گاتاها
| بخشی‌از سلسله مباحث دربارهٔ |
| مزدیسنا |
|---|
آتش، نمادِ مَزدَیَسنا
|
| مباحث اولیه |
| فرشتگان و شیاطین |
|
| کتاب و عبادت |
|
| روایت‌ها و افسانه‌ها |
| تاریخ و فرهنگ |
| پیروان |
 درگاه مزدیسنا |
گاتاها یا گاهان یا گاتها (اوستایی: گاثا، سانسکریت: گاثا، پهلوی: گاسان، گاهان) عبارت از ۱۷ سرودهای است که از دیرباز از سخنانِ زرتشت اسپنتمان دانسته می‌شده‌است و در برگیرنده پیام و آموزش‌های وی[۱] و بنیادِ مزدیسنا است[۲] و کهن‌ترین و سپنتاترین[۳] بخشِ کتابِ اوستا شمرده می‌شود. [۴]
محتویات
معنای واژهٔ گات[ویرایش]
گاتها (اوستایی) جمعِ گات به معنای سرود است که در زبان پهلوی به گاث (گاس) تبدیل شده و در زبان پارسی گاه گفته می‌شود. ردپای این واژه در دستگاه‌های موسیقی امروز ایرانی به جای مانده است. همانند سه گاه و چهار گاه.[۵]
ساختار و چینش[ویرایش]
گاتها از نگاه صرف و نحو و زبان و بیان، روشِ ارائهٔ مطالب، فکر واندیشه، سبک شعر و ویژگی‌های دیگر با دیگر بخش‌های اوستا تفاوت دارد، ازین روی همهٔ اوستاشناسان و دانشمندان آن را از خودِ زرتشت می‌دانند،[۳][۶] گاتها منظوم و موزون به گونهٔ اشعار دینی] ایران باستان اند که به شدت موجز و فشرده‌اند و از نظر ساختار دستور زبان استثناء هستند. شاید نخست بلندتر و به نثر بوده اما برای در امان بودن از گزندِ فراموشی و یا دستبردِ روزگار، آنها را به نظم درآورده‌اند تا بهتر به خاطر سپرده شود.[۶] زبان شناسان وزن این اشعار را یافته و قواعد نظم را در آنها تعیین کرده‌اند.[۷] در کل، ۱۷ سرودهٔ گاتها ۲۳۸ بند، حدود ۸۹۶ بیت یا ۵۵۶۰ واژه[۳] است که بعدها در میان ۷۲ هات (فصل) یسنا جای داده شده‌اند. این ۱۷ سروده با شمارهٔ فصل آنها در یسنا شناخته می‌شوند. به هر یک از فصل‌های یسنا و گاتها هات گفته می‌شود.
نام بخش‌های گاتها و نامگذاری[ویرایش]
گاتها خود ۵ بخش شده‌اند.
- اَهونَوَدگاه دربارهٔ نیایشِ خدا، گزینش پیامبر[۸]
ازآنجا که نخستین واژهٔ آن اهون ویتی خوانده می‌شده و در پهلوی اهنودگات می‌خوانند. شامل ۷ هات (فصل) می‌باشد. هر فصل مشتمل بر چند قطعه و هر قطعه دارای سه مصراع است؛ و هر مصراع شانزده هجا دارد که پس از هجای هفتم وقف یا سکته‌ای است (۹+۷)[۷] آغاز آن از شروع هات ۲۸ تا پایان هات ۳۴ است.
- اُشتَوَدگاه دربارهٔ راز آفرینش، خودشناسی، خداشناسی.[۸] اشتاویتی و به پهلوی اشتودگات دارای چهار «هات» است و هر هات به چندین قطعه قسمت شده که هریک پنج مصراع دارد و هر مصراع ۱۱ هجا دارد و سکته یا وقف بعد از هجای چهارم است (۷+۴)[۷] شامل هات ۴۳، ۴۴، ۴۵ و ۴۶ می‌شود.
