سعید امامی

سعید اسلامی

شناسنامه
نام کامل	سعید امامی
معروف به	«سعید اسلامی» «مجتبی قوامی» «سعید شمشیری»
زادروز	۲۴ دی ۱۳۳۶
زادگاه	شیراز، ایران
تاریخ مرگ	۲۹ خرداد ۱۳۷۸ (۴۱ سال)
محل مرگ	زندان اوین یا بیمارستان لقمان، تهران،
همسر(ان)	فهیمه دری نوگورانی
والدین	پدر: علی‌اکبر مادر: هُمارُخ
اطلاعات سیاسی
سمت	از مأمورین امنیتی و اطلاعاتی بلندپایه جمهوری اسلامی ایران

سعید امامی یا سعید اسلامی (۲۴ دی ۱۳۳۶، شیراز – ۲۹ خرداد ۱۳۷۸، تهران) از مأمورین بلندپایه وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران و از معاونین علی فلاحیان از زمان وزارتش بود. او عامل اصلی قتل‌های زنجیره‌ای دانسته می‌شود، هرچند که برخی هوادارانش (از جمله روح‌الله حسینیان) در صحت آن تردید کرده‌اند.

وی پس از روی کار آمدن دولت سید محمد خاتمی و در دوران وزارت قربانعلی دری نجف‌آبادی از مقام خود برکنار شد و به مقام مشاور تنزل یافت. او در پیشینهٔ خود ۷ سال معاونت امنیتی وزارت اطلاعات را دارد. او پس از فاش‌شدن قتل‌های زنجیره‌ای زندانی شد و بنا بر اعلام منابع رسمی در زندان با خوردن داروی نظافت خودش را کشت.

زندگی

سعید امامی در سال ۱۳۳۶ در شیراز و با نام اصلی سعید امامی به دنیا آمد، سعید اسلامی نام دیگری هستند که توسط او استفاده می‌شد.

سعید امامی در جوانی و پس از گرفتن دیپلم ریاضی در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی و با دریافت بورس تحصیلی به ایالات متحده آمریکا رفت و با مدرک مهندسی مکانیک دانش‌آموخته شد. پس از بازگشت به ایران و در پی انقلاب اسلامی به استخدام وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران درآمد.

امامی پس از استخدام در وزارت اطلاعات توانست جایگاه مهمی برای خود پیدا کند. او با داشتن گذرنامه دیپلماتیک به همراه علی‌اکبر ولایتی برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک رفت. در دوران ریاست علی فلاحیان بر وزارت اطلاعات در دو دولت هاشمی رفسنجانی، فلاحیان امامی را به عنوان معاون امنیتی وزارت اطلاعات برگزید.

با قتل شاپور بختیار، عبدالرحمن برومند، و سروش کتیبه توسط مأموران وزارت اطلاعات و در پی آن لغو سفر فرانسوا میتران به ایران، روابط دو کشور به شدت تیره شد. امامی در بلژیک به همراه اسلحه و مهمات دستگیر شد. هاشمی رفسنجانی تنها به توبیخ امامی بسنده کرد و او در معاونت وزارت اطلاعات باقی ماند. در دولت نخست خاتمی نیز به عنوان مشاور در وزارت اطلاعات به ریاست دری نجف‌آبادی حضور داشت.

قتل‌های زنجیره‌ای

نوشتار اصلی: قتل‌های زنجیره‌ای ایران

نقش سعید امامی در قتل‌های زنجیره‌ای

او در زمان وقوع قتل‌های زنجیره‌ای ایران در وزارت اطلاعات مشاور بود. در اطلاعیهٔ وزارت اطلاعات در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۷۷ آمده‌است گروهی از اعضای وزارت اطلاعات مسئول قتل‌های زنجیره‌ای بوده‌اند و او یکی از آنان بود. سعید امامی پنجم بهمن ماه سال ۷۷ بازداشت شد ولی نام او و سایر متهمان بازداشت شده به رسانه‌ها راه نیافت تا آن‌که آخرین روزهای خرداد ۷۸ اخباری از برخی از بازداشت شدگانی که سمت‌هایی در حد مدیرکل را در وزارت اطلاعات بر عهده داشتند در برخی از روزنامه‌ها انتشار یافت. رئیس وقت سازمان قضایی نیروهای مسلح او را یکی از چهار عامل اصلی قتل‌های زنجیره‌ای معرفی کرد و گفت: «عاملان اصلی با توجه به تحقیقات انجام گرفته مصطفی کاظمی، مهرداد عالیخانی، سام نیک طاها، خسرو براتی و سعید امامی هستند.»

