شهاب الدین بدایونی

مولانا شهاب‌الدین بن‌جمال‌الدین بدایونی متخلص به مهمره، متوفی پیش از ۶۶۵ هـ، شاعر پارسی‌گو و دانشمند قرن هفتم است.

اعتبار و اهمیت

بدایونی یکی از بزرگترین دانشمندان دورهٔ خود، و به قول امیرخسرو دهلوی «بلبل بستان علم» بود. مؤلف مخزن الغرائب نویسد: «طبعی موزون و شعری چون در مکنون داشت» و تقی اوحدی گوید: «در شعر وی صنایع و بدایع بسیار و فصاحت و بلاغت بی‌شمار است؛ و در اکثر قصاید التزامات مشکلهٔ غریبه مکرر نموده و نهایت قدرت به ظهور رسانیده.»

سبک

بدایونی قصاید متکلف و مصنوع دارد که اکثر آن در ستایش خدا و پیغمبر گفته شده‌است. برای نمونه چند بیت از قصیده‌ای را که در مدح بهاءالدین حسن - یکی از امرای دربار سلطان رکن الدین - سروده نقل می‌کنیم. در این قصیده «الف» نیامده‌است.

زهی چو مهر بجو کرم شده مشهود		علو قدر تو برتر ز گنبد معمور
نسیم خلق تو در حد شش جهت موصوف		بلند حیث تو در بزم نه فلک مشهور
محیط علم و خرد هم بهاء دین کز تو		حدیث حسن گشت در زمین مذکور
زقدرتست معظم نموده مسند ملک		ز فرتست مقدس شده تجلی تور

از قدیمیترین سخن‌سرایان فارسی هند است که تصوف را به قصیده وارد کرده‌است. فخرالدین «عمید» و امیرخسرو دهلوی از شاگردان وی‌اند.

نمونه شعر

این چند بیت برگزیده از قصیده‌ای است مشتمل بر ۴۱ بیت که در هر بیت کلمات گرگ و پیل شیر آمده‌است:

آسمان پیل‌گون مالد تنم را گرگ‌سان		روزگار شیروَش صبرم رباید گرگ‌وار
زور گرگم نی و با من تُندپیل آسمان		شیرمردی می‌کند چون گرگ کهنه روزگار
پیل با گرگ آن نکرد و گرگ با میش، آنچه کرد		شیر چرخ از جور با این شخص چون موی نزار

و این ابیات از قصیده‌ای است در حمد و نعت که در هر بیت آن کلمات مور و موی به کار برده شده:

از زبان گرچه شکافم موی هنگام بیان		در ثنای حق ز حیرت همچو مورم بی‌زبان
در پی زنجیر مویان پری‌رو از هوس		بسته‌ام بسیار چون موران ز دل جان برمیان
بعد ازین چون مور بندم بر در بیچون کمر		وز بن هر موی توفیقش گشایم صد زبان

جستارهای وابسته

• زبان فارسی در هندوستان

منابع

• سدارنگانی، هرومل. پارسی‌گویان هند و سند. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۵. 
• دهلوی، امیرخسرو. دیوان امیرخسرو دهلوی. به کوشش (مصحح:) اقبال صلاح‌الدین، محمد روشن. تهران: انتشارات نگاه، ۱۳۸۰. شابک ‎۹۶۴-۳۵۱-۰۵۱-۴.