- سپَنتمَدگاه[۹] دربارهٔ آفرینش و پیرامون آن[۸] سپنتامینو، چهار «هات» دارد. هر هات چندین قطعه و هر قطعه ۴ مصراع و هر مصراع یازده هجا دارد، وقف مانند اشتودگات پس از هجای چهارم است (۷+۴)[۷] شامل هات ۴۷، ۴۸، ۴۹ و ۵۰ می‌شود.
- وُهوخْشتَرگاه دربارهٔ تازه شدن جهان و بهرهٔ کارکرد آدمی[۸] تنها یک هات دارد، هر قطعه ۳ مصراع و هر مصراع ۱۴ هجا دارد و سکته یا وقف در وسط آن یعنی پس از هجای هفتم می‌آید (۷+۷)[۷] شامل هات ۵۱ می‌شود.
- وَهیشتوایشْت‌گاه دربارهٔ والاترین آرزوی اشو زرتشت و اشوان[۸] هفت هات دارد، قطعه‌ها مرکب از دو مصراع کوتاه و دو مصراع بلند اند. مصراع کوتاه ۱۲هجایی، با وقف پس از هجای ۷ ام. (۵+۷) و مصراع‌های بلند ۱۹ هجایی با دو وقف یکی پس از هجای هفتم و دیگری پس از هجای ۱۴ام است.[۷] شامل هات ۵۳ می‌شود.
هر یک از این ۱۷ فصل یا هات نیز دارای نامی می‌باشند. وجه تسمیهٔ نامگذاری این هفده یسنا به موجبِ واژه‌های آغازگرِ هر هات است.[۱۰]
زبان[ویرایش]
زبانِ گاتها، گاتی یا اوستایی کهن است که به گروهِ زبانهای ایرانی کهن متعلق است و زیر شاخهٔ خانوادهٔ خاوری زبانهای هندواروپایی، شرق ایران[۷] است. زبانِ این بخش، به کهنگیِ زبانِ ریگ ودا کتابِ مذهبیِ هندوان آریایی است و پیشینهٔ آن -دستِ کم- به ۸ قرن پیش از میلاد می‌رسد.[۷] بیشترِ آنچه از اوستای گاهانی فهمیده می‌شود -هم از نظر واژگان و هم دستوری- تنها بخاطر همین خویشاوندیِ اوستای گاتی با زبان سانسکریت ودایی است. گاتها برای نخستین بار در سدهٔ هجدهم به همتِ اوستاشناسان اروپایی شناسایی شد. به گفتهٔ ویلیام ملاندرا: «گاتها در مقایسه با ادبیات سایر ادیان مشرقی شاید مبهم‌ترین و پرابهام‌ترین سروده‌ها باشند. تقریبأ هر بند از گاتها آماده چندین تفسیر است.»[۱۱]
برگردان و ترجمه[ویرایش]
در سده ۱۸ میلادی پژوهشگر فرانسوی «انکتیل دوپرون»[۱۲] با بهره‌گیری از زبان سانسکریت که ریگ‌ودا [۱۳] (اشعار و سرودهای مذهبی هندو) با آن نوشته شده، کلید زبان اوستا و سرانجام گاتاها را پیدا نمود و راه بر ترجمه آن گشوده شد. [۱۴]
پارسی میانه[ویرایش]
در نوشته‌های یسنا به پهلوی، گاتها به همراه برگردانِ پارسی میانه بصورتِ واژه به واژه می‌آیند که به نظر می‌رسد از اواخر دوران پادشاهی ساسانیان باشد. نویسندگانِ آن دانش بسیار ضعیفی از زبان اوستایی کهن داشته‌اند.[۱۵]
زبانهای اروپایی[ویرایش]
در حدود سدهٔ ۲۰ میلادی دانشمندان و خاورشناسانی چون جیمز دارمستتر به واسطه ترجمه‌های پهلوی و کریستیان بارتلمه، هلموت هوباخ و اسنلی آیسلر بواسطه شباهت با زبان ودایی به ترجمه پرداخته‌اند.
