رده‌بندی کرد؛ نام‌های غیربومی دوران مهاجمان باستانی یونانی، مهاجمان اسلامی عربی، مهاجمان مغولی آلتائی، معاصر ایرانی. توجه شود که همگی این نام‌ها از خاستگاه (چهل چشمه) تا دهانه (دریای کاسپیان) رود را در بر می‌گرفته است.

نام غیر بومی دوره مهاجمان باستانی یونانی

آماردوس، پنداشته می‌شود که نام این رود نزد مهاجمان یونانی تبار بوده است. این نام امروزه کاربرد ندارد. دیاکونوف نام قدیم سفیدرود را آمِرد یا آماردوس ذکر می‌کند و می‌نویسد «منطقهٔ کوهستانی واقع در جنوب شرقی مسیر پایین رود ارس و نواحی مصب قزل اوزن که توسط قبایل کادوسیان و کاسپی‌ها مسکون بوده مطیع ماد نگشته و جز آن سرزمین محسوب نمی‌شود. یونانیان نام این رود را از قوم جنگجوی آمارد که در گیلان و مناطق غربی مازندران فعلی می‌زیستند، اخذ نموده‌اند

نام غیر بومی دوره مهاجمان اسلامی عربی

النهرالابیض، نامی است که مهاجمان اسلامی عربی به کار می‌بردند. در زبان عربی، النهر به معنی رود، و الابیض به معنی سفید، می‌باشند.

نام غیر بومی دوره مهاجمان مغولی آلتائی

هولان موران نخستین نامی است که مهاجمان مغول در این باره به کار بردند. سپس، ایشان در دوره تسلط، این نام را به قزل اوزن، تغییر دادند. هر دو این نام‌ها به معنی رود سرخ می‌باشند. نام قزل اوزن، امروزه بر پاره‌ای از این رود تا پیش از پیوستن به رود شاهرود، اطلاق می‌گردد. برای نمونه، کتاب نزهةالقلوب که در سال ۷۴۰ (قمری) نوشته شده این رود را به مغولی هولان‌موران خوانده که همان معنای نام ترکی آن را داراست.

نام غیر بومی دوره معاصر

سفیدرود نام غیر بومی این رود در محافل رسمی و اداری است. محافل ملی‌گرای غیر بومی از نام سپید رود استفاده می‌کنند.

نگارخانه

• 
• 
• 
• 

جستارهای وابسته

• باشگاه فوتبال سپیدرود رشت

منابع

• ابراهیم پورداوود؛ آناهیتا