بازجویی و اعترافات سعید امامی

در اسناد بازجویی سعید امامی آمده است: «من از آغاز انقلاب تا به امروز سرباز گوش به فرمان نظام مقدس اسلامی و مقام ولایت بوده و هستم، هیچگاه بدون کسب اجازه و یا بدون دستور مقامات عالی نظام کاری انجام نداده‌ام. حکم اعدام داریوش فروهر و پروانه اسکندری را به روال معمول همیشگی حجت‌الاسلام علی فلاحیان به من داد. احکام اعدام سایر محاربین قبلاً در زمان وزارت فلاحیان صادر شده بود. از مدت‌ها پیش قرار بر این بود که عوامل مؤثر فرهنگی وابسته که توطئه تهاجم فرهنگی را در ایران پیاده می‌کردند و جمعاً صد نفر بودند اعدام شوند. حکم حذف ۲۹ نفر از نویسندگان از مدتها پیش مشخص و احکام قبلاً صادر شده بود که در مورد ۷ تن از آن عناصر احکام در دوره وزارت علی فلاحیان اجرا شده بود. وقتی حکم اعدام فروهر به ما ابلاغ شد پرسیدیم که تکلیف احکام معطل مانده اعضای کانون نویسندگان چه می‌شود که حاج آقا قربانعلی دری نجف‌آبادی نیز گفتند هرچه سریع‌تر اقدام شود بهتر است و این بار نیز مثل ماقبل انجام شد با فرق اینکه بجای ابلاغ از سوی فلاحیان امور از طریق دری نجف‌آبادی هماهنگ می‌شد. فلاحیان با وجود آنکه خود حاکم شرع بود، اما معمولاً و در موارد حساس احکام حذف محاربان را شخصاً صادر نمی‌کرد. او این احکام را از آیت‌الله خوشوقت، آیت‌الله مصباح، آیت‌الله خزعلی، آیت‌الله جنتی و گاهی نیز از حجت‌الاسلام محسنی اژه‌ای دریافت می‌کرد و بدست ما می‌داد. ما فقط به آقایان اخبار و اطلاعات می‌رساندیم و بعد هم منتظر دستور می‌ماندیم».

مرگ سعید امامی

۳۰ خرداد ۷۸، «مرگ مبهم» سعید امامی در بیمارستان لقمان تهران توسط روزنامه کیهان منتشر شد. کیهان نوشت که او مشکوک به ارتباط با «بیگانگان» بوده است. روز بعد دادستان وقت مجتمع قضایی نیروهای مسلح، محمد نیازی، این خبر را تأیید و طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد سعید امامی، که بالاترین عضو و مسئول اصلی «قتل‌های خودسرانه» معرفی شده بود، در زندان اوین و با خوردن داروی نظافت خودکشی کرده‌است.

نیازی کمترین مجازات سعید امامی را اعدام اعلام کرد و گفت: «با توجه به مدارک موجود و اعتراف‌های صریح سعید امامی، وی هیچ گونه راه فراری نداشت و اگر با این اتهامات به دادگاه می‌رفت حکم او اعدام بود.»

اما از آن‌جا که خوردن داروی نظافت (واجبی)، معمولاً به مرگ شخص مسموم منجر نمی‌شود و هیچ مطلبی از اعترافات و بازجویی‌های امامی در دسترس عموم قرار داده نشد، این خودکشی مشکوک به نظر می‌رسید. روزنامه همشهری نوشت که روز پنج‌شنبه ۲۷ خرداد، پزشکان بیمارستان لقمان حال امامی را خوب توصیف کرده و برای او اجازهٔ مرخصی صادر کرده بودند. اما در حالی‌که برای اطمینان، خواسته بودند که او دو ساعت دیگر هم در بیمارستان بماند، بر اثر ایست قلبی و در فاصلهٔ همان دو ساعت، امامی از دنیا رفته بود. بسیاری احتمال دادند که او برای جلوگیری از افشای بسیاری از مسائل مربوط به وزارت اطلاعات و ارتباط آن با قتل‌ها، در زندان کشته شده‌است. برخی دوستان سعید امامی از جمله روح‌الله حسینیان ادعا کردند «سعید امامی کشته شد تا طراحی قتل‌ها را به گردن او بیندازند.» بسیاری از اصلاح‌طلبان نیز مدعی شدند سعید امامی کشته شد تا آمران اصلی قتل‌های زنجیره‌ای معرفی نشوند.

با اعلام مرگ وی، خانواده و هم‌فکران سعید امامی او را «شهید» نامیده و اعلام کردند که وی در زندان اوین «قربانی» شده و به قتل رسیده‌است. در مراسم ختم سعید امامی، حدود ۴۰۰ نفر از جمله روح‌الله حسینیان شرکت کردند.

اتهامات سعید امامی

دادستان مجتمع قضایی نیروهای مسلح، محمد نیازی، اعلام کرد سعید امامی، بالاترین عضو و مسئول اصلی «قتل‌های خودسرانه» بوده‌است. نیازی کمترین مجازات سعید امامی را اعدام اعلام کرد و گفت: «با توجه به مدارک موجود و اعتراف‌های صریح سعید امامی، وی هیچ گونه راه فراری نداشت و اگر با این اتهامات به دادگاه می‌رفت حکم او اعدام بود.»