پارسی امروزی[ویرایش]
به ترتیب تاریخ تا کنون این پژوهشگران ترجمه‌هایی از گاتاها به زبان فارسی ارائه داده اند: ابراهیم پورداوود (سال ۱۳۰۵ و بازنگری در ۱۳۳۱)، موسی جوان (۱۳۴۸)، هاشم رضی (سال ۱۳۴۸ و بازنگری در ۱۳۸۰)، موبد فیروز آذرگشسب (۱۳۵۱ تا ۱۳۵۸)، عباس شوشتری (مهرین) (۱۳۵۴)، علی‌اکبر جعفری (۱۳۵۹)، حسین وحیدی (۱۳۶۶)، جلیل دوستخواه (۱۳۷۴)، موبد رستم شهزادی (۱۳۷۷)، آبتین ساسانفر (۱۳۸۳) و ترجمهٔ مشترک بابک صالحیان و رضا مرادی غیاث‌آبادی (۱۳۹۰).[۱۶]
محتوا[ویرایش]
مفاهیم برجسته و بنیادین[ویرایش]
- تنها یک خدا وجود دارد، خداوند خرد، اهورا مزدا، آفریدگار و پروردگار پیوسته، پشتیبان و پیش برندهٔ کیهان (سرود۸ و ۹)
- همهٔ باورهای خرافی به خدایان و الهه‌ها و موجودات تخیلی مشابه دروغین و اجرای مراسم برای خشنود ساختن آنها بایستی کنار گذاشته شود و همهٔ تصورات و اعمال غیرمنطقی باید رها شوند. (سرود ۵)
- آئین وجدان نیک، دین، نام گاتایی مزدیسنا، جهانی و همگانی است. (سرود ۹٫۱۰ و ۱۷٫۱)
- روشن‌اندیشی خدایی (سروش) توانایی‌های خداوندی را آشکار می‌کند که منجر به درکِ اصول بنیان کیهان و نظم گیتی می‌شود.
- جهان به نیکی آفریده شده‌است و رو به تکامل پیشروی می‌کند چنان‌که آفریدگار آن اورمزد می‌خواهد. (سرود ۸و۹)
- به بشر آزادی اندیشه، گفتار و کردار بخشیده شده و ذهنی روشن برای تشخیص میان آنچه نیک و بد برای جامعه انسانی دارد. (۳٫۲و۴٫۹و۱۱و۱۲)
- انسان دو روان سپنتا مَینیو یا روانِ پیش برنده و اَنگره مَینیو یا روانِ پس برنده دارد. روانِ پیش برنده به ترقیِ شخص و دنیای پیرامونش کمک می‌کند.[۱۷]
جهان بینی[ویرایش]
در گاتها از دو جهان یاد می‌شود. جهان مادی-فیزیکی، و جهان مینوی-عقلانی. جهان مادی و عقلانی در هم تنیده هستند. انسان در این دو جهان به طور هم‌زمان زندگی و پویایی دارد.[۱۸] تشریفات مذهبی در اندازهٔ بسیار کم یاد می‌شوند. تنها پیشکشی که نیاز است، پیشکش اندیشهٔ نیک است. بر پایهٔ آموزه‌های گاتها تنها با اندیشه، گفتار و کردار است که آدمی زندگی واپسین خود را می‌سازد.[۱۹]
استعارات[ویرایش]
در گاتها اهمیت بکارگیری از استعاره و نقش آن در زبان و ذهن درک شده است. مکانیزمی که به ذهن اجازه می‌دهد تا فهم دنیای فیزیکی و تجربه‌های اجتماعی به شناخت موضوعات دیگر منجر شود. استعاراتی که زردشت در گاتها استفاده کرده است: دوستی با اورمزد، دئنا ونوهی، وهومن، اشا، وهور خشتر، آرمئیتی، سروش، سپنتا مینو، هئورواتت، امرتات، اترا، پل چینوت، اوشتا، گئتا، رتو، دروج.[۲۰]
بخش‌هایی از گاتها[ویرایش]
زرتشت از مزدا راهنمایی می‌خواهد[ویرایش]
ای خدای دانا! چگونه می‌توانم در انجام وظایفم تو را خشنود سازم؟ رهبران روحانی دروغپرداز، خویشان و دوستان مرا فریب داده، بر ضد من برانگیخته و آنها را از من رانده‌اند! اهل شهر و محل مرا وامی‌کنند با من درشتی و ستیز کنند! رهبران دنیایی بدکار و دروغپرداز مرا آزار می‌دهند!
به کدام سرزمین روی آورم؟ به کجا پناه برم؟[۲۱]
زرتشت از مزدا بخشش می‌خواهد[ویرایش]
ای خداوندِ جان و خرد! من و یارانم، با منشِ نیک به تو رو می‌آوریم، تا از داده‌های تو -که بهرهٔ راستی و داد (اشا) است- برخوردار گردیم. از توانِ تن و نیروی روان بهره‌مند شویم و به آرامش و آسایش برسیم. منشِ نیک و راستی و داد را -که والا فروزه‌های خداوندِ جان و خرد است- می‌ستایم و به راهنماییِ آنان، سرودهایی را می‌سرایم که پیش ازین کسی نگفته و نشنیده‌است. پس به نیایش برخیزید به سرودهای من[۲۲] گوش دهید و به یاریِ من بشتابید تا آرامش و آسایش را به جهان باز برگردانیم و نیرویِ خلل ناپذیرِ شهریاریِ اهورایی را در جهان استوار کنیم.
تا آنجا که من توان دارم، برای گسترشِ آیین راستی و گرَوِشِ مردمان به منش نیک کوشا خواهم بود. نیک می‌دانم که درین کوشش، نیرویِ خلل‌ناپذیرِ شهریاریِ اهورایی، یار و یاور من است. همچنین به نیکی آگاهم که دادهای اهورایی از آنِ کسانی است که بدونِ چشم‌داشت در راهِ خدا کار می‌کنند.[۲۳]
این بخش‌ها از برگردان موبد رستم شهزادی از گاتهاست:
بشود که فرمانروایان نیک و پاک بر ما فرمانروایی کنند، نه فرمانروایان بد و نادرست. چه پاکی و راستی از گاه تولد تا مرگ برای آدمی بهترین بخشش است. بشود که چنین فرمانروایان نیک و پاک برای خوشبختی ما در جهان فرمانروایی کنند.[۲۴]
پرسش‌های بلاغی زرتشت از اورمزد[ویرایش]
از تو می‌پرسم از اهورا، چه به راستی می‌خواهم، آیا سرانجامِ زندگیِ پارسایی، خوشبختی در دو جهان است و کسی که برای رستگاریِ روانِ دیگران می‌کوشد، بهرهٔ نیک خواهد برد؟ این را [ای] مزدا می‌دانم که هر که به مردم مِهر ورزد و برای رستگاریِ دیگران بکوشد، چنین کسی دوستِ تو و درمان بخشِ زندگیِ مردم خواهد بود.
آزمایش و آزمون در گاتاها و شاهنامه[ویرایش]
در شاهنامه دو گونه آزمون دیده می‌شود. گونه نخست آن گفتگو یا مناظره است. در این روش، فرد مورد سنجش، با نشان دادن شایستگی خود یا دیدگاهش باید پیروز شود. گفتگوهایی مانند زال و موبدان دربار منوچهر، سنجش بزرگمهر در دربار انوشیروان، مناظره مزدک و موبدان نمونه‌هایی از این مناظره‌ها هستند.
گونهٔ دومِ آزمایش در شاهنامه در فضایی ویژه‌تر و نمادین روی می‌دهد. این آزمایش که ور نامیده می‌شود به گونه‌ای فرازمینی، پاکیِ فرد را نشان می‌دهد. بزرگترین گونهٔ این آزمایش در داستان سیاوش و گذرکردن او از آتش است. این داستان در ادبیات دینی ابراهیمی، به شکل گلستان شدن آتش برای ابراهیم پیامبر درآمده است. البته این دو روایت تفاوت‌هایی با هم دارند. مثلاً آتش در داستان سیاوش آزماینده و در داستان ابراهیم سوزاننده و مجازات‌کننده است.
این نگرش که انسان‌ها مورد آزمایش قرار می‌گیرند، در اندیشه ایرانی با آنچه که در اندیشه ابراهیمی دیده می‌شود -که همه سختی‌ها آزمایش به شمار می‌روند- متفاوت است. سختی‌های عادی زندگی، گاه روند عادی پدیده‌ها یا بازخورد اشتباهات ماست. اما آزمایش در اندیشه ایرانی، رویدادی ویژه است که فرد باید اوج شایستگی خود را در آن بروز دهد.