مطبوعات ایران، امامی را نه تنها در قتل‌های زنجیره‌ای فروهرها، مختاری، پوینده و شریف مسئول دانستند، بلکه از او به عنوان یکی از عوامل قتل‌های دهه ۶۰ و ۷۰ شمسی شامل ترور سعیدی سیرجانی، واقعه ترور میکونوس، ماجرای اتوبوس ارمنستان (عملیات ناموفق به دره افکندن اتوبوس حامل ۲۱ تن از نویسندگان و روشنفکران) و مرگ غیرمنتظره احمد خمینی فرزند روح‌الله خمینی (بنیانگذار جمهوری اسلامی) نام بردند.

محدودیت برای مطبوعات

روزنامهٔ سلام در ۱۵ تیر ۱۳۷۸ نامه‌ای از سعید امامی را منتشر ساخت که وی خواستار اعمال محدودیت بیشتر برای نویسندگان و مترجمان شده بود. وی این نامه را در ۱۶ مهر ۱۳۷۷ اندکی پیش از آغاز دور تازه قتل‌های زنجیره‌ای، خطاب به «مقام محترم وزارت» نگاشته بود. این نامه در شرایطی منتشر شد که مجلس پنجم (با اکثریت اصول‌گرا) در حال تغییر قانون مطبوعات جهت افزایش محدودیت برای روزنامه‌نگاران بود. سعید امامی همچنین خواستار ایجاد شرایطی شده بود که نویسندگان نیز پیرامون مطالب منتشره در نشریات (به همراه مدیر مسئول) پاسخگو باشند. او در این نامه به ویژه از چند نویسنده از جمله محمد مختاری (کسی که یک ماه بعد در جریان قتل‌های زنجیره‌ای کشته شد) نام می‌برد. در پی چاپ این نامه که ضربه سنگینی به جناح محافظه‌کار به‌شمار می‌رفت، دادگاه ویژه روحانیت روزنامه سلام را توقیف کرد و تجمع اعتراضی دانشجویان در کوی دانشگاه با یورش سهمگین نیروهای لباس شخصی موج گسترده‌ای از درگیری میان جماعت معترض و نظام را برای یک هفته در سراسر کشور رقم زد.

تشکیک در هولوکاست

وی برای اولین بار طی سخنانی که در دانشگاه بوعلی همدان در سال ۱۳۷۵ ایراد کرد، کشتار شش میلیون یهودی در هولوکاست را غیر واقعی و دروغ خواند. وی گفت که «دوستان نازیست و نئونازیست» اش به او گفته‌اند که تعداد کشته شدگان یهودی نهایتاً ۲۵۰ هزار نفر بوده‌است.

ادعای سعید حجاریان

مسئولیت مصاحبه و گزینش سعید امامی در زمان سفر او به تهران به سعید حجاریان سپرده شد بود حجاریان دراین باره گفته است که پس از مصاحبه با سعید امامی به این نتیجه رسیده که وزارت اطلاعات باید از سعید امامی تنها به عنوان منبع یک طرفه استفاده کند و او را نباید به سمت‌های حساس در این وزارتخانه منصوب کنند.

روابط با مقامات عالی رتبه

همسر سعید امامی، خانم فهیمه دری نوگورانی در مصاحبه‌ای ادعا کرد که در اواخر سال ۶۹ سعید امامی خانواده سیدعلی خامنه‌ای را برای کاری به لندن برده (احتمال می‌رود علت سفر ایشان برای درمان ناباروری همسر مجتبی خامنه‌ای باشد) و دو ماه تمام با این خانواده زندگی کرده است.

علاوه براین همسر امامی از علاقه مجتبی خامنه‌ای به سعید امامی یاد کرد و گفت:

خود آقا مجتبی پسرآقا (داماد آقای حدادعادل) و مادر خانمشان شیفته اخلاق سعید شده بودند که حتی تا قبل از دستگیری سعید هم مرتباً خود آقا مجتبی زنگ می‌زد به سعید که چرا نمی‌آیی و با ما رفت‌وآمد نمی‌کنی؟

جستارهای وابسته

• قتل‌های زنجیره‌ای
• علی فلاحیان
• مهرداد عالیخانی
• مصطفی کاظمی
• فهیمه دری نوگورانی

منابع

• لاهیجی، عبدالکریم. دموکراسی و حقوق بشر در ایران (سومین دهه جمهوری اسلامی). خاوران، ۲۰۱۰. شابک ‎۹۷۸-۲-۹۱۲۴۹۰-۷۲-۳. 

پیوند به بیرون

• سعید امامی، مردی که با داروی نظافت خودکشی کرد، بی‌بی‌سی فارسی
• سرویس‌های اطلاعاتی و انقلاب اسلامی ایران، عبدالله شهبازی