در گاهان نیز اشوزرتشت دربارهٔ این آزمایش‌ها سخن گفته و آن را از اهورامزدا درخواست کرده‌است. در هات ۳۰ بند ۷ آمده:
کسی که از نیروی معنوی و منش نیک و راستی و پاکی برخوردار باشد و آرمییتی با عشق و ایمان به کالبد او پایداری و استواری بخشد، بی‌گمان چنین شخصی در آزمایش سخت زندگی پیروز گردیده و در زمره بندگان نیک تو ای پروردگار، محسوب خواهد شد.
همچنین در هات ۴۳ بند ۱۰ آمده:
پروردگارا مرا به سوی راستی و پاکی که نهایت آرزوی من است، رهبری کن تا با پیروی از آرمییتی مظهر ایمان و محبت به رسایی نایل آیم. پروردگارا اکنون ما را بیازمای تا ایمان خود را به ثبوت رسانیم. آزمایش‌های تو چنان است که به انسان نیروی معنوی خواهد بخشید، به ویژه رهبرانی که از سوی تو ای مزدا الهام گرفته‌اند، با نیرو و شهامت مردم را راهنمایی کرده و خواست تو را انجام خواهند داد.
پانویس[ویرایش]
- ↑ وب سایت شخصی کورش نیکنام
- ↑ Zoroastrian Identity
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ فرهنگ دهخدا :گاتها
- ↑ گاتاها برخلاف دیگر ضمیمه‌های اوستا با خرافه آلوده نشده‌است.
- ↑ سروده‌های زردشت برگردان به پارسی موبد رستم شهرزادی
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ اوستا، هاشم رضی
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ ۷٫۵ ۷٫۶ ۷٫۷ وزن شعر فارسی دکتر پرویز ناتل خانلری
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ دیدی نو از دینی کهن: فلسفه زردشت، فرهنگ مهر
- ↑ در پهلوی: سپنتمدگات
- ↑ اوستا، هاشم رضی، ص ۱۷۷
- ↑ Malandra، An Introduction to Ancient Iranian Religion، Vi.
- ↑ Anquetill Duperron
- ↑ ऋग्वेद Rigveda
- ↑ ریگ‌ودا از نظر زبان‌شناسی و محتوایی پیوند نزدیکی با اوستا دارد.
- ↑ دانشنامه ایرانیکا
- ↑ مرادی غیاث‌آبادی، رضا. «دستکاری در گاتهای زرتشت و گمراهی در مطالعات ثانوی». وبگاه رضا مرادی غیاث‌آبادی، ۲۲ مرداد ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۸ مرداد ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ Salient Points
- ↑ The Gathas: The Sublime Book of Zarathustra. Brussels: European Centre for Zoroastrian Studies
- ↑ DuBreuil, P. 1984. New Scope on some Aspects of Zoroasrtrian History and Philosophy. <http://www.zoroastrian.org.uk/vohuman/Article/New%20Scope%20on%20some%20Aspects%2 0of%20Zoroasrtrian%20History%20and%20Philosophy.htm> (Accessed 7 March 2015).
- ↑ Abreu, Jose Luis. "Gathas: An Ancient System of Metaphors & Poetry." (2010).
- ↑ برگردانِ دکتر فرهنگ مهر - (۱–۴۶)
- ↑ زرتشت
- ↑ برگردانِ دکتر فرهنگ مهر بندِ ۲ الی۴ ۲۸
- ↑ برگردانِ موبد رستم شهزادی - ۴۸،۵
- ↑ گاتاها، فیروز آذرگشسب، به تصحیح ماندانا معاونت، فروهر، ۱۳۸۳، تهران
- ↑ گاتاهای زرتشت، گردآوری فرانک دوانلو، نوید شیراز، ۱۳۸۳، شیراز
- ↑ شاهنامه فردوسی، به کوشش سعید حمیدیان، بر اساس چاپ مسکو، قطره، ۱۳۸۴، تهران
پیوند به بیرون[ویرایش]
منابع[ویرایش]
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
